Verslag 3 februari 2011, Kenniskring Duurzaamheid ‘Samen zorgen voor minder CO2 in de Nederlandse spoorketen’ Een jaar lang verzamelden ruim 15 leden van Railforum in de kenniskring Duurzaamheid gegevens om de CO2-voetafdruk van de Nederlandse spoorketen inzichtelijk te maken. In alle openheid wisselden aannemers, vervoerders, materieelfabrikanten, spoorbeheerder en adviseurs hun kennis uit. Vandaag verwelkomt Léon Linders de aanwezigen bij de presentatie van de voetafdruk in het Trefpunt. Waar moeten we ons als spoorsector op richten om de CO2-uitstoot per reizigerskilometer tot een minimum te beperken? Na de presentatie van de voetafdruk gaat men in een interactieve setting op zoek naar manieren om deze uitdaging succesvol aan te gaan. Léon Linders kondigt alvast aan dat men na afloop van de bijeenkomst een rapportage kan downloaden van www.railforum.nl waarin de deelnemers alles uitgebreid kunt nalezen.
Presentatie van de voetafdruk door Wim Oosterwijk en Ingeborg Brouwer Aanleiding en doel
Vaststellen meest effectieve CO2-reductiemogelijkheden
Bij vrijwel alle partijen in de spoorsector staat CO2-reductie hoog op de agenda. Iedereen neemt binnen haar eigen werkveld diverse CO2-reducerende maatregelen, maar waar kunnen we als sector nu echt grote klappen maken? Wat is het effect van een maatregel in de ene schakel op andere schakels van de spoorketen? De benenwagen en de fiets zal het spoor nooit verslaan, maar met meer inzicht in de CO2-effecten ervan kan de sector gerichter aan de slag om in ieder geval in de buurt van CO2-neutraal te komen.
Bij benadering vaststellen klimaatvriendelijkheid spoorvervoer
Vergelijking van de klimaatbelasting van verschillende vervoerswijzen beperkt zich tot nu toe alleen tot het energieverbruik van het vervoermiddel per reizigerskilometer, in het geval van de trein de tractie-energie. Diverse rapporten (bijv. STREAM Studie naar TRansport Emissies van Alle Modaliteiten, CE Delft, 2008) veronderstellen dat als men ook de bouw van de infrastructuur e.d. in de cijfers mee zou nemen het spoor er in verhouding met andere modaliteiten wel eens minder gunstig uit kan komen. De kenniskring wilde graag weten of dit ook daadwerkelijk het geval is. Hoe is de footprint tot stand gekomen? De gebruikte methode is pragmatisch. Het ging de kenniskring om een eerste stap en niet om de cijfers achter de komma. De werkgroep splitste zich op in een werkgroep infra en een werkgroep materieel. Beide werkgroepen verzamelden zoveel mogelijk gegevens over CO2-effecten in de verschillende levensfase van spoorinfrastructuur en materieel: engineering, bouw, gebruik, onderhoud en sloop. Vervolgens rekende men de cijfers om naar gram CO2 per reizigerskilometer (rkm). Uitgangspunten Men heeft het jaar 2009 als uitgangspunt genomen. Ook voor de omrekening naar rkm gebruikten de werkgroepen het aantal reizigerskilometers uit 2009: 1,7 miljard. Scope Op basis van beschikbare gegevens, complexiteit en relevantie voor het doel van het onderzoek kozen de werkgroepen ervoor bepaalde zaken wel en niet mee te nemen in de expertanalyse. Men richtte zich op personenvervoer, zowel het hoofdrailnet als de regionale lijnen zijn meegenomen. Ook het energieverbruik van de stations is in de cijfers verwerkt. Wat niet meegenomen is zijn bepaalde specifieke lijnen zoals de Hanzelijn en de HSL-Zuid. Het goederenvervoer en effecten van voor- en natransport zijn ook buiten de scope gelaten. Aannames Omdat de werkgroepen besloten de regionale lijnen wel en het goederenvervoer juist niet mee te nemen zijn er een aantal aannames gedaan.
-
De verhouding goederen/personenvervoer op het spoor is 20/80. De infracijfers zijn met 20% verlaagd. CO2-effecten van het NS-materieel zijn ongeveer gelijk aan die van het materieel van de regionale vervoerders.
Na bovenstaande algemene toelichting vertelden Wim Oosterwijk voor de werkgroep materieel en Ingeborg Brouwer voor de werkgroep infra welke berekening per post is gemaakt.
Conclusies, doelstellingen en uitdaging door Michiel Deerenberg Conclusies De CO2-uitstoot van infra is met 22% wel significant, maar niet dominant. Inclusief de infrastructuur e.d. komt dit onderzoek uit op een CO 2voetafdruk van 54 gram CO2 per reizigerskilometer. Zelfs als dit getal het dubbele blijkt dan is het spoor nog schoner dan de auto. Het vervoer per spoor is echt een schoon en zuinig alternatief. Het energieverbruik van de trein en het materiaal voor bouw en onderhoud infra zijn twee grootverbruikers, daar is nog veel winst te halen. Interessant is welk effect ingrepen in andere schakels hebben op deze grote posten. Doelstellingen spoorbedrijven en uitdaging In 2009 was de CO2-uitstoot per reizigerskilometer volgens dit onderzoek 54 gram. In 2020 moet dat volgens Europese doelstellingen 48 gram zijn. In de MJA NS en ProRail staat dat een verbetering van 2% per jaar gehaald moet worden. Dat betekent dat je in 2020 die verbetering kunt halen. In 2050 moeten we verder zakken naar 12 gram en liefst natuurlijk nog verder. Wat kunnen we doen om ook deze doelstelling te halen?
Vragen en opmerkingen Tijdens de presentatie kwamen er diverse vragen/opmerkingen uit het publiek. Hieronder vind u de antwoorden die men kreeg. -
-
-
Bij het verzamelen van gegevens om te komen tot een CO2–footprint is uitgegaan van 2009. Er is gekozen voor 2009 om een goede vergelijking te kunnen maken. Materieel, bouw en onderhoud van materieel en de sloop is allemaal meegenomen bij de berekening. Van stations is alleen het energieverbruik meegenomen. De bouw dus niet. Er is geen rekening gehouden met de commerciële ruimten op het station. Ook is het gebruik van groene stroom meegenomen. Er wordt 10% groene stroom ingekocht. Het hergebruik van ballast zit ook in de cijfers alhoewel dat nog dieper uitgewerkt zou kunnen worden. Bij de berekening is alleen nieuwbouw meegenomen. Dit is vergeleken met ProRail cijfers voor wat er al aan infra lag en dat klopte heel goed met de huidige berekening. Het zou inderdaad goed zijn voor- en natransport mee te nemen. Deze cijfers kunnen significant zijn. De bezettingsgraad van het materieel is belangrijk voor de berekening van CO 2-uitstoot per reizigerskilometers. Een goedgevulde dubbeldekker geeft een beter gemiddelde dan een gewone trein. Kosten zijn een prikkel in het systeem om minder energie te gebruiken. Voor een correcte berekening is er uitgegaan van 20% goederen en 80% reizigers. De 20% goederen is er van afgetrokken. Ook is er bij de berekening rekening gehouden met ruwe grondstoffen. De oplossing ligt volgens de kenniskring niet bij energieproducenten. Een uitstoot van 0% is onmogelijk. Voor een deel ligt reductie van CO 2 wel buiten de sector.
-
-
Ieder goed onderzoek roept vragen op, zo ook dit onderzoek maar de kenniskring krijgt een compliment uit de zaal voor het zetten van deze eerste stap en de breedte en diepte van het onderzoek. Van de grootste post ‘energieverbruik trein’ is 10% toe te wijzen aan energieverliezen. Als je die los bekijkt is het gelijk de op een na grootste post van de hele voetafdruk.
Overhandiging rapportage Na het vragenrondje overhandigt Léon de rapportage aan Corina de Jongh. Corina bedankt hem en zegt dat zij trots is op het resultaat. Dit leek twee jaar geleden nog onmogelijk. Met respect met elkaar gegevens omgaan heeft tot dit resultaat geleid. Het is nu belangrijk om door te pakken. Zij vraagt de aanwezigen dan ook om inbreng, zodat dit onderwerp verder uitgewerkt kan worden. Wellicht is het goed het stadsvervoer en het voor- en natransport er bij te betrekken. Zij wenst iedereen veel succes bij de interactieve sessie en is benieuwd wat Railforum tijdens het jaarcongres op 10 november kan laten zien aan de leden omtrent dit onderwerp. De rapportage kunt u downloaden van www.railforum.nl
Tafelgesprekken In vijf groepen bogen de deelnemers zich over twee vragen: 1. Hoe kunnen we de 54 gram CO2 per reizigerskilometer verder terug brengen naar maximaal 12 gram in 2050? Concrete maatregelen e.d. 2. Kan Railforum hier in nog een rol spelen? Zo ja, op welke manier? Is een vervolg van de kenniskring gewenst? De tafelheren- en dame koppelden na afloop twee punten per vraag plenair terug. tafel 1 o.l.v. Michiel Deerenberg Oplossingen - Optimalisering van de levensduur van zowel materieel als infra. - Spoorgronden gebruiken om energie op te wekken. Rol Railforum Railforum kan fungeren als een klankbord waar bedrijven in een ‘veillige’ setting kunnen praten over Quick wins, leerpunten, onderzoeken wat stad- en streekvervoer en goederenvervoer kunnen bijdragen. Verder kan Railforum het belang van het reduceren van CO2 door de railsector uitdragen. Tafel 2 o.l.v. Wim Oosterwijk Oplossingen - Bezettingsgraad verhogen d.m.v. optimale (dynamische) inzet materieel op basis van informatie. - Energieopslag in materieel en infra. Die energie kan ook terug geleverd worden aan het elektriciteitsnetwerk. Rol Railforum Railforum kan de werkgroepen faciliteren bij het selecteren van onderwerpen, wie heb je daarvoor nodig, wat kan het potentiële effect zijn en hoe haalbaar is het. Er wordt gedacht aan drie werkgroepen: aanleg, exploitatie en hergebruik. Het is goed ook te kijken naar belemmeringen die het tot stand komen in de weg staan (gedragsverandering).
Tafel 3 o.l.v. Ingeborg Brouwer Oplossingen - CO2-reductie koppelen aan bonussen directie - Continue blijven rijden, andere oplossing voor uitstappen Rol Railforum Railforum kan groepen zoals de bestaande DIA-groep (Duurzaam ondernemen en Innovaties Aannemers) verder uitbreiden. Deze groepen moeten dan wel dynamisch zijn van samenstelling. Railforum kan draagvlak creëren voor innovaties. Tafel 4 o.l.v. Johan van Dalen Oplossingen - Aandacht voor interactie materieel en infra is zeer belangrijk! - Oplossing zoeken voor probleem dat de baten van een maatregel voor een andere schakel zijn, dan de schakel waarin een maatregel genomen wordt en geld kost. Incentives op de goede plek aanbrengen. - Levensduur materieel en infra optimaliseren. Rol Railforum Railforum zou stuwende kracht moeten zijn om bedrijven op deze manier aan tafel te houden om 1. wat meer inzicht te creëren hoe de samenhang infra – trein bij de oplossingen ongeveer in elkaar zit, en vervolgens 2. de kosten per vermeden ton CO2 te bepalen 3. daaruit samen een lijst kiezen met prioriteit en 4. er vervolgens aan gaan werken. Niet streven naar een ‘top’ zoveel om tijdrovende discussie over criteria te vermijden. Belangrijkste is dát je samen een lijstje maakt en er aan gaat werken. Help de sector om te leren van het buitenland. Voorbeeld: RET, RATP etc werken samen aan het EU project tickettokyoto.EU Maak meer verbindingen tussen de bedrijven en universiteiten waar al veel onderzoek gebeurt op gebied van duurzaamheid. Roep de directeuren bij elkaar voor een intentieovereenkomst om voorgaande ideeën aan te pakken. Je ziet dat er veel samenhang is in de keten. Bevorder dat bedrijven bij elkaar gaan kijken wat er mogelijk is. Tafel 5 o.l.v. Marc de Vos Oplossingen - Er gebeurt al heel veel, maar afstemming tussen bedrijven kan beter. - CO2-effecten meenemen in ontwerpcriteria en aanbestedingscriteria. Rol Railforum Railforum biedt een goed platform voor het fijnslijpen van de analyse: zeker doorgaan. Zie ook antwoorden vorige tafels.
