Verslag
Voorjaarscongres 2 april 2009
Verwonderpunten Wolfsen: 500 dagen “Ik verbaas me nergens meer over”. 1ste verbazing: de agenda. In Den Haag had je drie dagen vergadering en in het weekend was het redelijk rustig. Drie, vier dagen had je voor eigen indeling. Dat is in gemeentelijke kring bepaald anders. Van maandag tot zondag ben je bezig met een variëteit aan werkzaamheden. Je eigen overlegstructuren, je raad, je college, je korpsbeheerderschap (is omvangrijker dan vermoed, met ruim 3500 mensen, kost je twee dagdelen per week). Dit realiseerde ik me pas later. Kost meer tijd. Vz veiligheidsregio is een groot en intensief project. Vz BRU, Vz utrechts archief en tal van andere dingen. Het ritme en de druk op de agenda geven bepaald veel minder vrije ruimte dan gedacht. Heeft me verbaasd. 2de verwonderpunt: positieve samenwerking. Ik had niet verwacht dat we zoveel regionaal zouden doen. Dat je zoveel samen optrekt. Je bent veel vaker regionaal actief dan ik van tevoren had vermoed. Utrecht stond niet positief bekend, verhoudingen zouden stroef zijn. Daar merk ik niets van. De verhoudingen met provincie en omliggende gemeenten is goed. Er wordt elkaar ook de ruimte geboden. 3de verwonderpunt: de gemeenteraad van Utrecht. Mensen: zeiden Utrecht. Waar begin je aan, met die leefbaren in de raad. Is niet waar. Leefbaren zijn er. Drie mensen in de raad zijn buitengewoon constructief, zoals de raad als geheel. Prettig om mee samen te werken. Het ging er soms in de Raad buitengewoon hard en soms ook onfris aan toe. Behoort definitief tot het verleden. 4de verwonderpunt: ambities van de stad. Wat er gebouwd wordt, bijvoorbeeld in Leidsche Rijn, is gigantisch. Aanrader: zwerf er eens rond, ga er eens kijken. Ambities in stationsgebied. Je hebt niet in de gaten wat daar allemaal gebeurt. Grootste binnenstedelijke herstructurering van Nederland. Het voltrekt zich redelijk stilletjes. Er gebeurt veel. 5de verwonderpunt: de ambiance. Als je door de stad fietst kom je nog wel eens dingen tegen. Intensieve kennismaking met de stad vereist ook veel tijd. Ik ben soms ook van dingen geschrokken. Bijvoorbeeld: de eenzaamheid in de grote stad. 10.000den mensen die eenzaam zijn. Probleem is serieuzer dan we soms wel willen toegeven. Ik ben van plan daar serieus aandacht aan te geven.
1
Leuker punt: je ziet in de stad hoeveel vrijwilligers er actief zijn. Eén op de drie. Je komt ze in alle variaties tegen. Zij zijn het cement van de stad. Zeer belangrijk. Blij door verrast. En ook veel plezier beleefd aan: de lintjesregen. Ik had niet zoveel met lintjes. Maar ik vind het ontzettend mooi om te doen. Het zijn heel bijzondere gebeurtenissen. Het zijn bijzondere mensen en elke uitreiking is een feestje. Het is een ontzettend mooi instrument om mensen in het zonnetje te zetten. Ik ben verwonderd over mezelf. 6de verwonderpunt: Wat weerbarstige problemen. Het Marokkanenprobleem. Veel gaat goed, maar bij teveel gezinnen gaat het niet goed. Kleine kinderen ’s avonds laat op straat. We hebben nu straatscoaches rondfietsen, maar voorafgaand heeft het veel moeite gekost. ’s Avonds zag ik kinderen van 3 à 4 jaar om 12 uur nog op straat. Daar wilde ik iets aan doen. Was lastig, maar toen de eerste keer die coaches op straat gingen, kwamen ze een jongen van drie jaar om half elf tegen. Andere moeders: wilt u mijn jongens ook naar huis sturen want naar mij luisteren ze niet meer. Je kunt je zorgen erover niet verzwijgen. Ben ook op bezoek gegaan bij aantal van die gezinnen. Moeder met probleemjongeren: geen idee waar kinderen uithangen of waar ze op school gaan. Constructief en niet rellerig, maar rustig en genuanceerd, Maar