VERSLAG OVER DE SOCIALE ONTWIKKELING JAAR 1989 Brussel - Luxemburg (Behorende bij het „Drieëntwintigste Algemeen Verslag over de werkzaamheden van de Gemeenschappen 1989" in toepassing van artikel 122 van het EEG-Verdrag)
&Q
&
<$?,
I
COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN
Bibliografische data bevinden zich aan het einde van deze publikatie.
Luxemburg : Bureau voor officiële publikaties der Europese Gemeenschappen, 1991 ISBN 92-826-0574-4 Catalogusnummer: CM-70-91 -354-NL-C
© EGKS-EEG-EGA, Brussel · Luxemburg, 1991 Overneming doeleinden
met
Printed in Belgium
bronvermelding
toegestaan,
behalve
voor
commerciële
Commissie
van
de
Europese
Gemeenschappen
VERSLAG OVER DE SOCIALE ONTWIKKELING - JAAR 1989 Brussel - Luxemburg
(behorende Verslag schappen het
bij
over 1989"
het de in
«Drieëntwintigste
werkzaamheden
van
toepassing
artikel
van
EEG-Verdrag)
Dokume n t
de
Algemeen Gemeen122
van
Dit dokument is opgesteld voor intern gebruik door de diensten van de Commissie. Het wordt ter beschikking van het publiek gesteld, doch mag niet worden beschouwd als een officiële standpuntbepaling van de Commissie.
Copyright EGKS-EEG-EGA, Brussel - Luxembourg, 1991 Overneming met bronvermelding toegestaan, behalve doeleinden.
voor
commerciële
I N H O
A.
Β.
D
Inleiding
Sociale 1989
C.
U
Bijlagen
ontwikkeling
in
de
Gemeenschap
in
Α.
INLEIDING
INLEIDING 1989, een door de gebeurtenissen In de Internationale gemeenschap en met name In Oost-Europa In vele opzichten uitzonderlijk Jaar, was ook opmerkelijk door de' vooruitgang die op de weg naar een" echte Europese sociale ruimte Is geboekt. In de loop van dit Jaar Immers heeft de Commissie Initiatieven en de Raad besluiten genomen waardoor de Gemeenschap verscheidene van haar prioritaire doelstellingen heeft kunnen verwezenlijken. Zo heeft de Raad vooral gewerkt aan: de harmonisatie bij de verbetering van de minimum Inzake veiligheid en gezondheid op de arbeidsplaats; de Invoering van een gemeenschappelijk beleid met name bijscholing; de aanzet tot een organiek beleid beroepsintegratie van gehandicapten. Het werkprogramma van de Commissie uitgebreid hoofdstuk betreffende de dialoog. Dit hield onder meer In:
voor
voorschriften
inzake opleiding en de
voor 1989 omvatte werkgelegenheid en
sociale
en
voorts een de sociale
voor de werkgelegenheid: vergroting van de beroepsmobiliteit binnen de Gemeenschap door middel van een voorstel voor een richtlijn inzake de erkenning van de beroepsopleidingen en diploma's, een grondige analyse inzake nieuwe arbeldsvormen, uitvoering van het programma inzake langdurige werkloosheid; met het oog op de voortzetting en verbetering van de soe lale dial oog. de oprichting van een politieke stuurgroep onder voorzitterschap van de Commissie, die tot taak heeft aan deze sociale dialoog een permanente impuls te geven, de werkzaamheden ervan te organiseren en de gemeenschappelijke standpunten te evalueren. Op elk van deze gebieden konden belangrijke besluiten worden genomen. Zo zijn op grond van artikel 118A van het Verdrag met name richtlijnen goedgekeurd betreffende de gezondheid en de veiligheid op de arbeidsplaats.
2 -
De belangrijkste gebeurtenis van 1989 op sociaal gebied was voor de Gemeenschap ongetwijfeld de goedkeuring door elf Lld-Staten tijdens de Top van Straatsburg van het Gemeenschapshandvest van de sociale grondrechten van de werkenden en de goedkeuring door de Commissie van haar actieprogramma waarin de In het handvest neergelegde beginselen worden vertaald In voorstellen voor communautaire instrumenten. HET SOCIAAL HANDVEST: voorgeschiedenis en Inhoud De diensten van de Commissie hadden al in 1988 uitvoerig hun gedachten laten gaan over de sociale dimensie van de interne markt. Deze werkzaamheden hebben geresulteerd In een mededeling waarin de Commissie de doelstellingen en prioriteiten van een communautair sociaal beleid vaststelde, dat een gemeenschappelijke sociale basis zou moeten vormen en waarvan de beginselen zouden kunnen worden overgenomen In een gemeenschapshandvest van sociale grondrechten. Deze beleidslijnen waren een antwoord op de door de staatshoofden en regeringsleiders tijdens de Top van Hannover in juni 1988 geuite verlangens. BIJ d ie gelegenheid had de Raad opnieuw zijn wens te kennen gegeven "... een betere bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers op de arbeidsplaats te bewerkstelligen ...". Evenzo had de Europese Raad het accent gelegd op een betere toegankelijkheid van de beroepsopleiding, Inclusief bij- en nascholing. HIJ had de Commissie tevens verzocht een vergelijkende studie te verrichten over de in de verschillende Lld-Staten vigerende regelgeving inzake arbeidsomstandigheden. In januari 1989 zijn deze hoofdgedachten voor het Europese Parlement uiteengezet door de voorzitter van de Commissie, de heer Delors, In zijn verklaring over de beleidslijnen van de Commissie gedurende haar mandaat, in februari heeft de heer Delors ze nog eens toegelicht in zijn presentatie van het werkprogramma voor het lopende Jaar. Ingevolge het op 22 februari door het Economisch en Sociaal Comité uitgebrachte adv lesi1 ) en de resolutie van het Parlement van 15 maart( 2 ) over de sociale dimensie van de interne markt, heeft de Commissie op 30 mel(3> een voorontwerp van het Gemeenschapshandvest van sociale grondrechten goedgekeurd. Na een eerste behandeling door de Raad op 12 Juni (4) en door de Europese Raad op 26 en 27 Jun|(5> en na uitvoerige raadpleging van de sociale partners, heeft de Commissie op 27 september^6) met het oog op de toezending ervan aan de Raad een ontwerp-handvest goedgekeurd, dat ten doel heeft de hoofdbeginselen vast te stellen waarop het Europese model van het arbeidsrecht en, meer In het algemeen, het Europese concept van de maatschappij en de sociale dialoog zijn gebaseerd.
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
PB C 102 van 24.4.1989 en Bull. EG 2-1989, punt 2.1.75. PB C 96 van 17.4.1989 en Bull. EG 3-1989, punt 2.1.79. Buil. EG 5-1989, punt 1.2.1 tot 1.2.15 en 2.3.1. Bull. EG 6-1989, punt 2.1.97. Buil. EG 6-1989, punt 1.1.8. Bull. EG 9-1989, punt 2.1.55.
- 3 -
In het handvest wordt een aantal beginselen vastgelegd met betrekking tot de verbetering van de levensomstandigheden en arbeidsvoorwaarden, het vrije verkeer van werknemers en zelfstandigen, de werkgelegenheid en beloning, de sociale bescherming, de vrijheid van vereniging en collectief overleg, de beroepsopleiding, de gelijke behandeling van mannen en vrouwen, de voorlichting, raadpleging en Inspraak van de werknemers, de bescherming van de gezondheid en de veiligheid op de arbeidsplaats, en de bescherming van kinderen en Jongeren, alsmede bejaarden en gehandicapten. De tenuitvoerlegging van deze rechten valt op grond van het subsidiariteitsbeginsel al naargelang het geval onder de bevoegdheid van de Lid-Staten en van de entiteiten waaruit deze bestaan, of onder die van de Gemeenschap. De sociale partners moeten daarbij actief worden betrokken. Omdat hiermee geen uitbreiding van de communautaire bevoegdheden werd beoogd, was voor dit ontwerp geen verdragswijziging nodig. Tijdens de Europese Raad van Straatsburg op 8 decemberi7^ hebben de staatshoofden en regeringsleiders van elf Lid-Staten het "Gemeenschapshandvest van de sociale grondrechten van de werkenden" goedgekeurd, daarmee uiting gevend aan hun grote verknochtheid aan een door gemeenschappelijke tradities en gebruiken geïnspireerd model voor de sociale verhoudingen. Voorts heeft de Commissie op 29 november^ 8 ) een mededeling goedgekeurd over haar actieprogramma. Dit bevat een veertigtal initiatieven met betrekking tot de In het handvest opgenomen beginselen. Sociale dialoog De Commissie heeft de sociale dialoog weer op gang gebracht op basis van de conclusies van de bijeenkomst in Hertoginnedal op 12 november 1985. Nieuwe belangrijke conclusies konden worden aangenomen op 12 Januari 1989 na afloop van de vergadering met het Europees Verbond van Vakverenigingen ( E W ) , de Unie van Industriefederaties der Europese Gemeenschap (UNICE) en het Europees Centrum van gemeenschapsbedrijven (CEEP). Met betrekking tot de werkmethode werd besloten een stuurgroep In het leven te roepen om aan de dialoog een permanente impuls te geven, de werkzaamheden te organiseren en de gemeenschappelijke standpunten te evalueren. Ten aanzien van de onderwerpen van de sociale dialoog werd overeengekomen dat in de eerste plaats onderwijs en opleiding en de vooruitzichten van een Europese arbeidsmarkt aan bod zullen komen^ 9 ).
(7) Bul I. EG 12-1989. (8) Buil. EG 11-1989. Voor meer Informatie zij verwezen naar nr. 90/1 van Social Europe, dat gedeeltelijk gewijd Is aan het Gemeenschapshandvest en het werkprogramma. (9) Zie voor nadere bijzonderheden over de sociale dialoog hoofdstuk 4, sub 4.1
4
Werkgelegenheid Op 19 Jul i C 1 0) heeft de Commissie met het oog op de toezending ervan aan de Raad, het Europese Parlement, het Permanent Comité voor Arbeidsmarktvraagstukken en de sociale partners, het eerste Jaarverslag over de werkgelegenheid in Europa goedgekeurd. In de toekomst zal het Permanent Comité voor Arbeidsmarktvraagstukken elk Jaar zo'n rapport ontvangen. De Commissie heeft tevens een nieuw documentatiesysteem voor de werkgelegenheid in gebruik genomen^ 11 ) en nieuw onderzoek ingesteld naar de economische en sociale gevolgen van de voltooiing van de Interne markt. Verder heeft zij het LEDAprogramma(12> voor de analyse van de ontwikkelingen op plaatselijk niveau uitgebreid, de tenuitvoerlegging van de conclusies van de Raad van 1 december 1987Í 13 ) betreffende de bestrijding van langdurige werkloosheid voortgezet en het Europees netwerk voor de uitwisseling van Informatie over plaatselijke werkgelegenheldslnit lat leven (EL I SE)Í 1 4 ) ontwikkeld. Ten slotte heeft zij het onderling Informatiesysteem over het arbeidsmarktbeleid (MISEP)C 15 ) uitgebreid. Op 30 november hebben de Raad en de Ministers van Arbeid en Sociale Zaken, In het kader van de Raad bijeen, een resolutie aangenomen over de Instelling van een Europese waarnemlngspost voor de werkgelegenheid. Arbeidsvoorwaarden Ten slotte heeft de Commissie op 20 Jun ι(16) een verslag goedgekeurd over de "regels Inzake arbeidsvoorwaarden in de LldStaten", dat aan de Europese Raad van Madrid is voorgelegd. Dit rapport bevat alle wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen Inzake de arbeidsvoorwaarden In de particuliere sector en de belangrijkste bepalingen uit de cao's. Dit nieuwe instrument ten behoeve van de Lld Staten zal regelmatig worden bijgewerkt. Op 24 augustus heeft de Commissie met het oog op de toezending ervan aan de Raad een voorstel voor een richtlijn goedgekeurd ter aanvulling van de ontwerpverordenlng Inzake het statuut van de Europese naamloze vennootschap voor wat de positie van de werknemers betreft.
(10) (11) (12)
(13) (14) (15) (16)
Buil. EG 7/81989, punt 2.1.100. PB C 51 van 28.3.1989 en Bull. EG 21989, punt 2.1.76. Actieprogramma voor de plaatselijke ontwikkeling van de werkgelegenheid: PB C 161 van 21.6.1984 en Achttiende Algemeen Verslag, nr. 278. PB C 335 van 15.12.87 en XXIe Algemeen Verslag, nr. 395. Twintigste Algemeen Verslag, nr. 461. Negentiende Algemeen Verslag, nr. 411. Bull. EG 61989, punt 2.1.101.
5
Europees Sociaal Fonds Overeenkomstig de kaderverordening (EEG ) nr. 2052/88Í 17 ) Inzake de hervorming van de structuurfondsen en de toepassingsverordening (EEG ) nr. 4255/88( 18 ) betreffende het Europees Sociaal Fonds, heeft de Commissie op 15 Januar ι(19) haar goedkeuring gehecht aan de richtsnoeren betreffende de bijstandsverlening door het ESF ter bestrijding van langdurige werkloosheid (doelstelling nr. 3) en ter Inschakeling van Jongeren In het arbeidsproces (doelstelling nr. 4 ) . Voorts heeft de Commissie op 20 december^ 20 ) uit hoofde van deze twee doelstellingen voor acht landen communautaire bestekken goedgekeurd. De voorkeur is gegeven aan grensoverschrijdende maatregelen, maatregelen die bijdragen tot modernisering van de produkt lestructuur, vooral In het MKB, en de opleiding in nieuwe technologieën, met name die in verband met de communautaire onderzoek en ontwikkelingsprogramma's. ONDERWIJS EN BEROEPSOPLEIDING De Raad en de ministers van Onderwijs zijn dit Jaar tweemaal bijeengekomen. BIJ die gelegenheid werd een principeakkoord bereikt over een communautair beleid en nauwe samenwerking op onderwijsgebied met het oog op 1993. In mei heeft de Raad overeenstemming bereikt over het Linguaprogramma, dat ten doel heeft de talenkennis te bevorderen ten einde de communicatie binnen de G emeenschap te vergemakkelijken. Voor dit programma Is 200 miljoen ecu uitgetrokken, uitgesmeerd over de periode 19901994. De Raad heeft tevens besloten de Commissie te machtigen met de EVA landen die zulks wensen, onderhandelingen te voeren over samenwerkingsakkoorden op het gebied van de technische opleiding in het kader van het COMETTIIprogramma. In december heeft de Raad het ERASMUSprogramma gewijzigd en de middelen hiervoor verhoogd tot 192 miljoen ecu voor de Jaren 19901992. Met betrekking tot de beroepsopleiding dient ten slotte het besluit van de Raad te worden vermeld tot vaststelling van het EUROTECNETprogramma voor een periode van vijf Jaar. Dit programma Is bedoeld voor de bevordering van de Innovatie op het gebied van de beroepsopleiding ten einde daarbij rekening te houden met de technologische veranderingen en de gevolgen daarvan voor de werkgelegenheid, het werk en de vereiste kwalificaties en capaciteiten. Het omvat enerzijds een netwerk van nationale of grensoverschrijdende innovatieprojecten en anderzijds een reeks communautaire maatregelen ter ondersteuning of aanvulling van de door en In de LldStaten gevoerde acties.
(17) (18) (19) (20)
PB L 185 van 15.7.1988 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 533. PB L 374 van 31.12.1988 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 534. PB C 45 van 24.2.1989 en Bull. EG 21989, punt 2.1.77. Bul I. EG 121989.
- 6 Voorts hebben de Ministers van Onderwijs, bijeen, hun goedkeuring gehecht aan:
in het kader van de Raad
twee resoluties met betrekking tot het onderwijs aan kinderen van de bevolking zonder vaste woonplaats; conclusies Inzake basisvorming;
het
technisch
en
beroepsonderwijs
en
de
conclusies inzake de betrekkingen met de Oosteuropese landen op het gebied van onderwijs en opleiding. Verder heeft de Raad nog zijn goedkeuring gehecht aan: een resolutie ter bestrijding van het mislukken op school; een resolutie waarin de Commissie wordt verzocht een actieprogramma op het gebied van de voortgezette beroepsopleiding In te dienen, waarin rekening wordt gehouden met de reeds door het Europees Sociaal Fonds, COMETT en EUROTECNET geboden mogelijkheden; conclusies Inzake de eventuele wijziging van het statuut van de Europese scholen. LEVENSOMSTANDIGHEDEN De Gemeenschap heeft haar Initiatieven armoedebestrijding in 1989 geïntensiveerd.
op
het
gebied
van
de
De Raad heeft op 18 Juli 1989 zijn goedkeuring gehecht aan een "communautair actieprogramma op middellange termijn betreffende de economische en maatschappelijke Integratie van groepen economisch en sociaal kansarmen" (1989-94)( 2 D t waarmee de communautaire acties ter bestrijding van de armoede met vijf Jaar worden verlengd. Ook worden breder opgezette acties ondersteund die eventueel model kunnen staan voor een plaatselijk partnerschap. Voor dit programma Is een bedrag uitgetrokken van 55 miljoen ecu. Op 29 september hebben de Raad en de Ministers van Sociale Zaken, in het kader van de Raad bijeen, voorts een resolutie^ 22 ) goedgekeurd ter bestrijding van de sociale uitsluiting, waarin er onder meer op wordt aangedrongen dat op inkomensgarantie gerichte maatregelen vergezeld moeten gaan van maatregelen die gericht zijn op sociale Integratie.
(21) (22)
PB L 224 van 2.8.1989 en Bull. EG 7/8-1989, punt 2.1.104, PB C 277 van 31.10.1989 en Bull. EG 9-1989, punt 2.1.61.
- 7 -
Ter met
uitvoering
van deze
teksten
heeft
de C o m m i s s i e
de Instelling van e e n w a a r n e m i n g s p o s t b e s t r i j d i n g van sociale u i t s l u i t i n g ,
voor
e e n begin
het beleid
gemaakt
Inzake de
de o p s t e l l i n g van e e n a a n b e v e l i n g Inzake d e g e m e e n s c h a p p e l i j k e c r i t e r i a met betrekking tot t o e r e i k e n d e p r e s t a t i e s en Inkomsten in de s o c l a l e - v e r z e k e r i n g s s t e l s e l s . O p 12 Juni heeft de Raad zijn g o e d k e u r i n g gehecht aan c o n c l u s i e s ^ 2 3 ) b e t r e f f e n d e d e w e r k g e l e g e n h e i d voor g e h a n d i c a p t e n fn de G e m e e n s c h a p e n de Commissie heeft harerzijds op 27 september^24) e e n verslag goedgekeurd betreffende het o p z e t t e n van het svsteem Inzake gecomputeriseerde Informatie over gja p r o b l e m e n van gehandicapten (HANDYNET). De Raad heeft op 18 december^ 25 ) besloten de ontwikkeling van systeem voort te zetten in het kader van het HELIOS-programma( 26 ).
dit
Voorts heeft de Commissie op 10 mei^ 2 7 ) haar goedkeuring gehecht aan een aanbeveling tot invoering van een Europese 60 + -kaart; hebben de Raad en de ministers van Gezinszaken, in het kader van de Raad bijeen, op 29 september na bestudering van de mededeling van de Commissie van 8 augustus over het gezinsbeleid^ 28 ) met algemene stemmen conclusies goedgekeurd^ 29 ); heeft de Raad op 11 m e i < 3 0 ) , 18 jul i C31 ) θ η 3 0 oktober^ 32 ) drie verordeningen vastgesteld betreffende de sociale zekerheid van werknemers en zelfstandigen en hun gezinsleden die zich binnen de Gemeenschap verplaatsen. GEZONDHEID EN VEILIGHEID Op 12 juni heeft de Raad zijn goedkeuring gehecht aan Richtlijn 89/391/EEG^ 3 3 ), die als kader dient voor alle op grond van artikel 118A van het EEG-Verdrag vast te stellen richtlijnen op het gebied van de gezondheid en veiligheid op het werk.
(23) (24) (25) (26) (27) (28) (29) (30) (31) (32) (33)
PB C 173 van 8.7.1989 en Buil. EG 6-1989, punt 2.1.102. Bul I EG 9-1989, punt 2.1.62. PB L 393 van 30.12.1989 en Buil. EG 12-1989. XXI Ie I Algemeen Verslag, nr. 488. PB L 144 van 27.5.1989 en Bull. EG 5-1989, punt 2.1.107. PB C 277 van 31.10.1989. Bul I EG 7/8-1989, punt 2.1.108. PB L 131 van 13.5.1989 en Bull. EG 5-1989, punt 2.1.106. PB L 224 van 2.8.1989 en Buil. EG 7/8-1989, punt 2.1.106. PB L 331 van 16.11.1989 en Bull. EG 10-1989, punt 2.1.86. PB L 183 van 29.6.1989 en Bull. EG 6-1989, punt 2.1.105.
- 8 -
Dat geldt met name voor de drie door de Raad op 30 november vastgestelde bijzondere richtlijnen betreffende minimumvoorschriften voor : arbeidsplaatsen^ 34 ); arbeidsmiddelen^35)¡ persoonlijke beschermingsmiddelen^ 38 ). Twee andere voorstellen voor bijzondere richtlijnen betreffende resp. het werken met beeldschermapparatuur^37) en het hanteren van zware lasten^ 38 ) zijn door de Commissie^ 39 ) gewijzigd Ingevolge de door het Europese Parlement In eerste lezing uitgebrachte adviezen^ 40 ). De Raad heeft over deze twee voorstellen gemeenschappelijke standpunten goedgekeurd, resp. op 30 oktober< 4 D voor het tweede en op 30 novemberÍ 42 ) voor het eerste. Het Europese Parlement heeft op 24 mei^ 4 3 ) in eerste lezing zijn goedkeuring gehecht aan twee adviezen over de voorstellen voor richtlijnen betreffende de bescherming van werknemers tegen de risico's van blootstelling aan biologische^ 44 ) en carcinogenen 45 ) agentia tijdens het werk. Over dit laatste heeft de Raad op 30 november^ 48 ) tevens een gemeenschappelijk standpunt goedgekeurd. Ten slotte heeft het Permanent Orgaan voor de veiligheid en de gezondheldsvoorwaarden In de steenkolenmijnen en andere wlnningslndustrleen drie plenaire vergaderingen gehouden, waar goedkeuring Is gehecht aan een aan het Europese Parlement gericht verslag over de maatregelen ter beperking van het explosie- en brandgevaar In mijnen^ 4 7 ); voorstellen aan de regeringen van de Lid-Staten ter beperking van de gezondheidsrisico's van blootstelling aan stof In andere dan steenkoolmijnen en steengroeven (47); een praktijkrichtlijn voor de toepassing van Richtlijn 86/188/EEGÍ 48 ) betreffende de bescherming van werknemers tegen de risico's van blootstelling aan lawaai in het ondergronds bedrijf (47). (34) (35) (36) (37) (38) (39) (40) (41) (42) (43) (44) (45) (46) (47) (48)
PB L 393 van 30.12.1989 en Buil. EG 11-1989, punt 2.1.99. PB L 393 van 30.12.1989 en Bull. EG 11-1989, punt 2.1.100. PB L 393 van 30.12.1989 en Bull. EG 11-1989, punt 2.1.101. PB C 113 van 29.4.1988 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 499. PB C 117 van 4.5.1988 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 499. PB C 129 van 25.5.1989, PB C 130 van 26.5.1989 en Bull. EG 4-1989, punt 2.1.91. PB C 326 van 19.12.1988, PB C 12 van 16.1.1989 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 499. Buil. EG 10-1989, punt 2.1.92. Bull. EG 11-1989, punt 2.1.102. PB C 158 van 26.6.1989 en Buil. EG 5-1989, punt 2.1.117. PB C 150 van 8.6.1988 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 508. PB C 39 van 8.2.1988 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 495. Bull. EG 11-1989, punt 2.1.103. XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 505. PB L 137 van 24.5.1986 en Twintigste Algemeen Verslag, nr. 507.
9 -
Wat de volksgezondheid betreft, hebben de Raad en de ministers van Volksgezondheid, In het kader van de Raad bijeen, op 16 m e l ( 4 9 ) conclusies goedgekeurd Inzake diverse aspecten van de bestrijding van aids, alsmede een resolutie over een Europees net voor de uitwisseling van gezondheldsgegevens In verband met drugverslaving en conclusies over de betrouwbaarheid van analyses van lichaamsvochten om het gebruik van ongeoorloofde drugs op te sporen. ZIJ hebben hun werkzaamheden voortgezet met de goedkeuring, op 13 november( 5 °), van conclusies betreffende enerzijds de tenuitvoerlegging van gecoördineerde maatregelen inzake preventie van drugverslaving en begeleiding van drugverslaafden, en anderzijds de Invoering van een Europees medisch paspoort. Tijdens dezelfde zitting hebben de Raad en de ministers tevens overeenstemming bereikt over de inhoud van een resolutie inzake de bestrijding van aids, waarin gemeenschappelijke beginselen en een actieprogramma op het gebied van onderzoek, internationale samenwerking en toezicht op de epidemiologische situatie worden vastgesteld. Harerzijds heeft de Commissie op 9 november( 51 ) met het oog op toezending ervan aan de Raad een mededeling goedgekeurd betreffende de verbetering van het algemeen stelsel voor de verzameling van epidemiologische gegevens over HIV-Infect les In de Gemeenschap. Op het gebied van de toxIcoloqle heeft de Commissie op 18 oktober^ 52 ) met het oog op toezending ervan aan de Raad een ontwerp-resolut ie goedgekeurd betreffende de verbetering van de behandeling en de preventie van acute vergiftigingen bij de mens. Op het gebied van de kankerbestrIIdlnq hebben de Raad en de Ministers van Volksgezondheid, in het kader van de Raad bijeen, op 18 Ju I IC53) een resolutie goedgekeurd betreffende het rookverbod In openbare ruimten. De Raad heeft op 13 november tevens Richtlijn 89/622/EEGÍ 54 ) vastgesteld Inzake de etikettering van tabaksprodukten.
(49) (50) (51) (52) (53)
(54)
PB C 185 van 22.7.1989 en Bull. EG 5-1989, punt 2.1.112 en 2.1.114. Buil. EG 11-1989, punt 2.1.89, 2.1.95 en 2.1.97. Bull. EG 11-1989, punt 2.1.96. PB C 291 van 20.11.1989 en Bull. EG 10-1989, punt 2.1.88. PB C 189 van 26.7.1989 en Bull. EG 7/8-1989, punt 2.1.109; voorstel van de Commissie: PB C 32 van 8.2.1989 en Buil. EG 1-1989, punt 2.1.48. PB L 359 van 8.12.1989 en Bull. EG 11-1989, punt 2.1.91; voorstel van de Commissie: PB C 48 van 20.2.1988 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 496. PB C 62 van 11.3.1989 en Bull. EG 10-1989, punt 2.1.89.
- 10 -
Harerzijds heeft de Commissie op resp. 30 maart< 5 5 ) en 10 rnel^58) voorstellen goedgekeurd voor enerzijds een richtlijn inzake reclame voor tabaksprodukten via de pers en affiches, en anderzijds een resolutie betreffende een tweede actieprogramma 1990-1994 In het kader van het programma "Europa tegen kanker"(57). over dit laatste voorstel heeft het Economisch en Sociaal Comité op 19 oktober( 58 ) een positief advies uitgebracht, terwijl de Raad er op 12 november( 59 ) mee akkoord is gegaan. De Commissie heeft op 26 Jull(8°) tevens haar voorstel voor een richtlijn betreffende het teergehalte van sigaretten 8 1 ) gewijzigd, waarover de Raad op 13 november( 82 ) een gemeenschappelijk standpunt heeft goedgekeurd. Voorts heeft zij op 8 november( 83 ) een aanbeveling goedgekeurd betreffende de opleiding van gezondheidswerkers op kankergebied.
(55) (56) (57) (58) (59) (60) (61) (62) (63)
PB C 124 van 18.5.1989 en Buil. EG 3-1989, punt 2.1.85. PB C 164 van 1.7.1989 en Buil. EG 5-1989, punt 2.1.111. PB C 50 van 26.2.1987 en Twintigste Algemeen Verslag, nr. 317. PB C 329 van 31.12.1989 en Buil. EG 10-1989, punt 2.1.90. Buil. EG 11-1989, punt 2.1.93. PB C 228 van 5.9.1989 en Buil. EG 7/8-1989, punt 2.1.110 PB C 48 van 20.2.1988 en XXI Ie Algemeen Verslag, nr. 496. 496 Bull. EG 11-1989, punt 2.1.92. PB L 346 van 27.11.1989 en Buil EG 11-1989. punt 2.1.94.
Β.
SOCIALE ONTWIKKELING IN DE GEMEENSCHAP IN 1989
Hoofdstuk I
Werkgelegenheid (inclusief migrerende werknemers)
Hoofdstuk II
Onderwijs
Hoofdstuk III
Beroepsopleiding
Hoofdstuk IV
Sociale Dialoog en arbeidsbetrekkingen
Hoofdstuk V
Arbeidsvoorwaarden en arbeidsrecht
Hoofdstuk VI
Lonen en inkomens
Hoofdstuk Vil
Levensomstandigheden en gezinsbeleid
Hoofdstuk V I M
Sociale Zekerheid
Hoofdstuk IX
Arbeidsveiligheid en -hygiene
HOOFDSTUK I : WEBKGELEGENHEID (Inclusief migrerende werknemers)
1.1 Tendensen in de Gemeenschap Aan de vooravond van het nieuwe decennium Is de algemene situatie in de Europese Gemeenschap uitermate veelbelovend. Er zijn grote vorderingen gemaakt op het gebied van de financiële, monetaire en sociale Integratie en de zeer belangrijke resultaten die In de loop van de Jaren tachtig zijn behaald, vormen even zovele stappen op de weg naar een aantrekkende economische groei en een sanering van de arbeidsmarkt. Om verschillende redenen leidt de huidige economische groei tot meer banen dan die in de Jaren zestig: de relatieve kosten van de produktlefactoren zijn gunstiger voor de werkgelegenheid; nieuwe organisatiemethoden hebben de flexibiliteit verbeterd; verkorting van de werktijd en uitbreiding van de deeltijdarbeid alsmede groei van de dienstensector dragen eveneens bij tot versterking van deze tendens. Dankzij de economische groei van 3%, werden er In 1989, evenals In 1988, meer dan twee miljoen banen gecreëerd. De naar verwachting iets langzamere groei In 1990 zou nog eens tot 1.300.000 nieuwe arbeidsplaatsen moeten lelden. Deze gunstige ontwikkeling van de werkgelegenheid is echter niet krachtig genoeg om het werkloosheidscijfer evenredig te verminderen, het jaargemiddelde Is nog steeds 9%. De actieve bevolking groeit immers om verschillende redenen gestaag: In het bijzonder de bevolking in de werkende leeftijd en de percentages actieve vrouwen nemen nog steeds toe. Bovendien moet erop worden çewezen dat de groei en de werkloosheid ongelijk zijn verdeeld: het werkloosheidscijfer In Luxemburg ligt onder de 2% maar In tal van regio's die een ontwikkelingsachterstand vertonen of waar een Industriële omschakeling aan de gang Is, nog steeds boven de 20%. Hetzelfde geldt voor bepaalde categorieën van de bevolking. Bijzonder zorgwekkend Is de toename van de gemiddelde duur van inactiviteit bij langdurig werklozen, terwijl er een trend is tot
I - 2
kortere werkloosheid bl J de werklozen die nog niet zo lang zonder baan zijn. Op den duur kan dit tot een paradox lelden.· ondanks een zeer hoge werkloosheid zal de schaarsheid van arbeidskrachten de groei kunnen afremmen, zelfs al Is het potentieel door de op handen zijnde voltooiing van de Interne markt groter geworden. Alle Lid-Staten act lef:
hebben
dit
gevaar
goed
onderkend
en
bestrijden
de Jeugdwerkloosheid door het in dienst nemen van Jongeren met verschillende prikkels te bevorderen en hen In staat te stellen de noodzakelijke algemene beroepservaring op te doen; de langdurige werkloosheid door opleldlngs- en her IntegrerIngsprogramma's. De Invoering van een minimumuitkering door Frankrijk en een innovatief experiment met orlënterIngsgesprekken door Nederland verdienen In dit opzicht te worden vermeld. Op het gebied van de immigratie Is er In alle Lld-Staten een trend te bespeuren om Inre is- en verblijfsvergunningen in verband met arbeid streng te blijven controleren maar de Integratie en kwaliteit van het bestaan van reeds legaal gevestigde populaties te bevorderen. Ierland Is nog steeds een land met een grote landen In het zuiden worden op hun beurt In Immigratielanden, in het bijzonder door het feit derde landen illegaal of legaal na hun verbi IJven.
emigratie maar de uiteenlopende mate dat onderdanen van immigratie aldaar
I - 3
1.2 Ontwikkelingen In de Lld-Staten Belglo Het plan in het kader van de programmawet van 30 december 1988 om 11 Nel I Ik tie werKgeversbl Idragen Inzake de sociale zekerheid te ver lagen, betekent de vereniging en harmonisatie van de voordelen van drie Koninklijke Besluiten van 1982 en 1986 in één regeling. Het plan vergroot de werkingssfeer hiervan en heeft betrekking op alle werkgevers in de particuliere sector, zowel natuurlijke als rechtspersonen. Het doel van dit plan Is tweeledig: verbetering van het concurrent levermogen van de ondernemingen en bevordering van de her Intreding van oudere en langdurige werklozen en personen die bij het Nationaal gehandicaptenfonds zijn ingeschreven. Minder restrictieve bepalingen zijn van toepassing op het In dienst nemen van de eerste werknemer en zijn bedoeld om de oprichting van ondernemingen te bevorderen. Op dit gebied moet tevens melding worden gemaakt van: de kaderwet van 6 Januari 1989, die de overheid In staat stelt om In te grijpen in CAO-onderhandelingen teneinde het concurrentievermogen van de nationale economie in stand te houden of te herstellen (1); de programmawet van 6 Juli 1989, waarvan een aantal maatregelen ten doel hebben om de betaling van de soclalezekerheldsbljdragen doeltreffender te controleren en een einde te maken aan de activiteiten van koppelbazen (2). Weliswaar staat het werkloosheidsprobleem nog steeds centraal In de debatten maar moet reeds worden gedacht aan de mogelijkheid dat arbeidskrachten als gevolg van de ongunstige demografische ontwikkeling schaars worden. Op den duur zouden spanningen kunnen optreden en in die nieuwe situatie zou buitenshuis werken voor een groter percentage vrouwen aantrekkelijk moeten worden gemaakt. Daarom heeft de Minister van Tewerkstelling en Arbeid een stuurgroep opgericht, die voorstellen moet voorleggen om de verplIchtInoen van het beroepsleven en de organisatie van bej. gezinsleven beter O P elkaar af te stemmen. De eerste hoofdlijnen hiervan zijn In Juni voorgelegd in een document getiteld "Het soci aal-economi sch profiel van gezinnen met kinderen". Bij besluit van 7 maart is op het gebied van de Immigratie een koninklijk commissaris aangesteld die de moet onderzoeken welke maatregelen ten aanzien van de buitenlandse bevolking kunnen worden genomen en deze dan moet voorstellen.
(1) zie hoofdstuk 4, blz. 6 (2) zie hoofdstuk 8, blz. 3
I - 4
Voorts, is de vertrekpremie afgeschaft, omdat deze niet het. verwar* ra succes heeft gehad; heeft een koninklijk besluit van 14 augustus heeft een e'¡-¡de gemaakt aan de discriminatie van Marokkaanse en Tunesische onderdanen die door het ontbreken van een reel proc i tel tsver (¿rag geen recht hadden op wachtgeld In de periode tussen de voltooiing van hun studie en hun eerste baan. Denemarken De voornaamste maatregel heeft betrekking op de hexsjiucturerLog van het ministerie van werkgelegenheid, een onderdeel van het In december 1988 gepubliceerde actieplan voor de "debureaucratiser Ing" van de overheidssector. Voorts: is de nieuwe wet inzake gelijke behandeling van mannen en vrouwen op het gebied van werkgelegenheid en ouderschapsverlof op 1 mei In werking getreden. In mei Is In het parlement uitvoerig over het Immigratiebeleid gedebatteerd. Iedereen was het eens over de noodzaak dat de nadruk moet worden gelegd op acties ter bevordering van de integratie; er zijn kredieten uitgetrokken voor een voorlichtingscampagne ter bevordering van wederzijds begrip en tolerantie. Bondsrepubliek Duitsland De negende wijziging van de wet ter bevordering van de werkgelegenheid (AFG - Arbeitsförderungsgesetz), die sedert 1 Januari van kracht Is, beoogt een einde te maken aan het groeiende tekort van de Bundesanstalt für Arbelt. De Bondsstaat kon het gehele tekort niet voor zijn rekening nemen en een verhoging van de bijdragen zou een stijging van de loonkosten ten gevolge hebben gehad waardoor de concurrentiepositie van de ondernemingen zou zijn verslechterd, hetgeen nadelig is voor de werkgelegenheid. Er is dus overgegaan tot een consolidatie en een rationalisatie van de financiële steunmaatregelen voor de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd goedgekeurd:
zijn
steunmaatregelen
voor
langdurig
werklozen
door de Bundesanstalt für Arbelt Is In de deelstaten breed overleg Ingevoerd; deze "ronde-tafel-conferentles over maatschappelI Ike verantwoorde IIIkheld" zullen worden gebaseerd op reeds bestaande plaatselijke Initiatieven en de uitwisseling van informatie organiseren;
I 5
weir hoover s dia menser» in dienst nemen die al meer dan een Jaar Kfw rielóos ¿.¡¡η, kunnen voortaan tijdelijk loonsubsidie ontvangen; nieuwe niet In de AFG bestudeerd om bepaalde doe Ima11gwr te helpon.
vervatte Instrumenten probleemgroepen onder
worden thans de werklozen
In 1989 zijn er meer dan 800.000 werknemers en familieleden uit de üï)U en andere Oostbloklanden gekomen. Voor de eerste groep, Jonger en beter opgeleid dan de tweede, waren op de arbeidsmarkt banen in overvloed beschikbaar. Voor de tweede groep wordt een IntegrailebeSeid uitgestippeld en zijn in het bijzonder talencursussen georganiseerd. Na een uitvoerig debat in de pers en In de betreffende kringen over verscheideno wötsvoorstellen inzake de toelating en het verblijf van buitenlanders heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken op 13 december een compromistekst voorbereid, die In de loop van 1990 in oen wet moet worden omgezet. Doel hiervan Is op twee niveaus te handelen: de controle op de immigratie te verscherpen maar tegelijkertijd de wettelijke verblijfs en Integratievoorwaarden voor de plaatselijke ingezetenen te verbeteren.
