Verslag LOOWI bijeenkomst 20 mei 2011 te Utrecht: Op het snijvlak van onderwijs ( wetenschap) en bibliotheek: de kunst van het samenwerken Met medewerking en financiële ondersteuning van de NVB WB-HB organiseerde het LOOWI op 20 mei 2011 een themadag met als centraal thema: hoe krijgen we het als bibliotheken praktisch voor elkaar om het onderwijs in informatievaardigheden in het curriculum te organiseren en te verankeren. Hierbij een nog niet volledig verslag. De presentaties van de inleider en de best practices zijn ook op video vastgelegd. Deze komen op een later tijdstip beschikbaar. Jeroen Bosman, een van de deelnemers, heeft een zestigtal foto's gemaakt over alle gebeurtenissen van de dag. Enkele ervan zijn in dit verslag ter illustratie (in klein formaat) geplaatst. Twintig foto's geven een beeld van de uitkomsten van de afzonderlijke subwerkgroepen. De link naar de foto's krijgen de (beoogde) deelnemers aan de bijeenkomst van 20 mei 2011 via een e-mailbericht toegestuurd.
Thema Binnen het LOOWI wordt breed onderschreven dat onderwijs in informatievaardigheden alleen nut en effect heeft als het gekoppeld is aan curriculumonderdelen die daarbij een beroep doen op de informatievaardigheden van de studenten. Bij voorkeur wordt daaraan aandacht besteed in meerdere studieonderdelen ingebed in een leerlijn over verschillende jaren. In de praktijk blijkt het geen eenvoudige opgave dit te realiseren. Zelfs bij instellingen die in hun leerdoelen of eindtermen expliciet (al dan niet in de vorm van een normering) informatievaardigheden hebben vastgelegd, is het voor de bibliotheekmedewerkers vaak een probleem om dat praktisch voor elkaar te krijgen. Wat moet je kennen, kunnen en doen om dat voor elkaar te krijgen.
Deelnemers Boothzaal Universiteitsbibliotheek Utrecht Belangrijkste onderdeel van deze themadag waren de workshops gericht op het uitwisselen van kennis en inzichten over hoe je met de opleidingen samen kunt werken om effectief onderwijs informatievaardigheden op te zetten.
Programma
Inleiding Boyd Hendriks (Informatieland.nl) over de kunst van het samenwerken. "In de periode waarin we nu leven, met de stand van zaken van technologie en zelfredzaamheid van studenten en onderzoekers worden best practices verwacht rond velden als proactiviteit, training, coaching, informatiestroomlijning, inzet van social media, scientific intelligence, etc., maar ook zaken als onderzoeksopstart, publicatiedoorlooptijd. Op deelgebieden zijn er ervaringen, net als er in zekere gebieden goede ervaringen zijn in het bedrijfsleven"
Boyd Hendriks
Best Practices 1 - CASUS Universiteitsbibliotheek VU Daniel Drittij (
[email protected]) & Imke Limpens (
[email protected]) Het gebruik van leerlijnen rond academische vaardigheden is sterk in opkomst bij de VU. Een samenwerking met het Onderwijscentrum in het kader van de Educatieve Middelen Pool (EMP) maakte het mogelijk om op het juiste moment aan te haken bij verbetertrajecten van bachelorcurricula. Een lezing in het begin van het project aan een groep docenten over het belang van toetsing van informatievaardigheden heeft een belangrijke rol gespeeld in het bewustwordingsproces. Inmiddels besteedt 90% van de bacheloropleidingen aandacht aan informatievaardigheden in samenwerking met de UB-VU. Het onderwijs is diepgaander geworden en er wordt meer aandacht besteed aan de beoordeling. De UB-VU ondersteunt de opleidingen met cursusmateriaal, een toetsvragenbank, een scoringsrubriek en informatiespecialisten die werk- en/of hoorcolleges geven. De UB-VU heeft speciaal voor docenten een informatiesite gemaakt met alle mogelijkheden voor ondersteuning op een rij. Zie de begeleidende dia's bij deze presentatie. 2 - Informatievaardigheden HvA - beleid en implementatie Harrie van der Meer (
[email protected]) Informatievaardighedentrainingen van de HvA Mediatheek richten zich primair op projectintegratie, een werkvorm met het hoogst haalbare leerrendement, waarbij we streven naar integratie met onderzoeksvaardigheden en een leerlijn als vorm. De dekkingsgraad is al groot, het aantal leerlijnen groeit langzaam. De huidige werkwijze voor implementatie is zowel bottom-up als top-down waarbij zichtbaarheid van de mediatheek (overleg, organiseren seminars e.d.), training aan docenten, aandacht voor (intern) scholingsbeleid en betrokkenheid belangrijke ingrediënten zijn. Door te weten wat er speelt kun je op het juiste moment inhaken op de behoeften. Het samen met het onderwijs vormgeven van trainingen (en leerlijnen) vinden wij essentieel. Wij zijn er zeker nog niet. Lang niet al onze trainingen staan officieel in curricula, wij zien verbetermogelijkheden in communicatie (meer topdown), borgen interne kwaliteit door goed scholingsbeleid en nog meer zichtbaarheid van onze toegevoegde waarde in de overkoepelende HvA-doelstellingen. Zie de begeleidende dia's bij deze presentatie. 3 - De lankmoedige bibliotheek - Universiteit Utrecht Jan Kooistra (
