Onderzoek door: Bram Conings, Kristof Goemaere, Geert Carette en Olivier Dochy Verslag & foto’s: Olivier Dochy Met dank aan het personeel van domein Raversyde, i.h.b. Marie-Rose en Eric Wybouw
Foto: Bram Conings
Verslag van het eikelmuizenonderzoek in het provinciedomein Raversyde te Oostende in september 2014
Methode
Methode (1) • Vangnacht met lifetraps 5-6 september 2014 – Lifetraps in bomen (doelsoort Eikelmuis) • Verspreid over het hele domein, kant binnenduin: – 10 vallen van het type Sherman – 60 vallen van het type Trip-Trap
• Geplaatst op takken om ongewenste bijvangsten van “grondsoorten” te voorkomen (bv. Rosse woelmuis, spitsmuizen) • Lokaas: pindakaas, havermout, spekzwoerden, rozijnen • Prebaiten vanaf 2 september, op scherp op 5 september vanaf 19u. (zonsondergang 20.25u) • Controles om de 3 uur = 4 rondes; einde rond zonsopgang 6 september (ca. 7u).
– Lifetraps op de grond (doelsoort Veldspitsmuis) • In de overgang tussen gesloten grasland van (Strand)kweek naar laag struweel (1 m) van olmen, sleedoorn of witte abeel • Zelfde aas, zelfde controles als hierboven
Methode (2) • Gebruik van wildcamera’s – 4 camera’s gedurende 2 periodes: • 2-6 september, verspreid over domein – – – –
1 gericht op Sherman-val 1 gericht op dak conciërgewoning 1 gericht op nestkast 1 gericht op grote holte in bunker
• 16-19 september, t.h.v. houtatelier – 2 gericht op vensterbank, waar dagelijks vers voer gelegd werd (gedroogde schijfjes appel en gekneusde hazelnoten) – 1 gericht op groot gat halverwege de muur – 1 gericht op het dak aan achterkant gebouwtje
Situering lifetraps en camera’s
I
Noordzeestrand
F
H
E
A J
G Ingang domein
D
C
B
Legende: X = camera X = Sherman val X = Triptraps X = vondst in nestkast X = Triptraps op de grond
Wildcamera
Lifetrap type SHERMAN bevestigd aan horizontale tak met spanbandjes
Vangst met Sherman-vallen -Eikelmuis (2x links) -Bosmuis (rechts) Plaatsing enkel op takken om ongewenste vangsten van andere soorten te voorkomen die normaal op de grond leven (bv. Rosse woelmuis, spitsmuizen)
Trip-Trap lifetrap bevestigd aan horizontale tak met spanbandjes
Grote groene sabelsprinkhaan heeft ook interesse voor het lokaas
Lifetrap type TRIP-TRAP
Gevangen Eikelmuis. In deze val zat ook een door de Eikelmuis gedode Bosmuis!
En hopla, weer vrij ! Hier een Bosmuis: • geen zwart masker • geen pluimstaart • veel kleiner en slanker dan Eikelmuis
Resultaten • Er zijn op 6 plaatsen Eikelmuizen vastgesteld, over de hele ‘lengte’ van het domein: zie kaart. • Bosmuis is overal talrijk • In de duingraslanden (trip-traps op de grond, locaties H & F) is de Huisspitsmuis algemeen, maar komt ook de Bosmuis voor. Hier werden geen Eikelmuizen gevangen. • Eikelmuizen komen enkel voor op de binnenduinrand, niet bovenaan of aan de zeekant. Het struweel is boven op het duin afwezig of zeer laag (max. 1,2 m hoog en ijl).
Resultaten Eikelmuis geen geen 1 in nestkast
geen
2 gefilmd op dak
2x1 in Sherman
nest 7 jongen (13.09) in muur + 2 oudere (film 16-19.09)
Ingang domein
1 in triptrap
1 gefilmd op nestkast
geen
Legende: X = camera X = Sherman val X = Triptraps X = vondst in nestkast X = Triptraps op de grond
Resultaten life-traps 5-6 september 2014
Biotopen Eikelmuis in Raversyde • Oudere gebouwen – daken met verluchtingspannen (o.a. conciërgegebouw) – werkplaats gebouwd met grote holle snelbouwstenen, met gaten aan buitenzijde – met klimplanten en/of overhangende takken, om niet over de grond te moeten tussen gebouwen en boomkruinen (cfr. filmpje van ploeg van Dieren In Nesten) – bunkers, gangen, e.d.