Griekenland Bij wet nr. 1836/89 is een Nationale Raad voor de werkgelegenheid en du beroepsopleiding opgericht, die ressorteert onder het Ministerie van Arbeid. Deze Raad heeft tot taak de algemene lijnen van het werkgelegenheidsbeleid vast te stellen en de coördinatie te bevorderen tussen de diensten die beroepsopleldlngs en werkgelegenheidsprogramma's beheren. De regering heeft tenons de wetgeving inzake de wijze en voorwaarden voor indienstneming van minderjarigen herzien en aangepast. Radicalo sociale en politieke wijzigingen in de G riekse maaischappiJ hadden deze wetsherzlening noodzakelijk gemaakt. Het aantal Illegale Immigranten zou veel groter zijn dan het aantal wettelijk geregistreerde Immigranten. De lokale overheden is verzocht om de aanwerving van illegale werknemers krachtiger te bestrijders on beter de omstandigheden op de arbeidsmarkt te bestuderen alvorens werkvergunningen aan buitenlanders te verlenen. tenslotte heeft de regering haar inspanningen ten gunste van de In het buitenland ¡residerende G rieken vergroot; In oktober Is bij een wet de Mundlalc; Raad van G riekse emigranten opgericht.
I - 6
Spanje Tijdens de In april g e o r g a n i s e e r d e ronde-tafeI-confèrent ie over de werkgelegenheid heeft de regering een a l g e m e e n , vijf punten omvattend voorstel aan de sociale p a r t n e r s voorgelegd: bevordering van de w e r k g e l e g e n h e i d voor longeren door In het bijzonder de mogelijkheden voor een p r a k t i j k o p l e i d i n g voor Jongeren zonder beroepservaring uit te b r e i d e n ; bevordering van vaste arbeidsplaatsen fiscale prikkels te reserveren voor arbeidsplaatsen voor o n b e p a a l d e tijd;
door het
verschillende creëren van
bevordering van de. sociale economie door voor de coopérât Ie leden een pakket m a a t r e g e l e n uit te w e r k e n , dat vergelijkbaar is met de p r o g r a m m a ' s ten g u n s t e van de arbeid In loondienst ; ontwikkeling van de b e r o e p s o p l e i d i n g zowel door o v e r e e n k o m s t e n met de sociale partners waardoor de toegang tot de permanente educatie In alle ondernemingen wordt geüniformeerd, met Inbegrip van de PME (het m i d d e n - en k l e i n b e d r i j f ) , als door een betere samenwerking op dit punt tussen de overheid en de sociale p a r t n e r s ; bestri Idino van fraude door In het bijzonder subsidieverlening strenger de o m v a n g en de samenstelling het personeelsbestand van de o n d e r n e m i n g e n te c o n t r o l e r e n .
bij van
BIJ een ministeriële verordening van 10 juni 1989 heeft de regering de steunverlening aan Spaanse en Illegale emigranten gespecificeerd. In deze verordening zijn een aantal p r o g r a m m a ' s o p g e n o m e n , strekkende van s t e u n v e r l e n i n g a a n terugkerende m i g r a n t e n tot opleidingsacties en bevordering van de w e r k g e l e g e n h e i d , het verenigingsleven en culturele a c t i v i t e i t e n . Verder kunnen worden genoemd: koninklijk besluit n r . 3/1989 van 31 m a a r t , waardoor het stelsel van werkloosheidsuitkeringen aanzienlijk wordt uitgebreid en aanvullende m a a t r e g e l e n ten gunste van groepen met specifieke m o e i l i j k h e d e n w o r d e n Ingevoerd; de oprichting van de algemene emlgratleraad, waardoor emigranten hun stem bij de n a t i o n a l e Spaanse Instanties kunnen laten horen.
I - 7
Frankrijk De regering heeft In september een economisch en sociaal programma ter bevordering van de werkgelegenheid goedgekeurd. Het programma heeft vijf hoofddoeleinden: bevordering van arbeidskosten:
tewerkstelling
door
stimulering van arbeldstlIdverkortlng bedrijfstijd van installaties;
verlaging
en
verlenging
van
van
de
de
creer Ing van een expansievriendelIjk klimaat voor ondernemingen door be I ast InovermInderI noen : verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening door de overheid door vereenvoudiging van de maatregelen ten behoeve van de werkgelegenheid; bijzondere inspanningen ten gunste van personen maatschappij dreigen te worden uitgesloten. De Invoering van een minimumuitkering (RMI d'Insertion) valt onder deze laatste categorIe.i3^
die
Revenu
uit
de
Minimum
De doelmatigheid van het programma zal afhangen van de doeltreffendheid van de intégrâtiemaatregelen. Deze omvatten soms acties ten behoeve van sociale heraanpassing en daarna vaak een beroepsopleiding en ten slotte In alle gevallen arbeldskontrakten van algemeen belang of In het beroepsleven. Ter stimulering van de creërlng van arbeidsplaatsen zijn acties gevoerd ter bevordering van de oprichting van ondernemingen. Dit Jaar is de Chèque-conseII In het leven geroepen, die ten doel heeft om het aantal opheffingen van Jonge ondernemingen te verminderen. De helft hiervan verdwijnt namelijk binnen de eerste drie jaar. Het "chequeboek" bevat 15 uur prestaties per erkend bedrijf, waarvan de kosten voor 75% door de staat worden gedragen. Wat de Immigratie betreft, beoogt de wet van 2 augustus inzake de verblijfs- en Inrelsvoorwaarden voor buitenlanders uitbreiding van de rechten van vreemdelingen met familieleden in Frankrijk en betere waarborging van de rechten van vreemdelingen die het land kunnen worden uitgezet. Tevens zijn er nieuwe maatregelen genomen om de bestrijding van zwart werken en illegale arbeid van buitenlanders te Intensiveren.
Ierland De moeilijke situatie op de arbeidsmarkt heeft emigratie ten gevolge, die gedurende de laatste vijf Jaar gemiddeld 33.000 mensen per Jaar heeft bedragen, d.w.z. 1% van de bevolking. Van de
(3) Zie hoofdstuk 8, blz. 7
I - 8
Jongeren dio hun opleiding hebben afgeeaakt„ emigreert ongeveer 7%. De nlouure regering heeft iriet schepogn van banen tot een vare haar prioritaire doeielnden in die kowonde vier Jaar gemaakt. De geplande politieke beleidslijnom omvatten onder meer een herziening van het beiast Inj ¡teasel en macro-economisehe maatregelen om de rent ! en inflatie zo laag mogelijk te ¡houden. In dit kader heeft de Minister van Arbeid een pakket maatrege 1er» aangekondigd om het algemene economische herstel te benutten voor de bevordering van tewerkstelling. Daartoe behoren verlaging van de sociale bildragen bij indienstneming van personen die minimaal 13 weken als werkloos staan Ingeschreven en verhoging van de subsidie bil oprichting van ondernemingen. Dit zelfde programma voorziet In steunmaatregelen voor sociaal mlsdeelden, in het bijzonder in verarmde stedelijke gebieden. Voorts voorziet het Nationale Ontwikkelingsprogramma voor de periode 1989-1993 In Investeringen ter waarde van 13 miljard ecu, waarvan één derde uit de structuurfondsen van de Gemeenschap zal komen. Een kwart van dit bedrag Is bestemd voor onderwijs-, op le i dings- en werkgelegenheidsprogramma's.
¡tallë De Minister van Arbeid heeft een nieuw Initiatief ten gunste van de werkloze jongeren in het Zuiden gelanceerd. De betrokkenen zullen een bruto maanduitkering van 500.000 lire ontvangen om een cursus of een beroepsopleiding te volgen. De onderneming die hen na voltooiing van deze opleiding In dienst neemt, zal bovendien verscheidene Jaren lang eer. loonsubsidie ontvangen» mits de eerste arbeidsovereenkomst voor minstens vijf Jaar wordt gesloten. Tenslotte kan dése subsidie worden aangevuld met de voor de ondernemingen In het Zuiden voorziene vrijstelling van sociale bijdragen (4). D U project zou betrekking moeten hebben op ongeveer een miljoen Jongeren. De nieuwe In Juli aan het bewind gekomen regering Is van plan door te gaan met dit werkgelegenheidsbeleid ter bevordering van de toegang van jongeren en vrouwen tot de arbeidsmarkt en een beroepsopleiding. Voorts zullen de Kosten van de produkt lefactoren moeten worden .a. f gestemd, op de niveaus In de overige landen van de Gemeenschap.
(4) De gedeeltelijke vrijstelling van de werkgeversbijdragen nations ie gezondheidszorg Is ín 1989 verlengd. Zie hoofdstuk 8, blz. 9
aan
de
9
Wet nr. 416 van 30 december heeft zoweS betrekking op het verblijf en asielrecht van niet uit de Gemeenschap afkomstige burgers ais op de legalisering van illegaal in het land verblijvende personen. ín deze wet vervalt de "riserva geografica" (beperking van het asielrecht tot bepaalde landen) ten aanzien van asielaanvragen. Verder voorziet zij In een nieuwe lega!Iser ingsperlede voor Illegaal In het land verblijvenden en waarborg«, zij gelijke behandeling van Italiaanse en buitenlandse burgers. Italie heeft zich ook verbonden om iniens lever deel te fernen «sn de uitstippeling van een communautair beleid ten a a m ¡ τ van onderdanen van derde landen.
Luxemburg In haar verklaring van 24 Juli In de Kamer van Afgevaardigden heeft de regering zich verbonden om bijzondere aandacht te besteden aan de werkgelegenheid: er zal een reorganisatie van alle instrumenten ter bevordering van de werkgelegenheid plaatshebben om de doelmatigheid hiervan te verhogen; er zal een sociaal her intégrât I eprogramma voor oudere of langdurige werklozen ten uitvoer worden gelegd en ook de Int red Ing van Jongeren In het beroepsleven zal worden verbeterd. De regering heeft zich verbonden om met de sociale partners overleg te plegen over de mogelijkheid om de wetgeving Inzake de arbeldstild te wllzlgen teneinde meer armslag te krijgen bij de onderhandelingen over de arbeidstijdverkorting alsmede over het tempo waarin en de wijze waarop dit moet gebeuren. Met betrekking tot de maatregelen werknemers kan worden gewezen op:
ten
gunste
van
migrerende
de oprichting van een dienst voor de opleiding van opbouwwerkers uit Immigranten««!!leus ín het begin van het Jaar; de groothertogelIJke verordening van 5 augustus, waardooi adviescommissies voor buitenlanders verplicht worden in gemeentes met meer dan 20% vreemdelingen. De leden van deze commissies worden door de gemeenteraad aangewezen.
Nederland Het beleid tot matiging van de loonkosten en verlaging van do overheidsuitgaven teneinde zoveel mogelijk van de economisch© groef te profiteren en de werkloosheid te verminderen, ís in v;889 door de regering voortgezet. In hex bijzonder de bevriezing van he* minimumloon zou tot handhaving of toename van het aantai laagbetaalde banen moeten bijdragen.
10 Sedert het begin van de Jaren '80 Is de werkloosheid zeer sterk gedaald In 1989 zijn er 115.000 arbeidsplaatsen gecreëerd en 35.000 werklozen hebben werk gevonden. Deze daling Is echter minder groot geweest dan verwacht. Het aantal werklozen boven de 35 Jaar Is wel gedaald. Ook de werkloosheid onder de etnische minderheden stijgt nog steeds. Om een antwoord te geven op deze problemen Is een nieuw subsidieprogramma voor de opleiding van werklozen op het niveau van de bedrijfstakken Ingevoerd, hebben 5.000 langdurig werklozen werkervaring opgedaan door de collectieve middelen gefinancierde sector, zijn de wetten verlengd, op werkgevers worden verleend die nemen,
In de
grond waarvan subsidies aan langdurig werklozen In dienst
Is begonnen met een proefprogramma ter bevordering van de Indienstneming van langdurig werklozen In de kapItaalgoederenIndustr ie, werken verschillende ministeries samen ten behoeve van de coördinatie van de initiatieven op het gebied van de beroepsopleiding met het oog op een eventuele terugkeer van migranten die dat wensen. Met betrekking tot de immigratie moet er tevens op worden gewezen dat: sinds 1982 een interdepartementale werkgroep Vrouwen en Minderhedenbeleid onder meer op het terrein van de werkgelegenheid experimentele projecten heeft ontwikkeld, die in de komende vier Jaren omgezet zullen worden In positieve actieplannen; met Ingang van 12 augustus as lel gerechtIgden geen en uit hoofde van gezinshereniging in Nederland toegelaten buitenlanders in het merendeel der gevallen geen werkvergunning meer nodig zul len hebben. Portugal BIJ wet nr. 124/89 van 14 april wordt een nieuwe wettelijke regeling ingevoerd voor particuliere arbeidsbureaus. Voor het uitoefenen van hun activiteiten is voortaan een vergunning nodig (arbeidsbureaus met winstoogmerk) of een machtiging (arbeidsbureaus op non-proflt-basIs) van het Ministerie van Werkgelegenheid en Sociale Zekerheid. In de wet Is ook een maxImumtarlef voor arbeidsbureaus met winstoogmerk vastgelegd en Is het combineren van deze vorm arbeidsbemiddeling met een uitzendbureau verboden.
I - 11
In het kader van de aanpassing van de Portugese wetten aan de in de rest van de Gemeenschap geldende wetgeving, zijn verschillende bepalingen gewijzigd op het gebied van: arbeidsovereenkomsten: er zijn nieuwe procedures ingevoerd om een arbeidscontract te beëindigen in bepaalde bedrijfsomstandigheden; de werkingssfeer van de arbeidsovereenkomsten met een bepaalde looptijd is verkleind teneinde de toepassing hiervan te beperken; werkloosheidsuitkeringen: het begrip werkloosheid is verruimd. De duur van de verlening Is verlengd op grond van de leeftijd van de werkloze en de pensioengerechtigde leeftijd Is verlaagd tot 60 Jaar; langdurig werklozen: bij wet nr. 64-C/89 Is een vrijstelling van werkgeversbijdragen Ingevoerd.
tijdelijke
De Portugese emigratie is sterk teruggelopen en heeft zich gestabiliseerd op omstreeks 9.000 emigranten per Jaar, van wie minder dan 1.000 naar Europese landen gaan. De regering heeft haar beleid ter ondersteuning van de Portugese gemeenschap In het buitenland voortgezet via acties op het gebied van de beroepsopleiding en maatregelen ter ondersteuning van terugkerende Portugezen door de voorlichting en het netwerk voor onderricht van het Portugees te verbeteren.
Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk is de werkloosheid ongeëvenaard snel teruggelopen In het hele land en zowel onder jongere als ouderen, en ook onder langdurig werklozen. In december 1988 heeft de regering een witboek getiteld "Werkgelegenheid In de Jaren 90" gepubliceerd met de bedoeling op dit succes voort te bouwen. Het doel was drieledig: het verwijderen van onnodige belemmeringen van de toegang tot de arbeidsmarkt, het voorlichten van werkgevers en werknemers over de demografische veranderingen In de Jaren 90 en het aansporen van werkgevers om hun beleid inzake personeelsbinding, aanwerving en opleiding te herzien en meer aandacht aan opleidingen te besteden. Een van de eerste specifieke maatregelen uit het Witboek die in praktijk zijn gebracht, Is de oprichting van een landelijk net van raden die zowel de taak hebben om lesmateriaal uit te werken voor de door hen te geven opleiding als het bevorderen en steunen van de plaatselijke ontwikkeling van kleine bedrijven. Deze TEC's (Training and Enterprise Councils) bestaan voornamelijk uit hoger leidinggevend personeel uit het bedrijfsleven en uit prominente figuren die actief zijn op het gebied van de plaatselijke economische ontwikkeling. De TEC's zullen In de komende drie à vier Jaar geleidelijk worden
opgericht 1989.
maar de eerste raden functioneren al sedert
eind
Een nieuw programma {Jobstari 50-s-) Is In verscheidene regio's met grote werkloosheid beproefd. Hot stimuleert mensen boven de 50 Jaar die al meer dan een jaar zonder werk zijn, een deeltijdbaan aan te nemen door verlening van een subsidie van 20 £ per week. Doel hiervan is oudere werklozen te helpen bij her Intrad ing om het dalend aantal schoolverlaters te rcwipenseren. Deze deeltijdbanen zouden a» 3 echts een tussenstap moeten zijn op de woei naar een volledige baan. De ¿r^yi^jieJ&ejLyjLMJjJS op het gebied van de sociale zekerheid gen âet eveneens hoge prioriteit. In 1989 waren hiermee 800 Inspecteurs belast. Alleen de meest flagrante en ernstige gevallen zijn vervolgd en elk op dit gebied uitgegeven pond brengt ongeveer 4,5 pond op. De regering heeft onlangs het besluit genomen om het zwarte en grijze circuit van de economie krachtiger te bestrijden, in het bijzonder in de welvarende gebieden En het zuid-oosten. De opsporingsdiensten hebben een nieuwe methode toegepast waarbij intensiever en grondiger wordt gespeurd, hetgeen vaak tot de ontdekking leidt dat de werkgevers medeplichtig zijn. De Minister van Binnenlandse Zaken heeft op 14 Juni een overzicht van de wijzigingen In de immigratiewetgeving aan het Parlement voorgelegd; dît bevat onder andere verschillende amendementen op de laatste regeling van februari 1983 en en aantal andere wijzigingen, zoals bijvoorbeeld de Invoering van een visumplicht voor Turken en HaTtlanen. In mei Is door het Ministerie van Werkgelegenheid een verslag gepubliceerd: het geeft een overzicht van de werkvergunnlngsregaSlng en verzoekt de betrokken partijen om hun mening en commentaar.
i -
13
• 3 AaiQMiiixeiide__Laloj:jiiaI-Le
Mêuslagaver de Ytermelsmmihalfå. Het In 1989 gepubliceerde verslag Is het eerste In een jaarlijks te verschijnen reeks. Hierin raorden zeer uiteenlopende problemen op het gebied van de werkgelegenheid behandeld, waarbij do Gemeenschap, "&ea heterogen geheel", In een mund la ¡e context wordt geplaatst ers politieke lering wordt getrokken uit do gepresenteerde analyses. Dl verslag Is gericht op een groot publiek In de Lid-Staten.
Bureau voor officiële pubiIkatles der Kuropese Gefoeenschappen, L-2985 Luxembourg, en de nationale verkoopkantoren InforMIsep Het Mlsep (Mutual information system on Employment Policies) bestaat uit een netwerk van nationale deskundigen die alle wijzigingen In het beleid en de acties van de nationale regeringen op het gebied van de werkgelegenheid doorgeven. Een keer per kwartaal worden deze wijzigingen beknopt In een Informatiebulletin, biformi sep, gepubliceerd. Dit bevat zowel een zaakregIster als een register naar land. Europees Centrum voor Werk en Samenleving, Postbus 3073, NL-6202 NB Maastricht
SÏSCEM Het Europese documentatiesysteem over de werkgelegenheid maakt deel uit van de Europese waarnemingspost voor de werkgelegenheid (Resolutie van de Raad van 30 november 1989). in een met Ingang van 1990 eenmaal per kwartaal te verschijnen pubiIkatIe zullen de algemene tendensen en de over de ontwikkeling van de werkgelegenheid In de Lld-Staten beschikbare informatie worden gepresenteerd.
Information Unit ECOTEC, Meeussquare 25, B-1040 Brussel Dit netwerk voor de uitwisseling van Informatie en ervaringen over plaatselijke werkgelegenheldslnltlat leven verspreidt maandelijks het laatste nieuws over de communautaire en nationale activiteiten op dit gebied. Elise - AEIDL, BreydelPtraat 34, B-1040 Brussel
I - 14
Ergo News In het kader van de communautaire actie ter bestrijding van de werkloosheid worden In dit eenmaal per kwartaal verschijnende Informatiebulletin de lopende experimenten beschreven en worden verschillende oplossingen gegeven die worden overwogen om een einde te maken aan de langdurige werkloosheid.
ERGO-CEl, Bel Iiardstraat 205, B-1040 Brussel Leda Magazine in het kader van het actieprogramma voor plaatselijke werkgelegenheidsontwikkeling presenteert dit magazine nadere gegevens over de 24 proefgebieden waar verschillende strategieën ter bevordering van de werkgelegenheid worden bestudeerd.
zie E11 se
HOOFDSTUK II :
ONDERWIJS
2.1 Tendensen In de Gemeenschap Alle Lld-Staten zullen zich In moeten stellen op de door de Interne markt teweeggebrachte veranderingen en geopende perspectieven. Tegenover deze uitdaging is er een sterk besef dat de Gemeenschap het niet zonder goed opgeleide mensen kan stellen. De Inspanningen zijn dan ook gericht op een betere organisatie van de onderwijssystemen ten einde de basisvorming op een hoger plan te brengen, een breder vakkenpakket te bieden en nauwer aan te sluiten bij de groeiende maatschappelijke behoeften. Vanuit deze optiek worden in vele landen bel angr like hervormingen doorgevoerd. In het Verenigd Koninkrijk is Ingevolge een vorig jaar genomen besluit in Engeland en Wales het nationaal onderwijsleerplan Ingevoerd. In Frankrijk Is aan het onderwijsbeleid eerste prioriteit toegekend en is In Juli een wet aangenomen waarin voor de komende tien Jaar de grondbeginselen van dit beleid zijn vastgelegd. Andere fundamentele veranderingen hebben zich voltrokken In Denemarken, Ierland, Luxemburg en Neder land. Er tekenen zich vier gemeenschappelijke tendensen af. Veel zorg wordt besteed aan de kwaliteit van het onderwijs en de verbetering van de basisvorming. Er wordt thans meer aandacht besteed aan leer I ingenbege Ie ld ing, die In toenemende mate wordt gezien als een voortdurende dialoog tussen de Jongeren, hun ouders en de leraren. Speciale aandacht gaat ook uit naar de aanwerving en opleiding van leraren: hun worden Inservlce-trainlng en nieuwe financiële en carrièremogelijkheden geboden. De leer Inhouden worden aangepast aan de zich wijzigende behoeften en worden flexibeler. Hiertoe worden op alle onderwijsniveaus nieuwe informaticacursussen en het gebruik van informatietechnologieën geïntroduceerd. De beroepsopleiding
11-2
wordt ook beter afgestemd op de behoeften van het bedrijfsleven en daar waar het deeltijdonderwijs en leerlingwezen waren afgeschaft, wordt aan deze vormen van onderwijs weer meer belang gehecht. Er wordt voorrang gegeven aan aanvullend onderwlls. dat In de komende Jaren de "vierde pijler" van alle onderwijsstelsels moet worden. De scholen en met name de Instellingen voor hoger onderwijs krijgen een grotere zelfstandigheid. Hiervan worden hogere niveaus, een snellere aanpassing van de programma's en een betere allocatie van de schaarse financiële middelen verwacht. Ten slotte werken vele Instellingen voor hoger onderwijs met het oog op de toekomstige Europese arbeidsmarkt aan een Intensivering van hun grensoverschrijdende samenwerking, b.v. door de organisatie van gemeenschappelijke cursussen. Communautaire programma's als ERASMUS en COMETT hebben In belangrijke mate tot deze ontwikkeling bijgedragen.
11-3
2.2 Ontwikkelingen In de Ildstaten België Vanaf 1 bil de artikel stratie
januari berust de verantwoorde I IIkheld voor het onderwlls taalgemeenschappen, zulks overeenkomstig het gewijzigde 59(bis) van de Grondwet. De vroegere nationale adminiIs nu overgeheveld naar het gemeenschapsniveau.
De Autonome Raad voor het Gemeenschapsonderwijs is officieel geïnstalleerd en Is verantwoordelijk voor nagenoeg alle aspecten van het onderwijs in de Vlaamse Gemeenschap. Dezelfde verantwoordelijkheden worden In de Franse Gemeenschap gedeeld door twee ministers, die de twee coalitiepartijen vertegenwoordigen. In de Vlaamse Gemeenschap zijn sinds 1 Januari diverse veranderingen doorgevoerd. De belangrijkste Is de uitbreiding tot alle scholen van het vernieuwd secundair onderwlls. dat ai in de rest van het land was ingevoerd. Dit VSO omvat drie graden van elk twee jaar en de eerste graad Is bedoeld om alle leert Ingen een brede basisopleiding te verschaffen. Van groot belang Is voorts dat het leren van vreemde talen sterk wordt gestimuleerd. In het hoger onderwijs dient het onderwijs In een van de andere landstalen of in een vreemde taal ook In die taal te worden gegeven. Bovendien mogen buitenlandse docenten die in het kader van uitwisselingsprogramma's van de EG of culturele akkoorden met onderwijs zijn belast, voortaan In een andere taal dan het Neder I ands onderwIj zen. Verder kan nog worden vermeld dat: het hoger economisch onderwijs van het korte type is uitgebreid tot drie Jaar in plaats van twee; de opleiding van kleuterleidsters is uitgebreid van drie tot vijf specialisaties en dus tot vijf verschillende diploma's; In een Koninklijk Besluit van 1 Januari wordt bepaald onder welke voorwaarden Belgische studenten aan nlet-universltaire instellingen voor hoger onderwijs examens in een andere lidstaat kunnen afleggen; er verschillende adviesorganen zijn opgericht en twee ervan zich bezighouden met de problematiek van het migrantenonderwlJs en het speciaal onderwijs; besloten Is bedrijven;
leraren
informatica
stages
te
laten
lopen
bij
er een onderwijsinspectie Is opgericht die de schoolbegeleiding door PMS-centra (psycho-medlsch-soclale centra) dient te versterken;
11-4
er een financiële hervorming op stapel staat en overwogen wordt in de toekomst ook Inschrijfgeld te verlangen voor hoger onderwijs van het korte type en volwassenenonderwijs; tot dusverre zijn slechts enkele besluiten goedgekeurd waarin nieuwe regelingen zijn vastgesteld voor werkingstoelagen en programma's voor de bouw van universiteiten. In de Franse Gemeenschap zijn maar weinig Initiatieven ontplooid. Ten minste een hiervan verdient vermelding: er zijn programma's opgezet voor "onderwlIsvoorrangsgebleden". die ten doel hebben falen op school te voorkomen. Het eerste proefproject Is In september van start gegaan. Verder het vermelden waard zijn: proefprojecten op het gebied van Brussel ;
Intercultureel
onderwijs
in
twee door de Europese Gemeenschap geïnitieerde actieprogramma's tot uitvoering van de Europese resolutie inzake gelijke onderwijskansen voor Jongens en meisjes-, diverse commissies die advies moeten geven over onder meer de aansluiting van technische en beroepsopleidingen op het beroepsleven en over de behoeften met betrekking tot de lerarenopleiding of de studiestakers en drop-outs, een groep die opnieuw grote zorgen baart; enkele reeds ingediende voorstellen die moeten resulteren in een grondige herstructurering van het technisch en beroepsonderwijs en het basisonderwijs; Inspanningen om in het secundair onderwijs sport en culturele of artistieke activiteiten als keuzevakken op te nemen. Denemarken De Folketing heeft een goedgekeurd. Vanaf 1990:
bestuurshervormlno
voor
de
"folkeskolo"
krijgt elke school een bestuur met uitgebreide bevoegdheden; worden de voorschriften voor het eerste onderwijsniveau sterk vereenvoudigd; krijgen de gemeenten meer vrijheid de uitgaven aan te passen aan het dalende leerlingenaantal door scholen te sluiten en klassen zonder niveaugroepen in te voeren.
II
Het parlement heeft ook zijn goedkeuring gehecht aan een a I gehe Ie hervorming van het baslsberoeosonderwi Is. die In 1991 van kracht wordt. Er komt een ongedeelde opleiding waartoe op twee manieren toegang verkregen kan worden: hetzij via het leerlingwezen - dat dus opnieuw wordt Ingevoerd -, hetzij via een leerperiode op school. Het "open onderwlIs", reeds in zwang In het administratief onderwijs, Is uitgebreid tot andere opleIdingstypen en aangevuld met nieuwe programma's voor afstandsonderwijs en zelfstudie. Het parlement heeft nog andere Initiatieven behandeld, die naar verwachting In 1990 zullen worden goedgekeurd. Het betreft hier: een hervorming van het hoger middelbaar vergelijkbaar met die van de "folkeskole";
onderwijs,
een flexibeler leerplan en een breder scala van kwalificaties voor het dienstver lenings- en gezondheidszorgonderwijs; een nieuw toelatingssysteem voor hoger-onderwiJscursussen. Ten slotte heeft het Ministerie van Onderwijs een begin gemaakt met een proefproject met als doel de kwaliteit van het onderwijs en de Inhouden van cursussen te verbeteren, ongeacht het vak of de Instel I ing.
Bondsrepub11ek DuItsIand De verandering In de houding tegenover het hooer onderwlls bij ouders en studenten zal zich in de komende Jaren naar verwachting nog verder uitbreiden. Vandaar dat de doorstroming naar de universiteit gestaag za I bil Iven groe len evenals het aantal studenten, ofschoon demografische tendensen deze ontwikkeling lijken te weerspreken. Zelfs als de gemiddelde studieduur sterk zou dalen, dan nog zou het totale aantal studenten In de nabije toekomst niet minder dan 1,2 miljoen per Jaar bedragen (tegenover 1,5 miljoen op het ogenblik). Bijgevolg.· zijn de op de begroting voor 1989 uitgetrokken middelen voor de uitbreiding van universiteiten dienovereenkomstig verhoogd, evenals de middelen voor de Deutsche Forschungsgemeinschaft; hebben de bondsregering en de deelstaatregeringen op 10 maart een gemeenschappelijk programma goedgekeurd voor uitbreiding van de onderwijscapaciteit van zeer druk bezochte studierichtingen; hebben dezelfde regeringen op 21 ondertekend ter bevordering van (Gradulertenkollegs);
september een overeenkomst post-academlsche cursussen
11-6
zijn door de M i n i s t e r s van Onderwijs v a n de m a a t r e g e l e n g e n o m e n o m de studieduur te v e r k o r t e n lijn te brengen m e t d i e In d e a n d e r e L l d - S t a t e n .
deelstaten en op een
S i n d s december 1 9 8 7 , toen e e n begin werd gemaakt m e t e e n "konzertierte Akt Ion W e i t e r b i l d u n g " , Is o p b o n d s - e n d e e l s t a a t n i v e a u bijzonder hard gewerkt o m v a n aanvullend o n d e r w l l s da "Vierde Pi I Ier" Staû tlfil o n d e r w i j s s t e l s e l te m a k e n . Na d e p u b i I k a t I e In het najaar v a n 1 9 8 8 van een rapport van de commissie van de bondsregering e n de deelstaatregeringen over de "Kwalificatie van vrouwen In w e t e n s c h a p p e l i j k e e n technische b e r o e p e n " heeft d e b o n d s m i n i s t e r van O n d e r w i j s e n W e t e n s c h a p p e n p r o e f p r o j e c t e n gestart d i e e e n verband leggen t u s s e n a s p e c t e n v a n a a n v u l l e n d a l g e m e e n e n b e r o e p s o n d e r w i j s en die b e d o e l d zijn o m vrouwen o p d e a r b e i d s m a r k t s e l e c t i e f te s t e u n e n .
Gr leken land BIJ het M i n i s t e r i e v a n O n d e r w i j s is e e n s e c r e t a r i a a t voor het speciaal onderwl Is In het leven g e r o e p e n e n zijn v e r s p r e i d over het hele land 150 v a k m e n s e n in g r o e p e n voor speciaal o n d e r w i j s a a n g e s t e l d . Er wordt hard gewerkt a a n e e n school intégrât lebe leid e n a a n r e g u l i e r e s c h o l e n zijn 8 3 nieuwe klassen voor speciaal o n d e r w i j s g e c r e ë e r d ten e i n d e k i n d e r e n d i e speciaal o n d e r w i j s b e h o e v e n , niet v a n d e a n d e r e te schelden. Andere veranderingen
betreffen:
de s t r u c t u r e n e n namen v a n h o g e r - o n d e r w l J s I n s t e I I Ingen; de a f s c h a f f i n g van d e s t u d i e p u n t e n voor het b i j w o n e n v a n d e c o l l e g e s aan technische s c h o l e n (Technologlka Ekpaedevtlka Idrymata) en de v e r v a n g i n g h i e r v a n door a n d e r e v o r m e n v a n évaluât Ie-, een a a n z i e n l i j k e toename v a n het aantal lagere s c h o l e n dat b i j w i j z e van proef met nieuwe p r o g r a m m a ' s w e r k t ; de voorrang d i e al o p d e lagere school g e g e v e n wordt v r e e m d e - t a l e n o n d e r w l J s (met n a m e F r a n s en E n g e l s ) ;
aan het
de voorrang die g e g e v e n wordt a a n lichamelijke o p v o e d i n g o p alle n i v e a u s en de s t i m u l e r i n g e r v a n door e e n P a n h e l l e e n s SchooI kamp I o e n s c h a p .
Spanje De discussie over de ontwerp-hervormlng van het onderwlls. waarmee medio 1988 een begin Is gemaakt, culmineerde in een "Witboek voor de hervorming van het onderwijssysteem", dat eind april werd gepubliceerd
11-7
nadat het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen en de autonome gemeenschappen over de hoofdpunten overeenstemming hadden bereikt. Een van de voornaamste doelstellingen van de hervorming Is een bredere opleiding te bieden die beantwoordt aan de groeiende diversiteit van behoeften en een toenemende vraag naar kwaliteit. Tot de voorgestelde maatregelen behoren onder meer: verlenging van de leerplicht tot 16 Jaar; uitbreiding van de begeleidingsdiensten; programma's voor onderwijsonderzoek en lerarenopleiding; toevoeging van nieuwe gebieden die op het ogenblik nauwelijks aandacht krijgen. Een ander relevant besluit is het akkoord tussen de minister van Onderwijs en Wetenschappen en de minister van Volksgezondheid en Consumentenzaken ter stimulering van: de lerarenopleiding op het gebied van de gezondheidsopvoeding-, de opzet van EHBO-cursussen op school; de samenwerking tussen de scholen en de eerstel IJnsgezondheldszorg. Verder zij nog vermeld dat: krachtens wet nr. 9 van Madrld Is geopend;
5 mei
de Carlos
I l-unlversl tel t In
er bij Koninklijk Besluit een nieuwe organisatie van de Technische Afdeling van OnderwlJslnspecteurs en een nieuw systeem voor aanstelling In die functie van kracht zijn geworden; er tien nieuwe beroepsopleldlngsmodules zijn Ingevoerd waarin de opleiding aan beroepsopleidingsinstituten wordt gecombineerd met praktijkstages In werkplaatsen.
Frankrijk De op 10 Juli goedgekeurde wet 89-486 Is een antwoord op de prioriteit die de regering aan het onderwijs heeft toegekend. Hierin worden de belanorIIkste beleidslI Inen voor het Franse onderwlls voor de komende tien laar vastgesteld. De wet beoogt alle Jongeren een erkende basisvorming te verstrekken en werkt door op alle onderwijsniveaus. Een nieuw onderwlIsconceot moet in een betere leer I ingenbege Ie ld ing door de leraren resulteren.
II
Het onderwijs wordt gereorganiseerd In zes graden van twee of drie Jaar vanaf de kleuterschool tot de determinatiecyclus (tot en met het "baccalauréat"). De schoolkeuze moet het resultaat dialoog tussen leerling, ouders en daarbij betrokken). Het schooljaar rustperloden.
worden
zijn van een voortdurende leraren (allen worden meer
gelijkelijk
verdeeld
In
werk-
De Inhoud van de onderwijsprogramma's wordt aangepast ontwikkeling van de kennis.
en
aan de
Een tweede doelstelling Is verschillen te reduceren. Het onderwijsvoorrangsbeleid wordt versterkt. Het onderwijs wordt uitgebreid tot kinderen van 2 tot 3 Jaar. De schoolboeken zullen in toenemende mate gratis worden verstrekt.. Een derde en niet de minste doelstelling aanwerving van leraren te verbeteren.
Is
de
opleiding
en
Hiertoe zijn al In september de eerste maatregelen genomen: op sommige lagere scholen Is In de hogere klassen een begin gemaakt met vreemde-talenonderwlJs; In de zesde klas Is op grote rekenvaardlgheid getoetst;
schaal
de
lees-, schrijf- en
er zijn contractuele betrekkingen Ingesteld tussen Instellingen voor hoger onderwijs en het ministerie;
de
er Is een volledig nieuw loon- en mobiliteitsbeleid opgezet om de financiële en sociale positie van leraren op te waarderen.
Ierland Voor het bestaande "Intermediate Certificate" en "Group Certificate" Is een nieuw drlelarlo "Junior Certificate Program" In de plaats gekomen. Alle leerlingen die In 1989 met hun middelbareschoolopleiding zijn begonnen, volgen dit programma en voor de betrokken leraren zijn speciale nascholingscursussen begonnen. Een eerste evaluatie vindt plaats in 1992. In september Is ook een nieuw tweejarig "Leaving Certificate Vocational Program" Ingevoerd voor degenen die pas hun "Junior cycle" hebben voltooid. Het programma omvat ten minste vijf vakken uit een goedgekeurde lijst, waarvan Iers, een moderne vreemde taal (Frans, Duits, Italiaans of Spaans) en twee bouwgerichte vakken
11-9
verplicht zijn. Werkervaring van ten minste vier weken per Jaar is ook een vereiste. Nieuwe technologieën krijgen de aandacht In projecten, uit te voeren op het gebied van de gekozen technische onderwerpen, en het Europees bewustzijn zal worden ontwikkeld vla taal- en techno log IeonderwiJs en werkervaring. Van de andere ontwikkelingen kunnen worden vermeld: het besluit om aan het National Institute for Higher Education van Dublin en dat van Limerick de status van zelfstandige universiteit te verlenen, zodat deze op 22 juni zijn omgedoopt In resp. de Dublin City University en de University of L imer ick; de gezamenlijke lancering van PETRA Onderwijs en de minister van Arbeid;
door
de
minister
van
de oprichting van een Open Universiteit met ingang van 1990, zodat de toegang tot hoger afstandsonderwijs, dat tot dan uitsluitend verzorgd werd door het Distance Education Center van de Dublin City University, wordt uitgebreid. Ital lë Op grond van een recente arbeidsovereenkomst kunnen leraren, evenals ander administratief personeel, voortaan overplaatsing krl Igen naar andere overheidssectoren. ZIJ kunnen ook solliciteren naar nieuwe functies binnen de school (medewerker nieuwe technologieën, psycho-pedagoglsch medewerker, coördinator bibliotheek of schooldecaan) en voor een deeltijdbaan kiezen. Deze maatregelen zijn In eerste instantie bedoeld om te bezuinigen op de overheidsuitgaven, maar lelden In tweede instantie ook tot een grotere flexibiliteit op de arbeidsmarkt. Terwijl de discussie in het Parlement over de in vorige Jaren voorgestelde fundamentele hervormingen nog gaande Is (verlenging van de leerplicht tot 16 Jaar, herstructurering van het basisonderwijs, grotere zelfstandigheid van de scholen), zijn er nog meer stappen In de richting van verdere hervormingen ondernomen: er Is weliswaar geen besluit bereikt ten aanzien van het kleuter- en hoger middelbaar onderwijs, maar wet nr. 168 van 9 mei stelt de mate van financiële, bestuurlijke en didactische zelfstandigheid van de universiteiten vast. Daarnaast zijn op diverse onderwijsniveaus bij wijze van experiment enkele vernieuwingen Ingevoerd. Andere vermeldenswaardige maatregelen zijn: AMvB nr. 249 van 10 Juli tot wijziging procedures voor onderwijzend personeel;
van de aanwervings-
11-10
het drlejarenproject "Giovani 1992" voor leerlingen van het hoger middelbaar onderwijs, dat zich speciaal richt op de problemen van Jongeren en daarbij hun familie, hun sociale omgeving en de plaatselijke Instellingen betrekt; de oprichting van een permanente "waarnemlngspost" voor de verzameling en analyse van gegevens over spijbelen, voortijdige school ver lat Ing, onvoldoende prestaties en zittenblijven. Luxemburg De belangrijkste gebeurtenis op onderwijsgebied In 1989 was de goedkeuring op 22 Juni van een wet tot hervorming van het hoger middelbaar onderwlls. De belangrijkste punten uit deze wet, die niet voor 1990-1991 zal worden toegepast, zijn: de Invoering van een in zeven afdelingen verdeelde gespecialiseerde cursus (klas 2 en 1) na een algemene cursus (klas 4 en 3 ) , waarin de leerlingen kiezen voor een literaire of wetenschappelijke richting en daarbinnen bij wijze van voor spec lal Isat ie nog een aantal vakken kiezen-, de mogelijkheid om sommige keuzevakken te combineren: zo kunnen leerlingen die klassieke talen doen en er nog een vierde taal bij willen nemen, voor een korte cursus Latijn kiezen; de mogelijkheid om opvoedkundigen mentalisten aan te stellen;
en
bibliothecarissen/docu-
de oprichting van regionale onderwlJsconferentles, waarvan de taken nog nader moeten worden gedefinieerd. Het van 1964 daterende leerplan voor het basisonderwijs Is door een nieuw vervangen. Hierin wordt meer rekening gehouden met de soci aal-economi sehe ontwikkelingen In Luxemburg door de Invoering van een facultatief lesuur waarin actuele gebeurtenissen aan bod komen; het voorziet In lessen natuurkennis en in een inleiding in de nieuwe Informatietechnologieën; er wordt meer tijd uitgetrokken voor lichamelijke opvoeding en daarnaast wordt de mogelijkheid geboden twee uur eigen taal en cultuur in de wekelijkse lessentabel op te nemen voor de talrijke migrantenkinderen. Dit nieuwe leerplan is alleen in de eerste twee jaar van start gegaan en zal geleidelijk worden uitgebreid. Ook het vermelden waard zijn: de Groother toge I iJke Verordening van 3 mei houdende een nieuwe taakomschrijving voor de onderwijzers In het kleuter- en lager onderwijs en vermindering van hun werkbelasting tot resp. 25 en 23 lesuren per week;
11-11
de geleidelijke Invoering van introductiecursussen in nieuwe informatietechnologieën In het hoger middelbaar onderwijs en In het beroepsonderwijs indien die noodzakelijk worden geacht; de opheffing bij GroothertogeIIJk Besluit van 31 augustus van het Europees Instituut voor Informatiebeheer; overeenkomsten inzake samenwerking en wederzijdse erkenning tussen het Centre Universitaire de Luxembourg en een aantal buitenlandse universiteiten ten einde afgestudeerden uit Luxemburg gemakkelijker In de gelegenheid te stellen hun studie In het buitenland te vol tooien.
Nederland De belanorIIkste beleidsinspanningen waren gericht O P verhoging van het basiskennisniveau. In het basisonderwijs heeft het collectief bereiken van brede eindtermen voorrang boven het Individueel bereiken ervan: er zijn dus richtsnoeren vastgesteld om de scholen hulp te bieden bij de aanpassing van de vorm en inhoud van het onderwijs. Er wordt meer gelet op leerlingen die speciale aandacht nodig hebben, ten einde te waarborgen dat ook zij de school verlaten met ten minste een minimale beroepskwaII f I cat I e. Wat het hoger onderwlIs betreft, Is het nieuwe beleid er ook op gericht minder nadruk te leggen O P formele regelingen inzake de organisatie van cursussen of de examenstof, maar de behaalde resultaten van meer nabil te controleren. De hoger-onderwlJsInste I I ingen krijgen een grotere financiële zelfstandigheid en de subsidies worden voortaan voor perioden van vier Jaar vastgesteld. Op 18 december is in het parlement nog een andere ontwerp-hervorming behandeld. Hierin wordt een wettelijk kader neergelegd voor het beroepsonderwijs voor volwassenen. Meer In het algemeen zij opgemerkt dat er een politieke en maatschappelI Ike consensus bestaat over een beleid Inzake aanvullende opleiding.
Portugal
Ingevolge de basiswet op het onderwijsstelsel wordt aan een belanqrI ike leerplanhervorming gewerkt. In september zijn op een aantal lagere scholen modelexperimenten gestart. Als onderdeel van deze hervorming Is besloten alternatieve MBO-scholen op te richten die de overgang van school naar het beroepsleven moeten vergemakkelijken en moeten beantwoorden aan de lokale en regionale ontwikkelingsbehoeften. Deze scholen worden gesubsidieerd door diverse organisaties en werken op basis van een programmaovereenkomst met de
11-12
staat. ZIJ staan voornamelijk open voor die leerlingen die bezig zijn aan hun laatste (9e) Jaar van de derde cyclus van het basisonderwijs of van een lagere beroepsopleiding. Een ander belangrijk beleidsvoornemen is, de plaatselijke Instellingen op alle onderwijsniveaus meer zelfstandigheid te verlenen: scholen dienen In staat te worden gesteld een onderwijsproject ten behoeve van de leerlingen en met de medewerking van ledereen die bij het onderwijsproces betrokken Is, op te zetten en uit te voeren. Dit voornemen verkeert nog In een experimenteel stadium maar het aantal deelnemende scholen Is verhoogd en als compensatie voor hun nieuwe verantwoordelijkheden is een bijstandsteam in het leven geroepen dat rechtstreeks verslag uitbrengt aan de regionale onderwlJsdirecteuren en waarin alle culturele, pedagogische en administratieve aspecten van het onderwijs vertegenwoordigd zijn. Voorts Is nog besloten tot enkele wijzigingen van ondergeschikt belang. Er Is een begin gemaakt met een nieuwe fase van het Programma voor de ontwikkeling van het Portugese onderwijssysteem (PRODEP) voor de periode 1989-1993. Dit programma ontvangt aanzienlijke steun uit de structuurfondsen van de Gemeenschap. Het MINERVA-proJect, een onderdeel van PRODEP, is bedoeld ter verbetering van de toegang tot de nieuwe technologieën in het onderwijs. Hiervoor Is een nationaal coördlnatiecomlté binnen de afdeling Studies en Planning van het Ministerie van Onderwijs in het leven geroepen en dit comité zal ervoor zorgen dat het onderwlJsbeheers- en -planningssysteem soepel van de experimentele In de operationele fase overgaat. Een nieuwe Raad voor Samenwerking tussen hoger onderwijs en bedrijfsleven vervangt de oude Raad voor Samenwerking tussen universiteiten en bedrijfsleven. Hij heeft een ruimer werkterrein en treedt ook op als Informatiecentrum voor het COMETT-programma. Er zijn nieuwe doelstellingen en evaluatiemethoden voor de eerste cyclus van het basisonderwijs voor volwassenen gepubliceerd. BIJ wijze van alternatief voor de lessen persoonlijke en sociale ontplooiing is besloten facultatieve godsdienstlessen voor de belangrijkste godsdiensten In Portugal in te voeren. AMvB nr. 344/89 van 11 oktober bevat de eisen die aan de wetenschappelijke, pedagogische en didactische bekwaamheid van opvoeders en onderwijsgevenden worden gesteld. Hierin wordt ook de nadruk gelegd op het belang van praktijkopleiding en Innovatie en onderzoek op onderwijsgebied.
11-13 Verenigd Koninkrijk Het afgelopen Jaar stond grotendeels In het teken van de Education Reform Act, met de uitvoering waarvan In Engeland en Wales Is begonnen. Een soortgelijke hervorming komt er ook In Noord-Ier land, zij het In een* Iets gewijzigde vorm om rekening te houden met plaatselijke regelingen Inzake leerplan, financiering en administrât Ie. Met de Invoering van het nationaal onderwlIsleerolan is in het najaar een aanvang gemaakt; om te beginnen zijn nieuwe eindtermen en hoofdvakprogramma's van kracht geworden voor leerlingen in de leeftijd van 5 en 11 Jaar. Het examen- en beoordelingssysteem zal moeten worden aangepast en de Secondary Examinations and Assessment Council heeft op dit belangrijke punt adviezen verstrekt. Er zijn nieuwe I erarenaanbod:
maatregelen
aangekondigd
ter
verbetering
van
het
via een "licensed teacher scheme" kunnen volwassen studenten gemakkelijker de status van bevoegd leraar verkrijgen; een "articled teacher scheme" biedt pas afgestudeerden een meer op de lespraktijk gerichte opleiding; leraren die hun opleiding In een ander EG-land hebben genoten, kunnen voortaan de status van bevoegd leraar aanvragen. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan een EG-rIchtIIJn. Verder het vermelden waard Is dat: er in september op grond van een bepaling in de Education Reform Act 18 gesubsidieerde scholen zijn opgericht. ZIJ worden rechtstreeks door het Ministerie van Financiën gefinancierd en door eigen besturen bestuurd. er In september twee nieuwe City Technology Colleges zijn geopend, een in Nottingham en een in Tees Ide. de regering plannen heeft aangekondigd voor de verzameling van etnische gegevens over leraren, studenten en leerlingen, zulks op grond van een aanbeveling van een onderzoekscommissie Onderwijs aan kinderen van etnische minderheden. er In Schotland twee nieuwe Instanties zijn opgericht - een voor de Hooglanden en een voor de eilanden - tot bevordering van de dialoog tussen school en bedrijfsleven en tot vaststelling van coherente strategieën voor het scheppen van werkgelegenheid en de opleiding. het Schotse Comité van de Universities Funding Council is opgericht. Dit bestudeert alle aangelegenheden In verband met het hoger onderwijs In Schotland en adviseert de staatssecretaris voor Schotland over gesubsidieerde universiteiten en universiteiten van lagere overheden.
11-14 2.3
Aanvullende Informatie
EURYDICE - Information Deze pubiIkat Ie verschijnt twee keer per jaar en behandelt het onderwijs van de Jeugd, alsmede het beleid van de Task Force ter zake. ZIJ Is gericht op het EURYDICE-netwerk, beleidsmakers, de pers, de media, verspreiders van informatie, degenenen die in de Lid-Staten belast zijn met de programma's van de Task Force en het grote publiek. EURYDICE - Communiqué Verschijnt onregelmatig met nieuws over het beleid van de Task Force ter zake van onderwijs en Jeugd. Het Is bestemd voor het EURYDICE-netwerk, de beleidsmakers, de pers, de media, degenen die in de Lld-Staten belast zijn met de programma's van de Task Force en het grote publiek. *****
Eurydice, ArchImedesstraat 17 (bus 1 7 ) , B-1040 Brussel EURYCLEE - Information Deze brochure behandelt nieuwe technologieën In het schoolsysteem. HIJ wordt vier keer per Jaar gepubliceerd en is bestemd voor leerlingen, ouders, docenten en beleidsmakers op dit gebied.
National Council for Educational Technology, Devonshire Street 3, UK-London W1N2BA ERASMUS - Nieuwsbrief Deze nieuwsbrief, die betrekking heeft op het hoger onderwijs, de mobiliteit van studenten en de samenwerking tussen universiteiten, in het kader van het programma ERASMUS, verschijnt drie keer per Jaar en is gericht op de deelnemers van het programma ERASMUS, de academische wereld, de beleidsmakers, de pers en het grote publiek. *****
Bureau ERASMUS, Aarlenstraat 15, B-1040 Brussel COMETT - Bulletin Drie keer per Jaar behandelt een bulletin het programma COMETT, geavanceerde technologieën en de samenwerking tussen het bedrijfsleven en de universiteiten. Het Is gericht op de deelnemers van het programma COMETT, de COMETT-1nformatIecentra en de beleidsmakers.
Unité d'Assistance Technique COMETT, Kor tenberg I aan 71, B-1040 Brussel
HOOFDSTUK III : BEROEPSOPLEIDING
3.1 Tendensen In de Gemeenschap Als resultaat van de communautaire pogingen om de systemen en strategieën voor beroepsopleiding dichter bij elkaar te brengen zijn In verscheidene Lld-Staten voorschriften tot stand gekomen die met het doel van de harmonisatie in overeenstemming zijn. Door talrijke landen Is bijzondere aandacht besteed aan de permanente educatie. In dit kader zijn In 1989 het programma Eurotechnet en de tweede fase van het programma COMETT gelanceerd. Ten slotte betekent de PHARE-actle een openstelling van de Gemeenschap In de richting van de landen van Oost-Europa In het bijzonder op het gebied van onderwijs en scholing.
I I I - 2
3.2 Situatie In de Lld-Staten België In het interprofessioneel akkoord van november 1988 dat tot stand is gekomen bij de programmawet van 30 december 1988 Is gepland 0,18% van de loonsom te bestemmen voor acties ter bevordering van de werkgelegenheid en de scholing van kansarme groepen (langdurig werklozen, of werknemers en werkzoekenden met een geringe opleiding). Er zijn bijna 100 van dergelijke sector iele overeenkomsten gesloten (zij betreffen de grote meerderheid van de ondernemingen) en enkele sector iele centra voor beroepsopleiding worden uit deze werkgeversbijdrage gefinancierd. De wet van 19 Juli 1983, als gewijzigd bij die van 24 Juli 1987, waarin het leer I Ingenstel sel in de Industrie wordt georganiseerd, alsmede de overeenkomst Inzake werkgelegenheid en scholing voor Jongeren tussen 18 en 25 Jaar, als geregeld bij koninklijk besluit nr. 495 van 31 december 1986, blijven van toepassing met het oog op de aanwerving en beroepsopleiding voor categorieën kansarme werknemers.
Denemarken Door twee wetten, beide gedateerd 5 april, de ene betreffende de beroepsopleiding, de andere betreffende de beroepsschol en, die per 1 Januari 1991 in werking moeten treden, Is een belangrijke hervorming doorgevoerd: het eerste deel van de hervorming wil de opleidingen versoepelen; In een enkele cyclus worden het vroegere leer I Ingenstel sel, de basIsberoepsopleiding en de technische opleiding verenigd, maar het maakt de toegang tot deze cyclus mogelijk zowel vanuit de praktijk als vanuit een eerdere schoolopleiding; het tweede deel wil een grotere zelfstandigheid verlenen aan de scholen; door nieuwe, grotere bijdragen worden ze In staat gesteld hun lesprogramma's te verbeteren. Voor het opzetten van nieuwe programma's Is geen toestemming meer nodig. De wet van 24 mei betreffende de open opleiding wordt eveneens per 1 Januari 1991 van kracht. De bedoeling hiervan is ten behoeve van volwassenen het aanbod aan praktische beroepsopleiding in deeltijd en van cursussen over een enkel onderwerp te vergroten. Ten slotte Is in een besluit (van 16 Juni) het gehele kunsthandwerk opgenomen (goudsmeedkunst, binnenhuisarchitectuur enz.). Als gevolg van de herstructurering van het ministerie van arbeid zijn twee van zijn hoofdtaken (arbeidsvoorziening en beroepsopleiding) samengesmolten In een enkele dienst die
I I I - 3
verantwoordelijk is voor de-arbeidsmarkt. Deze samenvoeging dient om de aanpassing van de scholingsactiviteiten aan de op de arbeidsmarkt bestaande behoeften te verbeteren. Bovendien worden de meeste nlet-strateglsche taken die momenteel onder de bevoegdheid van de centrale directie vallen verlegd, met name naar de scholen voor beroepsopleiding, Bondsrepubliek Duitsland In verband met de demografische ontwikkeling en de spanningen op de arbeidsmarkt moet zo goed mogelijk worden geprofiteerd van de acties ter zake van de beroepsopleiding. In de komende Jaren moeten verscheidene taken worden verricht: ontwikkeling van specifieke leer IingopIe ld Ingen voor beroepen met hoofzakelijk praktische componenten ten einde dat deel van de bevolking in te schakelen dat dreigt te mislukken door de steeds toenemende theoretische eisen; het Idee van scholing in combinatie met werken en van "dubbele" opleidingen aantrekkelijker te maken door het waarderen van aanvullende diploma's voor de houders van een einddiploma middelbaar onderwijs-, het leerprogramma van de permanente educatie uit te breiden en daarbij de minimumeisen die voor alle ondernemingen gelden te handhaven. Er zijn reeds maatregelen getroffen ter verbetering van de leerstof en de organisatie van cursussen voor volwassenen zonder of met een geringe opleiding ter bestrijding van de langdurige werkloosheid en om het potentieel aan gekwalificeerde arbeidskrachten te vergroten. Bovendien is de basis gelegd voor een stichting ter bevordering van de beroepsbegeleiding van de meest begaafden-, doel hiervan Is de Jongeren te begeleiden vanaf het stadium van het middelbaar onderwlJs.
Griekenland Het komt steeds meer voor dat bedrijven en particuliere Instanties aan beroepsopleiding doen. Zelfs kleine en middelgrote ondernemingen organiseren thans dergelijke programma's. Met die evolutie wordt gereageerd op de tekortkomingen van het onderwijs In beroeps- en andere technische opleidingen, met Inbegrip van de universiteiten. De kennis en de kwalificaties die deze Instellingen verstrekken, blijken dikwijls van een laag niveau dat misschien wel afgestemd was op de noden van het verleden, maar op geen stukken na op de huidige ontwikkelingen en de Internationale concurrentie.
I I I - 4
Hoge functionarissen In de overheids- en de particuliere sector hebben Intussen begrepen dat de technische uitdagingen van de toekomst een soepeler opleldingssysteem vergen, maar de Griekse samenleving heeft daar tot nog toe niet op Ingespeeld. Ondanks deze negatieve kritiek dient toch ook te worden vermeld dat: de plannen om de doeltreffendheid van het schoolsysteem te verbeteren en het onderwijs aan de marktsituatie aan te passen, geleidelijk aan worden uitgevoerd; er In toepassing van Reglement 1836/89^^een Nationale Raad voor tewerkstelling en beroepsopleiding werd opgericht.
Spanje Op het gebied van de beroepsopleiding zijn dit Jaar verscheidene wettelijke bepalingen gepubliceerd. Zij betreffen voornamelijk de omvang van de beschikbare beurzen en subsidies. In het bijzonder verdienen vermelding: de wet van 4 april tot wijziging van de wet van 22 Januari en die van 23 maart 1988, waarin de voorwaarden voor de toekenning van een beurs worden vastgesteld. In deze wet wordt de leeftijdsgrens voor de deelname aan het programma tot ondersteuning van de opleiding van Jongeren verhoogd; bij het bedrag van de beurzen wordt rekening gehouden met de kosten van hulsvesting Indien de opleiding plaatsvindt op grote afstand van het eigen huls. Hierbij worden ook de scholIngsmogelIJkheden voor mensen in gevangenissen en Inrichtingen en voor migrerende werknemers vergroot; de wet van 23 Juni, die de voorwaarden regelt voor een experimenteel scholingsprogramma voor alleenstaande vrouwen met kinderen. De cursussen verlopen op twee manieren, hetzij In samenwerking met de ondernemingen en overeenkomstig hun behoeften, hetzij in gespecialiseerde opleidingscentra maar dan in beroepen waarin vrouwen momenteel weinig vertegenwoordigd zijn.
Frankrijk
Het beleid ter zake van de beroepsopleiding had een meervoudig doel: het individu bevorderen, de economie moderniseren en de kwaliteit van de gegeven opleiding verbeteren. aan het eerste doel beantwoordde de opzet van een geïndividualiseerd systeem voor post-scholaire opleiding. Deze tweede opleidingskans is in eerste aanleg bestemd voor Jonge werkzoekenden die minstens een Jaar tevoren een Initiële opleiding hebben afgesloten en geen minimale beroepskwalificatie bezitten
(1) Zie hoofdstuk 1 , blz 5
I I I - 5
(Europees niveau II). Voor het programma Is meer dan 4,5 miljard franc beschikbaar en In 1989 hebben 100.000 Jongeren er gebruik van gemaakt. Deze actie wordt aangevuld met opleidingsprogramma (Europees niveau III) Jongeren. Een latere fase zal betrekking zonder beroepsopleiding.
een beroepsgericht voor ongeveer 10.000 hebben op werknemers
Bovendien Is de scholing In de ondernemingen bevorderd en op dit gebied zijn verschillende acties gevoerd. Ter zake van de opleldingscontracten behoeft de werkgever geen bijdrage voor de sociale verzekeringen te betalen. Aanvullende middelen zijn beschikbaar gesteld voor opleidingsprogramma's die in het kader van bedr IJfstaks- of ondernem ings-CAO's zijn vastgesteld. Ten slotte hebben minstens 40.000 ondernemingen geprofiteerd van belastingvoordelen In ruil voor uitgaven ten behoeve van scholing . Een hele reeks flankerende maatregelen was bedoeld om het rendement van de Ingezette middelen te vergroten. De kwaliteit van de evaluatie- en begeleidende diensten is verbeterd en de rol van de commissie voor de gelijkstelling van titels en diploma's van het technisch onderwijs Is vergroot. Tevens is In de permanente educatie een grotere plaats voor nieuwe technologieën ingeruimd. Andere belangrijke aspecten zijn niet verwaarloosd en met name moet worden gewezen op de bestrijding van het analfabetisme alsmede de opleiding van op dit gebied gespecialiseerde personen.
Ierland Een belangrijke gebeurtenis op beroepsopleidingsgebied was het "Youthreach Program". Dit project werd In Januari gelanceerd als gezamenlijk Initiatief van de ministeries van Arbeid en van Onderwijs. Het richt zich tot de Jongeren die de school voortijdig verlaten, en biedt hun een formule aan waarbij zij gedurende maximum twee Jaar een geïntegreerde vorm van opleiding met arbeidservaring en tijdelijke werkgelegenheid kunnnen volgen. Het bureau voor opleiding en tewerkstelling "FAS" speelt een voorname rol door die Jongeren terug op school te brengen en hun speciaal op hen afgestemde programma's aan te bieden. Met het oog op 1992 heeft het FAS een actieprogramma ontworpen. Via het Industrial Restructuring Program beoogt het FAS het bedrijfsleven te helpen bij zijn voorbereiding op de nieuwe concurrentieverhoudingen van 1992, door middel van de noodzakelijke scholing en bijscholing van arbeidskrachten en het aanleren van nieuwe vaardigheden. Het FAS heeft tevens een lessenpakket opgesteld met een videofilm over Europa 1992 voor gebruik tijdens de opleiding.
I I I 6
In een hele reeks FASprogramma's werden taallessen opgenomen, aangezien de EEG een aantal programma's voor JeugduitwIsseI Ing heeft opgezet om eikaars land beter te leren kennen en werkervaring in het buitenland op te doen. Enkele van de vele maatregelen voor het scheppen van meer werkgelegenheid en voor het helpen van kansarme werkzoekenden zijn: het toekennen van een hogere vergoeding aan In opleiding zijnde werklozen met gezIns last, en een programma van opleiding op de arbeidsplaats in samenwerking met de Confederation of Irish Industry. Een andere prioritaire doelstelling van het FAS is de verdere ontwikkeling en de toepassing van een gestandardiseerde diplomaregel Ing. Eind 1989 waren er voor alle belangrijke opleidingsvormen al diploma's ter beschikking. Wel dienen nog een aantal details te worden geregeld om die FASdi ρ I oma's meer prestige te ver lenen.
Italië In wet nr. 492 van 12 november 1988 is de financiering georganiseerd van innoverende plannen voor regionale opleidingprogramma's. In het ministerieel decreet van 9 mei zijn de doelstellingen ervan gedefinieerd. Voor alle regio's gaat het met name om: bevordering van de contacten met de scholen; verbetering van de samenwerking met de Industrie, In het bijzonder door de opstelling van gecombineerde opleidings en arbe Idsovereenkomsten; versterking van de rol van de beroepsopleiding bij de verspreiding van nieuwe technologieën. Het op 13 september gesloten akkoord tussen CofIndustrla, CG IL/CISL en UIL voorziet in de oprichting van bipartite regionale organen die tot taak hebben: uitwerken van basismodellen voor scholing en deze voorstellen aan de ondernemingen; controleren van opleidingscentra; organiseren cursussen;
van
de de
doeltreffendheid
deelneming
aan
de
bevorderen van de gelijkheid van kansen; bevorderen van de beroepsvoorlichting.
door
van deze
de centra
bestaande geboden
I II - 7
Vakbonden en werkgevers betalen deze activiteiten gedurende twee Jaar. Daarna moeten zij zichzelf financieren. Ten slotte heeft het ministerie van arbeid voorgesteld studiebeurzen te verlenen aan Jeugdige werklozen die een beroepsopleiding willen volgen^ 2 ).
Luxemburg De nieuwe regering heeft verklaard het ontwerp van een kaderwet te zullen indienen ter herziening van de verschillende vormen van technisch onderwijs, zowel voor wat de leerstof als wat de methoden en doelstellingen betreft. Een eerste ontwerp dat al In mei Is Ingediend maar dat nog niet behandeld Is, behelsde vier grote principes: zoveel mogelijk jongeren beroepsopleiding geven;
een
met
een
diploma
afgesloten
een betere beroepskeuze garanderen; de beroepsopleiding herwaarderen; voorbereiding op 1992. Twee groother toge IIJke verordeningen betreffende de modaliteiten voor de afsluiting van het middelbaar technisch onderwijs zijn herzien ten einde die regels te harmoniseren met die in andere landen van de Gemeenschap. Ten slotte zijn verscheidene activiteiten georganiseerd ter bevordering van het leer I ingenstel sel, waaronder een "week voor het bedrijfsleven", met als doel de Jongeren voor te lichten over de arbeidsomstandigheden In de verschillende aangeleerde beroepen In het bedr IJfsleven.
Nederland De leeftijdsgrens voor de deelname aan het gesubsidieerd programma voor scholing in het kader van het leer I ingenstel sel van Jongeren (BVJ) Is van 25 op 27 Jaar gebracht. De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft In samenwerking met de sociale partners een nieuw opleidingsprogramma (BBS) op het niveau van de bedrijfstakken vastgesteld. Subsidie zal worden verleend aan gezamenlijke initiatieven van de vakbonden en de werkgevers. Dank .zij dit programma kunnen 2.500 werklozen een opleiding krijgen. Onlangs zijn ook nog andere, voor Individuele ondernemingen bestemde programma's voltooid.
(2) Zie hoofdstuk 1, blz 8
I I I - 8
Een wetsontwerp heeft tot doel de verlenging van de duur van de wet tot vaststelling van het tijdelijk programma Inzake de minimumlonen en de uitbreiding ervan tot personen die meedoen aan opleidingsprogramma's en aan programma's voor het opdoen van werkervaring, hoofdzakelijk bedoeld voor langdurig werklozen, vrouwen en ethnische minderheden. In die gevallen kan de werkgever een loon betalen dat minstens gelijk Is aan het minimumloon, maar afhankelijk Is van het aantal gewerkte produkt leve uren. Deze regeling geldt voor het geval het loon en de opleiding onder collectieve arbeidsovereenkomsten vallen. Ten slotte zijn de centra voor de beroepsopleiding voor volwassenen ( C W ) voortaan beter In de gelegenheid meer vrouwen op te leiden voor technische beroepen. Voor dit doel zijn subsidies beschikbaar en de mogelijkheden voor kinderopvang zijn verbeterd.
Portugal Aan het begin van het jaar Is In Lissabon vergaderd over de scholing van opleiders; op deze vergadering waren meer dan 700 mensen uit alle regio's van het land en uit talrijke sectoren van bedrijvigheid aanwezig. Overeenkomstig het onlangs goedgekeurde regeringsbeleid voor de middellange termijn (1990-1993) Inzake werkgelegenheid en opleiding behelst het plan voor regionale ontwikkeling verschillende operationele opleidingsprogramma's en Is er ook een tweede programmapakket samengesteld, uit hoofde van doelstelling 3 en 4 van Verordening EEG 2052/88. Op wetgevend gebied ten slotte kunnen worden genoemd de wet 26/89 van 21 Januari waarin de oprichting van beroepsschol en wordt geregeld alsmede verschillende verordeningen waarin de bedragen en de toekennlngsvoorwaarden voor subsidies of de criteria voor de evaluatie van projecten, met name In het kader van het Europees Ontwikkelingsfonds, worden vastgesteld.
Verenigd Koninkrijk In december 1988 kondigde de regering een nieuwe opleidingsstructuur aan, die op drie verschillende niveau's zou werken. Het opleidingsbureau (Training Agency) dat een uitvoerend orgaan is van het Ministerie van Tewerkstelling (Employment Department) Is, evenals de National Training Task Force, waarvan de 15 leden voornamelijk uit de ondernemingswereld komen, op nationaal niveau werkzaam. Op regionaal niveau zijn er de opleldings- en ondernemingsraden, met de Task Force als coördinator. Hun taak Is, de plaatselijke initiatieven te bevorderen en hen te helpen bij het verwerven van particuliere fondsen.
II I - 9
Een derde instantie - de National Council of Industry Training Organizations - werd opgericht om te zorgen voor betere en meer gecoördineerde activiteiten van de opleidingsdiensten op het niveau van de onderneming. Het programma van het opleidingsbureau zag er In 1989 als volgt uit: Door middel van het Employment Training (ET) programma wordt een zeer goede opleiding geboden aan langdurig werklozen. In 1989 waren ongeveer 250.000 opleidingsplaatsen beschikbaar-, via Technical and Vocational Initiatives (TVEI het gebied van techniek en beroep) wordt ervoor Jarigen een opleiding krijgen die nauw aansluit van een beroep. Thans krijgen meer dan een half een dergelijke TVEI-opleiding-,
- Initiatieven op gezorgd dat 14-18 bij de uitoefening miljoen leerlingen
een doeltreffender gebruik van de openbare middelen op een wijze die beter beantwoordt aan de professionele behoeften zijn er WorkRelated Further Education arrangements (WRFE - voortgezette beroepsopleidlngsfaclI I tei ten): op dit moment worden subsidies verstrekt aan plaatselijke onderwlJslnstanties op basis van een gedetailleerde planning-, Jongelui worden op het beroepsleven voorbereid door middel van het Youth Training Scheme (YTS - opleidingsprogramma voor de Jeugd). Eind Juni waren nagenoeg 400.000 studenten bezig met zo'n opleiding. Er werd een aantal projecten opgezet om de bestaande opleldlngsmogelIJkheden voor 16-19 Jarigen beter op elkaar af te stemmen; de door de ondernemingen verstrekte opleiding wordt op een hoger peil gebracht door middel van het in april gelanceerde Business Growth Training Program (BGT). Met dit programma worden ca. 100.000 bedrijven geholpen om hun opleiding beter af te stemmen op ondernemingsstrategie en de bedr iJfsdoeIste I I ingen. BIJ een aantal andere programma's die in 1988 of vroeger werden gelanceerd, zijn nog eens meer dan 200.000 studenten en stagiaires betrokken.
I I I -10
3.3
Aanvullende Informatie
CEDEFOP - Flash Deze publikatie behandelt circa tien maal per Jaar de activiteiten van CEDEFOP en de beroepsopleiding. ZIJ is bestemd voor Instituten voor beroepsopleiding, beleidsmakers en allen die informatie verspreiden. CEDEFOP - News Korte nieuwberIchten over de nationale, communautaire en Internationale activiteiten op het gebied van de beroepsopleiding worden vijf keer per jaar gepubliceerd In CEDEFOP-News, gericht op hetzelfde publiek als CEDEFOP-Flash. VOCATIONAL TRAINING Voor hetzelfde publiek worden in Vocational Training twee keer per Jaar grondiger studies gepubliceerd op het terrein van de beroepsopI e i d Ing. CEDEFOP, Bundesallee 22, D-1000 Berlin 15 EUROTECNET - News De deelnemers aan het programma EUROTECNET, de industrieën en het middenen kleinbedrijf ontvangen drie maal per Jaar Informatie over dit programma en over de Europese activiteiten op het gebied van de nieuwe technologieën en de beroepsopleiding.
Unité d'Assistance Technique EUROTECNET, KortenbergIaan 66 (bus 13), B-1040 Brussel
HOOFDSTUK IV : SOCIALE DIALOOG EN ARBEIDSBETREKKINGEN
4.1 Tendensen In de Gemeenschap De centrale sociale dialoog werkgeversorganisaties wordt actief voortgezet.
tussen de Europese werknemers- en onder auspiciën van de Commissie
Tijdens de ontmoeting tussen de Commissie en de vertegenwoordigers van de diverse nationale organisaties op 12 Januari 1989 is enerzijds de balans opgemaakt van de Europese sociale dialoog en gesproken over het nieuwe kader waarbinnen die dialoog moet worden geplaatst, en kon anderzijds worden geconstateerd dat de sociale partners bereid zijn op de Ingeslagen weg voort te gaan en de dialoog op communautair niveau te intensiveren. Na afloop van deze ontmoeting is een tekst aangenomen over de volgende punten: Er Is een stuurgroep opgericht, bestaande uit vertegenwoordigers van de drie organisaties (UNICE, CEEP en E W ) en de Commissie. Deze groep heeft tot taak: aan de sociale dialoog een permanente impuls te geven; de werkzaamheden voor de verschillende gekozen thema's te bevorderen en te organiseren-, de gemeenschappelijke standpunten in het kader van de sociale dialoog en de mogelijke verlengstukken daarvan te evalueren. De stuurgroep heeft ook de bevoegdheid de Commissie te verzoeken de sociale partners te raadplegen omtrent ontwerpen of voorstellen voor besluiten die in voorbereiding zijn. Naast het overleg dat de eigen werkzaamheden van de Commissie vereisen, Is afgesproken dat de stuurgroep In de eerste plaats werkzaamheden op gang zal brengen over
IV - 2
onderwlls en opleiding: opgedane ervaringen, daaruit trekken lering, beleidslijnen voor de toekomst, door Commissie en het communautair niveau te spelen rol;
te de
de vooruitzichten van een Europese arbeidsmarkt naarmate de Europese Akte wordt verwezenlijkt.
Elk Jaar zal de Commissie een grondig verslag opstellen over de situatie en de vooruitzichten van de werkgelegenheid In de Gemeenschap. Dit verslag zal eerst in het kader van de sociale dialoog besproken worden en daarna aan het Permanent Comité voor Arbeidsmarktvraagstukken worden voorgelegd. Vervolgens zullen de conclusies aan de Raad van Ministers worden toegezonden. inzake de raadpleging van de sociale partners over de projecten In voorbereiding is de Commissie bereid: de sociale partners op regionaal vlak te raadplegen bij de uitwerking van de ontwikkelingsprogramma's In het kader van doelstelling 1 (ontwikkeling van regio's met een ontwikkelingsachterstand), 2 (omschakeling van zwaar door de achteruitgang van de Industrie getroffen regio's) en 5b (plattelandsontwikkeling) van het structuurbeleid: de binnen de sociale dialoog vertegenwoordigde organisaties hun advies te vragen over de Inhoud van een Sociaal Handvest. nadat het Economisch en Sociaal Comité zijn standpunt bekend heeft gemaakt; deze zelfde organisaties te raadplegen over het project van een Europese naamloze vennootschap en over de overwogen oplossingen voor de plaats van de werknemers In deze vennootschap; te zijner tijd met de sociale partners de sectorlële gevolgen van de uitvoering van de Europese Akte te bespreken-, onderzoek te verrichten naar de bijdrage van de overheidsdiensten tot het concurrentie- en prestatievermogen van de bedr IJven. De stuurgroep Is op 27 maart en 4 oktober 1989 bijeengeweest. Op haar eerste vergadering heeft zij de werkzaamheden Inzake onderwijs en opleiding en de vooruitzichten van een Europese arbeidsmarkt op gang gebracht en twee werkgroepen Ingesteld, waarvan ook het mandaat, de samenstelling en de vergaderfrequentie zijn vastgesteld.
IV - 3
Op haar tweede vergadering heeft de stuurgroep enerzijds de geschilpunten besproken van het ontwerp voor een gemeenschappelijk advies^ 1 ) over de arbeidsorganisatie en de aanpasbaarheid van de arbeidsmarkt in relatie tot de nieuwe technologieën - zonder evenwel tot overeenstemming te zijn gekomen -, en anderzijds kennis genomen van de vorderingen van de werkzaamheden van de twee bovenbedoelde werkgroepen en van de in de conclusies van 12 januari genoemde ontwerpen van de CommI ss I e.
De werkgroep "Vooruitzichten van een Europese arbeidsmarkt" heeft zich met name gebogen over de verschillende aspecten van de mobiliteit In het kader van de Interne markt en over het toekomstgerichte arbeidsmarktbeleid op de verschillende niveaus, ten einde te komen tot goedkeuring van twee gemeenschappelijke adv lezen: het ene met betrekking tot de instelling en organisatie van een Europese ruimte voor geografische en beroepsmobllI tel t ; het andere met betrekking tot de verbetering van de werking van de Europese arbeidsmarkt. De werkgroep "Onderwlls en opleiding" heeft in oktober de laatste hand gelegd aan een gemeenschappelijk advies Inzake basisvorming, initiële opleiding, beroepsopleiding en volwassenenonderwijs, dat In december definitief is goedgekeurd. Dit is een uitgebreide versie van het op 6 maart 1987 uitgebrachte gemeenschappelijke advies en berust op de volgende vijf algemene beginselen^): De toekomst van de Gemeenschap Is afhankelijk van de opleiding en prestaties van haar beroepsbevolking, zodat geïnvesteerd moet worden in een basisvorming en een beroepsopleiding van goede kwal I tel t. Deze Investering draagt bij tot: economische efficiëntie door een verbetering concurrentiepositie van de Europese ondernemingen;
van
de
de ontwikkeling en beheersing van nieuwe technologieën. De ontwikkeling en Invoering van nieuwe technologieën zijn belangrijk voor de economische vooruitgang en het welzijn van iedereen In de Gemeenschap. Zij zijn alleen economisch levensvatbaar en maatschappelijk aanvaardbaar als zij vergezeld gaan van een efficiënte opleiding. De structurele aanpassing aan de voltooiing van de markt stelt grote uitdagingen aan de kwalificaties.
interne
(1) Zie Verslag over de sociale ontwikkeling 1988, hoofdstuk 4, blz. 2. (2) De volledige tekst van dit gemeenschappelijk advies is opgenomen in de b i jlage.
IV - 4
De versterking van de Inspanningen op het gebied van het onderwijs en de beroepsopleiding vereist de inzet van alle betrokkenen.
4.2 Ontwikkelingen In de lidstaten
België Door de wet van 8 augustus zijn de structuren in België Ingrijpend gewijzigd. Het arbeidsrecht en de sociale zekerheid blijven nationale aangelegenheden maar bepaalde bevoegdheden die Indirect verband houden met het arbeidsrecht zijn naar de gewesten overgeheveld. Bijgevolg hebben de drie gewestelijke soci aal-economi sehe raden hun adviserende bevoegdheid onder meer uitgebreid tot het arbeidsmarktbeleid en de beroepsopleiding. De collectieve onderhandelingen stonden voornamelijk In het teken van de uitvoering van het Interprofessioneel akkoord van 18 november 1988. De sectorlële onderhandelingen over lonen en arbeidsvoorwaarden zijn over het algemeen zonder al te grote problemen verlopen. De binnen de Nationale Arbeidsraad georganiseerde Interprofessionele onderhandelInoen daarentegen hadden minder succes.· er Is weliswaar overeenstemming bereikt over het minimumloon en de verlaging van de VUT-leef11Jd, maar andere belangrijke kwesties inzake de "kwaliteit van de arbeid" konden niet worden opgelost. Er zij op gewezen dat de sociale ontwikkeling In 1989 plaatsvond in een gunstig economisch klimaat en dat de regering dus de onafhankelijkheid van de sociale partners na een periode van vijf jaar (1981-1986) waarin zij op grote schaal ingegrepen had In de loonvorming en arbeidsvoorwaarden, heeft kunnen respecteren. Krachtens de wet van 6 Januari 1989 is zij echter gemachtigd ook In de toekomst In te grijpen In de loonvorming als de concurrentiepositie van de ondernemingen bedreigd wordt(3). In 1989 waren er meer sociale conflicten dan In de voorgaande Jaren. Zij deden zich vooral voor in de gesubsidieerde sociale sector, het openbaar vervoer en de ondernemingen die In een herstructureringsproces verwikkeld zijn. Een algemeen conflict bij de overheidsdiensten - In het kader van de onderhandelingen over een collectieve arbeidsovereenkomst voor 1990 - kon op het nippertje worden voorkomen. Het tripartiete overleg heeft zich hoofdzakelijk via de paritaire overlegorganen, met name de Nationale Arbeidsraad en de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven, afgespeeld.
(3) Zie hoofdstuk 1, blz. 3
IV - 5
Er heeft met name regelmatig overleg plaatsgevonden tussen de regering en de sociale partners In het kader van het Begeieldingscomité "Europa 1992", dat binnen de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven Is opgericht. Dit comité heeft zich vooral beziggehouden met de gevolgen van de Europese Interne markt voor het Belgische bedrijfsleven en de rijksbegroting. Daarnaast heeft de Nationale Arbeidsraad twee adviezen uitgebracht over de Europese sociale dimensie: het ene over het vrij verkeer van werknemers binnen de Gemeenschap, het andere over de sociale grondrechten. Er hebben ook plaatsgevonden:
besprekingen
met
een
meer
specifiek
karakter
Zo heeft er van november 1988 tot februari 1989 een "Rondetafelconferentie ziektekostenverzekering" plaatsgevonden, die hoofdzakelijk tot taak had maatregelen voor te stellen om de financiële situatie te saneren; Op 11 december vond een tripartiete bijeenkomst plaats over de relaties tussen werkloosheid en opleiding. Denemarken De collectieve onderhandelingen In het voor laar van 1987 werden afgesloten met afspraken voor een periode van vier Jaar, met evenwel de mogelijkheid om na twee Jaar opnieuw over de lonen te onderhandelen. Deze nieuwe onderhandelingen hebben plaatsgevonden In het voorjaar van 1989.
Bondsrepub11ek DuItsIand De arbeidsverhoudingen worden gekenmerkt door stabi I I tel t. Evenals in de voorgaande Jaren zijn er tussen de sociale partners geen conflicten of spanningen van betekenis geweest en de cao's zijn zowel In aantal als In omvang blijven toenemen. Daarin worden de arbeidsvoorwaarden van ongeveer 90% van de werknemers geregeld. De akkoorden gingen voornamelijk over arbeldstl idverkortino, doorgaans in combinatie met een matige loonstijging. Tegelijkertijd zijn er gedetailleerde voorschriften gekomen voor een aantal tot dusverre nauwelijks of slecht geregelde zaken zoals deeltijdwerk, werken op zaterdag, integratie van kansarme Jongeren In de arbeidsmarkt, bevordering van vrouwenarbeid en ouderschapsverlof. Wat de stakingen betreft, hebben de acties zich in hoofdzaak beperkt tot conflicten in twee bedrijfstakken (de grafische industrie en de detailhandel). BIJ die gelegenheid kon worden geconstateerd dat de vakbondsstrategie aan het veranderen Is: voor grote stakingen, die een
IV - 6
hele regio treffen, komen soepelere acties In de plaats; de stakingen treffen slechts een bedrijf tegelijk gedurende een kort periode en worden na een onderbreking hervat; deze manier van te werk gaan Is trouwens doeltreffend gebleken. Op het gebied van het tripartiet overleg, zijn de partijen met elkaar In contact gebleven om een gemeenschappelijk beleid ter bestrijding van de werkloosheid en ter voorbereiding van de Interne markt uit te stippelen. Deze contacten zijn In de loop van het Jaar zelfs geïntensiveerd. In juni hebben de organisaties van werkgevers en werknemers (de BDA en de DGB) een "gemeenschappelijke verklaring over de sociale dimensie van de interne markt" opgesteld. Op uitnodiging van de bondskanselier heeft In augustus de tweede "Nationale Conferentie over Europa" plaatsgevonden. Het In Straatsburg goedgekeurde Handvest van de sociale grondrechten van de werknemers in de Gemeenschap Is door de sociale partners goedgekeurd. Hoewel de partijen het eens zijn over de grote lijnen van het Europees sociaal beleid, leggen zij andere accenten: zo bestaat er nog onenigheid over de (meer of minder soepele) voorwaarden voor de vaststelling van de grondrechten In de Gemeenschap en over de deelname van de werknemers In de beleidsorganen van de onderneming.
Griekenland De collectieve arbeidsovereenkomst voor 1989 is op 8 maart ondertekend en met terugwerkende kracht tot 1 januari Ingegaan. Bij de ratificatie heeft de regering onverwacht enkele paragrafen gewijzigd, wat een felle reactie bij de sociale partners uitlokte, die deze methode bestempelden als een schending van de Griekse grondwet. Voorts Is een groot aantal overeenkomsten gesloten per bedrijfstak en per beroepsgroep, het belangrijkste niveau^ 4 ). De ontwikkeling van vrije onderhandelingen blijkt trouwens uit het totale aantal cao's, dat thans vier keer zo groot is als het aantal arbitrages. De voornaamste resultaten van de cao-onderhandelingen In Griekenland liggen in de loonsfeer en het centraal akkoord heeft met name tot een verhoging van het baslsloon geleld. Traditioneel hebben de onderhandelingen zeer weinig om het lijf, maar in het bedrljfstakoverleg zijn bepalingen opgenomen betreffende de arbeidsduur (40urige, vijfdaagse werkweek) en de toekenning van buitengewoon verlof.
(4) Op ondernemingsniveau hebben cao-onderhandelingen jurIdlsche status.
nog steeds geen
IV - 7
Een nieuwe ontwikkeling is het recht op gezinstoelagen van 10%, dat voortaan ongeacht het geslacht wordt toegekend (particuliere sector), en de toenemende verscheidenheid aan door de werkgever verstrekte prestai les. Na haar 25e vakbondscongres vertegenwoordigt de GSEE alle vakbondskrachten In het land, een belangrijk gegeven In het Griekse politieke leven. Het ontbreken van een meerderheidspartij na twee achtereenvolgende parlementsverkiezingen en de vorming van een brede coalitieregering waren voor de vakbondsorganisaties aanleiding om een zekere afstand tot de partijen te bewaren. Ofschoon er nog steeds geen adequaat kader bestaat voor het tripartiet overleg, valt er een verbetering in de betrekkingen tussen de vakbonden en de werkgevers enerzijds en de sociale partners en de overheid anderzijds te bespeuren. Voorts kan nog worden opgemerkt dat: op medezeggenschapsgebled de bij de wet van 1988 verplicht gestelde ondernemingsraden tegen de verwachting In geen gemeengoed zijn geworden. Ook het aantal veiligheids- en gezondheidscommissies is nog zeer beperkt. de vakbonds- en werkgeversorganisaties zeer gevoelig zijn voor de sociale dimensie van de Gemeenschap. ZIJ hebben zich allemaal uitgsproken voor het Sociaal Handvest, ook al hebben de werkgevers enig voorbehoud gemaakt ten aanzien van de reikwijdte ervan, die In hun ogen algemeen moet blijven. Spanje De sociale verhoudingen waren het hele Jaar door gespannen, zowel tussen de overheid en de vakbonden als, zij het In mindere mate, tussen deze laatste en de werkgevers. De uit de parlementsverkiezingen van 29 oktober voortgekomen regering heeft de dialoog opnieuw op gang gebracht en aan het einde van het Jaar kon het overleg worden hervat, zonder dat de uitkomst ervan kan worden voorspeld. Het "prioritaire vakbondsvoorsteI" bevat echter een flexibele onderhandelingsstrategie waarbij de inhoud van het overleg niet afhankelijk wordt gesteld van het bereiken van een algemeen politiek akkoord en waarbij met de verschillende partners deelakkoorden kunnen worden gesloten. De cao-onderhandelingen worden gekenmerkt door het gemeenschappelijk optreden van de twee grootste vakbonden, de CC00 en de UGT. Hun gemeenschappen ik platform omvat vier belangrijke hoofdstukken:
IV - 8
verhoging van het volume en verbetering van de kwaliteit, voornamelijk van de stabiliteit, van de werkgelegenheid; verbetering van de sociale i nkomensonzekerhe I d ;
bescherming
en
bestrijding
van
de
minimumgarant ies Inzake lonen en herverdeling van de Inkomens; bescherming van het medezeggenschapsrecht van de werknemers en van de cao-onderhandelingen. Wat dit laatste punt betreft, verlangen zowel de werkgevers als de vakbonden een rationelere onderhandelInosstruetuur. een vermindering van het aantal onderhandelIngsorganen en een betere samenhang tussen die organen. Geheel in deze lijn liggen twee nieuwe akkoorden. Het landelijke akkoord voor de bouwnijverheid beoogt juist een betere ordening van de onderhandelIngsstructuur. Het bij Construcciones Aeronáuticas aangenomen "strategisch levensvatbaarheldsplan" regelt onderwerpen als onderaanbesteding, de oprichting van hulpbedrIJven en de mobiliteit en polyvalent Ie van de werknemers. Verder zij nog vermeld dat: de Spaanse grondwet onderhandelingsvrlJheld waarborgt, maar dat de Staat kan Ingrijpen door middel van een procedure voor de zogeheten vreedzame oplossing van collectieve conflicten en In geval van stakingen een minimale dienstverlening In sleutelsectoren verplicht kan stellen. Deze procedures, waarvan dikwijls gebruik wordt gemaakt, zijn een bron van conflicten; er bilaterale onderhandelingen zullen plaatsvinden over de macroeconomische doelstellingen in deze regeerperiode-, de vakbonden veel belang hechten aan de bilaterale dimensie van de interne markt en dat zij zich vanuit hun verlangen naar meer medezeggenschap zijn gaan interesseren voor het ontwerp-statuut van de Europese vennootschap.
Frankrijk De sociale partners hebben op nationaal en centraal niveau hun ambitieuze onderhandelingen over een oriëntatieakkoord voortgezet, waarvan het eerste deel, dat betrekking heeft op de technologische veranderingen, In september 1988 is goedgekeurd. Over de aanpassing van de arbeidstijd kon op 21 maart een akkoord worden gesloten; het bevat algemene bepalingen die bedoeld zijn om
IV - 9 de onderhandelingen per bedrijfstak en In de ondernemingen weer op gang te brengen, en specifieke bepalingen die over het algemeen restrictiever zijn dan die van de wet van 19 Juni 1987. Over de arbe Idsvoorwaarden is op 20 oktober een akkoord ondertekend, dat bepalingen ten aanzien van de onderhandelingen per bedrijfstak en meer specifieke bepalingen bevat. Over een vierde onderdeel ten slotte, dat betrekking heeft op de oei like behandeling van mannen en vrouwen In het beroep, is op 23 november een akkoord bereikt. Afgezien van dit eerste kader, worden In een akkoord van 1 maart de verschillende In de afgelopen jaren paritair ondertekende teksten met betrekking tot de Inschakel Ing van longeren |_Q h_e_$ beroepsleven gecodificeerd. Dit akkoord bevat ook nog een aantal nieuwe bepalingen. Ten slotte zijn er drie akkoorden ondertekend op het gebied van de werkloosheidsverzekering en aanvullende pensioenen. Op het niveau van de ondernemingen kunnen twee akkoorden worden genoemd over de Indienstneming van gehandicapten bij EDF-GDF en bij La Redoute. Over het algemeen was het sociale klimaat in de particuliere sector zeer rustig. Het conflict bij Peugeot, dat ging over de verdeling van de opbrengst van de loonoffers In verband met de herstructureringen, Is uitgelopen op een zeer gematigd akkoord. De Minister van Arbeid heeft een mechanisme gepresenteerd ter ondersteuning van de modernisering van de bedrilven vla onderhandelingen. Met dit reeds in werking getreden mechanisme worden in hoofdzaak de bestaande instrumenten aangepast. Het is de bedoeling van de minister dat dit plan in 1990 wordt voortgezet. Zeven bedrijfstakken hebben In dit verband een akkoord gesloten. Ten slotte zij nog vermeld dat de modernisering van de overheidssector ook tot problemen aanleiding geeft met betrekking tot de personeelssterkte, de salarissen en het statuut. Ierland De cao-onderhandel Ingen werden nog steeds beheerst door het nationaal herstelprogramma van oktober 1987, en de bijbehorende loonovereenkomsten. Hoewel de overeenkomsten op nationaal niveau opgesteld werden, kunnen ze alleen uitgevoerd worden na onderhandelingen op lokaal niveau. Naast loononderhandelingen werden er op lokaal niveau nog veel andere overeenkomsten gesloten betreffende punten als produkt Ivi tel t, flexibiliteit en een verkorting van de werkweek met één uur voor diegenen die 40 uur of meer per week werken. De aanzet voor de verkorting met één uur werd geleverd door een op nationaal niveau in het kader van het Nationaal Herstel programma gesloten kaderovereenkomst.
IV - 10
Het programma heeft geleld tot een voortdurende verbetering van de verhouding tussen werkgevers en werknemers In de Industrie. Het aantal door stakingen en vakbondsacties verloren werkdagen loopt nog steeds terug en bevindt zich op het laagste peil sinds vele Jaren. De regering heeft al laten weten dat zij overleg over een nieuw programma wenst, opdat de onder de huidige regeling geboekte vooruitgang blijft voortduren. De vakbonden en werkgevers hebben nog geen toezeggingen gedaan betreffende een deelname aan een nieuwe overeenkomst en het is niet waarschijnlijk dat onderhandelingen over een eventueel programma vóór eind 1990 zullen beginnen. Italië De cao-onderhandelingen blijven stevig gevestigd systeem.
zich
afspelen
binnen
een
voortaan
Op Interconfederaal niveau Is het sinds 1988 lopende overleg voortgezet ten einde: nieuwe voorschriften voor de arbeidsverhoudingen uit te werken, de aspecten te bespreken van de controle en de reglementering van de contractuele dynamiek, tot afspraken te komen over specifieke problemen als de ontwikkeling van de beroepsopleiding en de rol van de sociale partners. Wat het eerste punt betreft, kunnen de drie akkoorden worden genoemd die zijn gesloten met de Confindustria voor de particuliere Industriële ondernemingen (21 april), met de ASAP voor de semi-overheIdsbedrIJven van het ENI-concern, het Italiaanse Nationale Bureau voor Koolwaterstoffen (23 juni) en met de Cl SPEL voor de door de lagere overheden beheerde overheidsdiensten (eind juli). Wat het tweede punt betreft, zijn de partijen met het oog op een aanpassing van de arbeidskosten^ tot een gedeeltelijke en tijdelijke afspraak gekomen over de handhaving van het huidige prljscompensat lesysteem in 1990 (29 Juni). In de loop van december Is men vanwege de problematische verhoudingen tussen de sociale partners overeengekomen de onderhandelingen tot januari 1990 uit te stellen en de regering te vragen de situatie met elk van de partners afzonderlijk te bespreken. Wat het derde punt betreft, hebben Confindustria en CGIL-CISL-UIL twee specifieke akkoorden over de beroepsopleiding ondertekend (21 Januari en 13 september).
(5) Zie hoofdstuk 1, blz. 8
IV - 11
Het bedr I Ifstakoverleg heeft geleid tot een reeks belangrijke cao's zoals die voor de ENEL (genationaliseerde onderneming voor de produktio en distributie van elektriciteit), het personeel In het luchtvervoer en de ambachtelijke bedrijven In de metaalverwerkende industrie en de mach inebouw. In de overheidssector zijn cao's ondertekend voor de overheidsdiensten zonder economisch oogmerk, de rijksdienst en de lokale besturen. Aan het einde van het Jaar viel echter een toegenomen conflictbereidheid te bespeuren In bepaalde dienstensectoren zoals de banken, die voor Ingrijpende structurele veranderingen staan die door zullen werken In de arbeidsvoorwaarden. In de loop van 1989 werd tevens een voortzetting gemaakt met de In 1988 aangevatte onderhandelingen per onderneming. Hierbij waren veel grote en middelgrote ondernemingen, met name FIAT, betrokken en de tendens tot uitbreiding van deze onderhandelingen tot de kleine ondernemingen zet door.
Luxemburg Dit Jaar zijn meer dan 40 bedr Iifs-cao's vernieuwd. Deze behelsden een reële loonsverhoging van rond de 3,75% in reële termen, uitgesmeerd over twee Jaar, terwijl tevens een duidelijke tendens te bespeuren was tot verlenging van de vakantieduur door de toekenning van aanvullend verlof of verlof om redenen van persoonlijke aard. De sluiting van cao's voor Luxemburgse geschiedenis.
de
handelssector
is een
novum
in
de
Van de bedrijfstak-cao's verdient die voor bankbedlenden vermelding, die werd ondertekend na een heftig conflict en na harde onderhandeI ingen. Alle collectieve arbeidsconflicten konden door middel van akkoorden worden opgelost zonder dat gebruik hoefde te worden gemaakt van het stakingsmiddel, één uitzondering daargelaten. Wat het trIpartlete over leo betreft, heeft de Soci aal-Economi sehe Raad zijn advies van november 1988 aangevuld met een studie van de te overwegen aanpassingen met het oog op de uitdagingen van de interne markt. Op basis van het eerste advies van de SER zijn door de regering ronde-tafelgesprekken georganiseerd met ais doel een Inventaris op te stellen van de communautaire maatregelen en een evaluatie te maken van gevolgen daarvan voor de verschillende bedrijfstakken. Deze rondetafelconferenties hebben hun werkzaamheden in mei afgerond.
IV - 12
Nederland In de particuliere sector zijn de onderhandelingen In alle rust verlopen. In de collectieve sector daarentegen, met name bij de politie en In de gezondheids- en bejaardenzorg, waren er nog al wat spanningen. Deze acties hadden een spontaan karakter en hebben geleld tot akkoorden inzake de verbetering van de arbeidsvoorwaarden. Het in de Jaren '80 ondertekende centraal akkoord heeft zeer positieve gevolgen gehad. Na het aftreden van de regering van christen-democraten en liberalen, de verkiezingen van 6 september en de vorming van een regering van christen-democraten en socialisten op 27 november Is Ingaande op 1 december tussen de regering en de Stichting van de Arbeid een gemeenschappelijk beleidskader voor de komende Jaren vastgesteld: de partijen zijn van oordeel dat loonmatiging en Inkomensbeheerslng noodzakelijk blijven om een evenwichtige en duurzame groei, meer werkgelegenheid en daling van de werkloosheid te garanderen. De regering heeft de sociale partners tevens laten weten dat zij bereid is de sociale uitkeringen te verhogen en de overhel ds- en semloverheidssector een salarisverhoging toe te kennen overeenkomstig met die in de particuliere sector. Deze doelstellingen vereisen inspanningen op tal van andere gebieden.· andere thema's zoals de herverdeling van arbeid, onderwijs en opleiding, de plaats van de vrouw op de arbeidsmarkt, de bestrijding van de werkloosheid, de concurrentiepositie en de prestaties van het bedrijfsleven, goede arbeidsverhoudingen en goede arbeidsvoorwaarden krijgen in het kader van dit gezamenlijk optreden van de regering en de sociale partners dan ook speciale aandacht. Voorts: heeft zich In de verhoudingen tussen de werknemers- en werkgeversorganisaties geen verandering van betekenis voorgedaan. Over het algemeen Is men van mening dat de vakbonden hun positie wat hebben versterkt door uitbreiding van hun ledental. Deze groei (2% per Jaar) Is echter niet groter dan die van de beroepsbevolking en de organisatiegraad bedraagt hoogtens 25%.
Portugal in het niveau en de omvang van de cao-onderhandelingen hebben zich geen noemenswaardige veranderingen voorgedaan. Niettemin Is het sociaal pact, dat twee Jaar lang de basis had gevormd voor de onderhandelingen, dit Jaar niet vernieuwd. De sociale partners blijven de voorkeur geven aan bedr IJfstaksgewiJze onderhandelingen, waar de akkoorden vooral betrekking hebben gehad op het loonpeil. In de particuliere sector Is rekening gehouden met de
IV - 13
Inf latleprognoses, maar In de overheidssector heeft de regering getracht de reële salarissen te verlagen, wat tot enkele stakingen heeft geleid. Het totale aantal stakingen Is In de eerste helft van het Jaar gestegen ten opzichte van het Jaar daarvoor. ZIJ troffen de overheidsbedrijven en een aantal diensten van de overheidsadministratie, met Inbegrip van enkele ongebruikelijke categorieën stakers zoals hoogleraren en magistraten. Het koopkrachtverlies Is tegen het einde van het Jaar gedeeltelijk weer gecompenseerd, waarmee de regering tegemoet is gekomen aan een van de vakbondseisen. De arbeidstijd Is eveneens een dikwijls aan de orde gestelde kwestie, een belangrijk novum aangezien sinds 1974 voor de verkorting van de arbeidstijd via de cao's de toestemming van de minister vereist Is. De arbeidstijdverkorting Is een els van de vakverenigingen bij de caoonderhandelingen waarvoor In sommige sectoren, met name in de textielen de metaalnijverheid, reeds toestemming is gegeven. Op het gebied van het sociaal overleg lieten de verhoudingen tussen de regering en de vakbonden zich al bij het begin van het Jaar niet gunstig aanzien. Het klimaat verslechterde in de loop van het Jaar nog verder en men vroeg zich in alle ernst af of het sinds drie Jaar in praktijk gebrachte socI a le-over legproces nog enige toekomst had. Na enige tijd nagenoeg volledig te hebben stilgelegen, Is de dialoog binnen de Permanente Raad voor Sociaal Overleg (CPCS) echter weer hervat en 1989 eindigde In een constructievere sfeer. Ofschoon de twee vakcentrales (CGTP-IN en UGT) het over zeer belangrijke vraagstukken nog steeds niet eens zijn en men nog ver verwijderd Is van een gezamenlijke strategie, hebben zij niettemin gezamenlijk zitting in de CPCS en hebben zij voor het eerst een gemeenschappelijke verklaring gepubliceerd, die als "historisch" kan worden bestempeld. Wat de communautaire dimensie betreft, neigt de CTTP-IN tot een minder kritische opstelling tegenover de toetreding van Portugal tot de EEG, ofschoon zij zich nog steeds zorgen maakt over de negatieve gevolgen die daaruit voor de Portugese werknemers kunnen voortvloeien. De UGT staat positief tegenover de toetreding, maar dringt sterk aan op de noodzakelijke economische en sociale samenhang en op de voorbereiding van de Portugese economie op de interne markt. De werkgeversorganisaties van hun kant zijn van mening dat de Portugese arbeidswetgeving op het ogenblik strenger Is en meer bescherming biedt dan die In de rest van de Gemeenschap. Verder zij nog vermeld dat In het kader van de grondwetsherziening is besloten tot de oprichting van een Soclaai-Economisehe Raad, waarbij men zich kan afvragen of naast de CPCS voor een dergelijk orgaan wel plaats Is. Handhaving van deze laatste Is zowel In de ogen van de vakbonden als in die van de werkgeversorganisaties wenselijk.
IV - 14
Op wetgevend vlak is Wet 87/89 afgekondigd die de rechtsregels betreffende de collectieve arbeidsverhoudingen gedeeltelijk herziet.
Verenigd Koninkrijk Op het gebied van de cao-onderhandel Ingen zijn de regering en de werkgevers blijven aandringen op gedecentraliseerde en flexibele loononderhandelingen. Hetzelfde geldt In de door privatisering getroffen bedrijven (British Steel, British Rail en British Coal) en zelfs In de overheidssector (plaatselijke besturen, onderwijs- en gezondheidsdiensten). Deze tendens maakt deel uit van een verschuiving naar markt- en resultatenafhankelIJke beloningssystemen. De vakbonden hebben getracht de cao-onderhandelingen te handhaven in een paritaire onderhandelIngsen controlecontext, zoals zij ook proberen een zo ruim mogelijk onderhandelIngskader te bewaren. Ondanks het feit dat het vanwege een strikte wetgeving steeds moeilijker wordt confiIcten te doen uitbarsten, is hun aantal dit Jaar toegenomen, wat gedeeltelijk een afspiegeling Is van de verhoogde economische bedrijvigheid en de daaruit voortkomende spanningen op de arbeidsmarkt. Het voornaamste orgaan voor tripartiet overleg In economische aangelegenheden blijft de Nationale Raad voor Economische Ontwikkeling (NEDC). Daarin zijn dit jaar twee essentiële vragen aan de orde geweest : hoe kunnen de groei en de Investeringen op peil en tegelijkertijd de inflatie in bedwang gehouden worden en hoe kan voor een evenwichtige handelsbalans gezorgd worden? wat zijn de gevolgen van de Europese economie?
Interne markt voor de Britse
Daarnaast zijn de besprekingen voortgezet op het gebied van de veiligheid en de gezondheid. Bovendien heeft de ACAS, een door de regering hogelijk gewaardeerde bemiddelingsinstantie, In de zomer actief gewerkt aan de oplossing van een aantal conflicten. Verder zij nog vermeld dat: de betrekkingen tussen werkgevers en vakbonden op het niveau van de bedrijfstakken gespannen blijven omdat de werkgevers de loonkosten willen drukken en de vakbonden de 35-urige werkweek erdoor proberen te kr i Jgen; de vakbonden kritiek hebben op de Europese Commissie, die In hun ogen de door de Interne markt veroorzaakte sociale problemen
IV - 15
onderschat. Maar terwijl de CBI gekant blijft tegen ledere wettelijke Inmenging van bulten af, steunt de TUC met de E W de voorstellen van de Commissie inzake de doelstellingen van het sociaal beleid; op medezeggenschapsgebled de regering en de CBI zich blijven verzetten tegen de plannen van de Gemeenschap; zij geven de voorkeur aan vrijwillige regelingen, met Inbegrip van kapitaal deel nem ing door werknemers In hun bedrijven, boven een wetteIIJk kader.
HOOFDSTUK V: ARBE I DS VOORDWAARDEN EN ARBEIDSRECHT 5.1 Tendensen In de Gemeenschap Het arbeidsrecht ontwikkelt zich hoofdzakelijk in twee richtingen. Enerzijds wordt de wetgeving Inzake het ontslagrecht In verscheidene landen herzien ten einde ongunstige effecten voor de werknemers te vermiJden. Het gaat daarbij vooral om Individuele ontslagen waarvoor de wetgeving strenger dient te worden en waarbij de werkgever met name verplicht wordt te bewijzen dat de door hem aangevoerde argumenten Juist zijn. De mogelijkheid van ontslag om economische reden wordt soms verruimd, maar gaat gepaard met voorwaarden ter zake van collectief overleg. In beide gevallen worden speciale clausules opgenomen voor het midden- en kleinbedrijf en met name ten aanzien van het inschakelen van een derde Indien er binnen het bedrijf geen personeelsvertegenwoordiging bestaat. Anderzijds Is vrijwel overal het recht met betrekking tot de nletstandaardarbeldsovereenkomsten (uitzendbureaus, thuiswerk, deeltijdarbeid enz.) in beweging en hierbij wordt er naar gestreefd een zo groot mogelijk deel van de betrokken werknemers onder de paraplu van de geldende wettelijke en sociale bescherming te brengen. Deze twee ontwikkelingen gaan gepaard met inkomensonzekerheld voor een steeds groter wordend aantal werknemers, een probleem dat de verschillende landen op verschillende wijze treft, maar overal zorgen baart. Ook op het gebied van de arbeidsvoorwaarden kan men een tendens in de richting van een harmonisatie van de arbeidsvoorwaarden voor arbeiders en administratief personeel vaststellen, die In het Verenigd Koninkrijk betrekkelijk ver gevorderd schijnt te zijn en waarvoor men In Luxemburg een wet In voorbereiding heeft. De arbeidsduur wordt steeds korter, doch het tempo van de verkorting Is vertraagd; zij bedraagt momenteel gemiddeld ongeveer 38 uur, al is zij In bepaalde sectoren in de Bondsrepubliek Duitsland en het Verenigd Koninkrijk 35 uur.
V - 2
5.2 Situatie In dt België In het kader van het interprofessioneel akkoord van 1988 zijn de sociale partners het niet eens kunnen worden over de herziening van de wettelijk® bepalingen ter zake van de bescherming van werknemersvertegenwoordigers. Bovendien zijn in 1989 de discussies over de kwaliteit van de arbeid voortgezet zonder dat overeenstemming kon worden bereikt. Om die reden en omdat de regering geen initiatieven wenste te nemen zonder voorafgaand overleg heeft het arbeidsrecht zich weinig ontwikkeld. De wijzingen zijn hoofdzakelijk: een nieuwe werkgeversbijdrage (0,18% van de bruto loonsom), ingevoerd bij de programmawet van 30 december 1988. Doel hiervan is te zorgen voor de scholing en de tewerkstelling van kansarme groepen werklozen. Vrijgesteld van deze bijdrage zijn werkgevers die reeds krachtens een collectieve arbeidsovereenkomst gelijkwaardige maatregelen toepassen; twee wetten waarbij de economische samenwerkingsverbanden worden Ingevoerd, enerzijds in het kader van België, anderzijds ter uitvoering van Verordening 2137/85/EEG; nieuwe bepalingen, opgenomen In de programmawet van 22 december, ter zake van deeltijdarbeid; zij worden echter pas in 1990 van kracht. Op het gebied van de arbeidsvoorwaarden Is In de Nationale Arbeidsraad collectieve overeenkomst nr. 44 gesloten waarbij de mimlmumpensloengerechtlgde leeftijd Is verlaagd van 60 tot 58 jaar, ongeacht sectorlële overeenkomsten waarin een Jongere leeftijd wordt genoemd. Genoemde raad heeft een unaniem gunstig advies uitgebracht over systemen voor afwisselend opleiding en arbeid als bedoeld In het koninklijk besluit nr. 495. De sector iele collectieve arbeidsovereenkomsten die dit Jaar zijn gesloten hebben betrekking op zeer uiteenlopende kwesties. Er waren er slechts weinige over de arbeidsduur, aangezien de 38-urige werkweek al in de meeste ondernemingen regel Is. De voornaamste kwesties die op de agenda staan zijn: de vakbondsvertegenwoordiging nem I ngen -,
In de kleine en middelgrote onder-
de tijdelijke onderbreking van de carrière-,
V - 3
het werken voor uitzendbureaus dat een *eer grot« vlucht neemt ai Is het niveau van de omringende landen nog niet bereikt. In collectieve overeenkomst nr. 45 ten slotte Is verlof om dwingende redenen (ziekte van een familielid, verschijning voor de rechtbank, ernstige materiële schade aan eigendommen van de «serknemer enz.) ingevoerd.
Denemarken
De blijvende economische stagnatie heeft negatieve gevolgen voor de arbeidsvoorwaarden, en In het bijzonder voor de vrouwen wier situatie toch altijd al minder gunstig was. ZIJ vertegenwoordigen echter 46% van de Deense arbeidsreserve en tussen 1975 Is hun aandeel in de traditionele mannenberoepen toegenomen van eon kwart tot meer dan een derde. De raad voor de gelijkheid van het sociaal statuut, wiens rol door het Parlement Is vergroot, heeft een voorlichtingscampagne op dit gebied gelanceerd. Tevens zijn twee maatregelen goedgekeurd: In een amendement op de wet betreffende de gelijkheid van de lonen wordt de schadevergoeding die aan een werkneemster wordt toegekend als zij ontslagen wordt omdat zij om gelijk loon vraagt verhoogd van 16 tot 39 weken loon. In geval van ontslag na een geboorte, wordt krachtens een wet die per 1 mei van kracht Is geworden de werkgever verplicht te bewijzen dat het ontslag om andere redenen is gegeven. Een in januari gepubliceerd onderzoek maakt melding van een vermindering van het arbeidsverzuim onder hen die in teams van 24 uur werken. Dit resultaat zou het gevolg zijn van het feit dat uitdrukking Is gegeven aan het belang dat zowel de werkgevers als de werknemers hechten aan een soepeler organisatie van het werk. Hierdoor worden de werknemers In staat gesteld hun tijd beter in te delen en door nachtarbeid vrije tijd op te sparen. In collectieve arbeidsovereenkomsten arbeidstijd van 39 op 38 uur gebracht.
ten
slotte
is
de
wekelijkse
Bondsrepubliek Duitsland
Op basis van de in de voorafgaande jaren gesloten collectieve arbeidsovereenkomsten Is de arbeidstijd voor ongeveer 9,5 miljoen werknemers verminderd. Voor de helft van hen Is deze gesteld op 40 uur, voor de rest was deze drempel al gepasseerd. Voortaan werkt een derde van de werknemers 37 uur of minder; de gemiddelde wekelijkse arbeidsduur heeft In 1989 38,4 uur bedragen.
V - 4
Ook de flexibiliteit van de arbeidstijd staat In het middelpunt van de discussies: talrijke akkoorden worden gesloten over het werken op zaterdag alsmede, In bepaalde bedrijfstakken, over arbeid die wordt aangepast aan de continue produkt Ie. De In maart In de grafische Industrie gesloten overeenkomst behelst een Innovatie op belde punten aangezien het de eerste overeenkomst Is waarin het werken op zaterdag wordt geregeld maar ook de eerste waarin rekening wordt gehouden met het specifieke karakter van het produkt. Een in juni aanvaarde wet die In oktober van kracht Is geworden maakt het mogelijk de winkels op donderdag tot 20.30 geopend te houden. De tijd dat de winkels per week open mogen blijven wordt echter beperkt tot 64,5 uur, zodat veel winkels deze koopavond moeten compenseren. De vakbonden hebben echter getracht deze mogelijkheid te omzeilen en het gesloten akkoord maakt het openhouden van de winkels tot 20.30 alleen mogelijk Indien de concurrentiepositie In het geding komt doordat concurrenten die niet onder dit akkoord vallen wel laat sluiten. De deeltijdarbeid maakt een sterke ontwikkeling door met als gevolg dat een toenemend aantal werknemers (2,3 miljoen) niet door de sociale zekerheid wordt gedekt. Het doel van bepaalde akkoorden is een mlnimumarbeldstIJd per dag of per week vast te stellen om deze dekking te verkrlJgen. Sedert 1 juli is door een wetswijziging de maximale duur van het zwangerschapsverlof op 18 maanden vastgesteld. In bepaalde sectoriels CAO's en met name het dit jaar in de detailhandel gesloten akkoord wordt dit verlof tot drie Jaar verlengd. Bovend I en .Is de wet betreffende de werkgelegenheid van 1985 verlengd. Dank zij deze wet Is het mogelijk nog tot 1995 arbeidsovereenkomsten met een beperkte duur te sluiten; verlangt een wetsontwerp van de Bondsregering de duur van de opzeggingstermijn van de zijde van de werkgevers zowel voor de arbeiders als voor het administratief personeel te berekenen op basis van de duur van het dienstverband na de 25e verjaardag; hierdoor komt een eind aan een verschil In behandeling dat ongrondwettig werd geacht. het federale arbeidsgerechtshof heeft de uitsluiting van de werknemers In deeltijdarbeid van pensioenregelingen onwettig geoordeeld, omdat dit een Indirecte discriminatie op geslacht betekent.
V - 5
Gr i eken I and De contractuele arbeidstijd Is 40 uur, maar de wettelijke dagelijkse arbeidstijd van acht uur mag worden overschreden. In de praktijk blijkt een grote flexibiliteit van de arbeidstijd te bestaan en blijft de werkweek gemiddeld langer dan 40 uur. BIJ de algemene nationale collectieve arbeidsovereenkomst van 26.2.1975 werd voor het eerst een wettelijk kader geschapen voor de vijfdaagse werkweek in Griekenland. Volgens de bepalingen van deze overeenkomst (cao) was de Invoering van de vijfdaagse werkweek voor de werkgevers facultatief en niet verplicht. Deze bepalingen werden van kracht bij Wet 133/1975. Als gevolg van Besluit 25/83 van het Hof van arbitrage Inzake arbeidsgeschillen (DDDD) te Athene werd de vijfdaagse werkweek verplicht In Industriële en ambachtelijke bedrijven, enz., onder bepaalde voorwaarden. Voor de overheidsdiensten en de Internationale organisatie voor toerisme en auto (OTA) word de vijfdaagse werkweek bij Wet 1157/81 Ingevoerd. Onder het stelsel van de vijfdaagse werkweek arbeidsduur van maximaal 9 uur toegestaan.
is
een
dagelijkse
Voor de overheidsdiensten, de OTA en de publiekrechtelijke instanties geldt een werkweek van 37 1/2 uur, zowel voor personeel met een vast dienstverband als voor tijdelijke arbeidskrachten (Wet 1157/81, Wet 1483/84). Voorts valt te vermelden, dat bij sectorlële collectieve arbeidsovereenkomsten (contractuele) werktijden zijn Ingesteld van 36, 38 1/2 en 39 uur per week. Bij artikel 38 van Wet 1892/90 werden de rechten van deeltijdwerkers vastgelegd. Zo wordt door deze bepalingen de opzegging van het dienstverband nietig verklaard wanneer deze het gevolg is van de weigering door een werknemer, In te stemmen met een voorstel van de werkgever om In deeltijd te gaan werken. In het zelfde artikel worden de rechten van de deeltijdwerkers betreffende de minimum loongrens, en in het algemeen de Invoering van de bepalingen op het gebied van de arbeidswetgeving gegarandeerd. Artikel 39 regelt de sociale verzekering van de deeltijdwerkers, uitgaande van de volgende principes :
a)
iedere werkdag wordt, arbeidsdag aangemerkt;
ongeacht
de
duur,
als
te
verzekeren
b)
de maxImumgrenzon van de uitkeringen door de sociale verzekering worden overeenkomstig de salarissen vastgesteld. Voor een gemakkelijke uitvoering van deze principes wordt een speciale categorie "deeltijdwerkers" ingevoerd; de deeltijdwerkers zijn aan
V - 6
de hand van het vastgesteld dagloon In deze categorie verzekerd, ongeacht de duur van het dienstverband en de dagelijkse werktijd, voor zover geen inbreuk wordt gemaakt op de voorschriften betreffende multiple verzekering. Echter : Ongeveer 125.000 personen met een voorlopig statuut van de openbare dienst dreigen werkloos te worden vanwege een wet uit 1987 die de overeenkomsten voor een bepaalde periode aan strenge beperkingen onderwerpt ; er wordt steeds meer "zwart" gewerkt door geïmmigreerde werknemers uit derde landen; thuiswerk en arbeid tegen stukloon maken een ongekende bloeitijd door; In deze sector worden echter praktisch geen arbeidsovereenkomsten gesloten; deze ca. 150.000 werknemers (hoofdzakeIlJk.vrouwen) worden als zelfstandigen beschouwd. Algemeen gesproken zijn de levensomstandigheden van vrouwen moeilijker geworden vanwege hun intreding In de arbeidsmarkt, veranderingen In de gezlnsstrucrtuur en het ontbreken van voldoende infrastructuur. De confederatie van werknemers heeft een secretariaat voor de vrouw ingesteld, dat een lijst met eisen en een actieprogramma voorbereidt. Op het gebied van het arbeidsrecht kan uitsluitend Wet 1837/89 over de bescherming van minder Jar I geni 1 ) worden genoemd.
Spanje In de nieuwe collectieve arbeidsovereenkomsten is de arbeidstijd gemiddeld genomen slechts weinig verminderd. Daarentegen is het aantal CAO's waarin een dergelijke verkorting Is opgenomen toegenomen zodat een groter aantal werknemers daarvan profiteert. De werkgelegenheidssituatie heeft in zeer sterke mate inkomensonzekerheld voor werknemers tot gevolg. Dat geldt voor 28% van de werknemers en onder hen vooral voor vrouwen en Jongeren tussen 16 en 24 jaar. De particuliere sector Is hiervan meer betroffen dan de overheidssector. Op het gebied van de wetgeving verdienen vermelding: de wet van 12 april betreffende hervorming van de rechtspleging en de procedure voor het oplossen van individuele arbeidsconflicten; het Koninklijk Besluit van 27 oktober betreffende de bescherming van de werknemers tegen de risico's verbonden aan de blootstelling aan lawaai( 2 );
(1) Zie hoofdstuk 1, blz. 5 (2) Zie hoofdstuk 9, blz. 5
V - 7
het Koninklijk Besluit van 3 november dat in overeenstemming is met Verordening 182/71 van de Raad betreffende de werkdag, bijzondere dagen en rustperioden. Frankrijk
Er zijn belangrijke wetgevende maatregelen goedgekeurd die met betrekking hadden op de verschillende vormen van ontslag:
name
de wet van 2 augustus wijzigt het stelsel Ingevoerd bij de wet van 30 december 1986 voor het ontslag om economische redenen. Het onderdeel "preventie" voorziet in steunmaatregelen ter stimulering van de aanpassing van het menselijk kapitaal van de onderneming door scholing en van het economisch doorlichten van kleine en middelgrote ondernemingen. Het onderdeel "procedure" voorziet In de Informatie en raadpleging van de ondernemingsraad. Ten slotte geldt voor alle ontslagen om economische redenen de tenuitvoerlegging van omschakelIngsovereenkomsten. Ter zake van het individueel ontslag wil dezelfde wet aan bepaalde frauduleuze praktijken die ongunstig zijn voor de werknemer (zoals verkorting van de arbeidsduur voorafgaand aan ontslag om bij voorbeeld het recht op opzegging te ontduiken) een einde maken. Eveneens vermeldt zij de methode voor de berekening van de bijzondere schadevergoeding waarop de werknemer na ontslag wegens een arbeidsongeval of een beroepsziekte recht heeft. Ten slotte voorziet zij In de mogelijkheid van bijstand voor de werknemer die vóór het ontslag wordt uitgenodigd voor een gesprek(3). Overigens wordt in de wet van 10 Juli J.l. betreffende de collectieve arbe I dsverhoud Ingen: de uitbreiding bepaald tot de mannen van voordelen die In enkele CAO's voor vrouwen zijn gereserveerd. Deze uitbreiding moet In de komende twee Jaar in de overeenkomsten worden opgenomen; de voorwaarden vastgesteld voor de ondernemingsraad over de beroepsopleiding;
voorlichting
de categorie van de personeelsvertegenwoordigers op een vergoeding uitgebreid;
van
de
die recht hebben
de sancties verhoogd die van toepassing zijn voor het in dienst hebben van illegale werknemers en tegen de desbetreffende koppelbazen. Uit een verslag van het ministerie van arbeid blijkt een verhoging van het aantal tijdelijke banen (ongeveer 7% van de werknemers).
(3) Een decreet van 27 november keurt de bijstand goed door een derde wanneer er in het bedrijf geen personeeIvertegenwoordiging bestaat
ν Een wetsontwerp ter bevordering van de stabiliteit van de werkge legenheid door aanpassing van het stelsel Inzake contracten met Inkomensonzekerheid dat de Raad van Ministers op 6 december heeft goedgekeurd, wil de misbruiken die uit het verslag naar voren zijn gekomen Indammen. De wet wordt echter niet van kracht alvorens onderhandelingen hierover tussen de sociale partners hebben plaatsgevonden.
Ierland Op het terrein van het individuele arbeidsrecht Is geen wetgeving ontstaan. Ter zake van de betrekkingen tussen werkgevers en werknemers ligt een wetsontwerp ter tafel dat zonder het stakingsrecht te beknotten, voorziet in het afwerken van bepaalde procedures alsmede een geheime stemming onder de werknemers voordat een staking wordt gehouden. In het ontwerp wordt ook een commissie voor de arbeidsverhoudingen, ingevoerd die een gedragscode moet opstellen en een bemiddelende functie moet vervullen. Voor wat de arbeidsvoorwaarden betreft kan men opmerken dat de wettelijke duur van de arbeid hetzij met een uur per dag, hetzij met zes dagen per J aar, zoals voorzien In het programma voor nationaal herstel, Is verkort. Ten slotte werken volgens recente statistieken 26.300 personen korter dan 19 uur per week, waardoor zij niet de bescherming van talrijke wettelijke bepalingen genieten.
Italië De onderdelen van het arbeidsrecht die bijzondere gekregen kunnen als volgt worden samengevat:
aandacht
hebben
nieuwe organisatorische bepalingen ter zake van gedeeltelijke werkloosheid, mobiliteit van de werkers, werkloosheidsuitkeringen, collectieve ontslagen en overplaatsingen van ondernemingen (toe passing van de EEGrichtIIJnen ter zake); regeling van het ontslag en waarborging van bepaalde vak bondsrechten in kleine ondernemingen die momenteel bulten het toepassingsgebied vallen van de normen voor ontslag en van wet 300/70 (werknemersrechten); regels om de overeenkomsten en de vakbondsakkoorden, zelfs voor η i etvakbondsleden algemeen doeltreffend te maken, Invoering van criteria voor de vaststelling en controle van de representativiteit van de vakorganisaties;
V - 9
regeling van de wijze van samenstelling en het functioneren van de ondernem 1ngsver tegenwoord i g Ingen. De verkorting van de arbeidstijd verloopt momenteel doch verschillende richtingen:
In twee parallelle
de verkorting van de Jaarlijkse arbeidstijd geschiedt vla nationale bedr IJfstaksgewiJze overeenkomsten die onder andere de rusttijden regelen; andere overeenkomsten voorzien In de verkorting van de dagelijkse of wekelijkse arbeidstijd, maar in combinatie met een verlenging van de tijd dat de Installaties werken. Niet-gestandaardiseerde arbeidsovereenkomsten ontwikkelen zich ook In de sfeer van de overeenkomsten, met name als Instrument voor de (weder)Intreding in het beroep van bepaalde categorieën werklozen. Dit is het geval met het werken voor halve dagen, maar de ontwikkeling gaat langzaam. De leer I ingovereenkomst die voor de kleine en ambachtelijke ondernemingen Is gedacht vertegenwoordigt de voornaamste mogelijkheid voor het aanwerven van Jongeren. Luxemburg De wet van 24 mei betekent een belangrijke hervorming van het ontslagrecht en houdt een strengere beperking In van de contracten voor een bepaalde duur. De wet maakt een aan het ontslag voorafgaande gesprek nemingen met minstens 15 werknemers verplicht; zij verdubbelt de opzegtermijn voor arbeiders zodat alle werknemers gelijk is;
In onder-
die nu voor
zij verlengt de ontslagtermijn voor arbeiders; zij legt de werkgever de plicht op te bewijzen dat de redenen van het ontslag reëel en serieus zijn-, zij voorziet In schadevergoeding (met Interest) in geval van onjuist ontslag maar geeft de arbeidsrechtbanken het recht de weder tewerkstelling van de werknemer te adviseren wanneer zij een harmonieuze hervatting van de arbeidsrelatie voor mogelijk houden; zij verlengt de proeftijd voor de moeste werknemers tot maximaal zes maanden; het contract voor een bepaalde periode moet een uitzondering blijven en voortaan voldoen aan eon aantal voorwaarden; het mag alleen worden gesloten voor een nauwkeurig omschreven, tijdelijke
V - 10
taak, mag slechts twee keer worden verlengd en mag niet duren dan 24 maanden In totaal.
langer
Bovendien staan nog talrijke andere wetsontwerpen ter discussie. Het ene heeft betrekking op vrijwillige deeltijdarbeid. Een ander betreft het werken voor uitzendbureaus en het verhuren van tijdelijke arbeidskrachten. Het beperkt de omvang hiervan, bestraft het ten onrechte gebruik maken van dit soort overeenkomsten en zorgt ervoor dat deze werknemers een behandeling krijgen die gelijk Is aan die van werknemers met een volledige baan^ 4 ) . Neder I and De gewijzigde versie van de wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen is op 1 juli van kracht geworden. Deze wet Is van toepassing op vrijwel alle terreinen die met de arbeid te maken hebben. Twee andere wetsontwerpen zijn eveneens ter discussie; het ene heeft betrekking op een vereenvoudiging van het regelen van geschillen In de wet op de ondernemingsraden en het andere op de vakbondsactiviteiten binnen ondernemingen. Op het gebied van de arbeidsvoorwaarden zij gewezen op het gemeenschappelijk beleidskader van de regering en de sociale partners en op de Inspanningen om te komen tot een vermindering van het aantal personen dat in de WAO terecht komt. In de collectieve arbeidsovereenkomsten is de opmerkelijke tendens te zien dat clausules worden opgenomen over nieuwe technologieën, hetgeen de algemene consensus weerspiegelt die de werkgevers en de werknemers op dit gebied hebben bereikt. In deze overeenkomsten wordt voorzien In procedures voor voorlichting en overleg alsmede akkoorden over de als gevolg van technologische wijzigingen noodzakelijke scholing. In veel gevallen gaat het over Intentieverklaringen doch er valt vast te stellen dat gevolg wordt gegeven aan de aanbevelingen van de Stichting van de Arbeid en dat bij een toenemend aantal akkoorden fondsen worden beschikbaar gesteld voor de financiering van scholingsprogramma's. Portugal De nieuwe wet op het ontslag en de arbeid voor een bepaalde periode is op 27 februari van kracht geworden. ZIJ gaat vergezeld van drie andere wetten die haar op het gebied van het ontslagrecht, de werkloosheidsuitkeringen en de schepping van werkgelegenheid aanvullen. De nieuwe wet vereenvoudigt de In acht te nemen formaliteiten bij de disciplinaire procedure voor ontslag om gegronde redenen In ondernemingen met maximaal 20 werknemers.
(4) Hier zij eveneens gewezen op het in hoofdstuk 1 genoemde voorstel van de regering voor het houden van sociaal overleg over de duur van de arbeid
V 11
Bovendien machtigt zij de werkgever werknemersvertegenwoordigers te ontslaan, hetgeen vroeger alleen door de rechtbank kon geschieden. Ter zake van collectief ontslag is de hoofdzaak dat de gewone rechtbank In plaats van de minister van arbeid de door de werkgever naar voren gebrachte argumenten beoordeelt. Ten slotte kan het ontslag om eco nomische redenen voortaan tot gevolg hebben dat een enkele arbeids plaats verloren gaat. Wat het collectief recht betreft Is bij de grondwetswijziging het recht op actieve participatie van de werknemers ingevoerd in het beheer van produkt Ιeeenheden van de openbare sector. Aan twee problemen is overigens
veel belang gehecht:
de regering heeft besloten de wettelijke maximale arbeidstijd te verkorten van 48 tot 44 uur en een wetsontwerp van die aard is Ingediend. In de collectieve arbeidsovereenkomst is de werktijd meestal vastgesteld op 45 uur voor de arbeiders en op 40 uur voor het administratief personeel. de vakbonden hebben de illegale arbeid van kinderen van beneden de 14 J aar aan de kaak gesteld. De minimum leeftijd wordt verhoogd tot 16 J aar een en ander in verband met de hervorming van de schoolplIcht.
Verenigd Koninkrijk Over do ontwikkeling In de richting van één enkel statuut voor arbeiders en administratief personeel is een rapport verschenen. Ongeveer de helft van de ondervraagde onderemingen had de laatste vijf Jaar een zekere harmonisatie tot stand gebracht. Deze harmonisatie betreft voornamelijk de vakanties, de pensioenen en de uitkering bij ontslag. De deeltijdarbeid in het kader van "J ob sharing" trekt steeds meer belangstelling. Deze vorm van arbeid lijkt vooral betrekking te hebben op verantwoordelijk werk. De houding van de werkgevers en die van de vakbonden ontwikkelt zich gunstig. De laatste, van oktober daterende gegevens tonen aan dat de gemiddelde wekelijkse duur van de arbeidstijd praktisch stationair Is. Verwacht wordt dat zij na de onderhandelingen tussen werkgevers en werknemers in 1989 aanzienlijk zal dalen, aangezien In de metaalindustrie een vakbondsels voor een werkweek van 35 uur ter tafel ligt. De regering heeft een wetsontwerp Ingediend over de werkgelegenheid met .als doel do bestaande voorschriften ter bescherming van vrouwen en kinderen tegen nachtarbeid en gevaarlijke werkzaamheden af te schaffen.
V - 12
Het recht op betaald verlof voor vakbondswerk wordt beperkt tot die gevallen waarin voorzien wordt door de overeenkomst waarbij de werkgever de vakbond erkent. Na een Juridische strijd betreffende de wettigheid van de oproep tot vakbondsactie door een vakbond naar aanleiding van wijzigingen In de regelingen In de havens na de afschaffing van het National Dock Labour Scheme (een wettelijke regeling), heeft het Hogerhuis geweigerd het gerechtelijk bevel uit te vaardigen waar de havenwerkgevers om gevraagd hadden. Het Hogerhuis heeft ook bepaald (uitspraak in de zaak Litster, maart 1989), gelet op het Undertakings Transfers Directive, dat als een werknemer ontslagen wordt vóór de overdracht van een onderneming en vanwege die overdracht en als dat ontslag niet te wijten is aan een economische, technische of organisatorische reden die wijzigingen In het personeelsbestand met zich meebrengt, dat ontslag dan ongeacht het tijdstip niet terecht Is en dat de rechten van de werknemer overgaan op de nieuwe eigenaar.
V - 13
5.3 Aanvullende Informatie
Vergel I Ikend onderzoek naar de arbeidsvoorwaarden Deze omvangrijke studie wordt samengevat In een verslag van ca. 80 bladzijden (SEC(89)1137). ZIJ betreft de essentiële kenmerken van de individuele en collectieve arbeidsverhoudingen In elk van de landen van de Gemeenschap en zij wordt regelmatig bijgewerkt. Het verslag Is zodanig Ingedeeld dat men gemakkelijk de arbeidsvoorwaarden In de verschillende landen kan vergelijken.
Commissie van de Europese Gemeenschappen - DG V, Wetstraat 200, B-1049 Brussel
HOOFDSTUK VI : LONEN EN INKOMENS 6.1 Tendensen In de Gemeenschap
Door het loonvormingsmechanisme om te buigen en daardoor de (nominale en reële) loonsverhogingen af te remmen, kon In de Jaren tachtig in de meeste Lld-Staten de Inflatie worden teruggedrongen en de rendabiliteit hersteld. Nochtans blijven zowel op het vlak van de prijzenen kostenontwikkeling als op het vlak van de aanpassing van de lonen aan de produkt Ivi teltsontwikke I Ing sterke verschillen bestaan tussen de landen onderling. De landen die deel uitmaken van het EMS en die een smalle fluctuatiemarge in acht nemen, boekon betere resultaten. Toch blijken ook die landen bedreigd te worden door onlangs opnieuw opgedoken Inflatoire spanningen. In 1989 zijn de loonsverhogingen per hoofd opnieuw versneld. Dit was vooral In België en Ierland duidelijk het geval. Die ommekeer kan door meerdere factoren worden verklaard: de sinds 1988 opnieuw opgedoken Inflatie, ook al was die gedeeltelijk te wijten aan uitzonderlijke factoren zoals de stijging van de BTW en de Invoerprijzen, het herstel van de economische groei en het creëren van arbeidsplaatsen, waardoor de druk op bepaalde segmenten van de arbeidsmarkt toenam en dit ondanks een werkloosheid die algemeen genomen hoog blijft, de bijzondere situatie van Duitsland, dat door zijn sterke concurrentiepositie zijn winstmarges sterk kon opdrijven.
VI - 2
Ontwikkeling
van de nominale en reële
(jaarlijkse
Nom 1 na 1 e lonen
lonen
schommelingen)
Consumptlepr i Jzen
Reële lonen
1988
1989*
1988
1989*
1988
1989*
EEG
5,6
6,1
3.7
4,8
1,9
1.3
België
2,4
5.4
1,2
3,3
1.2
2,1
Denemarken
4.3
3,6
4,9
4,7
-0,6
-1.1
Bondsrepubllek Dui tsland Gr leken land
3,1
3,1
1.1
3,1
2,0
0.0
18,4
20,6
14,4
15,0
4.0
5.6
Spanje
6,4
7,6
5,2
6,9
1.2
0,7
Frankr1Jk
3,8
4,0
2,7
3,5
1,1
0,5
1er land
2,3
4,8
2,5
4.2
-0,2
0,6
Italië
8.8
9.2
5,0
6,5
3,8
2,7
Luxemburg
4,0
6,4
1.5
3.4
2,5
3,0
Neder land
1.4
1,3
0,8
1,4
0,6
-0,1
10,6
12,3
9,7
13,0
0.9
-0,7
7.4
8,3
5,1
5,4
2,3
2.9
(oktober
1989).
Portugal Verenigd
Koninkrijk
Prognoses van de diensten van de Commissie
VI - 3
Uitgedrukt In koopkracht of In reële loonkosten krijgen we een enlgzlns ander beeld omdat de snellere loonsverhoging zich slechts In vijf Lld-Staten voordoet: In Luxemburg, maar daar Is de situatie niet verontrustend omdat er nauwelijks werkloosheid heerst; In het Verenigd Koninkrijk, waar de aanhoudende daling van de reële lonen gedeeltelijk gecompenseerd wordt door een flexibelere arbeidsmarkt. Desalniettemin maken de snel toenemende Inflatie en het groter wordende tekort op de betalingsbalans het noodzakelijk de groei In dat land sterk af te remmen. In Griekenland, waar de stijging van de reële loonkosten per eenheid produkt sinds 1987 een grondige verstoring van het economische evenwicht verraadt; In Ierland en België ten slotte, waar de loonsverhogingen in 1989 niet tot erstlge problemen hebben geleld. Wel gaan zij gepaard met een eveneens aanzienlijke stijging van de consumptieprijzen en dit dreigt dan weer de Inflatiespiraal aan te wakkeren. Wil men de rendabiliteit van de werkgelegenheid scheppende investeringen nog verder verbeteren en de werkloosheid, die In de Europese Gemeenschap te hoog blijft, geleidelijk terugdringen, dan dienen de reële lonen in de komende Jaren matig te blijven stijgen.
6.2 Ontwikkelingen In de Lld-Staten
België
In België geschiedt de loonvorming op grond delingen tussen werknemers en werkgevers.
van vrije onderhan-
het mlnimummaandloon werd met 1.000 frank verhoogd tot 35.050 frank krachtens oen In de Nationale Arbeidsraad afgesloten aanvullende collectieve arbeidsovereenkomst (nr. 43 bis). Die verhoging vindt plaats In twee fasen: de eerste helft op 1 Juli, de tweede helft een Jaar later. In reële termen over twee jaar kan de uit de sector iele akkoorden voortvloeiende stijging van de loonkosten op 3,5 of 4 % worden geraamd. Die stijging ligt beneden de in 1989 verwezenlijkte en voor 1990 verwachte economische groei. I
In het vierde kwartaal hebben moeizame onderhandelingen in de overheidssector geleld tot een loonsverhoging van 2 % (vanaf november 1990) en een verhoging van oen aantal premies.
VI - 4
In haar beleid blijft de Belgische regering ruimte houden voor een verhoging van het gewaarborgd minimuminkomen en van de laagste sociale uitkeringen. BIJ de opstelling van de begroting werd daartoe 5,3 miljard frank vrijgemaakt. Daarnaast heeft de regering een gecoördineerd armoedebestrIJdlngsprogramma uitgewerkt waarbij talrijke ministeriële departementen zijn betrokken. Denemarken De reële lonen zijn In 1989 gemiddeld gelijk gebleven. Die tendens zal zich In 1990 voortzetten. Tegelijkertijd doet zich in Denemarken als gevolg van de ruime verbreiding van geïndividualiseerde loononderhandelingen een sterkere differentiëring van de loonniveaus voor. Doel daarvan Is door een materiële stimulans de produkt Ivi tel t te verbeteren. Een zelfde doelstelling wordt nagestreefd via de speciale loonfondsen in hot kader van de c a o ' s ^ ) . Bovendien heeft de langdurige werkloosheid nadelige gevolgen gehad voor de zwakste groepen op de arbeidsmarkt, met name de vrouwen. Een commissie onder toezicht van het Ministerie van Sociale Zaken heeft voorgesteld om aan alle werknemers die minder dan 63,09 kroon per uur verdienen, het recht toe te kennen op een volledig loon bij ziekte. Ook de situatie van werknemers die niet meer dan 70,10 kroon verdienen, zou worden verbeterd. Het voorstel moet nog kracht van wet krijgen. BondsrepubNek DuIts 1 and Dit Jaar zijn er opnieuw vrije cao-onderhandelingen gevoerd en heeft de regering niet In de onderhandelingen Ingegrepen. De per bedrijfstak gesloten akkoorden worden gekenmerkt door tigde loonsverhoging. De loonontwikkeling wordt echter In plaats bepaald door de In 1987 en 1988 gesloten meerjaren Voor 1989 werden in die akkoorden verhogingen met 2 % in uitzicht gesteld.
een gemade eerste akkoorden. het voor-
Het aandeel van de lonen In het nationaal Inkomen Is gedaald van 84,4 % in 1981 tot 67 %. Dit is het laagste niveau sinds 1960. De dit Jaar gereallseerde uitzonderlijk hoge winsten en do onzekerheid met betrekking tot de verdere prijsontwikkeling hebben de bereidheid om overeenkomsten op lange termijn te sluiten sterk getemperd. Er is zelfs sprake van geweest over aanvullende loonsverhogingen te onderhandelen en de voor het voorjaar 1990 geplande onderhandelingen met één Jaar te vervroegen.
(1)
Cfr. hoofdstuk 4, blz. 7
VI - 5
De controverse rond de differentiëring van de lonen vla cao's is nog steeds niet geluwd. De werkgevers vinden het noodzakelijk die differentiëring verder door te drijven en baseren zich daarvoor op regionale verschillen op de arbeidsmarkt en op de verschillende scholingsgraad bij de arbeiders. De vakbonden daarentegen vinden dat de differentiëring reeds te ver is gegaan en zien zich In die opvatting gesteund door een recente officiële studie.
Griekenland Als gevolg van de representativiteit van het opperste vakbondsorgaan zijn de CAO-onderhandelingen In een zeer rustig klimaat verlopen. In de algemene nationale overeenkomst die de minimumnormen voor loonsverhoging bepaalt, kon aldus meer worden bedongen dan de regering had goedgekeurd. Zo werden, bovenop de automatische prijscompensatie (ATA), extra-verhogingen toegestaan die schommelen tussen 3,5 % (voor ongehuwden aan het begin van de loopbaan) en 7 % (voor gehuwden met drie drle-jarlge salar Istrappen). In de overheidssector, waar geen enkele onderhandelingsruimte wordt geboden, bedroeg de verhoging 4 % en was er eon forfaitaire prljscompensat ie van 1,4 %. De overeenkomsten slaan alleen op het vaste deel van het loon. De tendens om het variabele deel te koppelen aan de individuele prestaties lijkt wijd verbreid. Het variabele deel vertegenwoordigt vaak meer dan het vaste deel en Is sterker toegenomen. Een en ander heeft geleld tot een sterke tendens om de lonen meer te diversifiëren.
Spanje Door loonsverhogingen budgettair vast te leggen, waardoor aan de collectieve onderhandelingen een oriënterend (en dwingend) karakter wordt gegeven, grijpt de Spaanse staat In bij de vaststelling van de lonen van het overheidspersoneel. Gewoonlijk komt de staat ook tussenbeide bij de vaststelling van het gegarandeerd minimumloon. Ten opzichte van 1988 steeg dat met 6 %, terwijl de verwachte inflatie bijna 8 % bedroeg. Doordat de Spaanse regering er niet in slaagde tot globale akkoorden te komen, verliepen de loononderhandelingen In 1989 In een gespannen sfeer. Onder druk van de Inflatie zagen de diverse gesprekpartners zich verplicht af te stappen van algemene doelstellingen die de loonontwikkeling beperken. Voor het eerst sinds 1981 werd het, groe i tempo van de lonen gekoppeld aan het verwachte Inf lat lepel I.
VI - 6
In dit verband dient trouwens te worden vermeld dat de vakbonden voorstander zijn van een "koopkrachtvrIJwarIngsclausule" voor de verschillende ln.de staatsbegroting opgenomen Inkomens en van een automatische correctie In geval van inflatoire InkomensdervIng. Wat de bezoldlgingswlJzen betreft, blijkt bedrijfsresultaten worden gekoppeld, maar Heel wat ondernemingen hebben echter voor "beloning voor produkt I v I te Itstoename" nomen.
dat de lonen zelden aan de wel vaak aan het rendement. het eerst In hun CAO's een (een uitkering-Ineens) opge-
Daarnaast blijkt het toekennen van voordelen In natura steeds meer te worden toegepast (maaltijden op het werk, voordelige bouwleningen, levens- of ziektekostenverzekeringen). Frankrijk Volgens het INSEE steeg het loon van de werknemers gemiddeld met 4,2 %, terwijl de prijzen gemiddeld met 3,6 % stegen. Die gematigde nominale ontwikkelingen gaan gepaard met een reële groei van het BBP met bijna 4 %. Het welvaartsvast minimumloon (SMIC) werd twee maal verhoogd en kwam uiteindelijk op 29,91 frank per uur zodat aan de minimumloners, die trouwens In aantal teruglopen, een met de andere loontrekkenden evenredige koopkracht toename werd gegund. Wat de overheidsdiensten betreft, stemde de regering er In de eerste plaats mee In de In de loonakkoorden van november 1988 bereikte loonsverhoging met 1,2 % toe te passen. Vervolgens werd aan de ambtenaren een buitengewone groeipremie van 1.200 frank en aan de gepensioneerden eon premie van 900 frank toegekend. Markanter Is evenwel de ontwikkeling van de salarisschaal, waarover voor de overheidsdiensten opnieuw werd onderhandeld. De In 1948 Ingevoerde salarisschaal is sterk verouderd. De regering Is voornemens die schaal aan het heden aan te passen en de loopbaan op te waarderen. Wat de bezoldlgingswljzen betreft, stellen de werkgevers de wijd verbreide, maar als beschouwde anclënnlteltspremie opnieuw ter discussie; Is de loonindlvIdualIser ing t.o.v. (reeds 1 op de 2 werknemers). Waar zijn de lonen sneller gestegen;
te
strak
1988 nog verder doorgevoerd die formule toegepast wordt,
komen vooral In het MKB winstdeling en deelneming steeds vaker aan de orde. Winstdeling, die reeds meer dan 2,7 miljoen werknemers genieten, Is nu reeds goed voor circa 4 % van de totale loonmassa.
VI - 7
1er land
De loonontwikkeling volgde de lijnen van het voor alle werknemers geldende "Nationaal HersteIprogramma". Dit betekent In hoofdzaak dat: In de overheidssector een Jaarlijkse loonsverhoging werd toegekend van 3 % op de eerste 120 pond van het weekloon en van 2 % op de rest ; In de particuliere sector soortgelijke en vla collectief bedongen loonsverhogingen werden toegepast.
overleg
Door het akkoord kon het gemiddelde inkomen de Inflatie bijbenen. De afloop van het nationaal akkoord in 1990 zal een periode van onzekerheid Inleiden. Nieuwe tripartiete onderhandelingen zullen vanwege het door de vakbonden gemaakte voorbehoud moeilijk verlopen. De enige opmerkelijke ontwikkeling In de bezoldIgingswlJze Is het door de regering gevolgd beleid om de zeer verbreide betaling In natura (b.v. gratis tre Inabonnement, wagen van de zaak, enz.) fiscaal oninteressant te maken.
Italië Na de afgelopen tien Jaar een geleld loonpolitiek te hebben gevoerd, heeft de Italiaanse overheid dit Jaar niet meer rechtstreeks Ingegrepen In de loonvorming voor de particuliere sector. Voor de overheidssector daarentegen heeft zij in het kader van haar beleid ter gezondmaking van de overheidsfinanciën de loonsverhogingen beperkt. In de Industrie-cao bedroeg de stijging van de nominale lonen circa 7 % (tegenover eon prijsstijging van 6 % ) . Krachtens de wet van 26 februari 1986 zou het loonindexeringssysteem op 31 december komen te vervallen. In het kader van het centraal overleg werd echter overeengekomen het systeem tot eind 1990 to verlengen. De loonsverhogingen zijn gedeeltelijk vast en gedeeltelijk variabel. Voor het variabele gedeelte zijn de bepalende factoren, naargelang de werkplek, produkt lvi tel t, rendement of zelfs ijver. Wat de loonbelasting voorgedaan:
betreft,
hebben
zich
twee
markante
feiten
een herziening van de schalen en tabellen waardoor vooral op de hoge en middelhoge Inkomens sinds het begin van het Jaar een lagere heffing werd toegepast;
VI - 8
een afspraak tussen de regering en de vakbonden waarin wordt bepaald dat de fiscale druk, die het gevolg is van een Inflatie van meer jdan 2 %, helemaal wordt tenietgedaan. Die maatregel werd door een presidentieel besluit voor het eerst ingevoerd voor de Inkomens van 1990. Wat ten slotte de pensioenen betreft, dient te worden vermeld dat: door de wet van 29 december 1988 en het besluit van 29 september 1989 de pensioenregeling In diverse opzichten werd verbeterd; voor 1989, In afwachting van de algemene reorganisatie van het pensioenstelsel, een nieuwe, op grond van het peil van de gemiddelde lonen berekende prijscompensatie werd toegepast (wet op de middelen van 1988). Daardoor stegen de pensioenen aanzienlijk meer dan verwacht.
Luxemburg In Luxemburg was de ontwikkeling van lonen en salarissen dit Jaar bijzonder dynamisch: met ingang van 1 september werd op de glijdende prijscompensatie van 2,5 % toegepast; met ingang van 1 Januari werd het sociaal verhoogd;
loonschaal
minimumloon met
een
3,5 %
met ingang van 1 Januari werd het sociaal minimumloon voor de berekening van de uitkeringen en de maxima van de sociale zekerheid met 5,6 % opgetrokken; het reëel uurloon In de Industrie werd met 2,6 % verhoogd. De bezoldiging Is ook dit Jaar samengesteld waaronder de anclënnlteitspremles.
uit
diverse
elementen,
Ten einde de sociale vrede veilig te stellen heeft de na de verkiezingen van 18 Juni gevormde regering haar voornemen te kennen gegeven niet te zullen tornen aan de automatische koppeling van lonen en salarissen aan de index van de kosten van levensonderhoud. Het Economisch en Sociaal Comité heeft op 5 december advies uitgebracht over de hervorming van het prijsindexcijfer van de gezinsconsumptie. Wat de sociale uitkeringen betreft, dient te worden vermeld dat: door een wet van 27 februari 1989 de renten en pensioenen met terugwerkende kracht tot 1 Januari 1989 met 3,55 % werden verhoogd; door een wet van 31 mei 1989 de kinderbijslag werd opgetrokken;
VI - 9
door een wet van 16 Juni 1989 de wet van 26 Juli 1986 houdende Instelling van het recht op een gegarandeerd minimumloon werd aangepast. De aanpassingen betreffen hoofdzakelijk de versoepeling van de voorwaarden met betrekking tot de verblijfplaats van de begunstigden, een betere hulpverlening aan Jonge werklozen van 25 tot 30 Jaar en de Inachtneming van het eigen vermogen van de begunstIgden.
Nederland In het laatste decennium werd het loonbeleld gekenmerkt door een verder doorgevoerde decentralisatie in de besluitvorming inzake lonen en door een steeds meer terugtredende overheid, die afstapte van het "Intervent Ion Isme" en zich beperkte tot het bevorderen van een gunstig klimaat voor de verwezenlijking van haar macro-economische doe Iste II ingen. Door het In 1982 tussen de sociale partners en de overheid gesloten centraal akkoord konden de loonsverhogingen 15 tot 20 % lager worden gehouden dan die In de concurrerende landen. De staat hoefde dan enkel nog controle uit te oefenen op de budgettair bijstuurbare ontwikkeling van de overheidsuitgaven, de minimumlonen en de Inkomens In de overhelds- en semi-overheidssector. Omdat het minimumloon sedert 1984 bevroren is, neemt de druk toe om opnieuw een mechanisme voor automatische aanpassing in te voeren. De loonsverhogingen zelf zijn dit Jaar nog bescheiden gebleven: de reële stijging volgens cao bedroeg ongeveer 0,5 %. Vooral met het oog op 1992 heeft de Nederlandse regering de noodzakelijkheid onderstreept dit matiglngsbeleld voort te zetten.
