Verslag lunchmeeting 12 juni 2015 ABC Architectuurcentrum Haarlem
Introductie Simone van den Brink (managing partner ABC Nova Amsterdam) Het doel van de lunchmeeting is kennisdeling en het samenbrengen van verschillende betrokken partijen die betrokken zijn bij onderwijshuisvesting en met name het vraagstuk renovatie. De aanleiding voor deze lunchmeeting is de tentoonstelling herbestemmen van School naar School, die gebaseerd is op de onderzoeksopgave die de gemeente Haarlem in opdracht heeft gegeven bij Stichting Mevrouw Meijer. Het betreft een onderzoek van 3 onderwijslocaties in Schalkwijk. Verschillende sprekers zullen het woord voeren om hun ervaringen toe te lichten met betrekking tot het vraagstuk. Na afloop wordt de tentoonstelling bezocht. Gabriël Verheggen (directeur ABC Architectuurcentrum Haarlem) ABC staat voor Architectuur en Bouwhistorie Centrum. ABC is 25 jaar geleden opgericht als één van de eerste lokale architectuurcentra in Nederland. ABC Haarlem is een stichting en is onafhankelijk, met als doel: architectuur op de kaart zetten. ABC probeert professionals, maar ook de leek aan te spreken. Eigenlijk iedereen die iets doet met ruimtelijke ordening en met de openbare ruimte. ABC prikkelt één en ieder om goed na te denken wat te doen met de ruimten van ons allen, mensen zijn verplicht om kwaliteit toe te voegen aan de openbare ruimte. Dit doel probeert ABC te bereiken door tentoonstellingen, debatten, etc. te organiseren, die in het teken staan van onze leefomgeving. ABC heeft 16.000 bezoekers per jaar. Door subsidies van de gemeente Haarlem en stimuleringsfonds creatieve industrie en van bijdragen van sponsoren dankt ABC haar bestaansrecht.
Herbestemmen van school naar school Yvon Remers (opdrachtgever onderzoek vanuit gemeente Haarlem) De gemeente is verplicht om een huisvestingsplan uit te werken. Deze wordt per periode opgesteld. Het huisvestingsplan van 2015-2020 is vorige week door de college vastgesteld. Tijdens het opstellen van het voorgaande strategisch huisvestingsplan werd er geconcludeerd dat de huidige uitwerking van het huisvestingsplan niet meer werkte. Projecten kwamen niet van de grond en de financiële middelen waren niet toereikend. In Schalkwijk lukte het op de één of andere manier niet om scholen bij te bouwen, terwijl het elders in Haarlem wel lukte. Het moest daarom anders. ABC Architectuurcentrum Haarlem heeft de wethouder in contact gebracht met Stichting Mevrouw Meijer, die een eigen onderzoekvisie heeft op schoolgebouwen. Een visie die overeenkomt met de visie die de gemeente voor ogen heeft. Daarnaast konden zij uit de voeten met de problematiek die de gemeente Haarlem heeft. Dit was de aanleiding om met Stichting Mevrouw Meijer een samenwerking aan te gaan. In deze samenstelling is er een jaar lang met elkaar gecommuniceerd, wat uiteindelijk tot deze tentoonstelling heeft geresulteerd. In het onderzoek zijn 14 naoorlogse schoolgebouwen meegenomen, dat zijn vrijwel alle scholen in Schalkwijk. Mevrouw Meijer heeft voor al deze scholen een advies gegeven als input voor het huisvestingsplan. Bij de meeste scholen volstaan onderhoud en eventueel kleine ingrepen. In drie gevallen zijn de opgaven ingewikkelder. Daar is een uitgebreid ontwerpend onderzoek uitgevoerd, waarvan de resultaten in de tentoonstelling te zien zijn.
Maar belangrijker is dat er ook daadwerkelijk kwalitatief goede schoolgebouwen komen te staan. Hoe nu verder ? Hoe wordt er gezorgd dat de resultaten uit het onderzoek ook ingebed worden, zodat het ook echte projecten worden die tot uitvoering komen? De drie locaties in Schalkwijk zijn opgenomen in het strategisch huisvestingsplan, omdat er in Haarlem een capaciteitstekort is en er bijgebouwd moet worden. Jan Aalberts (hoofd bedrijfsbureau Spaarnesant) Stichting Spaarnesant heeft zes scholen in Schalkwijk. Bij het project van de gemeente Haarlem en Stichting Mevrouw Meijer zijn vier van de zes schoolgebouwen betrokken. In het uiteindelijke onderzoek, zijn 2 van de 3 onderzoeksopgaves van Spaarnesant. Gemeente Haarlem kampt met dezelfde huisvestingsproblematiek, waar heel Nederland mee te maken heeft. Doordecentralisatie van het buiten onderhoud en renovatiediscussies zijn in Haarlem niet anders dan in andere gemeenten. Het onderzoeksproject uitgevoerd door Stichting Mevrouw Meijer is positief ervaren, omdat het in deze fase, het formuleren van de opgave, fijn was om met een niet commerciële partij te werken. De schoolgebouwen dateren uit de jaren ’70. Hoewel de gebouwen wel de potentie hadden om aan te passen aan de nieuwe onderwijswensen, was stichting Spaarnesant van mening dat sloop/nieuwbouw beter bij hun ambities en wensen aan zou sluiten. Bij de onderzoeksopgave van Stichting Mevrouw Meijer gaat het juist om het behoud van de gebouwen en dient sloop voorkomen te worden, vanuit cultuur historisch perspectief. Tijdens het onderzoek, is Stichting Spaarnesant overtuigd geraakt van deze aanpak. Zelfs voor het, in hun ogen, matigste gebouw, liggen nu 3 goede Visie ontwerpen, gemaakt door 3 verschillende architecten. Uiteindelijk blijken deze ontwerpen financieel gelijkwaardig of zelfs beter te zijn in vergelijking met nieuwbouw. Door dit hele traject met Stichting Mevrouw Meijer zijn er nieuwe inzichten ontstaan en is de doelstelling vanuit Stichting Spaarnesant om vanuit dit onderzoek een aantal mooie resultaten te boeken. Het onderzoek heeft veel positieve energie gegenereerd en is er door dit traject meer bereikt dan aanvankelijk voor mogelijk was gehouden.
Grootschalige Renovatie VO-scholen Hoorn Gijs Beyer (directeur Stichting Onderwijshuisvesting Hoorn) De renovatieopdracht in Hoorn betreft 5 locaties van twee schoolbesturen, Tabor en Atlas. Gezamenlijk hebben de schoolbesturen afgesproken om de zorg mbt de onderwijshuisvesting over te nemen van de gemeente Hoorn. Gemeente en schoolbesturen hebben afgesproken dat hier een aparte Stichting voor wordt opgericht: Stichting Onderwijs Huisvesting Hoorn (SOHH). Voor 6 locaties is een Meerjaren Huisvestingsplan gemaakt, waarbij rekening is gehouden met de eisen van de gemeente. Belangrijk uitgangspunt is de financiële haalbaarheid. Doelstelling van de renovatieopgave is dat alle schoolgebouwen na renovatie een levensduur van 30 jaar hebben. Minimaal voldoen aan niveau C, PVE frisse scholen, april 2012 van Agentschap NL. Tevens is het toepassen van duurzaam geproduceerde of hergebruikte materialen een streven. En dienen de gebouwen te voldoen aan de onderwijsvisie van de jaren ’20 van deze eeuw. Op basis van deze uitgangspunten, bleken vijf van de zes locaties aangepast te moeten worden. Voor dit traject is Stichting Onderwijs Huisvesting Hoorn (SOHH) opgericht. SOHH heeft een bestuur met daarboven een raad van toezicht. De bestuurders en leden van de Raad van Toezicht bestaan uit gelijke aantallen van beide schoolbesturen. De stichting heeft geen personeel in dienst en huurt externe adviseurs en projectmanagers in. Waardoor er beter ingespeeld kan worden op de capaciteit en de werkzaamheden, die in een bepaalde periode en per project uitgevoerd dienen te worden. De stichting is aan niemand gelieerd en kent geen
eigenaren. De stichting krijgt een jaarlijks budget van de gemeente Hoorn op basis van het aantal leerlingen. De stichting heeft de zorgplicht voor de onderwijshuisvesting van de gemeente Hoorn overgenomen en is zowel economisch als juridisch eigenaar van de scholen. Met de schoolbesturen zijn er afspraken gemaakt dat de geldstroom die zij ontvangen voor exploitatie en (groot)onderhoud, aan de stichting worden betaald via huurovereenkomsten. Hierin is een bedrag per m2 opgenomen. De stichting heeft 4 projecten onderhanden: Project A, B, C en D’ Ampte. Hiervan is één project gestart en één succesvol aanbesteed. Zodra de financiering hiervan rond is, kan hier ook gestart worden met de uitvoering. De projecten zijn een inhaalslag en geen luxe. De basis is investeren in een goede school en indien mogelijk worden er plussen aan toegevoegd. Tijdens het hele traject ontstaat er een stukje bewustwording van wat er allemaal mogelijk is met een school en wat er allemaal mogelijk is binnen een project. Het bouwvolume dat ontwikkeld gaat worden wordt afgestemd op de leerling prognoses. Per locatie is er een vast budget vastgesteld en daar moet het project voor gerealiseerd worden. ABC Nova is als projectmanagement bureau ingeschakeld voor 2 van de 5 locaties. Voor de locatie d’Ampte, bestaande uit 3 gebouwen, was de opdracht te bepalen welk volume er binnen het beschikbare budget gerenoveerd en verbouwd kon worden voor 1100 leerlingen. De uitkomst van dit onderzoek was, dat het reonoveren van 2 gebouwen binnen budget mogelijkwas, in plaats van deels renovatie en sloop nieuwbouw van 1 gebouw.
‘Doordecentralisatie moet geen doel zijn, maar een is goed middel om er voor te zorgen dat gezamenlijke belangen en doelstellingen ten aanzien van onderwijshuisvesting gerealiseerd worden’. Structureel en financieel beleid en professionele aansturing zijn hierin belangrijke pijlers. Annegien van Dijk (architect/partner Koning Ellis Architecten) Koning Ellis heeft ervaring in het renoveren van scholen en is naast d’Ampte in Hoorn ook betrokken geweest bij renovatieprojecten van scholen in Haarlem. Architecten hebben vaak fantastische oplossingen, maar die oplossingen moeten wel passen binnen de planning en het budget van de opdrachtgever. Bij Tabor College D’Ampte was er één ding vooraf duidelijk: “er is een taakstellend budget en daar binnen moet het project gerealiseerd worden”. Een andere uitdaging was dat het een bestaand gebouw betrof. Met het ontwerp is geprobeerd om een kleine droom waar te maken voor de gebruikers. De wensen in dit project van de gebruikers botsten met de belangen van SOHH. De gebruikers hadden grote dromen en SOHH heeft een budget en planning. Daarnaast geeft een bestaand gebouw een beperking dat niet alle dromen waargemaakt kunnen worden. Bestaande gebouwen hebben op hun beurt weer kwaliteiten die je in eerste instantie misschien niet bedenkt bij een nieuw gebouw, maar die bij een renovatie juiste een meerwaarde geven. Bij projecten waar de dromen aan de ene kant groot zijn en budget en planning aan de andere kant leidend zijn, is een goede communicatie en het hebben van een heldere strategie van belang. De verwachtingen worden hiermee duidelijk. In het verleden heeft Koning Ellis gewerkt aan projecten waarbij de dromen van de gebruiker groot zijn, maar dat het project uiteindelijk niet haalbaar bleek te zijn. De teleurstelling is achteraf groot, terwijl het eindresultaat heel mooi is. Een stukje verwachtingsmanagement is daarom belangrijk tijdens een project. De opgave in Hoorn voor het Tabor College D’Ampte hield in dat de gebouwen weer 30 jaar ingezet konden worden, waarbij gebouw A (’70) en gebouw C (’90) gerenoveerd dienden te worden. De VMBO-scholen hebben een BVO van 12.000 m2 en kenmerken zich door de vele prakrijkruimten. De doelstelling was om te zorgen dat de school een frisse school klasse C school wordt en up to date is met betrekking tot duurzaamheid, veiligheid en gebruik. Tevens was het inpassen van de onderwijsvisie in de gebouwen ook een punt waar aandacht aan geschonken moest worden. Bij een opgave waarbij budget en planning leidend zijn, is het neerzetten van een goede strategie belangrijk. Bij de Tabor College D’ampte is dit op een dusdanige manier aangepakt, zoals Koning Ellis alle renovatie
vraagstukken aanpakt. Aan de ene kant bestaat de bestaande situatie en het is van belang om te zorgen dat een gebouw up to date is. Een degelijke neutrale basis is een pre, zodat een gebouw voor 30 jaar ingezet kan worden. Het dient niet alleen aan te sluiten bij een onderwijsvisie van de komende vijf jaar, want onderwijs is erg veranderlijk. Daarnaast moet ervoor gezorgd worden dat een gebouw de identiteit van de gebruiker uitstraalt. Zowel in terrein, gebouw en interieur.
Strategische Aanpak Onderwijshuisvesting Frank Uijting (Procesmanager Maatschappelijk Vastgoed ABC Nova Nieuwegein) Voor het realiseren van onderwijshuisvesting, zowel nieuwbouw als renovatie en verbouw, dient bij iedere opgave de juiste strategische aanpak gekozen te worden. Deze aanpak is mede afhankelijk van beleid, politiek en maatschappelijke ontwikkelingen. Maar moet ook passen bij de opgave, de opdrachtgever en de gebruikers. Er is sprake van een shift aan verantwoordelijkheden en taken van overheid naar schoolbesturen. De markt veranderd daarbij ook nog eens. Zijn huisvestingsvraagstukken wel op de traditionele manier op te lossen, hoe om te gaan met bestaand vastgoed? Een planmatige aanpak is daarvoor vereist, waarbij vooral de blik is gericht op bestaand vastgoed en partnerschap met collega-besturen en gemeenten. Was dat voorheen een onderwerp wat getackeld werd door een Integraal Huisvestingsplan, nu moeten we dat breder zien en spreken we liever over een Strategisch Vastgoedplan. ABC Nova heeft ruime ervaring in het ontwikkel- en bouwproces van onderwijshuisvesting: Primair Onderwijs (incl. SO), Brede scholen / IKC’s, Voortgezet Onderwijs (incl. SO), Middelbaar Beroepsonderwijs, Hoge Scholen en Universiteiten. ABC Nova adviseert haar opdrachtgevers in het proces om te komen tot de juiste aanbestedingsstrategie en bijbehorend ontwerp- en bouwproces. Zodat het project gerealiseerd wordt binnen het budget en de planning.
Bezoek tentoonstelling herbestemmen van School naar School Zie bijgevoegde flyer
Amsterdam, 19 juni 2015