In dit gat zat een nest met 7 jonge Eikelmuizen dat verlaten werd door de ouders. De jongen worden verder opgekweekt in het VOC van Oostende. De moeder moet zijn bevallen toen dit gebouw nog overgroeid was met Klimop en die holte nog goed verstopt zat.
Wildcamera
Voederplaats
Dak achterkant
Groot gat in muur
Observatie van werkplaats met wildcamera’s 16-19 september Vraagstelling: kwamen nog Eikelmuizen naar dit gebouw na het verwijderen van de jongen en van de Klimop ? Antwoord: ja, er was dagelijks bezoek, maar mogelijk versterkt door leggen van lokvoeder en verspreiden van geurstof (valeriaantinctuur). De camera gericht op de nestlocatie (gaatje naast regenpijp vooraan) werkte helaas niet. We weten dus niet of ouderdieren deze plek nog hebben bezocht na het wegnemen van de jongen door het VOC. Vermits die jongen mager en onderkoeld waren, was het nest waarschijnlijk in de steek gelaten.
Dit grote gat werd ook gebruikt als toegang (zie volgende dia).
Gaten in muren en onderdak verlenen toegang tot beschutte holtes voor Eikelmuizen.
Beelden wildcamera gericht op het grote gat van de foto hierboven (overbelicht)
Eikelmuis (gefilmd met wildcamera) gebruikte twee openingen onder het dak achteraan de werkplaats.
De eerste Eikelmuis poetst de plaat wanneer een tweede arriveert (achteraan). Een dominanter dier ?
Twee Eikelmuizen vredig samen aan het eten. Meestal was het maar één dier tegelijk. Bij nadering van een tweede maakte de eerste plaats en vice versa.
Interactie met Bosmuis: Eikelmuis verliet schotel nog voor de Bosmuis er bij was. Eén of soms twee Bosmuizen bezochten veelvuldig de schotel en haalden er steeds brokjes uit weg. Bosmuizen kwamen toe vanuit de hoek ‘linksvoor’ in beeld (via regenafvoerpijp ?).
Eikelmuizen gingen veelvuldig en langdurig de rand checken. Het is niet echt duidelijk waarom.
toegang tot vensterbank vermoedelijk langs hier
Deze muis bevond zich hier
Een tweede exemplaar arriveert vanop de muur, vermoedelijk vanuit de dakgoot. Meestal kwam maar één exemplaar tegelijk in beeld.
Twee Eikelmuizen verschenen rond 21u op de nok van dit dak (van de conciërgewoning). Ze verlieten het dak via een overhangende tak om in het bos te gaan foerageren. (gefilmd door TVploeg “Dieren in Nesten” !)
Overhangende takken zorgen er voor dat Eikelmuizen niet via de grond moeten, wat hun risico op predatie aanzienlijk vermindert.
Eikelmuis zoekt voedsel tussen mos en bladval op dak.
In domein Raversyde zijn tal van oude bouwwerken te vinden. Van bouwvallige trap tot bunkers en onderaardse gangen in allerlei stadia van verval (of net niet). Dit zijn zeer goede overwinteringsplaatsen, maar ze bieden ook schuilplaatsen aan tal van ongewervelden die als voedsel dienen voor o.a. de Eikelmuis (o.a. slakken, e.v.a.).
Biotopen Eikelmuis in Raversyde • Dicht hoog struweel en duinbos – met oude bomen met kronkelende dikke takken – gesloten kroondak: de dieren kunnen door de kroonlaag van de ene naar de andere boom – minstens 3 meter hoog – er werden geen Eikelmuizen aangetroffen in “dun” struweel bovenaan de duinen met vooral eerder dunne vertikale takken (Olm, Sleedoorn, Witte abeel) en zonder dikke “hoogstammen”
Binnenduinrand, overgroeid met dicht gemengd struweel met veel struiken en kronkelige bomen. Eikelmuizenbiotoop bij uitstek.