Portugal Het gegarandeerd nationaal minimumloon, dat reeds Jaren ontoereikend was, werd op 1 Januari verhoogd met 10,3 % In de Industrie en de dienstensector, met 14,5 % In de landbouw en met 14,9 % voor de huisarbeid. Daarnaast zijn de regering en de sociale partners het er In principe over eens geworden het minimumloon tegen 1991 in fasen gelijk te schakelen en de laagste lonen reëel op te trekken. De loonstijging bedroeg nominaal circa 13,5 % en reëel minder dan 0,5 % zodat het relatief lage aandeel van de lonen in het BBP ongewijzigd bleef. De ambtenaren kregen een loonsverhoging van slechts 8 %, met een latere correctie. Het nieuwe fiscale stelsel, waardoor voortaan belastingen aan de bron worden geheven, Is In werking getreden en heeft al een ware polemiek ontketend. De regering heeft ook reeds aangekondigd de belastIngs-
VI - 10
tarieven In 1990 te zullen verhogen om de Inflatiestijging op te vangen. Daardoor zou de totale belasting druk worden verminderd. Verenigd Koninkrijk In sommige bedrijfstakken, met name de detailhandel, het hotelwezen, catering en de kledingindustrie, worden de wettelijke minimumlonen bepaald door onafhankelijke loonraden (wages councils). In het betreffende Jaar bedroeg de loonstijging voor de minima gemiddeld ongeveer 7 %. De Britse regering heeft de particuliere werkgevers ertoe aangezet de lonen op vrijwillige basis met niet meer dan 5 à 6 % te laten stijgen. Vanwege de hoge winsten hadden deze pogingen maar matig succes. Meer succes boekte de regering In de overheidssector, maar daar leidde de druk tot conflicten. De loonstijging heeft zich dus voortgezet en bereikte haar hoogste peil sinds 1982 (een stijging van de nominale lonen met 10 % en van de reële lonen met 3 % ) . De vervangende Inkomens en de sociale overdrachten ten slotte, ondervinden duidelijk Invloed van het overheidsbeleid ter verlaging van de soclale-zekerheidsultgaven.
VI - 11
6.3
Aanvul lende informat le
Verslag over de werkgelegenheid Het in 1989 gepubliceerde verslag Is het eerste in een reeks van Jaarverslagen die op een breed publiek In de Lld-Staten gericht zijn. In het verslag komen zeer uiteenlopende vraagstukken In verband met de werkgelegenheid aan bod, waarbij de Gemeenschap "In al haar verscheidenheid" In een wereldperspectief wordt geplaatst. Uit de in het verslag gepresenteerde analyses hoopt men de nodige politieke lering te trekken. Elk Jaar zal In het verslag een hoofdstuk worden gewijd aan de IoonontwIkkeIIng. ***** Bureau voor officiële publlkatles der Europese Gemeenschappen L-2985 Luxembourg, en de nationale verkoopkantoren
HOOFDSTUK VII : LEVENSCMSTANDIGHEDEN EN GEZINSBELEID 7.1 Tendensen in de Gemeenschap De laatste decennia worden gekenmerkt door Ingrijpende demografische veranderingen, die zich In elk van de Lld-Staten voordoen, zij het niet overal tegelijk en In hetzelfde tempo. Door deze ontwikkelingen, die worden gekenmerkt door een daling van de vruchtbaarheid, een stijging van de gemiddelde levensduur en als gevolg daarvan een veroudering van de bevolking en de inkrimping ervan op lange termijn, krijgt het gezinsbeleid enerzijds en het ouderenbeleid anderzijds, ook op communautair niveau, steeds meer gewicht. De problemen In verband met de wijziging van de gezinsstructuur, de gevolgen van de beheersing van de vruchtbaarheid, de daling van het huwelijkscijfer en de toename van het aantal echtscheidingen, zulks in een economische context die eveneens ingrijpende veranderingen doormaakt, zijn aan de orde geweest in een mededeling van de Commissie over het gezinsbeleid en In conclusies van de Raad en de ministers van Gezinszaken, In het kader van de Raad bijeen, die do Commissie hebben opgedragen met name activiteiten te ontwikkelen met betrekking tot de uitwisseling van Informatie, opinies en ervaringen op het gebied van de demografie, de situatie van de gezinnen en het gezinsbeleid. Anderzijds heeft de Commissie een begin gemaakt met de voorbereiding van een communautair ouderenbeleid. De gevolgen van de vergrijzing doen zich Immers zo'n beetje overal gevoelen en In alle Lld-Staten is een groeiende belangstelling voor dit probleem waarneembaar. Het beleid verloopt langs drie hoofdlijnen: ontwikkeling van collectieve diensten waaronder de organisatie van thuiszorg en opleiding van gespecialiseerd verzorgend personeeI ; stimulering van de activiteit van oudere werknemers om het dalend aantal jongeren dat zich op de arbeidsmarkt aanbiedt te compenseren; analyse van de huidige en toekomstige kosten van het systeem voor sociale zekerheid vanwege de toename van het aantal ouderen en de daarmede verbonden stijging van de vraag In de gezondheidszorg en de wettelijke oudedagsvoorzlenlngf
VI Ι 2
Zelfs al verschilt de omvang ervan van land tot land, blijft ook de armoede een groot probleem voor het sociale beleid van de LidSta ten. De zichtbaarheid van bepaalde situaties, met name die van de daklozen, houdt vanzelfsprekend de publieke opinie en de particuliere orgaIsat les bezig. Maar afgezien van deze vormen van extreme armoede, baart de Inkomensonzekerheld en de plaats In de maatschappij een groot aantal huishoudens zorgen, mede vanwege de volgende feiten: het voortbestaan loosheld;
van
een
hoog
percentage
langdurige
werk
de toename van het aantal eenoudergezinnen; het voortbestaan van hiaten in de sociale bescherming. De kwestie van het minimuminkomen heeft derhalve steeds meer aandacht gekregen, in het bijzonder in die landen waar het pas kort geleden Is ingevoerd of In die waar op dit gebied slechts van lo kale experimenten sprake is. Daarnaast brengt de aandacht die besteed wordt aan het proces van blijvende marginalisatie en de vervanging van het idee van de solidariteit In de plaats van dat van de bijstand, de LldStaten en de betrokken instanties ertoe een beleid te stimuleren van sociale Inpassing, gebonden aan de plaatselijke ontwikkeling en aan de scholing, met het oog op de Intreding of de her Intreding in het arbeldsleven^ 1 ) . Op het gebied van het gezinsbeleid is er sprake van enkele ont wikkelingen van hoodfdzakelIjk fiscale aard (afschaffing van de cumulatie van Inkomens van echtgenoten in België en Spanje), alsmede op een punt van meer principiële aard: het kinderrecht en het recht op abortus. Ten aanzien van de gehandicapten blijven de Inspanningen gericht op een betere Integratie op school en in het beroep alsmede in het dagelijks leven. Deze Ini t i tat leven passen met name in het kader van de door de Commissie geëntameerde programma's.
7.2 Situatie In de LldStaten
België In 1989 zijn talrijke kwesties op het gebied van de sociale bescherming van de gezinnen In het kader van de tweede fase van de Institutionele hervormingen op regionaal of gemeenschapsniveau geregeld. De voornaamste goedgekeurde maatregelen bleven echter zaak van de nationale overheid:
(1)
Om die redenen worden de voornaamste aspecten van het nationale beleid voor armoedebestrijding In hoofdstuk 1, 3 en 8 behandeld.
VI I - 3
De fiscale hervormingen die eind 1988 goedgekeurd zijn worden van kracht met Ingang van het begrotingsjaar 1990 (Inkomen over 1989). De voornaamste kenmerken hiervan zijn: de Inkomens van echtgenoten worden niet meer bij elkaar geteld; de Invoering van het gezinsquotiënt; de aftrekbaarheid (onder bepaalde voorwaarden) van de kosten om kinderen van Jonger dan drie Jaar in een crèche onder te brengen. Gepensioneerden en mensen met een bescheiden Inkomen hebben weinig baat bij deze hervorming. Maar anderzijds zijn verschillende wettelijke minima zoals het minimum bestaansniveau, het gegarandeerd Inkomen voor ouderen en de kinderbijslag met 2% verhoogd. In de wet van 8 mei met betrekking tot voorschotten op alimentatie wordt bepaald dat de Openbare Contra voor Maatschappelijk Werk (OCMW) onder bepaalde omstandigheden aan echtgenoten die alimentatie te vorderen hebben een deel van de onbetaald gebleven alimentatie moeten voorschieten. Het maximum Is vastgesteld op BFr 2.000 por kind/per maand. Het Koninklijk Besluit van 22 augustus breidt het recht op wachtgeld uit tot alle Jongeren die na het afsluiten van hun studie werkloos blijven. Op 2 december heeft het parlement een wet betreffende de bescherming van de gezinswoning aangenomen. Op 6 november heeft de Senaat de gedeeltelijke strafvrijheid voor abortus goedgekeurd. Het wetsontwerp in kwestie Is aan de Kamer van Afgevaardigden voorgelegd en moet in principe begin 1990 worden goedgekeurd. Ten slotte valt nog te vermelden dat er een gratis telefoonnummer Is Ingevoerd voor gesprekken over kindermishandeling. Voor de Integratie van de gehandicapten zijn verscheidene maatregelen de reeds bestaande ruime regelingen komen aanvullen: In de programmawet van 30 december 1988 wordt bepaald dat de werkgeversbijdrage voor de sociale zekerheid wordt verlaagd wanneer een gehandicapte in dienst wordt genomen. De In die zelfde wet geplande werkgeversbijdrage ten behoeve van kansarme groepen werknemers maakt eveneens de stimulering van Initiatieven ten behoeve van gehandicapte werknemers mogelijk. ,
VI I - 4
Denemarken Op 1 oktober Is een wet van kracht geworden waarin huwelijk en geregistreerd samenwonen worden gelijkgesteld, homosexuele paren worden gelegaliseerd en aan deze laatste groep een gelijke behandeling ter zake van het erfrecht, de fiscale behandeling en op verschillende andere wettelijke terreinen wordt toegekend. In de regeringsverklaring van december 1988 zijn ten aanzien kinderen doelstellingen genoemd die thans worden nagestreefd:
van
Enerzijds Is het de bedoeling de werktijden zodanig te wijzigen dat het gezinsleven wordt bevorderd. BIJ wijze van experiment is In de overheidssector de glijdende werktijd Ingevoerd en voor de particuliere sector Is aan de sociale partners gevraagd met dit punt rekening te houden bij de CAO-onderhandelingen. Bovendien hebben alle werkneemsters In de overheidssector voortaan recht op hun volledige salaris tijdens het moederschapsverlof dat van 28 weken tot 32 weken wordt verlengd. Vaders hebben recht op twee weken verlof en de tien laatste weken van het moederschapsverlof kunnen aan hen worden toegekend. Denemarken kent geen bijzondere definitie van het begrip handicap en gehandicapten worden niet als zodanig geregistreerd. Niettemin worden zij billijk behandeld door zowel de werkgelegenheIdsdiensten van het ministerie van arbeid als door de reva l Idat led lensten van het ministerie van sociale zaken. Bovendien krijgen deze personen bij het bezitten van de vereiste bekwaamheden voorrang van de overheden. Ten slotte wordt in het kader van een proefproject persoonlijke, kosteloze bijstand verleend op de werkplek. Op vervoersgebied loopt nog een proefproject: de Deense spoorwegen vervoeren een begeleider van blinden en sedert kort ook aan een begeleider van bepaalde motorisch en cerebraal gehandicapten gratis. Sedert 1 Januari is het stelsel van de oudedagsvoorziening geïndividualiseerd. Het begrip "sociaal inkomen" Is vervangen door dat van "inkomensbasls". Deze omvat de persoonlijke Inkomsten, vermeerderd met positieve Inkomsten uit kapitaal en een geschatte vermogensopbrengst.
Bondsrepubliek Duitsland
Om een betere samenhang tussen gezins- en beroepsleven tot stand te brengen is een programma opgezet voor steun ten behoeve van de weder intreding in het beroep ten behoeve van vrouwen die vanwege hun gezin tijdelijk hun carrière hebben onderbroken. Voor dit programma is
VI I - 5
voor een periode van vijf Jaar een bedrag beschikbaar gesteld. Het bevat twee onderdelen:
van
30
miljoen
mark
het opzetten van een systeem voor voorlichting en begeleiding bij de werkgelegenheldsdlensten; de toekenning, In het kader van de steun voor de beroepsopleiding, van financiële steun aan ondernemingen die deze vrouwen aanstellen. Op hetzelfde gebied is de wet op de "ouderschapsbijslag" (Erzlehungsgeld) gewijzigd. De uitkering is niet langer van het Inkomen afhankelijk en kan gedurende 15 maanden (vanaf 1 Juli 1990 18 maanden) worden genoten. Het "ouderschapsverlof" (Erziehungsurlaub) wordt eveneens verlengd. Deze maatregelen kunnen door de deelstaten nog worden aangevuld. Gezien de snelle vorderingen met methoden voor kunstmatige voortplanting en In het kader van de wet op de adoptie is het draagmoederschap verboden. De ouderen hebben voortaan hun eigen politieke partij die dit Jaar Is opgericht. ZIJ hebben tevens de sociale prestati les te hunnen behoeve met 2% zien stijgen. De nieuwe wet op de hervorming van het gezondheidssysteem (Gesundheitsreformgesetz) bevat enkele beperkingen in hun nadeel. Deze wot heeft eveneens gevolgen voor de Integratie van de gehandicapten, met name voor wat het principe van "revalidatie gaat vóór verzorging" betreft. In april heeft de Bondsregering de Bondsdag een tweede verslag voorgelegd waarin oen algemeen overzicht van de situatie van de gehandicapten wordt gegeven.
Gr I eken I and Het politieke klimaat (verkiezingsperiode) en het voortduren van de socIaaI-economisehe crisis hebben de acties ten behoeve van het gezin beperkt. In de loop van het eerste halfjaar zijn echter maatregelen getroffen: gezinnen met vier kinderen of meer krijgen voorrang bij de aankoop van een woning in de sociale sector, het solliciteren naar een betrekking In de overheids- of seml-overheidssector of de toegang tot de universiteit, alsmede een verkorting van de militaire diensttijd-, het moederschapsverlof bedraagt, overeenkomstig de algemene nationale cao van 1989, bekrachtigd door Wet 1849/89, 15 weken; het geldt voor alle vrouwen die betaald werk verrichten; bovendien wordt de geboortepremi e verdubbeld; de vergoedingen voor pleeggezinnen worden verhoogd.
VI I - 6
Er is tevens een reeks maatregelen ten behoeve van ouderen getroffen. De bedragen van de wettelijke pensioenen zijn verhoogd. Bovendien is het programma thuiszorg gedecentraliseerd ten einde de doelstellingen daarvan aan te passen aan de bijzondere omstandigheden van elke regio. Tenslotte Is krachtens de wet 2836/89 een raad voor do opleiding en omscholing van mlndervalIden opgericht. Deze wet voorziet bovendien In de oprichting van beschutte werkplaatsen. Gehandicapte kinderen krijgen eveneens aandacht van het ministerie van onderwijs waar een secretariaat-generaal voor het speciaal onderwijs Is opgericht. Spanje Bij ministerieel besluit van 7 april Is binnen het nationaal Instituut voor sociale dienstverlening een "staatscentrum voor de persoonlijke zelfstandigheid en de technische hulp" opgericht, ter bevordering van de integratie van de gehandicapten en van het onderzoek naar en de voorlichting over.de technische hulp die de persoonlijke zelfstandigheid mogelijk maakt. Het Ministerie van Onderwijs heeft een hervormingsvoorstel gedaan waarin het recht van mindervalide kinderen op eon open en zo weinig mogelijk beperkend onderwijs wordt erkend. In het bijzonder moeten deze kinderen dezelfde stof onderwezen krijgen als de andere, zelfs als bepaalde hulpmiddelen en aanpassingen noodzakelijk zijn. Ten behoeve van de ouderen Is een "kuur"-programma ter aanvulling op de sociale basisprestaties opgezet. Subsidies maken het niettemin mogelijk de kosten van deze voorzieningen aanzienlijk te verlagen. In Juli heeft de Raad van Ministers een wetsontwerp goedgekeurd dat overigens nieuwe gratis sociale prestaties behelst. Ten slotte de ontwikkelingen ten behoeve van het gezin: het moederschapsverlof
Is verlengd van 14 tot 16 weken^ 2 ) ;
echtparen mogen voortaan hun inkomen afzonderlijk opgeven; voor gezinnen met een bescheiden inkomen zullen woningen In de sociale sfeer worden gebouwd en deze gezinnen krijgen leningen tegen een verlaagd percentage van 7,5%.
(2)
Zie hoofdstuk 9, blz. 5
VI I
Frankrijk In het kader van het tiende plan heeft de commissie sociale bescherming verscheidene voorstellen gedaan om de activiteiten ten behoeve van het gezin te versterken. Maar uit zorg voor de duurzame beheersing van de kosten van de sociale zekerheid was deze commissie van mening dat men eerst de bestaande voorschriften moest uitkammen alvorens nieuwe financiële verplichtingen aan te g a a n . V o o r t s was de commissie van mening dat de acties selectiever m o e s t e n zijn en met name ten goede moesten komen aan de grote en de armste g e z i n n e n . Op 6 september heeft de Raad van M i n i s t e r s een wetsontwerp goedgekeurd dat tot doel had gezinnen met een te grote schuldenlast te helpen. Dit ontwerp voorziet In een v e r z o e n i n g s p r o c e d u r e om een schema voor financieel herstel op te zetten en wil zowel de geldgevers als de geldnemers meer bewust maken van hun verantwoordelijkheid. Op 2 oktober heeft het Parlement In eerste lezing een wetsontwerp goedgekeurd betreffende de bescherming van moeder en kind waarin de verschillende wettelijke bepalingen ter zake van de gezinsplanning, het medisch onderzoek voor en na de g e b o o r t e , de gezondheidszorg op de k l e u t e r s c h o o l , de wijze van kinderopvang on hot opsporen van gevallen van mishandeling worden o p g e n o m e n . Voor wat de gehandicapten betreft zijn de wettelijke bepalingen inzake de technische voorwaarden waaraan Instellingen en diensten die zich met hen bezighouden moeten voldoen herzien ten einde een individuele behandeling en een grotere openheid naar buiten toe te bevorderen. Wet nr. 89-475 van 10 Juli regelt o v e r i g e n s de opvang van oudere g e handicapten bij particulieren thuis; het betreft hier een k w a l l teltsopvang onder aanvaardbare financiële voorwaarden en onder toezicht van de autoriteiten. Ouderen die een thuishulp In dienst hebben profiteren momenteel van een vermindering van de sociale premies die zij daarvoor moeten betalen. Daarnaast is er een actie opgezet door UNASSAD (nationale federatie van verenigingen voor dienstbetoon en verzorging thuis) ter bevordering van een steunfonds voor thuiszorg om te voorzien In de behoeften van afhanke I i Jke senloren.
1er land
De wet op de wettelijke scheiding en de hervorming van het gezlnsrecht Is op 19 oktober van kracht geworden. De Social Welfare Act van 1989 bevat nieuwe bepalingen volgens welke mannen en vrouwen verplicht zijn afhankelijke echtgenoten en kinderen te o n d e r h o u d e n . Als zij In gebreke b l i j v e n , en dientengevolge uitkeringen gedaan moeten worden in het kader van de sociale voorzieningen voor verlaten echtgenoten of voorzieningen voor aanvullende bijstand, dan zijn de aansprakelijke e c h t g e n o t e n verplicht bij te dragen aan de kosten van die uitkeringen. Dergelijke bijdragen kunnen langs g e r e c h t e l i j k e weg afgedwongen w o r d e n .
VI 1 - 8
In augustus heeft een commissie voor de hervorming van het recht een rapport over het sexueel misbruiken van kinderen gepubliceerd, ten einde aanbevelingen over de bescherming van kinderen te doen.' Twee wetsontwerpen hebben op ouderen betrekking: het eerste betreft de sociale bescherming en bepaalt In artikel 30 dat de uitkeringen voortaan mogen worden gedaan aan de personen te wier laste de begunstigde komt; het andere betreft de gezondheid en heeft tot doel de wet op de bejaardentehuizen aan te passen en voorziet In een algemeen statuut voor het huisvesten van ouderen. Er Is een coördinatiecommissie opgericht waarin de verschillende Instellingen die zich met geestelijk gehandicapten bezighouden zijn vertegenwoordigd en die de behoeften moet evalueren en prioriteiten moet stel len.
Italië Dit Jaar verdienen slechts enkele ontwikkelingen vermelding: Do aanzienlijke vermindering van de sociale prestaties die is Ingesteld om het begrotingstekort te verkleinen, treft In de allereerste plaats de ouderen. Na de vorming van de nieuwe regering vallen de gehandicapten en de ouderen onder de verantwoordelijkheid van de minister van sociale zaken maar het gezin als zodanig niet. De ministor-president heeft opdracht gegeven een conferentie over het sociale beleid te beleggen. HIJ houdt tevens toezicht op drie studiecommissies, waarvan er zich een met de armoede bezig houdt. Bij wet 13/89 worden bepaalde structurele beperkingen opgelegd om de maximale zelfstandigheid en mobiliteit van de gehandicapten te verzekeren.
Luxemburg
BIJ Groothertogel I jk Besluit van 14 Juli 1989 Is de naam van het Ministerie van het Gezin gewijzigd. Het heet voortaan Ministerie van het Gezin en de Solidariteit. Het houdt zich nu ook bezig met de situatie van de vrouw, terwijl de sociale woningbouw onder het nieuwe ministerie van hulsvesting en ruimtelijke ordening valt. Op het gebied van het gezlnsrecht Is vermeldenswaard dat bij wet van 13 juni de adoptie opnieuw Is geregeld:
VI I - 9
door de gestelde elsen te versoepelen en met name door de verlaging van de minimumleeftijd van de adoptief ouder; door de volledige adoptie onherroepelijk te maken en door een procédure voor afstand In die zin-, door de geschillenregeling te hervormen. In de wet van 16 Juni houdende wijziging van de wet van 24 Juni 1986 over het recht op een gegarandeerd minimuminkomen zijn de voorwaarden ten aanzien van de woonplaats die gelden voor de begunstigden versoepeld en is het recht uitgebreid tot meerderjarigen die een oudere of ernstig zieke die behoefte heeft aan de voortdurende hulp van een derde verzorgen. Het bedrag van het gegarandeerd minimuminkomen is aangepast aan de ontwikkeling van de pensioenen die, net als de renten, met 3,55% zijn verhoogd. BIJ de wet van 31 mei zijn de kinderbijslagen aanzienlijk verhoogd . Ten slotte Is in de wet van 22 mei een verzorgingstoelage ingevoerd voor ouderen die de constante hulp of verzorging van een derde nodig hebben en is een commissie ingesteld om toezicht te houden op de plaatsing In verzorgingstehuizen.
Neder I and
De wet op de bejaardencentra Is gewijzigd. Overeengekomen Is dat de voor de centra beschikbare middelen worden verdeeld over de provincies en de vier grote steden, afhankelijk van het aantal bejaarden van 75 Jaar en ouder die daar woonachtig zijn. In 1990 wordt bij het Parlement een wet Ingediend waarin de mogelijkheid wordt opgenomen dat deze middelen eveneens worden gebruikt voor personen die wel voor een centrum in aanmerking zouden komen doch daar niet wonen. Een soortgelijke bepaling gaat ook geiden voor personen die In aanmerking komen voor het verblijf In een verzorgingstehuis doch die thuis worden verzorgd. Een tweede wetsontwerp betreft de oprichting van een raad voor het ouderenbeleid. Door een wijziging van 1 Januari van de wet op de beschutte werkplaatsen is de besIsslngsbevoegdheld van de plaatselijke overheden vergroot om de scholing van de mensen die daar werken alsmede hun herplaatsing op de normale arbeidsmarkt te verbeteren. Ten slotte heeft de regering In augustus besloten de opleiding van het personeel voor het speciaal onderwijs te hervatten en tegelijkertijd de samenwerking tussen speciaal en normaal onderwijs te verbeteren om de uitbreiding van het speciaal onderwijs te beperken.
VII - 10
Portugal In mei is een kaderwet aangenomen betreffende de preventie, de revalidatie en de Integratie van gehandicapten. Doel hiervan is te zorgen voor de doeltreffende toepassing van de rechten die In de Portugese grondwet zijn opgenomen ten aanzien van de gelijke behandeling: decreet-wet 215/89 verbetert de fiscale behandeling van de Inkomens van gehandicapten; decreet-wet 247/89 voert het nieuwe wettelijke kader In voor de beroepsomscholing en definieert het stelsel voor de toekenning, door het Instituut voor werkgelegenheid en beroepsopleiding, van steun aan de promotoren van programma's met betrekking tot de Integratie van gehandicapten-, Na aanvaarding van de kaderwet op het gezinsbeleid (Lei de Bases de Familia), hebben verschillende ministeriële besluiten het mogelijk gemaakt een "egalitair" gezinsbeleid vast te stellen. Er Is een onderzoek gestart naar de waarden van het gezin, de situatie in verband met de adoptie en de verdeling van de beschikbare tijd over werk en gezin, doch In dit stadium is nog geen enkele belangrijke uitvoeringsmaatregel tot stand gekomen.
Verenigd Koninkrijk De kinderwet (Children Act) van 1989, die in november 1989 door Koningin Is goedgekeurd, betekent een belangrijke hervorming rationalisatie van de wetgeving op dit gebied: de ouderlijke verantwoordelijkheid blijft definitie van dat begrip altijd bestaan;
volgens
de
de en
nieuwe
er Is een aantal nieuwe gerechtelijke maatregelen Ingevoerd ter vervanging van bestaande maatregelen betroffende voogdij en omgangsregelingen, waarvan de rechter bij alle familiezaken (inclusief toewijzingszaken) gebruik kan maken; de verantwoordelijkheid van de plaatselijke overheden met betrekking tot het waarborgen en bevorderen van het welzijn van kinderen Is duidelijk omschreven en uitgebreid en er zijn nieuwe maatregelen ingevoerd ter bescherming van kinderen tegen mishandel ing; ten slotte zijn er nieuwe regelingen ingevoerd voor de verzorging van kinderon onder verantwoordelijkheid van plaatselijke overheden, evenals nieuwe regelingen betreffende de verschillende typen plaatsing In tehuizen of gezinnen. Ten aanzien van de senioren Is vermeldenswaard: de afschaffing van de beperkingen ten aanzien van het salaris dat personen die een wettelijk pensioen ontvangen mogen verdienen^); (3)
Zie hoofdstuk 8, blz. 12
VI I - 11
het opzetten van een programma (Jobstart+) dat bedoeld Is de herlntredlng op de arbeidsmarkt te bevorderen van personen van ouder dan 50 Jaar, In de eerste fase In deel 11Jdsarbeld^ 4 ). Voorts bestudeert de regering de toekomstige organisatie van de aan afhankelijke personen (onder wie de gehandicapten) te verlenen steun. Doel Is te beschikken over een enkele bron van openbare middelen voor een verzorging die op soepele wijze is aangepast aan de Individuele behoeften. In een in Juni gepubliceerde beleidsnota over Wales wordt een kader voorgesteld voor samenwerking tussen we I dadIghei dsveren¡gingen en plaatselijke overheden voor de zorg aan geesteszieken, met als doel het terugvallen op instellingen zo veel mogelijk te vermijden. Vermeldenswaard
Is verder nog:
krachtens een verordening van 1 februari worden alle nieuwe Londenso taxi's verplicht de mogelijkheid te bieden rolstoelrijders te vervoeren. Dat zal voor alle taxi's het geval zijn vanaf het Jaar 2000; de Schotse wet van 1989 op de autonome scholen maakt het vaststellen van de bijzondere onderwijsbehoeften vanaf de leeftijd van twee jaar mogelijk en biedt de scholen de mogelijkheid een deel van de kosten op zich te nemen wanneer een verblijf In het buitenland noodzakelijk blijkt.
(4)
Zie hoofdstuk 1, blz. 12
VII - 12
7.3
Aanvul lende Informat le
Waarnemlngspost voor het gezinsbeleid Deze waarnemlngspost Is begin 1989 opgericht. Het bestaat uit een coördinator en twaalf wetenschappelijke experts en heeft tot taak een Jaarverslag te schrijven over de demografische ontwikkeling, de situatie van de gezinnen en de maatregelen op communautair en nationaal niveau die hen betreffen. Het eerste verslag wordt In juli 1990 gepubIiceerd.
IDEF, 3, rue du Coq Héron, F-75001 Paris Waarnemlngspost voor de stri ld tegen de uitsluiting Deze waarnemlngspost vloeit voort uit het besluit van de Raad van 18 jul 1989 betreffende de vaststelling van een communautair programma voor de integratie van kansarme personen alsmede de resolutie van 29 september van de Raad van Ministers van Sociale Zaken waarin de Commissie wordt gevraagd de wederzijdse uitwisseling van gegevens tussen de Lld-Staten op dit gebied te bevorderen. Het netwerk integreert de nationale waarnemingsbepalingen en coördineert deze In het kader van de onderzoeksactiviteiten uit hoofde van het nieuwe programma. Het werkt samen met do reeds bestaande waarnemlngsposten. De verzamelde gegevens vormen de basis voor de opstelling van nationale Jaarverslagen en een communautair samenvattend verslag.
Commissie van de Europese Gemeenschappen - DG V, Wetstraat 200, B-1049 Brussel Europese Stichting voor de verbetering van de levens- en arbeids-
omstandigheden De Stichting geeft vijfmaal per jaar een nieuwsbrief uit over de levensen arbeidsomstandigheden In de Gemeenschap en de activiteiten van de Stichting op dit gebied.
Lougthlinstown House, Shankill Co. Dublin - Ierland
HOOFDSTUK VI11 : SOCIALE ZEKERHEID
8.1 Tendensen in de Gemeenschap Door de aanhoudende grote werkloosheid in de gehele Gemeenschap blijven de verschillende sociale zekerheidsstelsels met budgettaire problemen kampen. Hieruit vloeien drie soorten maatregelen voort, die in uiteenlopende mate in alle Lid-Staten zijn genomen. De noodzaak om de beschikbare middelen beter te beheren brengt verscheidene landen tot herziening van bepaalde aspecten (Denemarken, Griekenland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk) of een belangrijk gedeelte (Italië) van de met dit beheer belaste Instel I ingen. Diezelfde landen proberen tevens de stijging van de sociale uitgaven doeltreffender tegen te gaan. In dit opzicht is men In Italië en België bezig met belangrijke veranderingen. Tenslotte moeten de actIemiddelen voortaan betor worden afgestemd op de risicogroepen en met name op de langdurig werklozen. Er zijn Intégrâtieprogramma's Ingevoerd (b.v. de RMI"mlnImumInkomen voor integratie" In Frankrijk) en er worden zelfs beroepsopleidingsprogramma's mede met middelen van de sociale zekerheid gefinancierd (Portugal). Alle beperkingen ten sollt st ligt het gemiddelde prestatieniveau nog steeds en er worden Inspanningen gedaan om Iedereen zonder onderscheid hetzelfde recht op een minimale sociale bescherming te geven. Deze tendens Is overal waarneembaar maar Is duidelijker in vijf van de zes onlangs tot de Gemeenschap toegetreden landen. De Zuldeuropese landen daaronder houden zich tevens bezig met hun geëmigreerde bevolkingsim en breiden hun wetgeving op het gebied van de sociale zekerheid tot deze groepen uit.
(1)
Zie de In hoofdstuk Gr i eken land.
l
vermelde
gegevens
over
Spanje
en
VIII - 2
Tenslotte heeft de grootste zorg In de komende Jaren: de vergrijzing van de bevolking en de noodzakelijke aanpassing van de pens IoenregeIIngen. tot-nu nog-secundalre herzieningen en tal van discussies geleid. Tegen het Jaar 2000 zijn het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Denemarken de enige landen waar dit niet het geval zal zijn. De bevolkingsopbouw in landen met een relatief Jonge bevolking zoals Frankrijk, Luxemburg en Griekenland zal dan min of meer gelijk zijn aan die van België of de Bondsrepubliek nu, met een oudere bevolking. De druk van de categorie personen boven de 65 Jaar zal met ongeveer 3 % toenemen, hetgeen Ingrijpende herzieningen van de pensioenfinanciering vere 1st. De last van de nlet-actleven qua omvang het snelst In België, de Bondsrepubliek Duitsland en Italië zal toenemen. In deze drie landen zal het percentage bejaarden op den duur (vanaf 2010) In de geschiedenis ongekende hoogten bereiken en tot Innovatie dwingen. In deze drie landen zijn de herzienlngsontwerpen ook het verst gevorderd.
VIII - 3
8.2 Ontwikkelingen in de Lld-Staten België In uitvoeringsbesluiten is dit Jaar de toepassing van twee programmawetten gespecificeerd (de ene Is aangenomen op 30 december 1988 en de andere op 6 Juli 1989). In deze programmawetten zijn de algemene beginselen en de rechtsgrondslagen voor Inor i ipende herzieningen O P het geheel van de sociale zekerheid vastgelegd, zowel van de organisatie als van de financiering, de werkingssfeer on de prestaties. Invoering van een premielaarkaart heeft geleld tot: aanpassingen in de teksten over ten laste komende personen en een nieuwe definitie van dit begrip; een nieuwe omschrijving van de voorwaarden voor verlening van prostat les; aparte vaststelling van de proefperiode voor de diensten uitkeringen en gezondheidszorg. De sociale zekerheldskaart moeten zowel de verlening van prestaties als de inning van de ontvangsten doelmatiger kunnen worden gecontroleerd. Doel van de kaart Is onder meer de bestrijding van het verschijnsel koppelbazen in de bouw. Op dit gebied zijn tevens andere maatregelen genomen: de hoofdaannemer moot voortaan een daglljst bijhouden met de werknemers die op zijn bouwplaatsen aan het werk zijn, met inbegrip van de werknemers in dienst van onderaannemers; tevens moet een gedeelte van do betalingen aan onderaannemers worden ingehouden en rechtstreeks aan de (Rijksdienst voor Sociale Zekerheid) worden bijgedragen.
de RSZ
Inzake de k I In Ische b lo log Ie zijn verschillende maatregelen genomen om de kosten te vorlagen. In het bijzonder zal 75% van de uitgaven voor ziekenhuispatiënten voortaan op basis van eon vast bedrag worden vergoed. Voor poliklinische patiënten zijn strengere vergoedingsprocedures vastgesteld en de toepassing van het systeem van de derde betaler zal kunnen worden beperkt. Op het gebied van de werkloosheidsuitkeringen gaat een verscherping van de controle gepaard met een uitbreiding van do prestaties (nieuwe categorieën rechthebbende buitenlanders, anclënnlte itsuitkerIngen, . . . ) . Bovendien Is de mogelijkheid tot verlaging van de werkgeversbijdragen bij Indienstneming van langdurige, werklozen verlengd.
VIII 4
Tenslotte moet een fundamenteel beginsel van de wetten van december 1988 en J uni 1989 worden genoemd, te weten de financiële steun bl I "buitenwat tel I Ike" bescherming In het kader van de algemene solidari tel t. Hierdoor rust zowel een heffing op premies voor "bui tenwettelijke" ζlektenkostenverzekerIng als op aanvullende pensioen regelingen. Deze heffing Is bedoeld om het algemene stelsel op deze twee gebieden te financieren.
Denemarken
Gedurende enkele J aren Is de concurrentiepositie van de Deense In dustrie verslechterd door sterk stijgende loonkosten. In 1989 was het klimaat daarom niet rijp voor grote vooruitgang op het gebied van de sociale zekerheid. Er Is vooral gewerkt aan een institutionole hervorming, gericht op een effIclënter beheer van de sociale zekerheid, en aan een nieuwe ver deling van de kosten van medicijnen met het doel de uitgaven In de ge zondheidszorg te beperken. Bij Wet nr. 196 van 23 maart werd een nieuw orgaan opgericht dat zich bezighoudt met arbeidsongevallen, werden alle andere takken van de sociale zekerheid samengebracht In de Nationale Raad voor Maatschappelijk Welzijn en werd het voormalige Nationaal Bureau voor Sociale Zekerheid opgeheven. Door een amendement op de Wet op de Nationale Ziektekost enverzekering werd vanaf 1 juli het aantal medicijnen met recht op gedeeltelijke vergoeding beperkt, maar werd met Ingang van 1 Janu ari 1990 Insuline voor diabetici gratis. Ondanks deze beperkingen zijn er enkele maatregelen genomen ter verbe terlng van de gel like behandeling wat het huidige niveau van sociale bescherming betreft. Door middel van Wet nr. 271 van 3 mei werd met Ingang van 1 januari 1990 een mlnimumdagvergoedlng In contanten (Ingeval van ziekte of bevallingsverlof) Ingevoerd, uit te betalen aan alle zelfstandigen en meewerkende echtgenoten. Door middel van Wet nr. 364 van 7 juni 1989 tot wijziging van de Wet Arbeidsbemiddeling en Werkloosheidsuitkeringen werd met Ingang van 1 J uli 1989 een algemene minimale werkloosheidsuitkering Ingevoerd voor zelfstandigen die ton minste drie volledige boekjaren een zelfstandige activiteit hebben uitgeoefend.
I 5
Mot ingang van 1 mei wordt bij de bepaling van het bedrag dat de ouders voor het verblijf van hun kinderen In het kinderdagverblijf moeten betalen, rekening gehouden met het bedrag van de contante bijstand die de ouders eventueel ontvangen, zodat gezinnen met lage Inkomens niet In feito een lager netto Inkomen hebben dan degenen die bijstand In contanten ontvangen.
Bondsrepubli ek Du ItsI and
De grootste zorg voor de toekomst wordt gevormd door de druk op gezondheIdsultgaven en pensioenstelsels door een vergrijzende bevolking en de gevolgen ervan voor de financiële stabiliteit van het systeem. In 1988Í 2 ) vond een hervorming van de regeling inzake gezondheidszorg plaats en de eerste resultaten van de daarna gelanceerde gezamenlijke actie werden op 10 april door de minister medegedeeld. De belang rijkste punten waren een maximum voor de uitgaven door artsen en tandartsen, vermindering van het aantal medische recepten, verlaging van de kosten van ζlekenhulsverbliJ f en hervorming van de medische studier Ι cht ingen. Er werd gedurende dit J aar veel gediscussieerd over de hervorming van het stelsel van de verplichte pensioenverzekering, en er werden dr ie fundamentele principes vastgelegd. Zij vormen de basis voor de Wet op de Pensioenhervorming 1992, aangenomen op 18 december, die In 1992 van kracht wordt. Deze principes zijn als volgt: hervorming vindt plaats binnen het raamwerk stelsel, dat voldoende flexibel wordt geacht,
van
het
bestaande
de financiële lasten dienen door gepensioneerden, verzekerden en de bondsregering gezamenlijk te worden gedragen; deze drie vorrekenlngsbronnen zullen door middel van een nog nader uit te werken zelfregulerend systeem onderling worden gekoppeld. Twee andore ontwikkelingen dienen hier te worden genoemd, omdat vernieuwende Instrumenten ter regulering van de uitgaven vormen:
zij
binnen het stelsel van s o c a l e zekerheid zelf zullen in de fami liekring verrichte diensten In toenemende mate of voor het eerst meetellen voor het recht op sociale uitkeringen en pensioen verzeker Ing, meer in hot algemeen verschaft de op 21 februari aangenomen Wet ter bevordering van het opgeven van landbouwactiviteiten (FELEG) aan landbouwers een produkt lestak Ingspens loon, bestaande u,l t een ba sisbedrag overeenkomstig de ouderdomsvoorziening in het kader van hot bijstandsstelsel voor landbouwers plus een van de oppervlakte van hot onbebouwd gelaten land afhankelijke toelage.
(2)
¿.Ie Commissie van do Europese Gemeenschr. ;en, Vorslag sociale ontwikkel Ing (1988), blz. VIII5.
over
de
VIII - 6
Gr i eken I and Evenals andere landen wordt Griekenland geconfronteerd met een groot tekort bil het algemene sociale-zekerheldssteIse I en de pensioenfondsen. Deze tekorten zijn te wijten aan de vergrijzing van de bevolking, de daling van de bijdragon maar ook aan de aanzienlijke verhoging van de sociale uitkeringen. In zijn aan het parlement voorgelegde regeringsverklaring heeft de premier vooral de naduk gelegd op de noodzakelijke sanering van de soclale-zekerheldsfondsen. Voorts: zijn bij de wetten nr. 1855 en 1856 de Internationale arbeidsovereenkomsten nr. 141 en 142 geratificeerd. bepaalt artikel 16 van wet nr. 1836 van 14 maart dat In geval van faillissement van de werkgever aanvullende sociale prestaties zullen worden betaald. bepaalt een wetsontwerp dat de socialo-zekerheldsvraagstukken (met uitzondering van de pensioenen) voortaan In cao's tussen werknemers en werkgevers kunnen worden geregeld. vallen alle werknemers voortaan onder één pensioenfonds voor de betaling van hun hoofdpensioen.
(het
IKA)
Spanje
Er werd een aantal maatregelen genomen tot uitbreiding van het niveau van sociale bescherming tot bepaalde categorieën werknemers en ter harmoniser ing van diverse bepalingen met die van de Gemeenschap. Van deze maatregelen noemen wij een verlenging van het zwangerschapsverlof, dat meer flexibel wordt, en speciale aandacht voor langdurig, vooral oudere werk lozen. Krachtens Wet nr. 3 van 3 maart krijgt de vader de mogelijkheid 4 weken op te nemen van een tot 16 weken (was 14 weken) verlengd beval IIngsverlof. Verdrag nr. 102 van de IAO die een minimaal niveau van sociale zekerheid verplicht stelt, werd op 29 juni geratificeerd. Krachtens Koninklijk Besluit 3/1989 van 31 maart wordt het recht op bijstandsuitkeringen uitgebreid tot langdurig werklozen en vooral tot hon die ouder zijn dan 45 jaar. Krachtens het Koninklijk Besluit 1089/1989 van 8 september wordt het recht op vergoeding van medische kosten uitgebreid 1;ot personen met een laag Inkomen of zonder inkomen die niet bijdragen en daarom voorheen van het stelsel waren uitgesloten.
VIII 7
De staatsbegroting voor 1989 omvatte eon speciale regeling voor die werknemers die voor zij de leeftijd van 55 J aar bereikten, waren opgenomen In "werkgelegenheidsbevorderIngsfondsen", maar die van wege langdurige werkloosheid niet hebben bijgedragen aan een stel sel voor pensioenverzekering.
Frankrijk
Uit het In november verschenen verslag van de Rekenkamer blijkt dat het algemene socI a I ezeker heidssteI se I in 1989 bijna het financiële even wicht zal bereiken, eon spectaculair herstel. De gedage economische groei verklaart ten dele dit herstel. Ondanks dit goede nieuws zullen er O P middellange termiin noa grote kneI punten ζ I In en stelt de Commissie inzake de sociale bescherming voor het Xe Plan voor de periode 19891992 drie doelstellingen voor: aanpassing van de ouderdomsverzekeringssteIse Is en beheersing van de uitgaven van de ziektekostenverzekering; toepassing van eon methode tor financiering scherming waarbij economische doelmatigheid vaardigheid hand in hand moeten gaan,
van en
de sociale be sociale recht
bestemming van de beschikbare financiële middelen voor specifieke maatregelen ten gunste van gezinnen mot oen bescheiden inkomen, afhankelijke ouderen on uitgeslotenen. Geheel In deze laatste lijn ligt do invoering op 15 december 1988^ 3 ^ van het minimuminkomen voor Integratie. Tijdens de voorbereiding van de wet werd het aantal potentiële rechthebbenden op 570.000 gezinnen ofte wel 1.500.000 personen geraamd. Op 31 december 1989 bedroeg het aantal begunstigde gezinnen 405.000 (waarvan 75.000 In de overzeese departementen); gelet op de 75.000 gezinnen die In do loop van het J aar bulten de regeling zijn komen te vallen, bedroeg het aantal gezinnen dat tussen 15.12.1988 en 31.12.1989 een minimuminkomen ontving, 480.000. De voornaamste moeilijkheid Is gelegen In do doelmatigheid van de integratieprogramma's en In dit opzicht Is het succes van de maatregel nog niet gegarandeerd. Teneinde verder de reïntegratie van langdurig werklozen te bevorderen Is bij de wet van 13 J anuari de max imumwerkgeversb i jdrage aan de kinderbijslag afgeschaft en de vrijstelling van sociale premies ter bevordering van do Indienstneming van langdurig werklozen verlengd. Wat do financiering betreft, is men van plan in de toekomst een algemene sociale blldraae in te voeren, die op uniforme wijze op alle Inkomsten te zamen geheven zou moeten worden. Dit plan doet veel stof opwaaien.
(3)
¿lo Commissie van de Europese Gemeenschappen, Verlsag sociale ontwikkel Ing (1988), blz. VIII7.
over
de
VIII - 8
1er land Dit Jaar heeft geen belangrijke hervorming plaatsgevonden en In tegenstelling tot andere landen hielden vele In 1989 aangenomen of besproken maatregelen een toename van de kosten In op grond van één van de volgende twee doelstellingen: het voorkomen van discriminatie wat het recht op sociale uitkeringen betreft; Er werd een regeling voor sociale bijstand Ingevoerd voor weduwnaars en verlaten echtgenoten overeenkomstig de bestaande premlevrlje regelingen voor weduwen en verlaten echtgenotes. Het Hooggerechtshof besliste dat gehuwde paren worden gediscrimineerd omdat zij een lagere werkloosheidsuitkering ontvangen dan ongehuwd samenwonende paren. De regering kondigde eon noodwet af, in afwachting van de resultaten van verdere analyse door een speciaal bijeengeroepen commissie. of verbetering van de sociale bescherming. Aan langdurig werklozen werd eon bijzondere verhoging van 12% van de sociale zekerheidsuitkeringen toegekend. In het kader van sommige regelingen zijn nu wekelijkse kinderbijslagen verschuldigd voor kinderen tot 19 Jaar (In plaats van 18) die volledig dagonderwijs volgen. Bepaalde gepensioneerden uit diverse gratis voorzieningen.
EG-landen
verkregen
het
recht
op
De regering heeft aangekondigd dat zij voornemens Is de sociale verzekeringsdekking van ambtenaren on trendvolgers uit to breiden. Als uitbreiding van oen In september 1985 opgezet proefproject werd een tweedekansprogramma voor beroepsopleiding gestart. Langdurig werklozen kunnen hierdoor met behulp van een toelage die gelijk Is aan de werkloosheidsuitkering full-time studeren voor examens tot hot niveau "Leaving Certificato".
Itallë
Tal van ontworpen tot herziening van het sociale-zekerheIdssteIse I worden thans uitgewerkt of zijn al In behandeling bij het parlement. Het algemene doel hiervan Is de overheidsuitgaven te verlagen. De ontwerpen hebben vooral betrekking op de gezondheidszorg, de werkloosheidsverzekering en de pensioenregeling. Deze laatste herziening Is buitengewoon belangrijk, omdat verwacht wordt dat de Italiaanse
VIII 9
bevolking In de periode van 1989 tot het J aar 2040 met 25 % 'zou kunnen afnemen en de populatie bejaarden In diezelfde tijd zou kunnen ver dubbe Ijen. Er zijn dit J aar echter twee belangrijke maatregelen genomen die het terrein effenen voor radicalere herzieningen. Wet nr. 88 van 9 maart 1989 herziet de taken en bevoegdheden van het Istituto Nazionale dl Previdenza Sociale (INPS), dat grotere zelfstandigheid krijgt bij het beheer en zich voornamelijk moet bezighouden met de prestaties in het kader van de sociale voorzorg. De sociale bijstandprestaties zullen apart worden beheerd en geleidelijk door de Staat worden overgenomen. BIJ dezelfde wet wordt het Istituto Nazionale per Γ assicurazione controgll Infortuni di lavoro hervormd naar het voorbeeld van het INPS. BIJ wet nr. 111 van 25 maart 1989 is met Ingang van 1 april op nieuw een goedkoper tarief Ingevoerd voor laboratoriumanalyses en onderzoeken alsmede voor onderzooken door specialisten. De andere tarieven zijn duurder geworden. Er zij op gewezen dat tal van vrijstellingen zijn voorzien. Deze hebbon betrekking op 30 % van de bevolking en op 85 % van de uitgaven, zodat er gestudeerd wordt op een radicalere herziening die ten doel heeft alle burgers een Jaarkrediet voor gezondheidszorg toe to kennen, dat overeenkomt met de gemiddelde uitgaven van het ogenblik. Bij wet nr. 110 van 28 maart 1989, bevestigd bij wot nr. 389 van 7 december 1989 heeft de Staat In bepaalde sectoren voor de ondernemingen In het noorden en het midden van het land de helft van de sociale bijdragen voor zijn rekening genomen. Deze lastenverlichtingen zouden In 1990 niet worden verlengd. Er Is echter een algemeen voorstel voor alle sectoren In studie.
Luxemburg
De voornaamste genomen maatregelen hebbon betrekking op de aanc van de prestatieniveaus (renten in geval van een ongeval, pensioenen en gezinsbijslagen) of op de uitbreiding hiervan tot bepaalde categorieën personen (b.v. uitbreiding van de dekking van de verplichte ongeval lenverzekering tot ondernemers). Andere uitbreidingen zijn vervat In de wot van 22 december, die ove rigens ten doel hoeft om de verschillende pensioenregeling te coördineren. I
Voorts Is eveneens op 22 december de wet inzake de begroting van de ontvangsten en de uitgaven van de staat voor hot begrotingsjaar 1990 aangenomen. Deze verlengt de in 1983 Ingevoerde maatregelen om het tekort bij do ziekenfondsen weg te werken:
I - 10
verhoging van de maxImumblJdragen kostenverzeker I ng ;
op
het
gebied
van
de ziekte-
verlening van een korting van 5 % door de apothekers op de verkoopprijs van farmaceutische produkten aan de ziekenfondsen; verlaging en de medische en medlsch-tandheelkundlge tarieven.
Neder land Op grond van de economische situatie en het werkloosheidsniveau Is een strikte beheersing van de lonen nog steeds noodzakelijk: na een discussie van vier Jaar over alternatieve mogelijkheden voor de financiering van de sociale zekerheid, was de staatssecretaris van Sociale Zaken van mening dat verbeteringen op do arbeidsmarkt gemakkelijker zijn te bereiken door middel van het beheersen van de uitgaven voor sociale zekerheid samen met een op loonmatiging gericht beleid. Er Is een wetsvoorstel ingediend om veranderingen in minimumloon en sociale uitkeringen te koppelen aan de situatie op de arbeidsmarkt, de koopkracht en de ontwikkeling van de overheidsuitgaven. Dit voorstel dient ter vervanging van do ad hoc-wetgevIng, maar tot nu toe Is de bespreking ervan uitgesteld. De zogeheten "AAW-Reparatiewet" werd op 4 mei van kracht. Arbeidsongeschikten die er In Inkomen feitelijk niet op achteruitgingen ten gevolge van hun arbeidsongeschiktheid, zullen hun uitkering na een overgangsperiode kwijtraken. Er wordt gewerkt aan do tweede fase van een serlo wetsvoorstellen die de totstandkoming beoogt van een de gehele bevolking omvattende sociale ziektekostenverzekering waarin alle essentiële zorgonderdelon zullen zijn opgenomen. (Is Inmiddels - Juni 1990 - aan het Parlement voorgelegd) De Nederlandse regering streeft ernaar de gehele wetgevende operatie in 1995 af te ronden. Wat de sociale premies betreft, zullen er met Ingang van 1 Januari 1990 belangrijke wijzigingen van kracht worden. Er zullen verschuivingen plaatsvinden enerzijds tussen de werknemers- en werkgeversbijdragen, en anderzijds tussen de belastingdruk en de premiedruk. Deze veranderingen hebben gevolgen voor de berekening van uitkeringen on pensioenen. Overeenkomstig de Algemene Ouderdomswet, wordt de uitkering aan personen van 65 Jaar on ouder verlaagd Indien deze eon Jongere partner met een Inkomen uit arbeid hebben. Hoewel deze regeling een Indirecte discriminatie van vrouwen inhoudt, werd in een proefproces yoor de Raad van Beroep te Haarlem geoordeeld dat zij voldoet aan de eerste richtlijn van de EEG Inzake gelijke behandeling op het gebied van de sociale zekerheid, omdat met deze uitkering uitsluitend een gewaarborgd minimuminkomen wordt beoogd.
VI 11 - 11
Portugal In het programma voor 1989 werd gewezen op het aanvullende karakter van de taken van de Staat en particuliere Instellingen op verzekeringsgebied. Deze richtsnoer, die reeds gevolgd Is ten aanzien van de pensioenfondsen, heeft dit Jaar tot het derde sociale zekerheldsmlnImum gele ld. Wet 225/89 van 6 Jul I regelt de boroepsstelsels ter aanvulling van de sociale zekerheid on het beheer daarvan door de ziekenfondsen. Bijzondere sonen.
nadruk
Is gelogd
op
do
reïntegratie
van uitgesloten
per-
De beroepsopleiding voor langdurig werklozen, mensen op zoek naar hun eerste baan, uitgestotenen en migranten wordt mede door de sociale zekerheid gefinancierd. Wet 64-C/89 van 27 februari bevordert de indienstneming van langdurig werklozen waaraan de sociale zekerheid bijdraagt door middel van tijdelijke vrijstellingen van betaling van verschuldigde werkgoversbi jdragon. Tevens beogen verschillende maatregelen een doelmatiger beheer financiële middelen en beperking van de uitgaven, waaronder:
van de
Wet 59/89 van 22 februari regelt de deelname van do instellingen voor sociale zekerheid aan civiele of strafrechtelijke acties In geval van Invaliditeit, ouderdom of overlijden waarbij een derde aansprakelijk is, met het oog op de terugbetaling van inmiddels betaalde sociale zekerheidsbijdragen. Wet 64/89 van 25 februari regelt een sanctiestelsel bij overtreding van de sociale zekorheidsregeIs. Tegelijkertijd is eigen arbitrage Ingevoerd met mogelijkheid om een gerechtelijke procedure aan te spannen. BIJ Wet 259/89 van 14 augustus Is het Fonds voor financiële stabilisering van de sociale zekerheid opgericht en zijn mechanismen Ingevoerd ter versterking en waarborging van de solvabiliteit en de ontwikkeling van de financiële basis van de sociale zekerheid. Wet 380/89 van 27 oktober 1989 maakt do betaling van inhaaIpremles mogelijk voor perioden van effectieve beroepsactiviteit waarin de belanghebbenden geen bijdragen in het kader van het stelsel hebben betaald met het oog op de verbetering van de betaalde ponsioenblJdragon op grond waarvan de pensioenen worden ,berekend.
VI Ι Ι 12
Verenigd Koninkrijk
De belangrijkste veranderingen hebben betrekking op de financiering van do sociale zekerheid. Tegelijk met een strikte beheersing van de uit gaven, werden pogingen gedaan om het aandeel van de overheidsuitgaven in de sociale uitkeringen te beperken. Krachtens de Wet op de Sociale Zekerheid van 21 J uli werd de overheidssubsidie aan het Nationaal Verzekeringsfonds afgeschaft. Vóór de afschaffing was deze reeds verlaagd van 18% In 1980 tot 5%. Krachtens dezelfde wet worden zij die in aanmerking wensen te komen voor een werkloosheidsuitkering, verplicht aan te tonen dat zij actief werkzoekende zijn In plaats van slechts beschikbaar voor work. De belasting op Individuele pensioenregelingen einde deze persoonlijke pensioenen te verbeteren.
Is
Tevens werden verlagingen van de werknemersbijdragen zekerheid aangekondigd.
verlaagd
ten
in de sociale
Wat de Individuele rechten en gelijke behandeling betreft, dienen twee punten met name te worden genoemd. De beperking van bijverdiensten van gepensioneerden werd afgeschaft om moer vr1 Je keuze en f lex ibi I I toi t moge lijk te maken. De bepalingen van de tweede richtlijn van de EEG inzake gelijke be handeling van mannen en vrouwen op het goblod van sociale zekerheid werden ten uitvoer gelegd met de Wet op de Sociale Verzekering van 21 J uli.
VI I I -
13
8 3 AaovjjLi ι ende. Jj Vergel I Ikende tabellen van de stelsels van sociale zekerheid Dit boekje maakt door middel van beschrijvende tabellen een snelle vergelijking mogelijk van de stelsels van sociale zekerheid In de verschillende LldStaten. Het omvat alla op de werkgevers In Industrie en handel toepasselijke regelingen. Het pretendeert niet tot ¡rt de uiterste details te gaan, maar geeft de lezer de moge IIJkheld op eenvoudige wijze de essentiële aspecten van de wetgeving van eon land met die van een ander te vergelijken.
Commissie van de Europese G emeenschappen DG V, Wetstraat 200, B1049 Brussel Kwantitatieve veroeII IkInaen Voor kwantitatieve vergelijkingen wordt verwezen naar andere pubiIkatles zoals "Prognose op middellange termijn inzake de de sociale uitgaven en de financiering daarvan" on "Statistieken van de sociale bescherming" of naar diverse door de Commissie verrichte diepgaande onderzoeken.
CEG DG V, Wetstraat 200, B1049 Brussel Bureau voor officiële pubiIkatles der Europese G emeenschappen Nationale verkoopkantoren Mlssoc Het Mlssoc (Mutual Information System on Social Protection) bestaat uit een netwerk van nationale deskundigen dio twee maal per Jaar bijeenkomen om over het nationale beleid Inzake de sociale bescherming te spreken. Do door het Mlssoc verzamelde gegevens dienen als grondslag voor de pubiikatie van oen beknopt Jaarverslag en de inmiddels Jaarlijkse bijwerking van de vergelijkende tabel Ion van do socialezekerheidssteisels. Tenslotte zal binnenkort een gegevensbank worden opgericht, die toegankelijk zal worden gemaakt voor zeer uiteenlopende gebruikers teneinde hen "real time" te Informeren over de ontwikkelingen in alle LldStaten.
Commissie van de Europese G emeenschappen Wetstraat 200, B1049 Brussel
HOOFDSTUK IX: ARBEIDSVEILIGHEID EN - HYGIENE
9.1 Tendensen In de Gemeenschap Opnieuw kan worden geconstateerd dat In alle Lld-Staten gestaag wordt gewerkt aan de gezondheids- en veiligheidsproblematiek. De omzetting van het Gemeenschapsrecht In nationale wetgeving verloopt naar wens. Het zijn vooral de voorschriften inzake gevaarlijke agentia die talrijke aanpassingen In de nationale wetgeving ondergaan. Er kan worden geconstateerd dat diverse Lld-Staten werken aan een uitbreiding van do middelen van de technische Inspecties die belast zijn met de controle op de naleving van de voorschriften. Tussen de Commissie en het Europees Verbond der Vakbonden werd er In 1989 een overeenkomst afgesloten teneinde de consultatie van de vakbondsafgevaardigden mogelijk te maken en hun deelname in de procedures tot het opstellen van de gemeenschappelijke normen op het gebied van de veiligheid en de hygiëne op het werk, te ver gemakkel IJken.
Χ - 2
9.2 O n t w i k k e l i n g e n
In de L l d - S t a t e n
België Op het gebied van de arbeidsveiligheid en nieuwe besluiten genomen. Vermeld zij enkel:
hygiëne
zijn
weinig
het Besluit van de Executieve van het Waals Gewest van 27 april 1989 betreffende de risico's van zware ongevallen bij bepaalde Industriële activiteiten. Bovendien regelt het Ministerieel Besluit van 18 augustus i9ö9 hei gebruik van systemen voor het In working stellen van veilig heidsvoorzieningen waarin pyrotechnische onderdelen zijn verwerkt. De redenen voor dit besluit houden verband met de veiligheid van de werknemers. Het Algemeen Belgisch Vakverbond ( A B W ) heeft In september zijn statutair congres gehouden, waar een programma van eisen Is op gesteld. Dit heeft voornamelijk betrekking op de wetgeving inzake onderaanbesteding, het medisch toezicht op tijdelijk personeel en uitzendkrachten, de problemen rond het werken aan beeldschermen en de uitbreiding van de Inspectie en controlemiddelen.
Denemarken Dit jaar kunnen slechts enkele veranderingen worden gemeld: het Besluit van 10 oktober 1989 van het Ministerie van Arbeid tot wijziging van het Besluit Inzake genetica en arbe l dsomstand i gheden; het Besluit van 11 december 1989 van de Arbeidsinspectie, houdende een verbod op bepaalde stoffen on materialen, overeenkomstig Richtlijn 88/364/EEG; het Besluit van 21 december 1989 van het Ministerie van Arbeid tot wijziging van het Besluit van het Ministerie van Arbeid betreffende de verrichting van gevaarlijk werk door J ongeren. Voorts heeft de Arbeidsinspectie instructies gepubliceerd betreffende de beoordeling van hijs en heiwerkzaamheden en onder druk geïmpregneerd hout. Er zijn ook brochures uitgegeven In het kader van de bestrijding van het gebruik van carcinógeno stoffen en materialen (oppervlaktebehandeling, IJ zer en metaal, kunststofin dustrie, autolakken, grafische Industrie, verf en lakIndustrie, laborator la).
Bondsrepubliek Duitsland Op 1 J anuari Is da wet van 20 december 1988 betreffende de structurele hervormingen inzake de volksgezondheid (Gesundhei t s
IX 3
Reformgesetz) van kracht geworden. Naast diverse maatregelen bevat deze wet een belangljke bepaling, nl. dat de ziekenfondsen moeten bijdragen tot de preventie van beroepsrisico's voor do gezondheid door samen te werken met de verplichteverzekeringsinstellingen en hun alle nuttige Informatie te verstrekken. Met de verordening van 21 april 1989 wordt de werkingssfeer van de verordening Inzake drukvaten uitgebreid tot bovengrondse mlJnlnstallat les en leidingen. Zij bevat voorts wijzigingen die rekening houden met de vooruitgang van de techniek, en zet drie Europese richtlijnen (84/525 tot 527/EEG ) om In Duits recht. De verordening van 18 Juli 1989 houdende een verbod op polychloorblfenylen en trlfenylen en eon beperking van νInyIch lor Ide behelst verbodsbepalingen betreffende de vervaardiging, het in de handel brengen en het gebruik van deze stoffen, alsmede etiketteringsvoorschriften voor produkten die polychloorblfenylen bevatten. Het comité "gevaarlijke stoffen" heeft nieuwe technische voorschriften vastgesteld, die door hot Ministerie van Arbeid in zijn officiële bulletin zijn gepubliceerd. De belangrijkste betreffen, formaldehyde, direct huidcontact met gevaarlijke stoffen en de etikettering van afvalstoffen. Op het gebied van de veiligheid van apparaten heeft Bondsmlnlstor van Arbeid een nieuwe versie gepubliceerd van repertoria die de ongevallenprevontlevoorschrI f ten veiligheidsnormen en voorschriften bevatten waarop de met controle van de apparaten belaste Instanties zich baseren.
de de en de
De verbeterde versie van de tweede verordening tot uitvoering van de wet Inzake explosieven Is op 1 oktober In werking getreden. ZIJ heeft hoofdzakelijk betrekking op de opslag van explosieve stoffen. In het officiële bulletin van het Ministerie van Arbeid van februari wordt eon modedeling van de Bondsmlnlstor van Arbeid en de Bondsminister van Onderzoek en Technologie gepubliceerd betreffende de toekenning van financiële steun aan onderzoek en ontwikkelingsprojecten ter bescherming van de gezondheid op werkplekken In gek IImatIseerde ruimten. Op 14 april 1989 hebben alle Instanties die krachtens de wet op de veiligheid van apparaten veiligheidskeuringen verrichten, op het Federaal Bureau voor arbeidsveiligheid en hygiëne in Dortmund voor het eerst hun ervaringen uitgewisseld. Zij hebben onder meer de stand van de Europese werkzaamheden op het gebied van controle en certificering besproken.
IX - 4
Griekenland Met Wet 1836/89 van 14 maart wordt het toepassingsgebied van de wetgeving Inzake de arbeidsveiligheid en -hygiëne uitgebreid tot de werknemers In dienst van de staat, de lagere overheden en de publiekrechtelijke rechtspersonen. Deze uitbreiding betreft 500.000 werknemers. Wet 1836/89 van 14 maart betreffende het bijhouden van een presentielijst op scheepswerven beoogt de controles te systematiseren met het tweeledige doel de risico's op scheepsbouw- en -réparâtlewerven te beperken en paal en perk te stellen aan het nlet-af dragen van de soclale-verzekerIngspremles. De wet bevat voorts de nodige bepalingen om het systeem van presentielijsten uit te breiden tot andere bouw- en reparatiesectoren waar zich vergelijkbare problemen voordoen. Wet 1837/89 van 23 maart stelt de voorwaarden vast waaronder minderjarigen onder de 15 Jaar te werk mogen worden gesteld, ten einde ledere aantasting van hun lichamelijke en geestelijke ontwikkeling te voorkomen. In het Presidentieel Besluit 225/89 van 4 mol worden de gezondheids- en veiligheidsmaatregelen vastgesteld dio moeten worden genomen in ondergrondse technische werken, een categorie waarvoor tot dan toe geen specifieke wetgeving bestond. Deze bepalingen botreffen de algemene verplichtingen van degenen die voor het werk verantwoordelijk zijn, de algemene en bijzondere veiligheidsmaatregelen en de organisatorische maatregelen die nodig zijn voor de preventie van beroepsrisico's in ondergrondse werken. Met het Ministerieel Besluit 3232/41/89 van 26 mei betreffende de controleprocedure voor gevaarlijke gassen op schepen en drijvende constructies en de oprichting van eon comité van negen leden worden nieuwe bepalingen geïntroduceerd voor de toekenning van het "GAS-FREE"cortI f icaat. In het gemeenschappelijk Ministerieel Besluit 130558/89 van 16 juni betreffende de gezondheid en de veiligheid van de werknemers In de computercentra van de Staat, publiekrechtelijke rechtspersonen en lagere overheden worden maatregelen vastgesteld voor de In de titel van het besluit genoemde categorieën werknemers die aan beeldschermen werken. De voornaamste bepalingen hebben betrekking op de ergonomiscche Inrichting van de werkplek en de werk- en rusttijden; tevens wordt een oogonderzoek verplicht gesteld. Het Presidentieel Besluit 368/89 van 16 Juni houdt een reorganisatie In van de diensten van het Ministerie van Arbeid: als gevolg van deze reorganisatie wordt het aantal ambtenaren bijna verdubbeld en het aantal technische on gezondheids Inspecteurs zelfs verdrievoudigd.
Circulaire 130668 van 19 Jul I regelt de arbeidsomstandigheden en bevat de beschermingsmaatregelen die moeten worden genomen voor personen die In het ka-der van hun work aan hoge temperaturen blootgesteld zijn. Het gemeenschappelijk Ministerieel Besluit 131/099/89 betreffende de bescherming van de werknemers tegen gezondheidsschade door hef verbod van bepaalde bijzondere factoren en/of activiteiten heeft ten doel de nationale wetgeving In overeenstemming te brengen met de desbetreffende richtlijn van de Raad van de EG van 9 Juni.
Spanje Met het Koninklijk Besluit van 27 februari 1989 betreffende de bepaling en beperking van het toelaatbaar geluldvermogen van bepaalde bouwterreInmach Ines en bouwterreInmäter lee I wordt de algemene richtlijn 79/113/EEG en de op grond daarvan vastgestelde bijzondere richtlijnen In het Spaanse recht omgezet. Het Koninklijk Besluit van 27 oktober 1989 regelt de bescherming van de werknemers tegen de aan de blootstelling aan lawaai op het werk verbonden risico's en voorziet In preventieve maatregelen vanaf 80 dB in plaats van de door de richtlijn voorgeschreven 85 dB.
Frankrijk
Het Besluit van 31 Januari 1989 voorziet In bijzonder medisch toezicht op de werknemers die tijdons hun werk blootstaan aan oen dagelijkse geluidsbelasting gelijk aan of groter dan 85 dB. In een document waarin onder andere de aard en de frequentie van het onderzoek worden omschreven, worden aanbevelingen en technische Instructies gegeven die de arbeIdsgoneeskundIgen die dit medisch toezicht uitoefenen, in acht moeten nemen. Het decreet van 7 februari 1989 stelt de voorwaarden Inzake gezondheid en veiligheid vast waaraan gemotoriseerde transportwerktuigen en hun uitrusting moeten voldoen. Het aantal transportwerktuigen met elektrische of verbrandingsmotor kan worden geraamd op minstens 300.000. Bijzondere bepalingen hebben betrokking op transportwerktuigen dio n lot aan do oude voorschriften voldoen maar wel aan de Europese. Het Besluit van 1 april 1989 bepaalt dat er elk jaar door de arbeidsgoneeskundIgo een arbo-plan moet worden opgesteld afhankelijk van de gezondheidstoestand en de behoeften op dat gebied van de werknemers. Het heeft betrekking op de risico's, de werkplekken en de arbeidsomstandigheden, schrijft onder meer onderzoek voor, en bepaalt hoe vaak do werkplekken minimaal moeten worden geïnspecteerd.
IX 6
ι
Op hetzelfde gebied bepaalt het Besluit van 29 mei 1989 dat In be drijven en vestigingen met meer dan 10 werknemers de arbeids geneeskundige onder andere een register moet aanleggen en bijhouden van de beroepsrisico's en het aantal werknemers dat daaraan blootgesteld Is. Dit register wordt aan de werkgever doorgegeven, ter beschikking gehouden van de administratie en tegelijk met de J aarbalans aan het Comité voor de hygiëne, de veiligheid on de arbeidsomstandigheden voorgelegd. Terwijl steeds meer bedrijven overgaan tot het afnemen van anti drugtests, hebbon het Ministerie van Arbeid en dat van Volksgezondheid de Commissie Ethiek gevraagd zich over deze kwestie uit te spreken. Het antwoord van de commissie Is dat afgezien moet worden van ledere systematische opsporing, dat de aan de test onderworpen werknemer moet worden gewaarschuwd, dat de resultaten onder het medisch beroepsgeheim moeten vallen en dat ten slotte in samenwerking met de werknemers, de arbeidsgeneoskundigen en externe instanties moet worden bepaald voor welke "risicowerkplekken" een dergelijke opsporing voreist is. Het Decreet van 28 augustus 1989 bepaalt dat vanaf 1 J anuari 1990 de produkt ie en het gebruik van preparaten met meer dan 0,1 gew. % 2nafty lamine en zijn zouten, 4aminoblfenyI on zijn zouten, benzidine en zijn zouten of 4nltrodlfenyI uitsluitend toegestaan zijn voor onderzoek, beproevingen, wetenschappelijke analyses of de verwijdering van afvalstoffen. In dat geval dient de werkgever zich ervan te vergewissen dat de J uiste middelen zijn toegepast om blootstelling van de werknemers te voorkomen. Bovendien moet hij aangifte doen bij de arbeidsinspectie. De geschiktheidsverklar Ing van de voor dit werk ingezette werknemers moet om het halfjaar worden vernieuwd. In samenwerking met het Comité voor de hygiëne, de veiligheid en de arbeidsomstandigheden moet de werkgever voor deze werknemers een praktijkopleiding organiseren. BIJ Decreet van 7 november 1989 wordt het Decreet van 30 december 1948 houdende een verbod op het gebruik van loodwit, loodsulfaat en loodhoudende lijnolie bij sch iIderwerkzaamheden In de bouw ingetrokken. Ten slotte wordt de lijst van ongezond en vuil werk waarvoor de werkgever aan het betrokken personeel douches ter beschikking moet stellen, krachtens hot Besluit van 22 november 1989 aangevuld met "Werkzaamheden in verband met de inzameling en verwerking van vuilnis". Deze bepaling, die ook In de landbouw van toepassing is, treedt op 1 Jul I 1990 In werking.
Ierland
De Wet van 1989 Inzake de veiligheid, de gezondheid en het,welzijn op het werk, die door het Parlement In april 1989 was aangenomen, i s op 1 november 1989 bij decreet van de Minister van Arbeid In werking getreden. Deze wet komt voort uit het in 1983 gepubliceerde rapport van de Onderzoekcommissie (de commissieBarrington) Inzake veiligheid,
IX - 7
gezondheid en welzijn op het werk. ZIJ behelst nieuwe algemene verantwoordelijkheden voor alle werkgevers, werknemers en zelfstandigen en breid}; het principe van de gezondheidsbescherming uit tot alle personen die werkzaam zijn In de land- en bosbouw, de vervoerssector, winkels, ziekenhuizen en laboratoria, de Industrie en op kantoor. Do verantwoordelijkheid voor de controle op en het naleven van de arbeidsveiligheid en -hygiëne berust thans bij de nieuwe, tripartiete, ingevolge de wet van 1989 Ingestelde National Authority for Occupational Safety and Health, waarin vakbonden en werkgevers vertegenwoordigd zijn. Met Verordening SI nr. 34 van 1989 wordt uitvoering gegeven aan Richtlijn 83/477/EEG Inzake de bescherming van werknemers tegen de risico's van blootstelling aan asbest op het werk. Verordening SI nr. 251 van 1989 tot uitvoering van Richtlijn 80/1107/EEG betreffende de bescherming van werknemers tegen de risico's van blootstelling aan chemische, fysische en biologische agentia op het werk Is op 5 oktober 1989 van kracht geworden. Met de wet inzake de veiligheid, de gezondheid on het welzijn op het werk (SI nr. 237) worden de afdeling van de Wet op de fabrieken van 1955 en de afdeling van de Wet op de mijnen en groeven van 1965 Ingetrokken.
Italië Na afloop van haar werkzaamheden heeft de parlementaire enquêtecommissie Inzake de arbeidsomstandigheden de sociale partners en de politici een eerste wetsontwerp voorgelegd betreffende de "voorschriften Inzake de bescherming van de gezondheid en veiligheid van de werknemers". De vakbondsorganisaties hebben hun op- en aanmerkingen over dit ontwerp kenbaar gemaakt en gevraagd dat de communautaire richtlijnen snel worden overgenomen. Ingevolge het akkoord van 18 Juli 1988 werd op 18 september In Turijn de bilaterale onderzoekscommissie "Arbeidsomstandigheden en arbeidshyglëne" opgericht. Deze commissie, die het gehele FIAT-concern betreft en eon nationaal karakter heeft, heeft tot taak "de Europese wetgeving to bestuderen, met name vanuit een puntsgewijze vergelijking van verschillende onderwerpen, ten einde een algemeen overzicht op te stellen van de geplande maatregelen, de goedgekeurde parameters, de aan do overheidsinstanties verleende bevoegdheden en de verantwoordelijkheidsniveaus die werkgevers en werknemers overkoepelen". Op basis van de conclusies van deze analyse heeft de commissie in het voorjaar van 1990 een studiereis gepland, waarop een aantal Europese ondernemingen In de automobielsector zal worden bezocht.
IX - 8
Op 1 december Is een tweede akkoord ondertekend tot uitbreiding van de gezondhoIdsstructuren in de ondernemingen en tot oprichting, In 14 vestigingen van het FlAT-concern, van bilaterale medezeggenschapscommissies op het gebied van de preventie en de arbeidsveiligheid.
Luxemburg De arbeIdsongovaIlenstatIstloken over 1989 worden door de arbeidsinspectie bestudeerd en zijn nog niet beschikbaar, maar nu al Is bekend dat In de IJzer- en staalindustrie de froquentle-lndex, uitgedrukt in aantal ongevallen met oen verzuim van meer dan drie dagen per miljoen gewerkte uren voor de eerste negen maanden van 1989 23,1 bedraagt, terwijl het gemiddelde voor heel 1988 31,5 bedroeg. Tot op heden zijn er 18 verordeningen vastgesteld voor de omzetting van EEG-rIchtIIJnen In nationaal recht. Bovendien verkeren 10 verordeningen In de ontwerpfase. ZIJ betreffen het ontwerp van machines en installaties, hydraulische laadschoppen, transportvoertuigen.
Neder land Het Veiligheidsbesluit voor fabrieken en werkplaatsen van 1938, vastgesteld op grond van de Arbeidsomstandighedenwet, Is bij besluit van 10 augustus gewijzigd. Dit nieuwe besluit heeft ten doel algemenere uitvoeringsvoorschriften uit te vaardigen ter bescherming van werknemers die beroepshalve blootgesteld zijn aan stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de veiligheid en de gezondheid. Dit zelfde besluit Is gewijzigd door voorschriften botreffende de lichamelijke en geestelijke geschiktheid van machinisten van mobiele kranen en hel-lnstallat los (Besluit van 14 Juli). Verder zijn op 1 augustus de wettelijke bepalingen mot betrekking tot de periodieke veiligheidscontrole van bepaalde mobiele kranen en bouwkranen gewijzigd. Bovendien zijn de machinisten van deze toestellen sinds 1 december verplicht aan te tonen dat zij over de vereiste kwalificaties beschIkkon. Op grond van de communautaire richtlijnen Inzake gelijke behandeling Is de Arbeidswet van 1919 gewijzigd door de wet van 12 april om de werken rusttijden van zwangere werkneemsters aan te passen aan hun bijzondere situatie. Ingovolg deze wetswijziging heeft de minister de Stichting van de Arbeid verzocht in de cao's het recht op te nemen op een veilige vorm van vervoer voor de werknemers die zich 's nachts van of naar hun werk begeven.
IX - 9
Het directoraat-generaal van de Arbeid van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft een methode ontwikkeld om de taakinhoud van de werknemers te evalueren vanuit het oogpunt van de risico's die die taken voor hun welzijn met zich brongen. Do methode is ontwikkeld met het oog op de toepassing van de laatste fase van de Arbeidsomstandighedenwet vanaf 1990. Deze mothode moet als kader dienen voor de evaluatie en de (nieuwe) vaststelling van de functies in de ondernomingen en bedrijven. De Arbeidsinspectie kan zich daar ook op beroepen voor haar controletaken op grond van de Arbeidsomstandighedenwet. Als gevolg van het overleg tussen het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de vakbonds- en werkgeversorganisaties in deze sector Is de HavenarbeIds inspect Ie begonnen met de uitvoering van een door haar opgezet programma van systematische Inspecties van havenbedrijven waar de arbeidsomstandigheden nog te wensen overlaten. Do vorderingen en resultaten van dit programma zullen in de loop van 1990 door do betrokken partijen besproken worden.
Portugal
Er valt een toenemende belangstelling te constateren voor de gezondheids- en vel Iigheidsproblemon van de werknemers en voor de arbeidsomstandigheden. Zo hebben de sociale partners herhaalde malen de noodzaak ter sprake gebracht om vorderingen te maken op het gebied van de arbeidsveiligheid en -hygiëne, eon gebied waarop ook de overheid zich de nodige inspanningen heeft getroost. ZIJ heeft de volgende drie wetten doen goedkeuren die het communautair normatief recht omzetten in intern recht. Wet 273/89 van 21 augustus tot goedkeuring van het stelsel betreffende de bescherming van de gezondheid van de werknemers tegen de risico's van blootstelling aan monomeervlnyIch lor ide op de arbeidsplaats. Wet 274/89 van 21 augustus tot vaststelling van maatregelen ter bescherming van de gezondheid van de werknemers tegen de risico's van blootstelling aan lood. Wet 284/89 van 24 augustus tot goedkeuring van het stelsel betreffende de bescherming van de gezondheid van de werknemers tegen de risico's van blootstelling aan asbest op de arbeidsplaats. Op 28 februari Is door de Nationale Raad voor arbeidsveiligheid en -hygiëne (een belangrijk orgaan waarin de sociale partners zitting hebben) een belangrijk "nationaal programma betreffende de, ve i l igne id en de gezondheid van de werknemers en de arbeidsomstandigheden" goedgekeurd. Dit programma beoogt niet alleen de grote lijnen van een
IX - 10
beleid te definiëren, maar ook de programmeren en daarop toe te zien.
effectieve
uitvoering
ervan
te
Hiertoe bevat het programma een uitvoerige lijst van de Interventlegebleden, de doelstellingen, de te nemen maatregelen en de Instanties die die moeten voorstellen en uitvoeren. Het voorziet In een wetswijziging (Ingegeven door de Internationale Instrumenten waardoor Portugal gebonden Is en door de noodzaak te voldoen aan de uit de communautaire Integratie voortvloeiende verplichtingen) en In een maatregelenpakket: studies, technische bijstand, bewustmaking, opleiding, statistische controle.
Verenigd Koninkrijk Een van de belangrijkste gebeurtenissen dit Jaar was de opstelling van de Electricity at Work Regulations. Deze wet, waarbij de werkingssfeer van de wettelijke verplichtingen van de werkgevers Inzake elektriciteit worden uitgebrold tot alle werkplekken, zal op 1 april 1990 in werking treden. Op 1 oktober Is een nieuwe kaderregeling Ingevoerd voor de beheersing van gevaarlijke stoffen. De COSHH (Control of Substances Hazardous to Health Regulations) Is de belangrijkste bijdrage tot de wetgeving inzake gezondheid en veiligheid sinds de wet Inzake gezondheid en veiligheid op het werk van 1974. Eon essentieel kenmerk van de nieuwe regeling is dat de werkgever verplicht is de gezondheidsrisico's van blootstelling aan gevaarlijke stoffen te beoordelen en de nodige maatregelen te treffen ter bescherming van de gezondheid van de werknemers. Deze laatsten dienen een adequato opleiding en voorlichting te ontvangen en zo nodig systematisch op hun blootstelling en algemene gezondheidstoestand te worden gecontroleerd. Een nieuwe verordening Inzake verplIchtsteII Ing van eerste hulp aan zieken en gewonden tijdens werkzaamheden op een of fshore-Insta I lat Ie of aan een of f shore Ie ld ing Is In het parlement goedgekeurd en zal op 30 september 1990 van kracht worden. Krachtens deze verordening Is ledere persoon die verantwoordelijk Is voor het werk op een offshoreInstallatie of aan een offshoreIe ld Ing verplicht het materiaal, de Installaties, de farmaceutische produkten en het personeel beschikbaar te stellen die voor eerste hulp en spoedbehandelIngon noodzakelijk zijn, erop toe te zien dat het personeel een erkende opleiding heeft ontvangen en de nodige maatregelen te treffen om in contact te komen met een arts aan land. Van do andore In 1989 uitgevaardigde wetten kunnon worden genoemd een verordening Inzake de voorlichting van de werknemers over gezondheid en veiligheid, wijzigingen In de verordening betreffende het yervoer van verpakte gevaarlijke stoffen over de weg, een verordening Inzake de noodafslult Ing van In zee geïnstalleerde afsluiters en een verordening Inzake veiligheidsfunctionarissen en ve i I igheIdscommlssles op offshoreInsta I lat ies.
IX - 11
In haar onlangs voor de Jaren 1989-1990 en daarna vastgestelde werkprogramma heeft de Health and Safety Commission van de Britse rogerIng .erkend dat de Europese dimensie in de toekomst het "veruit grootste aandeel" van haar wetgevende arbeid inzake gezondheid en voI IIgheld zal uitmaken. Krachtens de wijzigingen die bij de Consumer Protection Act in hoofdstuk 6 van de Health and Safety at Work Act zijn aangebracht, Is thans de fabrikant, de Importeur of de leverancier in eerste Instantie verantwoordelijk voor hot verstrekken van Informatie over de gezondheid en de ve i Iigheid.
IX - 12
9.3 Aanvul lende Informat le
Janus In het kader van haar actieprogramma Inzake de veiligheid, de hygiëne en de gezondheid op het werk heeft do Commissie oen onderling systeem voor Informatie op deze gebieden opgezet. Een driemaandelijkse pubi ikatIe bevat de bijdragen van deskundigen uit de twaalf Lld-Staten. JANUS behandelt uiteenlopende onderwerpen als wetgeving (nationaal of communautair), opleiding, onderzoek en technische ontwikkelingen (chemische produkten, enz.). ****** Janus - Instituto Nacional de Seguridad e Higiene on el Trabajo Centro Nacional de Condiciones de Trabajo c/Dulcot, s/m - E-08034 Barcelona
C.
BIJLAGE
BIJJLAGE GemeenschappelI Ik advies betreffende het basisonderwijs. de basisopleiding en de beroepsopleiding van volwassenen Basisonderwijs en -opleiding 1.
Onderwijs en Initiële beroepsopleiding van hoge kwaliteit die tot erkende kwalificaties leiden, zijn essentieel en onmisbaar om de integratie van alle Jongeren in het beroeps- en bedrijfsleven te doen slagen en om hun verdere ontwikkeling, met name door voortgezette scholing, mogelijk te maken. Verruiming van het aanbod van initiële opleiding dio leidt tot erkende kwalificaties en aangepast aan de huidige en toekomstige behoeften zowel van het bedrijfsleven als van de werknemers en van de samenleving in het algemeen, schept de gelegenheid om de werkgelegenheidsvooruitzichten van jongeren en de prestaties van loont rokkenden en het bedrijfsleven aanzienlijk te verbeteren en daarmee tegelijkertijd de gevaren van Jeugdwerkloosheid te doen afnemen.
2.
De onderwlJsautor i te I ten moeten worden aangemoedigd om gedurende de Jaren van het wettelijk verplichte onderwijs alle nodige maatregelen te nemen om de overgang van de school naar het beroepsleven te vergemakkelijken. Er dienen maatregelen te worden genomen om alle Jongeren die hun verplichte voltijdse onderwijs beëindigen, de mogelijkheid te bieden een beroepsopleiding te volgen die een echte kwalificatie verleent welke in het kader van de kwalificatiesystemen van de Lld-Staten erkend wordt. Deze maatregelen moeten worden genomen onder de algemene verantwoordelijkheid van de overheid behalve in gevallen waarin de werkgevers en/of andere organisaties ermee akkoord gaan zelf maatregelen te nemen die met nationale en plaatselijke regels en praktijken in overeenstemming zijn; voor deze maatregelen moet rekening worden gehouden met de mening van de sociale partners op de passende niveaus. De kwaliteit van de basisberoepsopleiding dient een dusdanig niveau te bereiken dat de nodige algemene basiskennis wordt verworven en de Jongeren in staat worden gesteld in het bijzonder hun capaciteiten te ontwikkelen om initiatieven te nemen, verder te leren en hun ondernemingsgeest te ontwikkelen, beter op technologische opleidingen voorbereid te zijn en worden aangemoedigd en gestimuleerd om naast hun moedertaal minstens één andere taal van de Gemeenschap aan te leren.
- 2 De deelnemers leggen de nadruk op het belang dat zij hechten aan het loerlIngensteIse I en aan andere opleidingssystemen en aan programma's waarbij opleiding en werkervaring wordt gecombineerd en op opleidingen die gebaseerd zijn op normen die tot erkende kwalificaties leidon, die ertoe bijdragen de kloof tussen school en het beroepsleven te overbruggen en de integratie van Jongeren In het beroepsleven te bevorderen. Het opleidingsaanbod dient te worden verbeterd in termen zowel van kwantiteit als kwaliteit ton einde aan de specifieke behoeften van Jongeren te voldoen en derhalve voor hen aantrekkelijk te zijn. De Initiële beroepsopleiding moet voor alle Jongeren toegankelijk zijn. Er kan eon positieve correlatie worden vastgesteld tussen vakbekwaamheid en het succes van een bedrijf: vakbekwaamheid vereist een voorbereiding op lange termijn. Voorts dienen extra pogingen in het werk te worden gesteld om werkloze Jongoren en degenen die een ontoereikende basisopleiding hebben gevolgd, te helpen door hen een op het individu afgestemde beroepskeuzevoorJIchtIng te geven en steun waardoor zij hun motivering kunnen hervinden. Speciale maatregelen zullen worden genomen om: Jongeren te helpen die niet in staat waren op school do kwalificaties te verkrijgen die nodig zijn om hen een bepaalde betrekking of beroep voor te bereiden; Jongeren die buiten hun land van oorsprong zijn opgegroeid, In staat te stellen de basisopleiding te genieten die zij nodig hebben om werk te vinden; werkloze Jongeren te helpen voor arbeidsmarkt toe te treden.
het eerst
of opnieuw
tot
de
Basisopleidingscursussen van korte duur zullen stapsgewijs tot door de opleidingsstelsels erkende kwalificaties moeten leiden. 3b Is Er dient een beleid te worden ontwikkeld dat tot doel hoeft de bevordering van gelijke kansen voor mannen en vrouwen, In het bijzonder van de deelname van vrouwen aan opleidingsprogramma's en meer in het bijzonder die welke verband houden met de beroepen van de toekomst; voorts moeten speciale maatregelen worden ontworpen met name met betrekking tot de opleiding voor beroepen waarin vrouwen ondervertegenwoordigd zijn. Er dlont speciale aandacht te worden besteed aan maatregelen die de toegang van jonge vrouwen tot het gehele gamma van beschikbare op IeIdlngsmogelIjkheden vergemakkeI ijkt.
- 3 -
Zowel mannen als vrouwen moeten worden aangemoedigd om loopbanen te kiezen die van de traditionelo arbeidsvordeI Ing afwijken. De deelnemers zijn van mening dat de werkgevers, werknemers on/of hun representatieve organisaties onder Inachtneming van de nationale praktijken moeten worden geraadpleegd over hot uitstippelen en het tenui tvoer leggen van beleid en programma's op het gebied van onderwijs on beroepsopleiding. Op het communautaire vlak spelen zij op dit gebied reeds eon belangrijke rol, In overeenstemming met gevestigde procedures. ZIJ dienen te worden betrokken bij de maatregelen die bedoeld zijn om de erkenning en de vergelijkbaarheid van de kwalificaties op het communautaire vlak te bevorderen. 4 bis De deelnemers zijn van mening dat allo betrokken partijen ertoe moeten bijdragen dat de scholen naast hun taak van hot verstrekken van een op de samenleving gerichte ruime algemene vorming en basisopleiding meer rekening houden met de realiteiten van het beroepsleven. Nauwe betrekkingen tussen het bedrijfsleven en onderwijsinstellingen moeten worden aangemoedigd om een betore Integratie van Jongeren in het beroepsleven te bevorderen. 4ter Bijzondere aandacht dient te worden besteed aan de opleiding van leerkrachten en opleiders door ervoor te zorgen dat er jaarlijks voldoende worden opgeleid en dat hun opleiding een voldoende hoog niveau bezit. Op dezelfde wijze moot de ontwikkeling van passende opleldlngsmaterialen en -methoden en de verbetering van do kwaliteit en van de opleldingsmiddeien worden bevorderd. Leerkrachten en opleiders moeten moor worden aangemoedigd om aan uitwisselingsprogramma's en praktische opleiding dool te nemen, om deze vertrouwd te maken met de laatste ontwikkelingen in het bedrijfsleven, met de nieuwe technologieën en om de theoretische opleiding en do pedagogische vaardigheden van opleiders in het bedrijfsleven te verbeteren. Beroepsopleiding en volwassenoplelding 5.
Beroepsopleiding gedurende de gehele loopbaan om In de behoeften van het bedrijf te voorzien is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van werkgever en werknemers. Wil deze beroepsopleiding doeltreffend zijn, dan dienen de behoeften van het bodrijf on van de werknemers duidelijk to worden Ingeschat en geïndentI ficeerd In opleidingsplannen of programma's die aan do afmetingen van het bedrijf zijn aangepast en opgesteld In hot kader van de algemene bedrijfsvoering, zodat het Individu zich kan ontwikkelen, zijn kwalificaties kan verbeteren on wordt geholpen zich aan de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt aan te passen.
- 4 In dit verband Is het absoluut noodzakelijk dat rekening wordt gehouden met de behoeften van de werknemers om hun kwalificaties te verbeteren naargelang de aan hun werk gestelde eisen of ter voorbereiding van veranderingen In het bedrijf en van bestaande en verwachte behoeften van het bedrijf. Beroepsopleiding moet worden aangemoedigd In overeenstemming met de beschikbare mogelijkheden en de aard van de behoeften waarin moet worden voorzien. Hiervoor dienen diverse middelen te worden aangewend: opleidingsstrategieën, toestemming voor verlof, aangepaste programma's, samenwerking tussen organisaties, gebruikmaking van fiscale stimulansen en het gebruik van moderne commun I cat I em IddeI en. Opleidingscursussen van korte duur moeten stapsgewijs tot ruimere en extra kwalificaties leiden. 6.
Opleidingsprogramma's worden opgesteld naar aanleiding van verschillende Initiatieven afkomstig van de individuele werknemer zelf, van de 'werkgevers, de werknemersvertegenwoordigers, de beroepsorganisaties, de sector, de betrokken regio of de Staat. De verantwoordelijkheid van elk van deze partijen en derhalve de overeenkomstige verplichtingen zijn afhankelijk van het nagestreefde doel; met de opleiding van de loont rokkenden dient rekening te worden gehouden bij de ontwikkeling van hun loopbaan en hun beroepsleven als een van de maatstaven die voor hun kwalificaties en prestaties bepalend Is. De sectoren en deelsectoren hebben bij de bevordering van de voortgezette beroepsopleiding een rol te vervullen. Bij de opstelling van openbare opleidingsprogramma's door de regio's of de Staat zou rekening moeten worden gehouden met de mening van de sociale partners op een passend niveau ten einde overlappingen te vermijden en een zo groot mogelijke complementariteit te verkrijgen in het bijzonder In het kader van de geïntegreerde opleidingsprogramma's welke door de Structuurfondsen worden gefinancierd.
7.
Het verschaffen van informatie en het raadplegen van werknemers en hun vertegenwoordigers overeenkomstig de nationale wetgeving en praktijken door werkgevers over de door het bedrijf georganiseerde opleidingsprogramma's zou ertoe bijdragen de motivering van de werknemers te verhogen door meer begrip bij hen te wekken voor de veranderingen waarmee de onderneming wordt geconfronteerd.
8.
De deelnemers zijn van mening dat bijzondere aandacht moet worden besteed aan bepaalde problemen in verband met beroepsintegratie en herscholing van volwassenen en met name:
- 5 -
de minst geschoolde werknemers; de kleine en middelgrote ondernemingen-, mannen en vrouwen die moeilijkheden herintegratie In de arbeidsmarkt;
ondervinden
bij
migrerende werknemers en hun kinderen; de etnische minderheden; de gehandicapten; de langdurige werklozen. 9.
De deelnemers zijn van mening dat de sociale partners op passend niveau bij de opstelling en tenuitvoerlegging van nationale en communautaire opleidingsprogramma's moeten samenwerken en bevestigen hun steun voor de bestaande communautaire opleidingsprogramma's met betrekking tot: de Integratie In het beroepsleven van jongeren (ESF - doelstelling nr. 4 van het structureel beleid en PETRA), taa lop leiding (LINGUA), opleiding in de nieuwe Informatletochnolog leen (EUROTECNET) en samenwerking tussen universiteit en onderneming inzake basisopleiding en voortgezette vorming op het gebied van de technologie (COMETT). ZIJ zijn van mening dat de gedachtenwlsselIngen en de uitwisseling van ervaring op deze gebieden met de representatieve werkgevers- en werknemersorganisaties van de EVA-landen nuttig zijn geweest en moeten worden voortgezet.
10. De doel nemers verzoeken de Gemeenschap om met behulp van de bestaande mechanismen passende informatie te verschaffen die nodig Is om de opleidingskosten in de Gemeenschap en de In de Lid-Staten geldende praktische regelingen te kunnen bepalen zodat een vergelijking kan worden gemaakt tussen de situatie In de Gemeenschap en die In andere delen van de wereld. Voorts dient do Commissie Inlichtingen te verstrekken die nodig zijn om de voorwaarden te kunnen beoordelen waaronder werknemers uit een bepaalde Lid-Staat toegang hebben tot opleidingsprogramma's die In andore Lld-Staten beschikbaar zijn. 11. De deelnemers verzoeken dat aile mogelijke maatregelen worden genomen om de op I e I d IngsmogeIIJkhoden zo ruim mogelijk toegankelijk te maken. De praktische regelingen voor een dergelijke toegankelijkheid moeten worden vastgesteld naargelang de omstandigheden.
- 6 -
De financiering van de koston van do wederkerende beroepsopleiding waartoe door de onderneming overeenkomstig haar behoeften wordt besloten, dient door de werkgever te worden gefinancierd. De volledige kosten van de hetzij in het bedrijf daarbuiten gegeven opleiding dienen van de belasting aftrekbaar te zijn. Onverminderd de geldende overeenkomsten en praktijken moeten de regelingen betreffende de uren tijdens welke de werknemers aan de opleiding deelnemen, indien de partijen dit goed vindon. In hot kader van nationale wetgeving en praktijkon In oen overeenkomst tussen de werkgever en de betrokken werknemer en/of diens vertegenwoordiger worden geregeld. 12. Een werknemer die oen opleidingscursus van zijn keuze wenst te volgen welke cursus aan een behoefte aan persoonlijke ontwikkeling en aan de verwachtingen ten aanzien van de el gon beroepsloopbaan beantwoordt, moot worden gesteund door middel van opleidingscursussen die uit overheidsfondsen, belastingaftrek en/of In het kader van de In de nationale wetgeving getroffen regelingen worden gefinancierd. In dit verband moet afwezigheid worden behandeld in overeenstemming met de in de Lld-Staten en/of voor do ondernemingen geldende wetgeving en met do daar geldende praktijken.
INFO 92 De databank van de Commissie van de Europese Gemeenschappen die specifiek gericht is op de doelstellingen van de eenheidsmarkt Helpdesk Eurobases: fax : + 32 (2) 236 06 24 phone : + 32(2) 235 00 03 91921
Só
EUROPA > GLASHELDER
overdracht van gegeINFO 92 bevat vitale EUROPA informatie voor ieder- DIRECT TOEGANKELIJK! vens. Door de snelle verzending, de mogeeen die op'de hoogte wil lijkheden om gegevens blijven van 1992. vrijwel onmiddellijk bij Met INFO 92 wordt erte werken (in voorkonaar gestreefd gebruimend geval meerdere kers een handleiding te malen per dag), de diabieden voor de grote loogprocedures, waarInterne Markt. INFO voor niet eerst een cur92 is een beschrijving sus hoeft te worden gevan de stand van zaken volgd, richt INFO ^92 die voortdurend wordt zich zowel tot het grote publiek als tot bijgewerkt: de voorstellen van de degenen die beroepsmatig informatie Commissie worden etappegewijs gewillen hebben. volgd, en alle opmerkelijke gebeurteHet systeem biedt op eenvoudige wijnissen worden samengevat en in hun ze toegang tot de gegevens door midcontext geplaatst. del van de menu's waaruit de gebruiDe beschrijving beslaat ook de laatste ker een keuze kan maken en door de fase: de verwerking van de richtlijnen logische opbouw van het informain de nationale rechtsorde van de Lidtieaanbod die overeenkomt met het staten. verloop van het besluitvormingsproDe toegankelijkheid wordt vergroot ces in de instellingen. door de simpele wijze van gebruik. De gebruiker kan zich eveneens wenINFO 92 kan namelijk op een videoden tot de voorlichtingsbureaus van scherm geraadpleegd worden met bede Commissie of, voor de KMO's tot hulp van een uitgebreide reeks gangde „Euroloketten" die zich in alle rebare apparatuur die aangesloten kan gio's van de Gemeenschap bevinden. worden op speciale netten voor de
Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen
REPERTORIUM
OP DE GELDENDE GEMEENSCHAPSWETGEVING en op andere besluiten van de instellingen van de Gemeenschap
De rechtsorde van de Europese Gemeenschappen is niet alleen voor de Lid-Staten van belang, maar ook voor hun onderdanen. De rechtsgeleerden moeten, evenals alle burgers, hun kennis van het nationale recht aanvullen met kennis van de communautaire bepalingen die krachtens dat nationale recht worden uitgevoerd, toegepast en geïnterpreteerd. In bepaalde gevallen moet het nationale recht zelfs zijn voorrang afstaan aan het Gemeenschapsrecht. Ten einde deze bepalingen voor iedereen beter toevan de Europese G e m e e n s c h a p p e n gankelijk te maken publiceert de Commissie van de Europese Gemeenschappen een Repertorium, waarREPERTORIUM van ieder halfjaar een bijwerking verschijnt, en dat OP DE GELDENDE betrekking heeft op: GEMEENSCHAPSWETGEVING en op andere besluiten van de - het van de Verdragen tot oprichting van de drie instellingen van de Gemeenschap Europese Gemeenschappen afgeleide verbindende recht (verordeningen, besluiten, richtlijnen,...); - het aanvullende recht (interne overeenkomsten); - de door de Gemeenschappen met derde landen gesloten overeenkomsten. In iedere editie van het Repertorium zijn de titel, de bron {Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen) en de wet- en regelgeving opgenomen. Van ieder besluit worden de wijzigingen die het heeft 918 blz. W 5 Ecu ondergaan vermeld met verwijzing naar het wijzigings- ISBN 92-77-60355-0 (Deel I) ISBN 92-77-60357-7 (Delen I en II) besluit en naar de bron. FX-50-90-001-NL-C De referenties zijn gerangschikt naar onderwerp. Wanneer een besluit op meer dan één onderwerp betrekking heeft, is de referentie in elk der desbetreffende rubrieken opgenomen. Aan het analytisch Repertorium zijn twee indexen toegevoegd, namelijk één met de documentnummers in chronologische volgorde en één met de sleutelwoorden in alfabetische volgorde. Het Repertorium is verkrijgbaar in alle officiële talen van de Europese Gemeenschappen.
Versehenen in de serie
Document
Gemeenschappelijke normen voor de bedrijven Florence NICOLAS met medewerking van Jacques REPU S SARD 81 blz. - 9 Ecu ISBN 92-825-8557-3
CB-PP-88-AOl-NL-C
Een Europese financiële ruimte Dominique SERVAIS 57 blz. - 6 Ecu ISBN 92-825-8575-1
CB-PP-88-C03-NL-C
Wegwijzer voor de beroepsuitoefening in het vooruitzicht van de grote gemeenschappelijke markt
W K W U Z B t V O M OC KnOenUITOCFEMNG IKHETVOOmjmiCHTVMDE QAOTE GEMCÏMSCHAmUJKÏ HARKT
Jean-Claude SÉCHÉ 251 blz. - 18,50 Ecu ISBN 92-825-8070-9
CB-PP-88-004-NL-C
Vrij verkeer van personen in de Gemeenschap — Verplaatsing en verblijf Jean-Claude SÉCHÉ 69 blz. - 7,50 Ecu ISBN 92-825-8663-4
CB-PP-88-B04-NL-C
VRIJ VERKEEK VAN PERSONEN IN OE GEMEENSCHAP
Keuzevrijheid en economische impuls Doel van het consumentenbeleid in de interne markt Eamonn LAWLOR Tweede editie 83 blz. - 8 Ecu ISBN 92-826-0155-2
CB-56-89-869-NL-C
Een Europese sociale ruimte voor 1992
EEN EUROPESE SOCIALE RUIMTE VOOR 1992
Patrick V E N T U R I N I 125 blz. - 9,75 Ecu ISBN 92-825-8706-1
CB-PP-88-B05-NL-C
Vademecum over de hervorming van de communautaire structuurfondsen 104 blz. - 11,25 Ecu ISBN 92-826-0032-7
CB-56-89-223-NL-C
1992 en daarna John PALMER 100 blz. - 8 Ecu ISBN 92-826-0132-3
CB-56-89-861-NL-C
Van het Europees Monetair Stelsel naar de Monetaire Unie Jean-Victor LOUIS 72 blz. - 8,25 Ecu ISBN 92-826-0069-6
CB-58-90-231-NL-C
VAN HET EUROPEES MONETAIR STELSEL NAAR DE MONETAIRE UNIE
Audiovisuele produktie in de grote interne markt Matteo MAGGIORE \>;;v.:..>;¿:j:j:f.
210 blz. - 10,50 Ecu ISBN 92-826-0271-0
CB-58-90-481-NL-C
°u.:r·--'.
Versehenen in de serie
europese perspectieven De Europese Gemeenschappen in de internationale rechtsorde Jean GROUX en Philippe MANIN 172 blz. - 4,34 Ecu ISBN 92-825-4756-6
CB-40-84-206-NL-C
De rechtsorde van de Gemeenschap Jean-Victor LOUIS
Nieuwe editie (in voorbereiding)
Het Europees Monetair Stelsel Ontstaan, werking en perspectieven Jacques van YPERSELE met medewerking van Jean-Claude KOEUNE Nieuwe editie (in voorbereiding)
Dertig jaar Gemeenschapsrecht Diverse auteurs 562 blz. - 12,50 Ecu ISBN 92-825-2655-0
CB-32-81-681-NL-C
Europese perspccttevEn
Telecommunicatie in Europa Herbert UNGERER met medewerking van Nicholas P. COSTELLO 281 blz. - 10,50 Ecu ISBN 92-825-8212-4
CB-PP-88-009-NL-C
Naar een Europese financiële ruimte Liberalisatie van het kapitaalverkeer en financiële integratie in de Gemeenschap 321 blz. - 16 Ecu ISBN 92-825-8193-4
euOpesE P a s p e r t i n
R EEN EUROPESE NANCIËLE RUIMT«
CB-PP-88-B03-NL-C
De douane-unie van de Europese Economische Gemeenschap Nikolaus VAULONT 2e uitgave en bijgewerkte
druk
116 blz. - 4,49 Ecu ISBN 92-825-5297-7
CB-43-85-216-NL-C «sopese pe^pectiÊven
1992: Economische analyse
286 blz. - 16 Ecu ISBN 92-825-9940-X
1992 ECONOMISCHE ANALYSE
CB-55-89-996-NL-C
Eveneens beschikbaar:
Sociaal Europa - speciaal nummer
De sociale dim ensie van de interne m arkt 115 blz. - 4,20 Ecu ISBN 92-825-8391-0
CB-PP-88-005-NL-C
Energie in Europa - speciale uitgave
ENERGIE IN EUROPA
De interne energiem arkt SPECIALE UITGAVE
65 blz. - 12,70 Ecu ISBN 92-825-8510-7
CB-PP-88-OlO-NL-C
Onderzoek inzake de «Kosten van een niet-verenigd Europa» — Uitkomsten basisonderzoek
-192
Boekdeel 3 - De voltooiing van de interne m arkt Enquête naar de verwachtingen van de Europese industrie
Gernot N E R B 310 blz. - 25,50 Ecu ISBN 92-825-8613-8
CB-PP-88-D14-NL-C EUFtOF*A fftf
Europa in cijfers Tweede
,.
editie
*^|
*JH
4β 64 blz. - 5,20 Ecu ISBN 92-825-9460-2
CiJFEFt^
,. ,.j
CA-54-88-158-NL-C
Ά .·
De openbare financiën van de Gemeenschap De Europese begroting na de hervorming van 1988
122 blz. - 10,50 Ecu ISBN 92-825-9833-0
CB-55-89-625-NL-C
Werkgelegenheid in Europa - 1990
172 blz. - 11,25 Ecu ISBN 92-826-1520-0
CE-58-90-877-NL-C
De openbare financiën van de Gemeenschap
Europese Gemeenschappen — Commissie Verslag over de sociale ontwikkeling — Jaar 1989 Brussel - Luxemb urg (Behorende bij het „Drieëntwintigste Algemeen Verslag over de werkzaamheden van de Gemeenschappen 1989" in toepassing van artikel 122 van het EEG-Verdrag) Document Luxemburg : Bureau voor officiële publikaties der Europese Gemeenschappen 1991 -
154 blz. - 21,0 χ 29,7 cm
ISBN 92-826-0574-4 Catalogusnummer: CM-70-91 -354-NL-C Prijs in Luxemburg (exclusief BTW): ECU 16
Venta y suscripciones * Satg og ab onnement * Verkauf und Abonnement * Πωλήσεις και συνδρομές Sales and subscriptions * Vente et abonnements * Vendita e abbonamenti Verkoop en abonnementen · Venda e assinaturas BELGIQUE/ BELGIË Moniteur belge / BolglBch Staatsblad Rue de Louvain 42 / Leuvenseweg 42 1000 Bruxelles / 1000 Brussel Tél. (02) 512 00 26 Fax 511 01 B4 CCP / Postrekening 000-2005502-27 Autres distributeurs / Overige verkooppunten Librairie européenne/ Europese Boekhandel Avenue Albert J onnart 50 / Albert J onnartlaan 50 1200 Bruxelles/ 1200 Brussel Tél. (02) 734 02 81 Fax 735 06 60 Jean De Lannoy Avenue du Roi 202 /Koningslaan 202 1060 Bruxelles/ 1060 Bru33el Tél. (02) 536 51 69 Télex 63220 UNBOOK Β Fax (02) 538 08 41 CREDOC Rue de la Montagne 34 / Bergstraat 34 Bte 11 / Bus 11 1000 Bruxelles/ 1000 Brussel
J. H. Schultz Information A/S EF-Publlkatloner Ottlllavej 18 2500 Valby TK. 36 44 22 66 Fax 36 44 01 41 Girokonto 6 00 08 86
BR DEUTSCHLAND Bundesanzeiger Verlag Breite Straße Postfach 10B0O6 ¿000 Köln 1 Tel. (02 21) 20 29-0 Fernschreiber: ANZEIGER BONN 8 682 595 Fax 20 29 278
GREECE O.C. Eleftheroudakls SA International Bookstore Nikis Street 4 10563 Athens Tel. (01)322 63 23 Telex 219410 ELEF Fax 323 96 21
Ulbrería de la Generalität de Catalunya Rambla deis Estudia .118 (Palau Mo|a) 08002 Barcelona Tel. (93) 302 66 35 302 64 62 Fax 302 12 99
FRANCE Journel officiel Service des publications des Communautés européennes 26. rue Desalx 75727 Paris Cedex 15 Tél. (1) 40 58 75 00 Fax (1) 40 58 75 74
IRELAND Government Publications Sales Office Sun Alliance House Molesworth Street Dublin 2 Tel. 71 03 09 or by post Government Stationery Office EEC Section 8th floor Bishop Street Dublin 8 Tel. 78 16 66 Fax 78 06 45
ITALIA Licosa Spa Via Benedetto Fortini, 120/10 Casella costale 552 50125 Firenze Tel. (055) 64 54 15 Fax 64 12 57 Telex 570466 LICOSA I CCP 343 509 Subagentl: Libreria scientifica Lucio de Blaalo - AEIOU Via Meravigli. 16 20123 Milano Tel. (02) 80 76 79 Herder Editrice e Librería Piazza Montecitorio, 117-120 00166 Roma Tel. (06) 679 46 28/679 53 04 Libreria giurìdica Via XII Ottobre. 1 72/Ft 16121 Genova Tel. (010) 59 56 93
PORTUGAL
YUGOSLAVIA
Imprensa Nacional Casa da Moeda. EP Rua D. Francisco Manuel de Melo. P-1092 Lisboa Codex Tel. (01) 69 34 14
Privrednl Vjosnlk Bulevar Lenjina 171/XIV 11070 - Beograd Tel. 123 23 40
Grupo Bertrand, SA Rua das Terras doa Vales. 4-A Apartado 37 P-2700 Amadora Codex Tel. (01) 49 59 050 Telex 1579Θ BERDIS Fax 49 60 255
TÜRKIYE Pree Dagltlm Tlcaret ve sanavi A.S. Narlibahçe Sokak No. 15 Cagaloglu Istanbul Tel. 512 01 90 Telex 23822 DSVO-TR
UNITED KINGDOM HMSO Books (PC 18) HMSO Publications Centre 51 Nine Elms Lane London SW8 5DR Tel. (071) 873 9090 Fax GP3 873 6463 Telex 29 71 138 Sub-agent: Alan Armstrong Ltd 2 Arkwright Road Reading, Berks RG2 OSO Tel. (0734) 75 18 55 Telex 849937 AAALTD G Fax (0734) 75 51 64
AUTRES PAYS OTHER COUNTRIES ANDERE LÄNDER
OSTERREICH
Renouf Publishing Co. Ltd Mail orders — Head Office:
Manz'sche Vorlagsund Unlversltatsbuchhandlung Kohlmarkt 16 1014 Wien Tel. (0222) 531 61-0 Telex 11 25 00 BOX A Fax (0222) 531 61-81
SVERIGE DTJ Box 200 22100 Lund Tel. (046) 18 00 00 Fax (046) 18 01 25
Office des publications officielles des Communautés européennes 2. rue Mercier L-2985 Luxembourg Tél. 49 92 81 Telex PUBOF LU 1324 b Fax 48 65 73 CC bancaire BIL 8-109/6003/700
Tel. (613) 741 43 33 Fax (613) 741 54 39 Telex 0534783 Ottawa Store: 61 Sparks Street Tel. (613)238 69 85 Toronto Store: 211 Yonge Street Tel. (416)363 31 71
UNITED STATES OF AMERICA SCHWEIZ / SUISSE / SVIZZERA OSEC Stampfenbachstraße 85 8035 Zürich Te!. (01) 365 51 SI Fax (01)365 54 11
UNIPUB 4611-F Assembly Drive Lanham. MD 20706-4391 Tel. Toll Free (800) 274 4888 Fax (301) 459 0056
GRAND-DUCHÉ DE LUXEMBOURG ESPANA Boletín Oficial del Estado Trafalgar, 27 26010 Madrid Tel. (91) 44 62 135 Mundl-Prensa Libros, S.A. Castellò, 37 26001 Madrid Tel. (91) 431 33 99 (Libros) 431 32 22 (Suscripciones) 435 36 37 (Dirección) Télex 49370-MPLI-E Fax (91)575 39 98 Sucursal: Librería Internacional AEDOS Consejo de Ciento, 391 06009 Barcelona Tel. (93) 301 86 15 Fax (93) 317 01 41
Abonnements seulement Subscriptions only Nur fur Abonnements
MAGYARORSZAG
Messageries Paul Kraus 11. rue Christophe Plantin 2339 Luxembourg Tél. 499 88 68 Télex 2515 Fax 499 88 84 44 CCP 49242-63
Központ: Budapest !.. Anila ut 93. H-1C Le veld m : Budapest, PI.: 15 H-1253 Tel. 36 (1) 56 82 1 1 Telex (22) 4717 AGINF H-61
NEDERLAND SDU Overheidsinformatie Externe Fondsen Postbus 20014 2500 EA 's-Gravenhage Tel. (070) 37 89 911 Fax (070) 34 75 778
Business Foundation ul. Wapolna 1/3 PL-00-529 Warszawa Tel. 48 (22) 21 99 93/21 84 20 Fax 4Θ (22) 2Θ 05 49
Hunter Publication* 58A Gipps Street Collingwood Victoria 3066
JAPAN Klnokunlye Company Ltd 17-7 Shlnjuku 3-Chome Shinjuku-ku Tokyo 160-91 Tel. (03) 3439-0121 Joumel Department PO Box 55 Chitóse Tokyo 156 Tel. (03) 3439-0124
o o ω οι
O
Prijs in Luxemburg (exclusief BTW): ECU 16
ISBN iS-fiS b -DSTM-M
. * * BUREAU VOOR OFFICIËLE PUBLIKATIES * J E * D E R E U R 0 P E S E GEMEENSCHAPPEN L-2985 Luxembourg
9 "789282"605745
