Verslag van de activiteiten van het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars over de periode maart 2005 - maart 2006 Inleiding Het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars is op 1 maart 2002 opgericht door de Stichting Historie Ziekenfondswezen, HiZ, en de afdeling Metamedica van het Vrije Universiteit medisch centrum, VUmc. Deze oprichting werd mogelijk gemaakt door subsidiëring door de Stichting Reservefondsen Voormalige Vrijwillige Ziekenfondsverzekeringen, RVVZ, en Zorgverzekeraars Nederland, ZN. De activiteiten van het Kenniscentrum zijn vastgelegd in het vijfjarenplan. Deze activiteiten richten zich op de volgende punten: • het stimuleren van (wetenschappelijke) studies en publicaties over ziekenfondsen en ziektekostenverzekeraars en hun voorgangers in hun politieke, sociale, economische en culturele context • het verzorgen van onderwijs in de geschiedenis van de zorgverzekering aan studenten geneeskunde, gezondheidswetenschappen en postdoctoraal studenten • het begeleiden van promotieonderzoek • het geven van bekendheid aan onderzoek en publicaties, onder andere door het uitgeven van een publicatiereeks • het bewaren van voor zorgverzekeraars waardevolle archieven, documenten, voorwerpen en geschriften • het inrichten en openstellen van bibliotheek en archief • het optreden als uitgever, al dan niet in samenwerking met derden Perscontacten en presentatie Het Kenniscentrum is in het vierde verslagjaar voortdurend in de publiciteit geweest, vooral door de belangstelling van de schrijvende pers, radio en tv. De invoering van de nieuwe zorgverzekering zorgde voor veel belangstelling voor de geschiedenis van ziekenfonds- en ziektekostenverzekeringen. Door de website, het netwerk van het Kenniscentrum en de contacten door middel van Zorgverzekeraars Nederland wisten journalisten van dag- en weekbladen en medewerkers van omroepen het Kenniscentrum te vinden. Er waren 43 perscontacten. De heer Companje leverde informatie over heden en verleden van het stelsel aan de NRC, de NOS, Elsevier, de Volkskrant, het Financieel Dagblad, de NRC en het Algemeen Dagblad. Deze informatievragen betroffen onderwerpen als de vrijwillige ziekenfondsverzekeringen en de ziektekostenverzekering, de publiekrechtelijke ziektekostenverzekeringen, het Ziekenfondsenbesluit, staatssecretaris van Volksgezondheid J. Hendriks, SER-advisering, individuele ziekenfondsen en de historische achtergrond van de door minister Hoogervorst geïntroduceerde basisverzekering. Interviews door de schrijvende pers leverden artikelen op in Elsevier, het Algemeen Dagblad, de NRC en het contactblad van VWS. Radio- en tv-interviews werden gegeven voor de VPRO, omroep MAXX, het NOS-journaal, het NOSradiojournaal, KRO-radio en de Wereldomroep. Deze omroepen namen informatie over de geschiedenis van het zorgverzekeringsbestel en het Kenniscentrum op hun websites. Het Kenniscentrum werd ook gepresenteerd door andere evenementen. De heer Companje verzorgde op 3 juli de lezing Utrechtse artsen en ziekenfondsen in het interbellum: van polderen tot conflict tijdens de manifestatie Levende Gezondheid te Utrecht. Het Kenniscentrum verzorgde in samenwerking met het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis bij Zorgverzekeraars Nederland te Zeist op 5 oktober de presentatie van de internetonderzoeksgids Zorgverzekeraars 1870-1967. De heer H. Wiegel nam als voorzitter van ZN de onderzoeksgids officieel in gebruik. Lezingen en een publieksdiscussie, voorgezeten door prof.dr. E.S. Houwaart, zorgden voor een inhoudelijk goed verzorgd gevolg. De onderzoeksgids wordt voor onderzoek geraadpleegd en draagt verder bij aan de bekendheid van het Kenniscentrum. Activiteiten; uitvoering in het vierde jaar De activiteiten in het vierde jaar bestonden verder uit:
• • • • • • •
de voortzetting van het project Zorg verzekerd publicaties archief- en bibliotheekbeheer ontwikkeling van de website het verzorgen van onderwijs het ondersteunen van onderzoek advisering inzake archiefbeheer
De infrastructuur Het Kenniscentrum is ondergebracht bij Cluster VI van het VUmc. Het Centrum beschikt over kantoor- en vergaderruimte en faciliteiten voor ICT, bibliotheek, archief en secretariaat. Dr. K.P. Companje gaf als fulltime Universitair Docent vorm aan de activiteiten van het Kenniscentrum. De eindverantwoordelijkheid voor het Centrum was in handen van prof.dr. E.S. Houwaart, hoofd van de afdeling Metamedica. Mevrouw D.S. van Tiel verzorgde tot 31 december 2005 de facilitaire ondersteuning. Mevrouw drs. D. Rigter werd op 1 november aangesteld voor het inventariseren, ordenen en ontsluiten van de archiefcollecties. De heer dr. J.E. van Wielink kreeg vanaf 1 januari 2006 een aanstelling voor ontwikkeling van de website. Zorg verzekerd Zorg verzekerd is het belangrijkste project van het Kenniscentrum. Het wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de heren Houwaart en Companje. De actuele en toekomstige ontwikkelingen van de markt van de zorg en haar verzekering zijn genoeg beschreven, maar wat ontbreekt is een historisch-wetenschappelijk overzicht. Sinds het begin van de twintigste eeuw hebben politiek en maatschappelijke partijen voortdurend gediscussieerd over en geëxperimenteerd met de inrichting van zorg en financiering. Wordt de geschiedenis van de zorg en haar verzekering gekenmerkt door een geleidelijke ontwikkeling, zijn er omslagmomenten in de vorm van radicale veranderingen of als culminaties van processen? Zijn er momenten te duiden, wanneer nieuwe ontwikkelingen worden gestart of wanneer sociale, medische en politieke ontwikkelingen, begeleid door politieke en maatschappelijke discussies met resultaten worden afgerond en nieuwe mogelijkheden ontstaan? Zorgverzekeraars, consumenten, zorgaanbieders en overheid trachten als actoren in wisselende configuraties in een bijzondere marktsituatie een bestel te vormen waarin een kwalitatief zo goed mogelijke zorg kan worden geboden tegen een maatschappelijk aanvaardbare prijs. Centraal in deze discussies en experimenten staat steeds de manier waarop de zorg door middel van collectieve verzekeringsarrangementen kan worden gefinancierd. Ingegaan wordt op de positie van het Nederlandse bestel van zorg in Europees perspectief. Wetenschappers en beleidsmakers hebben door de steeds wisselende opvattingen over de stelselwijziging behoefte aan een overzicht van de geschiedenis van de zorg en haar financiering, geschreven vanuit verschillende invalshoeken als economie en financiering, verzekeringsarrangementen, politiek en cultuur. Het Kenniscentrum wil met het project Zorg verzekerd in deze behoefte voorzien. Daartoe wordt onderzoek gedaan naar de relatie tussen de financiering van zware en lichte medische risico’s door private en publieke verzekering, de manier waarop deze financiering door wetgeving in de tijd vorm kreeg en wat de gevolgen waren voor de gezondheidszorg. Thema’s zijn de financiering van het ongevallenrisico en de Ongevallenwetgeving, van zware medische risico’s door Invaliditeitswet en Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en van de dekking van zware en lichte risico’s door regeling van de ziekteverzekering. Het Kenniscentrum werkt voor het project samen met verschillende auteurs. Dr. M.H. Hoogenboom en prof.dr. A.H.M. Kerkhoff zullen een bijdrage leveren door onderzoek naar de definitie en financiering van zware risico’s na 1945. De ontwikkeling van de verzekering door Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en de gevolgen voor de gezondheidszorg na 1968 staan daarbij centraal. Drs.