ik spreek er wel over. En vergeet niet: met heel veel gezinnen gaat het heel erg goed. Laatste verwonderpunt: was gisteren in de kamer. Als je vraag stelt wordt het beantwoord en is het klaar. Dat is in gemeenteraad wel anders. Voorbeeld van bekende pedofiel. Iemand was veroordeeld, en toen hij vrij kwam, vroeg niemand zich af, waar gaat hij wonen en waar wonen zijn slachtoffers. Raadslid tipte me over de flat die in opstand kwam. Kon het niet geloven dat dit gebeurd was. Pedofiel gevraagd om te verhuizen. Wilde hij niet. Gelukkig woonde hij in een corporatiewoning. Met pet in de hand naar corporatie om te vragen om te procederen. Zitting was openbaar, en kwam het in de media. Dus: actief gezocht en media vertelt: dit wil ik dus niet meer. In het belang van de slachtoffers, en de inwoners, wil ik daar iets aan doen. Verwondering? Ik dacht: het is allemaal mooi geregeld en in de praktijk blijkt er niets van terecht gekomen. Discussie Zaal (Van Bergen): burgemeester heeft buitengewoon positieve uitstraling. Maar de bananenschillen liggen klaar. Positieve media‐aandacht gaat niet vanzelf. Heb je beleid geformuleerd hoe je met pers omgaat? Twee: ik ben geweldige adept van Belle van Zuylen. Het zal toch niet waar zijn dat Defensie alsnog gaat tegenhouden dat het architectonische icoon er niet komt?
2
Wolfsen: Defensie is een serieus probleem. Het komt ineens op. VROM wil dat norm wordt aangepast, defensie zit in de contramine. De verwachting is wel dat norm zodanig wordt aangepast dat er meer hoogbouw mogelijk is dan nu is toegestaan. Defensie komt ineens op en heeft formeel gelijk: het stoort hun radar. En daarmee is het voor hen klaar. In Den Haag is men zeer alert en bereid tot aanpassing. Dan kan Belle worden gebouwd T.a.v. media: verwondering over raad. Hoe razendsnel je ineens collegeleden kunt kwijtraken. De Weger is slachtoffer geworden, jaren bezig geweest met grote plannen om bereikbaarheid van de stad. Bananenschil ligt er zo. Bewust ben ik mij wel: je let wel op met wie je wel en niet spreekt, wat doe je wel en wat doe je niet. De kunst is nee zeggen en proactief reageren op zaken waar je mee geassocieerd wil worden. Zaal: heeft probleem met Marokkanen te maken met positie van de vrouw? Wolfsen: Ja, daarom proberen we ook veel meer thuis te komen. Zaal: Je bent jaren Kamerlid geweest. Zou je toen anders in bepaalde dossiers hebben gezeten wetende wat je nu weet als burgemeester? Wolfsen: Ja en nee. Ik vind het de taak van volksvertegenwoordigers om dingen te agenderen. En dan moet je soms dingen wel eens scherper aanzetten om het op de agenda te krijgen. Daardoor doe je zaken en mensen wel eens onrecht. Is soms nodig, dus je zou het soms wel anders willen, maar dan komt het de discussie niet ten goede. Vond ik wel eens moeilijk. Als je het te genuanceerd vertelt, valt je verhaal weg. Dat is het eeuwige geschipper. Ik merk dat nu ook in de Raad. Scherp debat moet kunnen, maar er is een hoger belang: goed en fatsoenlijk functionerend parlement. Hebben we groot belang bij. Maak dat mooie systeem niet kapot. “Veiligheid: erop of eronder” Elisabeth van den Hoogen: Wolfsen valt op in de pers met zijn verzoek om meer bevoegdheden. Vanmorgen staat in het AD: de Tokkie‐toets voor aso’s in Rotterdam. Wolfsen gooit knuppel in hoenderhok. Want VNG is met Den Haag overeengekomen geen extra bevoegdheden te eisen. Ook het genootschap van burgemeesters vond dat. En toen kwam u. Aleid Wolfsen Heel simpele casuïstiek: hoe kom ik op idee bevoegdhedendiscussie. Ik was er in kamer al voorstander van. Als je landelijk ziet: het OM die zich concentreert op grote zaken, doet niets meer aan ondertoezichtstelling.
3
Eerste casus: ik liep tegen pedofiel aan die weer in dezelfde flat als zijn slachtoffers kwam te wonen. Driekwart van het werk van de politie betreft directe zeggenschap voor de burgemeester, want het raakt de openbare orde. Die dreigde hier ernstig te worden verstoord. OM en justitie hebben slachtoffers genegeerd. Ik vind dat ik dan als burgemeester moet kunnen zeggen: hier wordt de openbare orde verstoord. Deze man wil ik niet in deze flat. In zo’n geval niets doen vind ik ondenkbaar. Ik wil dus ook meer kunnen doen als zo’n man in een koopwoning zou wonen. Tweede casus: gezin dat zeer veel overlast veroorzaakte. Ouders waren grip op kinderen volledig kwijt. Hele hinderlijke en vervelende overlast. In zo’n geval moet je kunnen zeggen: dat ben ik zat. Ik wil hier corrigerend kunnen optreden. Gelukkig was het een huurwoning. De corporatie heeft geprocedeerd. Iedereen die er iets van weet meegenomen naar de zitting. Uitspraak: weg uit die buurt. Gekke is dat corporatie dat namens jou moet doen. Als burgemeester heb je daar verantwoordelijkheid. Derde voorbeeld: ondertoezichtstelling. Heel veel contact met gezinnen: opvoedingsondersteuning, scholing, etc. Gemeenten weten veel meer dan vroeger. Als het mis gaat en kinderen moeten onder toezicht worden geplaatst, vind ik dat het niet via de Raad voor de Kinderbescherming en het OM moet, maar als je er als gemeente zo goed inzit, je aan de rechter moet kunnen vragen: wilt u dit kind onder toezicht stellen. Vaak is het zo dat dreiging van toezichtstelling voldoende is. Vierde voorbeeld: Uithuisplaatsing van plegers van huiselijk geweld. Was ik als Tweede Kamerlid zeer voor. Tranen schieten je soms in de ogen wat er nu gebeurt. Ik vind dat je in zo’n geval als burgemeester moet kunnen ingrijpen en de pleger uit huis en buurt moet kunnen plaatsen. Laatste voorbeeld van terrein waar ik iets wil kunnen: stelselmatige daders, veelplegers die dag in dag uit roven en stelen en immuun zijn voor recht. Zij zijn nu onder begeleiding geplaatst. Ik vind, dat als eenmaal door de rechter is vastgesteld dat het immune veelplegers zijn, dat deze verlenging een bestuurlijke aangelegenheid zou moeten kunnen zijn. Hans Boutellier Er is commentaar op te leveren, maar ik wil verhaal vooral groter maken. Mijn bijzonder hoogleraarschap wordt betaald door gemeente en politie Amsterdam. Ik zit mijn hele loopbaan al in de criminaliteit. Ook heb ik onder burgemeester Wolfsen bij Justitie gewerkt. Boutellier is afgeleid van ‘bouteille’ en betekent flessentrekker. Culturele diagnose
4
Waarom hebben we het eigenlijk altijd maar over veiligheid? Want zo vanzelfsprekend is dat niet. Wanneer ik het journaal zit te klokken, dan is de helft van de tijd besteed aan veiligheid, Daar zijn 3 redenen voor: 1. Er is een concrete aanleiding. Het is een groter wordend probleem als je kijkt naar de periode 1960‐2000. In 1960 waren er 13.000 aangiften, nu 1,3 miljoen. Is indicatie voor gegroeid probleem. Aantal delicten: 10 miljoen. Ik vind dat wel veel. High Crime Cultures. Hoge mate van criminaliteit. 2. Het is een politiek probleem. Veiligheid is een pijler onder het systeem. Overheid wil burgers veiligheid bieden anders zegt men het vertrouwen in de overheid op. In 2002: diepe vertrouwenscrisis o.i.v. veiligheid 3. We hebben te maken met een speciaal soort samenleving. Onze cultuur is veranderd. Het onbehagen is groot. Paul Schnabel, SCP, introduceerde vijf begrippen (internationalisering (migratiebeweging), informatisering internet, (de menselijke geest, de menselijke fantasie, die zich veruitwendigd heeft: alles wat mensen kunnen bedenken komt erop. Dat betekent nogal wat. Totaal ander moreel decor waartegen kinderen opgroeien), individualisering, informalisering en intensivering. Dit zijn thema’s die met elkaar onze samenleving in belangrijke mate beïnvloeden en vorm geven. Vijf i’s hebben twee gevolgen. 1. Solide sociale kaders zijn verdwenen. Het zuilenstelsel is weg. 2. Complexiteit is zo enorm toegenomen. Organisaties hebben het lastig gekregen met hun positie in netwerksamenleving o Sociale consequenties: ‐ Gebrek aan morele cohesie ‐ Diversiteit als opgave. ‐ Gefragmenteerde pedagogische situatie. Er is geen normatieve structuur die voorschrijft dat jochie van drie ’s nachts binnen is. o Netwerksamenleving (manuel castells) ‐ Van verticale naar horizontale ordening (verzuiling is weg) ‐ Van centrale staat naar netwerkstaat. Je kunt als overheid wel alles willen, maar je kunt het niet. Bij financiële crisis is het anders geweest: Bos moest wel in grijpen. Overheid moet op steeds ingewikkeldere manier opereren en zich verhouden tot andere organisaties ‐ Veiligheid is eigenlijk een soort ordeningsprincipe geworden. En dat heeft enorme consequenties.
5
Veiligheid in een netwerkmaatschappij In een complexe situatie heb je twee opties: (1) Het systeem versterken: meer strafrecht, bevoegdheden. Balkenende 1 werkte zo, onder invloed van Fortuyn. (2) versterking van sociale cohesie (civiele ordening / sociaal kapitaal). Het gaat om de vraag ‘hoe kun je ordening zo aanpassen dat we volledig op strafrecht moeten leunen. Met nul verboden en geboden. Uitgangpunt is: als je het eerste niet doet, dan moet je dat doen in het besef dat je daarmee het tweede dient. Ik heb daar een model voor ontwikkeld: Het is een systeem van linies met een strategie van achter naar voren. Zie het als een voetbalveld. Æ Laatste veld: strafrecht als keeper. Als niemand het weet is er nog het strafrecht om iemand onder controle te krijgen. Ultimum remedium. Æ Achterhoede: Politie, justitiële jeugdzorg, stadstoezicht, straatcoaches: in toenemende mate zie je dat steeds meer organisaties komen die zich bezig houden met risicomanagement en –controle. Æ Middenveld: normatieve instituties: school, zijn er voor opleiding maar ook voor goed gedrag en burgerschap, geldt voor alle maatschappelijke organisaties. Zelfs voor horeca en welzijnswerk, etc. Iedereen is daar ook mee bezig. Vind ik interessante nieuwe ontwikkeling. Dat je normatieve heruitvinding ziet in netwerksamenleving. Æ Voorhoede: burgers en al hun sociale verbanden. De samenleving op buurtniveau. Ten einde het spel voorin zo goed mogelijk te kunnen spelen, moet je het achterin zo goed mogelijk regelen. Lokale strategie: ‐ Samenwerking is cruciaal. Het is ontzettend belangrijk dat je elkaar weet te vinden. Wat is onze positie t.o.v. andere partijen en organisaties. ‐ Richting in de visie: problemen voorin houden of daarin terugbrengen. Als sprake is van straatterreur, moet je daar als eerste iets aan doen. ‐ Creëer arrangementen ‐ Overstijg de tegenstelling tussen repressie en preventie. Preventie is veel te vaag in dit veld. Eigenlijk heb je het over de vroegere, liefdevolle correctie. Nu wachten we tot het te
6
laat is en de politie moet ingrijpen. Correctie vindt niet meer in de samenleving plaats. Het corrigerende vermogen moet sterker. Rol van de burgemeester: hij overziet het hele veld. Ik vind een stevige positie niet zo vreemd. Belangrijk is dat hij dat doet in de wetenschap dat hij met een heel veld te maken heeft. Je moet dus niet alleen in termen van veiligheid denken maar ook in termen van vertrouwen. Bij elke maatregel die je neemt moet je je afvragen of je daarmee ook het vertrouwen in de samenleving vergroot. Zo niet, niet doen. Bevoegdheden moeten bovendien in dienst staan van de regie. Is geen commentaar op Wolfsen, maar wel de hoop op verbreding. Discussie Elisabeth van den Hoogen: wat is uw mening over de vijf punten Wolfsen? Boutellier: Ik kan mij er veel bij voorstellen. Ik maak mij wel zorgen over het ad hoc karakter ervan. Wat ik belangrijk vind, is dat de nieuwe positie van de burgemeester niet is uitgeschreven. Nu is er nog sprake van salamitactiek. Steeds weer een nieuw plakje erbij. Ik mis een totaalbeeld op de positie van de burgemeester. Zaal: Wim van Sees, raadslid in Montfoort. Actief geweest in vakbond. Geleerd: je loopt achter de feiten aan. Merk ik ook in de politiek. Antwoord in vakbeweging: collectieve arbeidsovereenkomsten, met corrigerend vermogen. Ik zoek naar mogelijkheden om in wijken te werken met wijkovereenkomsten. Afspraken met bewoners. Is moeilijk, mede door veranderde samenleving. Wolfsen: etiquette beleid, zit in kabinet. De etiquetteregels hebben een functie in zichzelf. De totstandkoming van overeenkomsten heeft op zich zelf al veel nut. Zaal: de rollen die Boutellier beschrijft missen nog twee essentiële rollen: namelijk de coach en de scheidsrechter. Je zou kunnen zeggen dat er een symbiose is tussen die twee rollen. Boutellier: Kan zijn dat de burgemeester wel ook een beetje wil mee keepen. Dat is wel begrijpelijk. Wolfsen: ik wil niet gaan meekeepen. Strafrecht met strafrecht blijven. Maar ik vind het wel nodig om preventief te zijn. Zaal: veel aandacht voor hoe leven we met elkaar is goed, maar een deel onttrekt zich daar altijd aan. Dus moet handhaven. Wie doet dat? Ik zie teveel dreigen met de rechter. Elisabeth van den Hoogen: is het uit onvrede of uit politieke overtuiging. Dat u wilt ingrijpen.
7
Wolfsen: Ik ben het wel eens met de analyse van Boutellier over de samenleving. Wat ik doe is sympathiseren met mensen in de buurt . Maar je gaat ook praten met de Raad voor de Kinderbescherming als er alarmerende zaken plaatsvinden. U zegt: laat mij het maar oplossen. Wolfsen: ik doe beide. Boutellier: Burgemeester op stoel van rechter? Wolfsen: Nee, democratie is cruciaal. De rechter mag nooit uit beeld zijn. Er is geen sprake van willekeur. Ik vraag nooit iets buiten de rechter om. Wat ik wel zie is dat de bestuurder in de ene stad wat actiever is dan in de andere stad. Maar dat houd je niet tegen. Boutellier: de vraag is of het goed is geregeld om snel te interveniëren, zonder dat er mogelijkheden zijn om daar tegen in bezwaar te treden. Startbijdrage Arjen Gerritsen: Afgelopen dinsdag werd ik gebeld door psychiater, die een persoon onder zijn hoede had die in problemen zat. De psychiater vroeg mij deze persoon in bewaring te stellen. Dan word je teruggeworpen op een fundamenteel principe, namelijk dat je als bestuurder iemand zijn vrijheid ontneemt. En ik word daar nooit blasé om. Het is zeer ingrijpend. Aan dit voorbeeld moest ik denken toen ik Wolfsen een pleidooi hoorde houden voor meer bevoegdheden. Ik ben er wel gevoelig voor om meer grip te krijgen, maar als je het hebt over het uit huis plaatsen van iemand, bestuurlijk ophouden, preventief gefouilleerd, dan is dat toch wat anders. Dan word je een overheid die echt aan uw lijf komt. Ook cameratoezicht dat er voor zorgt dat iemands bewegingen worden geregistreerd. Dat is nogal wat. Onder druk van sommige media komt dat buiten beeld. We dreigen te ver te gaan. De kritiekloosheid waarmee we praten over uitbreiding van bevoegdheden vind ik doodeng. Nog los van de vraag hoe effectief het is. Dragen we niet bij aan toenemende onverdraagzaamheid. En we moeten beter kijken naar samenhang tussen bevoegdheden. Dat mis ik ook een beetje. Tot slot: er zijn raadsleden binnen het gemeentelijke bestuur. De burgemeester is en blijft verantwoording aan de raad verschuldigd. Het zou veel waard zijn wanneer er meer over gediscussieerd wordt of het wel nodig is wat de burgemeester allemaal doet op het gebied van veiligheid. Dat is moeilijk, maar wel nodig. Anders verwordt de burgemeester tot een solitaire machthebber om bang voor te zijn.
8
Startbijdrage: Karel van Geet: Ik heb veel te maken met veiligheid in Soest. Zo zit ik in de voorbereidingsgroep nota integrale veiligheidsbeleid. Ik ben het grotendeels eens met Wolfsen. Huiselijk geweld, daar moet de burgemeester iets mee doen. Liever de dader uit huis dan het slachtoffer. Samenscholingsverbod opleggen, pedofiel in flat uit huis plaatsen: moet ook allemaal. Buurtterreur mag ook meer worden aangepakt. In het driehoeksoverleg moet de burgemeester meer invloed krijgen op uitvoerende macht. In Soest sluiten we convenanten af met horeca. Dat werkt uitstekend. We creëren diversiteit in sluitingstijden, dus niet iedereen komt tegelijk op straat. Soest heeft een gilde. Bestuur van gildefeesten heeft bepaald om te controleren voordat men binnenkomt of men teveel heef gedronken. Probleem van mishandeling van buschauffeurs vindt ook plaats in Soest. Stelling genomen dat het onacceptabel is. Heeft de burgemeester een rol of is er ook een rol weggelegd voor de busmaatschappij. Ja dus. Overvallen bij pinautomaten met vuur‐ en steekwapens. Ex artikel 38 vragen over gesteld. Aangedrongen op cameratoezicht. Dat is geen inbreuk op je privacy wanneer je niks te verbergen hebt. Samenscholingsverbod: ook in Soest opgelegd. Is goed om buitengewoon opsporingsambtenaar meer in te schakelen. Eindconclusie: burgemeester moet meer bevoegdheden krijgen om integrale veiligheid zo goed mogelijk te handhaven. Twee vragen van Van Geet: (1) Krijgt u niet teveel macht in uw eentje? (2) Hoe kunt u invloed uitoefenen op de politie? Wolfsen: hoe meer bevoegdheden hoe meer je verantwoording moet afleggen. Burgemeester is verantwoordelijk voor openbare orde. Dan moet een burgemeester 100 procent verantwoording over afleggen. Tegelijkertijd geldt: geen verantwoordelijkheden zonder bevoegdheden. Maar altijd met controle door de raad en de rechter. Daar kan niemand bang voor zijn. Invloed uitoefenen op politie? Overvallen zijn echt voor het OM, andere gezagsstructuur. Wat ik wel vind is: we hebben de neiging om zodra het OM in beeld komt ons volledig terug te trekken. Dat is gek, want wat is ingrijpender voor de openbare orde dan dat? Het moet een mooi en natuurlijk samenspel zijn.
9
Slotopmerkingen Hielke Bottema: ik heb de tegenstelling dadergericht ‐ slachtoffergericht gemist. Als in dat opzicht in de voorhoede iets mist, moet er in de achterhoede aandacht voor komen. Luchtenveld: Verantwoording in de raad is lastig als het individuele casus betreft. Wat een mooi ambt in een mooie stad in een mooie provincie.
10