Vervolg en afsluiting Léon Linders dankt de aanwezigen voor hun veelheid aan ideeën. Het bestuur van Railforum bespreekt dit 18 maart tijdens hun bestuursvergadering. Hij verwacht dat Railforum bij het vervolg zeker een faciliterende rol zal krijgen. Alle ideeën van vanmiddag worden verzameld en hierover wordt per mail gecommuniceerd. Het is zinvol bij het vervolg van de kenniskring Duurzaamheid te kijken waar duurzaamheid en innovatie kunnen worden gecombineerd. Eind maart ontvangt iedereen die 3 februari aanwezig was meer informatie over het vervolg van de kenniskring en een uitnodiging deel te nemen.
Uitwerking flappen gesprekstafels Tafel 1 o.l.v. Michiel Deerenberg Materieel Gemiddelde snelheid van treinen omlaag Voertuigcapaciteit beter aanpassen aan de vraag Terugleveren energie aan openbaar elektriciteitsnet Restwarmte remmen gebruiken voor verwarming Bij modernisering materiaal recyclen voor trein of juist heel andere sector Aanpassen spanning bovenleiding Zonnecellen op stationsdaken Levering energie aan net of in diesel geproduceerd met minder CO2-uitstoot Lage treinen Lichte treinen Energieverbruik trein naar beneden Trein lichter (conflict met veiligheid) Regelgeving (CO2 tax) Investeren in de Nederlandse krachten , wind en water (zoet/zout) Voeden van bovenleiding met windenergie op bovenleiding Effectief wegzetten van treinen (’s nachts) Magneettrein (Zeitgeist docu) Bezettingsgraad 27% verhogen (Picken opvragen) Energie opwekken in trein (zonnepanelen, windenergie, wrijvingsenergie) 25KV inzetten bij vervanging Windmolens plaatsen over bovenleiding voor energie trein (idee Movares of Arcadis) Levensduur materieel verlengen en daadwerkelijk realiseren Statrein Geluidschermen met windvangers die draaien op wind van passerende trein Inkoop groene stroom Windmolens op spoorgrond Infra De infra gebruiken voor besparing buiten het spoor Hergebruik e Participeren in buitenland, bijvoorbeeld 2 hands naar landen met minder eisen Duurzame materialen i.p.v. traditioneel (beton dwarsligger/staal), stalen bovenleidingmast (hout en bvl-mast) Stations verhoogd aanleggen (zie Denemarken zwaartekracht afremmen/versnellen) Onderscheid maken tussen maatregelen voor de Randstad en daar buiten Meer personen verlaagt CO2 per reizigerskilometer Verlies aan net minimaliseren Japan treinsysteem, minder stoppen, minder ? Klimaatbeheersing treinen optimaliseren Treinafval omzetten in energie + vergisten toiletafval Trias energetica meenemen Wissels reduceren, meer doorgaande trajecten Dynamisch optimaliseren rijgedrag machinisten Fitnesstoestellen met eigen energieopwekking in de trein Combineer reizen en werken beter, 1 uur werken is 1 uur zonder kantoor Tafel 2 o.l.v. Wim Oosterwijk Materieel Besparend rijden Terugwinnen (rem)energie Meer reizigers per voertuig Verbeteren bezettingsgraad (spits-dal-migratie) Materieel eerder afschrijven Verminderen weerstand materieel met infra Zuinig opstellen (-/-10%)
Wiel rail wrijvingsefficiëntie controleren Massa reductie materieel Netverliezen aanpakken Doorstroming op emplacementen verbeteren Minder leeg materieel In energieverbruik trein verborgen interactie (nu CO2 materieel en infra gescheiden geïnventariseerd) Grootste post infra: vervanging, ook deze direct gerelateerd aan materieel Het nieuwe rijden (-/- 10%) Infra Gewicht en transportverlies. Verhogen bovenleiding spanning (minder verlies) Duurzame opwekking energie dicht bij de infra Verruiming regelgeving om innovaties mogelijk te maken Slim schakelen Innovatie van treinstellen: 40 jaar levensduur…? Wat doet dat met innovatie Duurzame energieopwekking op sporen/treinen Concurrentiepositie deur tot deur andere modaliteiten Versimpelen infra Bewust aken levert besparing op (ca. 5%) Hoe: top 10 kiezen en verdeling opbrengsten/kosten Tafel 3 o.l.v. Ingeborg Brouwer Materieel Bonussen koppelen aan duurzaamheidsprestaties Werkgroep Vervoer over het nieuwe reizen Overzicht van op de plank liggende voorstellen Leaseketen mobiliteit plannen Gezamenlijk invoeren van het nieuwe rijden Leisure en mobiliteit (spinnen in de trein) Snelheid treinen verlagen Trein niet meer stilstaan middels shuttle constructie Duurzame energie energiebedrijf Aanpassen materieel Veolia (8%) Aanpassen rijgedrag Veolia (8%) Remenergie Warmte pomp Supercaps i.p.v. elektra en diesel Infra Benchmarking CO2 prestaties Werkzaamheden beter afstemmen en combineren (per locatie) Spoorballast recyclen tot spoorse producten (dwarsliggers, vlinderblokken e.d.) Voorschriften t.b.v. herprofileren spoorstaven, wisselen van spoorstaven (rijkant) Alleen dat doen wat noodzakelijk is Lichtere rijtuigen Aantal reizigerskilometers moet omhoog (bezettingsgraad 28%) Tafel 4 o.l.v. Johan van Dalen Materieel Dynamische inzet materieel (vraaggestuurd daardoor hogere bezettingsgraad) 50 gr CO2/rkm 12,5 jaar 2050, reizigers + 26% 100%. Totale CO2 blijft helaas gelijk in de spoorsector, maar die win je terug op minder automobilsten Smart Srid ontwikkeling voor spoor Van info plus schermen naar SMS service voor reizigers CO2 reductie koppelen met normen, voorschriften en vrijgegeven producten. Prikkel invoeren om energiezuinige producten ook vrij te geven Trein beter aero dynamisch Samenwerken met buitenlandse vervoermaatschappijen Groot inkopen, lagere prijzen Hogere eisen treinen Materieel inzet op basis van planning De ProRail prijsvraag ideeën opnieuw bekijken
100% windenergie Nu 100% groene energie kan simpelweg niet, wel met Noorse waterturbines of zelfs NS windmolenpark Energie zuinig rijden in optima forma, incl. een energie zuinige dienstregeling Flexibel perron toewijzen Bezettingsgraad verhogen Geef reisadvies met CO2 footprint Buffer teruggewonnen energie in de trein, buffer stationair op stations Zo veel mogelijk energiezuinig materieel inzetten Railenergie kennis als input gebruiken WWW.railenergie.eu Betere capaciteitsverdeling VL om tussentijds stoppen van treinen te voorkomen Materieel eerder afschrijven Materieel inzet afstemmen op reizigersaantallen Reductie facilitaire energie van kantoren, gebouwen Deuren automatisch sluiten Tariefacties NS verhogen bezettingsgraad Treinkilometers zijn duurzame vervoerskilometers Lagere treinsnelheid, langer doorrijden op tempo bij knooppunt Adviessnelheid waarbij je door mag rijden Infra Regeneratie remenergie Vrijwillige CO2 compensatie per rkm laten betalen voor opwekking groene energie Een beetje meer de DB aanpak Slim hergebruik van staven, dwarsliggers en ballast Toepassen Dubocalc in ontwerpfase 25KV Wiel rail conditionering, verdubbeling levensduur spoorstaaf door smeren Alleen CO2 vriendelijk staal en beton ProRail voor infra standaard voorschriften aanbestedingsbeleid Bij lage bezettingsgraad, tijd gebruiken voor onderhoud i.p.v. nacht Ingenieurs bureaus bereiken over standaard life-cycle berekening ProRail als energieleverancier Alternatieve energie mogelijk maken Bijplaatsen onderstations, daardoor minder netverlies, windenergie daar opslaan Slim schakelen, met notes 30% minder door dwarskoppelen bovenleiding t.v.15 jaar Terugleveren energie aan elektriciteitsnet Alternatieve energievoorziening, bijv. schakelen aan net Verlagen gewicht trein Alternatieven voor beton Minder wissels, vastere treinpaden Koppeling facilitaire energie vervoerder – infrabeheerder. Op kosten een collectieve prikkel inbrengen Lager bogen en wissels, ongelijkvloerse kruisingen Lagere spanning 3000 volt bestaand net Nieuwe sporen op 25KV Windmolens aan het spoor (België) Terugleveren via reversable substations Energieverbruik infra Hoogwaardig materiaal gebruik infra Waardering voor optimalisatie voor Total life-cycle infra Wisselverwarming op aardwarmte Wisselverwarming via slimme technologie Op hogere spanning rijden maakt PHS mogelijk, minder verliezen Bufferen langs het spoor Scheiden verkeersstromen Eigen groene stroom productie op zee bekijken Stations bouwen met standaard herbruikbare modules Opheffen klein haltes Dimbare LED-verlichting in trein en op stations Gebruik/beloon innovaties Co-modality/modal shift
Tafel 5 o.l.v. Marc de Vos Materieel (incl. algemeen) Alternatieve energiebronnen: zon / wind CO2 als aanbestedingscriterium Ontwerpcriteria voor CO2 voor nieuwbouw (infra en treinen) Inkoop van meer groene stroom Benchmark met chemische industrie Energie opslaan in de trein Laat zien dat het kan: project ‘de groene trein’ laten rijden als proto Energie zuinig opstellen van materieel Het nieuwe rijden voor de machinist Neem een prikkel in de gebruiksvergoeding op voor energie Aanbesteden op lifecycle niveau van het systeem Zonnecel op het dak van materieel NS op de CO2 prestatieladder (!) Regelgeving / veiligheidseisen flexibiliseren voor nieuwe innovaties Meer herstellen van componenten dan vervangen (geen wegwerp economie) Reizigerstromen beter verdelen Strengere eisen aan duurzaamheid van nieuw materieel Zorg voor een betere kwaliteit van het spoorsysteem (reizigersinfo) opdat de forens de auto laat staan Gewichtsreductie bij nieuwbouw Hybride treinen Duurzaam reviseren MKBA voor 40 jaar ipv 10 jaar Peak shaving door toepassing van energieopslag in de trein Kernenergie gebruiken Handel in CO2 rechten binnen de branche Infra Geen prikkel tot CO2 reductie voor spoorvervoer Meer sturen op bezettingsgraad Aannemer: ‘We kunnen we minder CO2 uitstoten, maar dat is duurder’ Ontwerp kunstwerken: alternatieven voor beton ? Verhoging aantal passagiers per trein Aanpassen dienstregeling, sturing, machinisten gedrag Zelf energie opwekken op ProRail areaal Hogere netspanning
Aanwezigen Bedrijfsnaam
Deelnemer
Functie
ASSET Rail BV
Ing. P.A. Ahsman
Directeur
TU Delft
Dhr. B.J.J. Bennebroek
Student
Grontmij Nederland B.V.
Mevr. ir. I. van Beuzekom
Adviseur Duurzaamheid
voestalpine Railpro BV
Ing. E. Brink
Teamleider kwaliteitsborging producten
KWA Bedrijfsadviseurs BV
Dhr. E. van den Brink
Adviseur
BAM Rail bv
Mevr. ir. I.J.C. Brouwer
Consultant Business Development
De Meteoor
Ing. K. Cornelissen
Salesmanager Railcon
ROVER
Dhr. A. Couwenberg
Secr. Afd. Brabant
Agentschap-NL
Dhr. H.M.M. Cox
Programma adviseur
NedTrain B.V.
Mevr. drs. M.W.C. Daamen
Coördinator programma Duurzamer Ondernemen
ProRail b.v.
Ir. L.J. van Dalen
Adviseur externe kwaliteit
Grontmij Nederland B.V.
Ir. N.J.M. van Dalen
Adviseur Spoor en Civiele Techniek
ProRail b.v.
Dhr. M. Deerenberg
Programmamanager Duurzaamheid
Railinfra Solutions
Mevr. ir. S.F. Delrue
Projectleider
Movinnio
Ir. J.A.H. Dickhaut
Directeur
CQM B.V.
Dr.ir. J. van Doremalen CIRM
Partner/senior consultant
Dhr. A. Douma
Douma Public Affairs
BAM Rail bv
Ing. S.M. Freijsen
Adviseur KAM/SV
Lloyd's Register Rail Europe B.V.
Dhr. P-P. Frielink
Sr. Projectleider
Agentschap-NL
Dhr. F. Gerritse
Beleidsadviseur mobiliteit en ruimte
VOITH Railservices B.V.
Dhr. B. Gerritsen
Locatie Manager
KEMA N.V.
Dhr. R. van Gerwen
Sr. Consultant
Volker Wessels
Dhr. R.J. de Groot
Project Manager Corporate Responsibility
Strukton Rail bv
Dhr. E. Helmink
Werkpakketcoördinator/Coörd. HanzaRailTeam
AT Osborne B.V.
Mevr. ir. L. van Hilten
Adviseur Gebiedsontwikkeling
NedTrain B.V.
Drs. J.C. Hoetmer
Manager Creatieve Bedrijfsvoering
Railforum
Mevr. V.M. Jansen
Communicatiemanager
Railforum
Mevr. drs. C.A. de Jongh
Directeur
TNO
Drs. J.L. Joppe
R&D manager railinfra monitoring systems
NedTrain B.V.
Mevr. M. Klaversma MSc.
Management Trainee
RET N.V.
Dhr. T. Konijnendijk
Coördinator innovatie en productontwikkeling
Imtech Traffic & Infra
Dhr. A. Landzaat
Bedrijfsleider
Bonder Recycling en Overslag BV
Dhr. M. de Langen
Bedrijfsleider
ALSTOM Transport B.V.
Ir. L.E. Linders MBA
Algemeen directeur
NS
Ir. R. Luijt
Manager Energie & Milieu NSR
Arcadis
Ir. D.J. Manné
Trainee
PwC
Dhr. R. Mathlener
Sustainability
Strukton Rail bv
Dhr. R. Mooren
Afstudeerder
Movares
Drs. R.J. Morsch
Businessmanager duurzaam
Strukton Rail bv
Ing. R. van Oeveren BSc
Business Development
ProRail b.v.
Ir. G.H.M. Olde Monnikhof
Teamleider Milieu (Operatie/AM - afd. VMJB)
NS
Drs. W. Oosterwijk
Adviseur Communicatie Duurzaamheid
NedTrain B.V.
Dhr. R. Oudshoorn
Finance Management Trainee
GVB
Ing. A. Plieger
Hoofd Ingenieursbureau
Railforum
Mevr. C.C. Pronk-Smorenburg
Projectassistente
NPC
Dr.ir. H.J. van Ree
Sr. Consultant Sustainability
VeoliaTransport Nederland BV
Dhr. P. Rossou
Fleetmanager Rail
TriOpSys B.V.
Dhr. H. Schuringa
Account manager
Ministerie van Infrastructuur en Milieu Dhr. D.J. Sloot
Senior beleidsmedewerker DGmo
TU Delft
Dr.ir. M.J..M.M. Steenbergen
Railway Engineering
KEMA N.V.
Ir. G.J. Stienstra
Sr. Consultant
DHV Groep
Dhr. V. Swinkels
Sr. Adviseur Energie en Klimaat
NS
Mevr. ir. P.M. Temme
Programmamanager Duurzaamheid en Innovatie
Dura Vermeer Railnfra BV
Ing. H. Tigchelaar
Bedrijfsleider
Ministerie van Infrastructuur en Milieu Dhr. T. van Tilborg
Directie Spoorvervoer, DGMo
Koninklijk Nederlands Vervoer
Ir. A.J. Toet
Directeur
DHV Groep
Ing. X.G.M. Utberg MBA
Directeur Rail
VolkerRail Nederland bv
Dhr. C. van Veen
Projectleider Optimalisatie & Innovatie
Movares
Ir. J.A. van der Velde
Strategisch adviseur
Movares
Ir. D.J. Verheul BSc
Manager Innovatie
Dura Vermeer Railnfra BV
Ing. A. Vermeer
Divisiedirecteur
BAM Rail bv
Ir. K.J. Visser
Consultant Business Development
ProRail b.v.
Dhr. P. van der Voort
Programmamanager CO2 Innovaties
ALSTOM Transport B.V.
Dhr. M. de Vos
Sales director
Rail Cargo information Netherlands
Mevr. S. van Waardenburg
Communicatie Manager
Arcadis
Mevr. H. Warmoeskerken
Projectleider Energie & Duurzaamheid
ProRail b.v.
Dhr. P. van Waveren
Medewerker Capaciteitsmanagement
De Meteoor
Dhr. J.J. Wensing
Salesmanager
inno-V
Dhr. D. Westervaarder
Managing partner bedrijfsvoering en spoor
Vialis bv
Dhr. P.J.G. Wisman
Directeur openbaar vervoer