H. Vink onderzoekt de verzekering van zware medische risico’s door de Invaliditeitswetgeving van 1913 met de daarbij horende uitvoering en gevolgen voor zorg als sanatoriumverpleging. De regeling van de verzekering van het bedrijfsongevalsrisico met de gevolgen voor medische en paramedische zorg zou worden beschreven door drs. H. Siemerink. Helaas werd mevrouw Siemerink in het verslagjaar ernstig ziek en moest zij haar werk staken. In deze vacature zal worden voorzien. De heer Companje neemt het onderzoek en de beschrijving van de dekking van zware en lichte risico’s door regeling van de ziekteverzekering. Zijn activiteiten betroffen in het verslagjaar: • het onderhouden van de onderzoeksopzet • het schrijven van een conceptinleiding • onderzoek voor en schrijven van twee hoofdstukken Ziekteverzekering volgens Bismarckrecept en Ziekenzorg en ziekengeld gescheiden verzekeringen • voorbereidingen voor de volgende hoofdstukken Ziektekostenverzekeringen, verzekeraars en overheid, Verplichte ziekenfondsverzekering: Duitse invloed zonder Bismarckrecept, Gezondheidszorg en ziekenfondsverzekering 1946-1986, Dunning en volgend: marktwerking, zorgverzekering en zorgverbetering? Het project Zorg verzekerd zal in 2007 worden afgerond met een boek en een congres. Het boek zal verschijnen in de reeks Geschiedenis zorgverzekering, een samenwerkingsverband tussen de Stichting Historie Ziekenfondswezen en Aksant uitgeverij. Over een Engelstalige uitgave wordt onderhandeld. Door de heer Companje worden voorbereidingen getroffen voor vervolgprojecten op Zorg verzekerd. In januari werd met de heer prof.dr. L. Heerma van Voss, directeur van het Nederlands Economisch Historisch Archief, NEHA, overeenstemming bereikt over een project Ziektekosten en civil society. Hiertoe zal in het verslagjaar 2006-2007 een pilot worden gestart. Met de heer dr. W. Steenehaut, directeur van het Archief en Museum voor de Socialistische Arbeidersbeweging en Instituut voor Sociale Geschiedenis AMSAB-ISG te Gent, is gesproken over een project over de verzekering van zware medische risico’s in internationaal perspectief. De heer Steenehaut en prof.dr. K. van Acker, specialist in de geschiedenis van de Belgische mutualiteiten, zullen dit project in België bekendheid geven. Publicaties Door het werk voor Zorg verzekerd was de productie aan publicaties beperkt tot recensies en twee artikelen. De recensies betroffen M. Hoogenboom, Standenstrijd en zekerheid. Een geschiedenis van oude orde en sociale zorg in Nederland (Amsterdam: Boom, 2004, 450 blz., € 29,50, ISBN 90 850 6020 6) en A.H.M. Kerkhoff, Nauwelijks een machtiger wapen. Schoolgezondheidszorg als een collectieve voorziening (1795-1990) (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2004, 400 blz., € 34,50, isbn 90 5356 728 3) voor de Bijdragen en mededelingen voor de Geschiedenis der Nederlanden. In het Cahier voor de geschiedenis van de christelijk sociale beweging verscheen de bijdrage Vakbonden en tuberculosefondsen. Voor het blad Medisch Contact werd het artikel Rotterdamse specialistentarieven in 1905 geleverd. Archief- en bibliotheekbeheer De belangrijkste pijler van de documentatiecollectie van het Kenniscentrum wordt gevormd door de bibliotheek en archieven van de Stichting Historie Ziekenfondswezen, die door het Centrum worden beheerd. De Stichting HiZ treedt op als zorgdrager en bruikleennemer. De collecties zijn gedeeltelijk eigendom van de Stichting HiZ en gedeeltelijk bruiklenen. Dit jaar zijn de collecties aanzienlijk uitgebreid. De bibliotheek werd vergroot door aankopen en door overname van een deel van de bibliotheek van Zorgverzekeraars Nederland. De heer Houwaart bereikte met de Medische Bibliotheek van het Vrije Universiteit Medisch Centrum overeenstemming over een Service Level Agreement voor het beheer van bibliotheek en invoeging van de titels in de catalogus van de Medische Bibliotheek. Hierdoor zal de toegankelijkheid voor het publiek en het gebruik van de HiZ-bibliotheek een flinke impuls krijgen. De collectie archieven nam met 30 meter toe. In maart en mei 2005 werd door bemiddeling van mevrouw J. Doornbos van PVF Achmea het laatste deel van de Zaanse ziekenfondsarchieven overgedragen. Het Kenniscentrum beschikt nu over de volledige serie rechtsvoorgangers van PVF