[email protected]) TENZIJ het onderwijs in informatievaardigheden binnen een faculteit onder een leerstoel komt te vallen en kan worden opgewerkt tot Omgaan met Wetenschappelijk Materiaal (OMMAT) - hiervoor in directe coöperatie met de universiteitsbibliotheek algemene en gecontextualiseerde programma's ontwikkeld worden - docenten hierin ook zelf opgeleid worden BLIJFT de bibliotheek de oneigenlijke en ondankbare rol toebedeeld om de academische stand op te houden voor een grote groep die allang is afgehaakt - de lat hoog te leggen en te houden voor wie wetenschap bedrijven - te heulen met sociale media - gadgets te verzinnen om de afgedwaalde studenten en medewerkers weer bij de kudde te krijgen - te vertellen hoe wetenschap eigenlijk werkt (of niet soms?) Zie de begeleidende dia's bij deze presentatie. 4 - Samenwerking bij de Avans Hogeschool Niek van Hoof-Verhagen (
[email protected])
Ik ga in op de samenwerking met de Academie voor de Technologie van Gezondheid en Milieu bij Avans Hogeschool zoals die het laatste jaar vorm heeft gekregen. Samenwerking van docenten en informatiespecialist in de curriculumcommissie 2e-jaars heeft er toe geleid dat informatievaardigheid opgenomen is als onderwijsdoel in een onderwijsmodule. Informatievaardigheid is hiermee geïntegreerd in de module en staat er niet meer los van, hetgeen inhoudt dat een student er op beoordeeld wordt in zijn eindproduct. De lessen worden door docent en informatiespecialist samen gemaakt (ieder vanuit zijn eigen expertise) en ook gegeven. Bovendien ga ik in op de totstandkoming van deze samenwerking en op de resultaten ervan. Zie de begeleidende dia's bij deze presentatie. 5 - Aanpak Universiteit Twente Bert Boxem (
[email protected]) Ga als informatiespecialist in de faculteit zitten, liefst mede als vakdocent. Je komt dan vanzelf collega-docenten tegen en kunt informatievaardigheden op een 'natuurlijke manier' promoten. Laat studenten een verplichte toets doen, niet te gemakkelijk. Behalve het niveau van de studenten, stijgt daardoor ook het aanzien van 'informatievaardigheden' bij studenten, docenten en opleiding. Vaardigheden leer je door toepassen en door het nut te ervaren. Sluit aan bij praktijkgerelateerd onderwijs (projecten, stage en dergelijke) om informatie-vaardigheden aan te leren. Je komt daar eerder binnen dan bij een kleiner gespecialiseerd vak. Iedereen beaamt dat een nieuw project in de beroepspraktijk begint met informatiezoeken. Zie de begeleidende dia's bij deze presentatie. 6 - Informatievaardigheden: Implementatie aan de hand van merkwaarden en manieren Hogeschool Zuyd Ingrid Kars-Moerkamp (
[email protected]) & Brigitte Stijns (
[email protected]) Bij Hogeschool Zuyd is het project om studenten en medewerkers informatievaardiger te maken niet alleen vanuit de bibliotheek gekomen, maar ook als opdracht van het CvB. In 2009 is dit begonnen met een inventarisatie van de instructies die op dat moment bij de verschillende locaties werden gegeven. In 2010 hebben alle bibliothecarissen een didactische cursus gevolgd om in ieder geval deskundiger in het geven van instructies en workshops. Ook gekomen tot een basisinstructie die op iedere locatie dezelfde onderdelen bevat. In 2011 zal een 0-meting worden gedaan in QMP om de basis vast te stellen. Dit ook als herhaling uitvoeren om de vooruitgang in informatievaardigheid te kunnen meten. Voorstellen voor instructies in 2012 worden nu door alle locaties bekeken en geëvalueerd op haalbaarheid. Zie de begeleidende dia's bij deze presentatie. 7 - Informatievaardighedenonderwijs bij de TU Delft Library Nicole Will (
[email protected]) In 2008 is de TU Delft Library gestart met de ontwikkeling van online instructies informatievaardigheden. Het complete programma is uitgewerkt in 3 niveaus: basis en gevorderd voor de bachelorstudenten en expert voor masterstudenten (nog in ontwikkeling). Het basis en gevorderd niveau bevatten elk een tiental formatieve toetsen. De instructies zijn aan een projectvak gekoppeld, waar de aangeleerde vaardigheden meteen toegepast worden. De online instructies kunnen als practicum gegeven worden of thuis doorgenomen. Deze flexibele aanpak maakt het mogelijk deze instructies veelvuldig en snel in te zetten. Zie de begeleidende dia's bij deze presentatie. 8 - Leerlijn Informatievaardigheden. Universiteit van Tilburg Henri Vermijs (
[email protected]) Aanleiding voor het opzetten van de leerlijnen was de constatering bij faculteiten, dat docenten erg veel tijd kwijt waren bij de scriptiebegeleiding van studenten. Dit werd vooral veroorzaakt door een gebrek aan academische vaardigheden zoals onderzoeksvaardigheden, schrijfvaardigheden en informatievaardigheden. Analyse van het curriculum toonde aan dat er geen of slechte borging was voor een aantal van deze vaardigheden in het programma; docenten waren ook niet op de hoogte van inhoudelijke activiteiten van collega's. Door het opzetten van de leerlijnen werd een grote mate van transparantie gecreëerd met betrekking tot de activiteiten voor academische vaardigheden en door 'situated learning' ontstond een hechte
verankering van die activiteiten in het curriculum. Zie de begeleidende dia's bij deze presentatie.