Oude kronkelige bomen, met holtes en overgroeid met mos en klimplanten (o.a. Klimop) zijn zeer goede leefgebieden voor talloze ongewervelden en andere kleine dieren die als voedsel dienen voor de Eikelmuis. Dit geldt ook voor oude exoten zoals Witte abeel (of foto: inheemse Es). Jonge aanplant kan die structuurdiversiteit niet snel bieden, dat duurt tientallen jaren. Het omvormen van uitheems maar goed ontwikkeld duinstruweel moet daarom gefaseerd gebeuren!
Oude appelboom in het duinstruweel met Sherman-val. Hier werd twee keer een Eikelmuis gevangen. De appeltjes zijn waardevol najaarsvoedsel voor Eikelmuis. Het her en der aanplanten van een fruitboom is zeer gunstig voor allerlei diersoorten.
Niet geschikt voor Eikelmuis: bovenrand en zeezijde van duinenstrook. • struweel afwezig of blijft laag door de zeewind (max. 1,20 m hoog) • geen oude knoestige stammen = veel minder structuur • dichte graszode van Strandkweek is minder rijk aan geschikt voedsel • hier komt wel Huisspitsmuis en Bosmuis voor
Niet geschikt voor Eikelmuis: laag olmenstruweel aan bovenzijde en zeezijde van de duinen • geen dikke oude knoestige stammen met dikke horizontale takken = veel minder structuur en minder verplaatsingsmogelijkheden door de kroonlaag • Bosmuis komt hier wel voor
Biotopen Eikelmuis in Raversyde • Klimplanten – Klimop, Bosrank – Boksdoorn is een struik, maar met zeer fijne takken die waarschijnlijk dezelfde rol spelen als klimplanten
• Bomen waarvan de kruinen elkaar raken (gesloten kroondak)
Er groeit uitbundig veel Klimop langs oude muren. Dit is zeer geliefd door Eikelmuis omdat ze er prima dekking vindt en er zich veel van haar voedsel bevindt (kleine dieren, bessen).
Klimopstruwelen zijn ook buiten de muren van groot belang voor de soort. Andere klimplanten zijn ook gunstig zoals Kamperfoelie, Heggenrank of Bosrank.
Aaneengesloten kroonlaag = veilige oversteek, zowel voor het verkeer als voor grondpredatoren. Eikelmuizen zijn in boomkruinen zeker zo snel als Eekhoorns.
Gesnoeide bomen waardoor kroonlaag niet meer aansluit. De Eikelmuizen moeten hier over de grond naar de andere kant wat voor hen veel meer risico’s inhoudt.
CONCLUSIE • Om de Eikelmuis te behouden in Raversyde is het nodig om : – hou een reeks oude gebouwen toegankelijk (doordacht renoveren) – creëer nieuwe schuilplaatsen met brede muurtjes van dikke snelbouwers, met allerlei holtes, die overgroeid worden met Klimop – behoud bestaande oude struwelen – plant her en der een fruitboom bij in de rand van het struweel – behoud hoogstammige bomen langs Duinenpad die elkaar raken met hun kroon (eikelmuizenbrug) – plant in nieuwe aanplantingen buiten de duinen veel inheemse besdragende struiken, hoogstambomen (bv. Zomereik) en her en der fruitbomen – sensibilisatie van het domeinpersoneel – voer eventuele rattenbestrijding niet met open vergif uit, maar met vallen die de dieren levend vangen; foutieve vangsten kun je dan terug vrijlaten, o.a. Eikelmuizen; best in de winter uitvoeren (winterslaap Eikelmuis) en op de grond (daar komen Eikelmuizen minder vaak).
• Idealiter ook: duinengordel richting Middelkerke opwaarderen voor Eikelmuis (nader te onderzoeken), om zo het gunstige leefgebied te vergroten