Achmea. De collectie ziekenfondsen werd verder aangevuld door de archieven van ANOZ en rechtsvoorgangers, die tot dan toe onbekend waren. Dit betrof de archieven van de onderlinge fondsen en artsenfondsen uit het Gooi- en Eemland en Gelderland uit de periode 1865-2002. Het ANOZ is rechtsvoorganger van Agis Zorgverzekeringen en daarom werd met Agis een bruikleenovereenkomst gesloten. Naar aanleiding van de overdracht van de ANOZ-archieven werd met Agis overeenstemming bereikt over de overdracht van de andere rechtsvoorgangers van Agis: Anova, het RZMN en Amersfoort en Omstreken. Ook zal het archief van de Dienst Geneeskundige Verzorging Politie in bruikleen aan de Stichting Historie Ziekenfondswezen worden gegeven. De overdracht zal geleidelijk in 2006 worden voltooid. De ordening en inventarisatie van de archiefcollecties van de Stichting HiZ werd in 2005 versneld en verbeterd. Mevrouw drs. D. Rigter, historica, begon in november 2005 met de ordening, inventarisatie en ontsluiting van de ANOZ-collectie. In februari 2006 waren de inventarissen gereed op de archieven van ANOZ en rechtsvoorgangers, de Zaanse fondsen, de rechtsvoorgangers van De Friesland Zorgverzekeraar en het Staatstoezicht op het Ziekenfondswezen. Met het werk aan het archief van de Federatie van Onderlinge Ziektekostenverzekeraars was zij in februari ver gevorderd. Alle archieven werden grondig geschoond en verpakt in geschikt materiaal. Mevrouw Rigter zal aan het Kenniscentrum verbonden blijven voor het beheer van de nieuwe overdrachten en de archieven van de VDZ, VNZ en KLOZ. Door het werk van mevrouw Rigter zullen de archieven nog beter voor onderzoek toegankelijk zijn. De inventarissen zullen aan de Regionale Historische Centra Waterland en Oost-Gelderland, het provinciaal Fries archief Tresoar en de betreffende stedelijke archiefinstellingen worden gestuurd. De inventarissen zullen met daartoe geschikt te verwerken archiefstukken ook op de website van het Kenniscentrum worden geplaatst. Deze activiteiten zullen de archieven van de HiZ, in beheer bij het Kenniscentrum, optimale bekendheid geven. De website De website van het Kenniscentrum (http://www.metamedicavumc.nl/khz/index.html) is een van de belangrijkste middelen voor informatieverstrekking en PR en daardoor in het verslagjaar van grote betekenis geweest. Modernisering, uitbreiding en vergroting van de toegankelijkheid zijn noodzakelijk, ondanks periodiek onderhoud. De heer dr. J. van Wielink werd hiertoe aan het Kenniscentrum verbonden. De heer Van Wielink zal niet alleen werken aan de site van het Kenniscentrum, maar ook een nieuwe site bouwen als portal tot de geschiedenis van de zorgverzekering. Hiertoe is een nieuw domein geregistreerd: www.zorgverzekering-geschiedenis.nl . De Stichting Historie Ziekenfondswezen zal op deze site een prominente plaats krijgen. Onderwijs Het geven van onderwijs is voor het Kenniscentrum van groot belang, als pr-instrument en om aan de geschiedenis van de zorgverzekering bekendheid te geven. De heer Companje verzorgde in april en mei 2005 het onderwijs voor werkgroepen medische geschiedenis aan derdejaars geneeskunde studenten. Voor de opleiding Gezondheidwetenschappen van de Vrije Universiteit nam hij in deze periode deel aan het onderwijs voor eerstejaars studenten in het blok Gezondheidszorg in Nederland. Dit betrof het begeleiden van tutorgroepen en het hoorcollege Financiering en marktmechanismen in de zorg. Het historisch perspectief. Samen met drs. W.A. Annard, hoofd Communicatie van Zorgverzekeraars Nederland verschafte hij tijdens een vragencollege aan deze studenten inzicht in de dagelijkse praktijk van zorg en verzekering. In oktober 2005 verzorgde hij voor tweedejaars studenten Gezondheidswetenschappen tutoronderwijs Zorg in contekst. Het belang van de geschiedenis van de zorgverzekering voor het inzicht in de ontwikkelingen van vandaag kwam aan de orde in het college Companje bij de Master Medische Geschiedenis van het Vrije Universiteit Medisch Centrum over Dynamiek van de markt van zorg en verzekering: de casus Utrecht in het interbellum.
Het Kenniscentrum heeft door deze onderwijsactiviteiten een portefeuille opgebouwd, waaruit de geschiedenis van de zorgverzekering op verschillende manieren en aan verschillende doelgroepen onderwezen kan worden. In januari 2006 werd met prof.dr. L. Heerma van Voss overeengekomen om bij de afdelingen en vakgroepen Geschiedenis van de Utrechtse en Leidse universiteiten voor het studiejaar 2007 te onderhandelen over werkcolleges Geschiedenis van de verzekering van zorg in Nederland. Het ondersteunen van onderzoek In het verslagjaar heeft het Kenniscentrum twaalf maal op verzoek van zorgverzekeraars gegevens aangeleverd over fusies en samenwerkingsverbanden van ziekenfondsen en over de rechtsvoorgangers van zorgverzekeraars. Aan Geové, CZ en Agis werd informatieve ondersteuning gegeven bij organisatiejubilea. Niet alleen de pers maar ook onderzoekers, studenten en particulieren kregen informatie en ondersteuning bij vragen en onderzoek. Aan verzoeken om informatie door de ministeries van VWS, Sociale Zaken en Economische Zaken kon goed worden voldaan. Voor studenten Gezondheidswetenschappen van de Vrije Universiteit en de Erasmus Universiteit werd informatie en documentatie verstrekt ten behoeve van werkcolleges, scripties en stages. Particuliere onderzoekers kregen informatie uit archieven van de Friese, Gelderse, Gooise en Zaanse fondsen. De heer Companje was betrokken bij drie doctoraalscripties en drie promotieonderzoeken. De laatste betroffen: • het onderzoek van mevrouw drs. B.E.M. Widdershoven naar de onderlinge ziekenfondsen (Universiteit van Tilburg). Mevrouw Widdershoven promoveerde op 4 november op het proefschrift Het dilemma van solidariteit. De Nederlandse onderlinge ziekenfondsen, 18901941. Dit boek verscheen als eerste in de nieuwe HiZ-reeks Geschiedenis Zorgverzekeringen. De heer Companje trad bij deze promotie op als opponent. • het onderzoek van mevrouw A. Blinkhof over de zorgverzekering en klantgerichte bureaucratie (Katholieke Universiteit Nijmegen) • het onderzoek van de heer drs. P.P.T. Jeurissen over commerciële aspecten van de zorgverzekering (Erasmus Universiteit) Advisering inzake archiefbeheer Het Kenniscentrum werd door de Archiefinspectie en het Nationaal Archief gevraagd advies uit te brengen over het Rapport Institutioneel Onderzoek en het Basis Selectie Document Financiering van de gezondheidszorg. De heer Companje woonde op uitnodiging van het Nationaal Archief het congres Selectiebeleid archieven en nationaal erfgoed bij. Slot Het verslagjaar is voor het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars een bijzonder productief jaar geweest. Het Kenniscentrum wordt als documentatiecentrum voor de geschiedenis van de Nederlandse zorgverzekering steeds meer gewaardeerd. Zorgverzekeraars, wetenschappelijke wereld, publiek en overheid weten het Kenniscentrum goed te vinden. Dit is mede mogelijk gemaakt door de subsidie, verleend door de Stichting Centraal Fonds RVVZ en Zorgverzekeraars Nederland, en de instellingen en personen die hun archieven en boeken bij de Stichting Historie Ziekenfondswezen en het Kenniscentrum in bewaring hebben gegeven. Daarvoor onze dank. Tevens bedanken wij de bestuursleden van de Stichting Historie Ziekenfondswezen voor hun stimulerende en adviserende werk. Het Kenniscentrum heeft in het vierde verslagjaar aangetoond dat zijn functie als onderzoeks- en documentatiecentrum voor de geschiedenis van zorg en verzekering steeds belangrijker wordt. Het bestaande onderzoek is in volle gang en nieuwe onderzoeksprojecten worden ontwikkeld. De Nederlandse zorgverzekering neemt door haar rijke geschiedenis en bijzondere karakter in Europees perspectief een unieke positie in, vastgelegd in de archieven in beheer bij het Kenniscentrum. Deze positie zal door de uitkomsten van het onderzoek volgens Zorg verzekerd nog worden bevestigd.
Wij verwachten dan ook een vruchtbaar vijfde jaar. prof.dr. E.S. Houwaart
dr. K.P. Companje