Workshops De practices vormden een uitgangspunt bij de workshops. In de workshops inventariseerden en bediscussieerden de deelnemers vanuit ieders eigen ervaring wat je als bibliotheekmedewerker nodig hebt om succesvol samen te werken met de opleidingen bij het onderwijs in informatievaardigheden. Dat gebeurde aan de hand van een viertal casussen. Binnen ieder werkgroep (6) werden door subgroepen ieder van de casussen uitgewerkt. CASUS A - Ambities in het hoger onderwijs Het College van Bestuur heeft in haar instellingsplan aangegeven dat de instelling alle studenten wil opleiden tot professionals en kritische, betrokken burgers. Een commissie gaat zich bezighouden met beginnende HO/WO-studenten. In haar actieplan heeft de commissie opgenomen dat vaardighedenonderwijs een belangrijke plek moet krijgen in het curriculum. Jij wordt benaderd door de voorzitter van de commissie met het verzoek om als bibliotheek een actieplan voor informatievaardigheden uit te werken voor de hele instelling. Hoe ga je te werk?
Gedeeltelijke uitwerking van Casus A CASUS B - De bibliotheek in zicht Het College van Bestuur heeft in haar instellingsplan aangegeven dat de instelling alle studenten wil opleiden tot professionals en kritische, betrokken burgers. Een commissie gaat zich bezighouden met beginnende HO/WO-studenten. In haar actieplan heeft de commissie opgenomen dat vaardighedenonderwijs een belangrijke plek moet krijgen in het curriculum. Je verneemt via intranet van de instelling dat deze commissie is ingesteld. In het actieplan worden informatievaardigheden en de bibliotheek niet genoemd. Hoe zorg je ervoor dat je als bibliotheek aansluiting vindt bij de plannen van de commissie? CASUS C - Enthousiasme op de werkvloer Je hebt goed contact met enkele docenten van een opleiding. Al jaren verzorg je een onderdeel informatievaardigheden en dat loopt voor beide partijen naar wens. Door een herziening van het curriculum blijkt er voortaan geen plek meer te zijn voor jouw onderdeel. De docent belt je teleurgesteld op met deze mededeling. Wat ga je doen? CASUS D - Alle hens aan dek Vorig jaar heb je een project geleid met enkele opleidingen om het onderwijs informatievaardigheden beter vorm te geven. Dat is goed gelukt: de studenten blijken een stuk vaardiger te zijn geworden; de docenten zijn ook tevreden omdat de samenwerking niet tot heel veel meer werkdruk geleid heeft en de opleiding is gecharmeerd van het maatwerk dat de bibliotheek levert. Tijdens een instellingsbrede bijeenkomst waar je de projectresultaten presenteert aan andere opleidingen blijkt er overweldigende belangstelling te zijn. In de week die erop volgt treft je verzoeken aan voor een programma-op-maat aan van maar liefst 15 opleidingen. Hoe ga je aan de slag? Integreren van ideeën en oplossingen Na de eerste uitwerking bepaalden alle deelnemers per casus, nadat iedere subgroep zijn uitwerking had gepresenteerd, wat respectievelijk de best uitgewerkte casus A, B, C en D was.
In een plenaire bijeenkomst worden de ieder van de best uitgewerkte casussen aan alle deelnemers gepresenteerd. Aan de (winnende) casussen werd gevraagd van hun casus de twee belangrijkste elementen voor een succesvolle aanpak te selecteren. Vervolgens werd aan alle deelnemers gevraagd van de 10 geselecteerde elementen één (1) element als het allerbelangrijkste te bestempelen. Casus A1
Belangrijkste element 1 Creativiteit vraag geen beperking Randvoorwaarde: Vrij denken
3
A2 B
Masseren Meerwaarde aantonen
9 27
C D
Draagvlak zoeken binnen de opleiding Regeren is vooruitzien
5 2
Eindoordeel Top 3 1. Meerwaarde aantonen (27) 2. Masseren (9) 3. Zelf vernieuwen / aansluiten (8)
____________________ Kees Hopstaken 12 juni 2011 ____________________
Belangrijkste element 2 Doel collectief Betere studieresultaten (meer dan werd gevraagd) Tools voor docenten Alliantie vorming met opleiding Verbeteren zichtbaarheid naar boven Zelf vernieuwen aansluiten Inventarisatie van wensen Smilie
3
4 3 8 6
Weging van alle belangrijke elementen door de deelnemers:
