VERRIJK UZELF! In het Rijksmuseum kunt u veel meer dan genieten van kunst en geschiedenis, ronddwalen of doelgericht uw favorieten opzoeken. Het is ook een plek om te luisteren naar de boeiende en leerrijke verhalen waarin onze conservatoren, restauratoren en rondleiders hun passie en kennis met u delen. En het is de plek waar u zelf, begeleid door onze deskundige workshopdocenten, creatief aan de slag kunt gaan door te tekenen, te schilderen of te fotograferen in één of meer van de workshops en cursussen in onze Teekenschool. Daarnaast brengen acteurs hier de geschiedenis tot leven. In dit magazine staat alles op een rij. Het Rijksmuseum is dé plek voor maximale zelfverrijking. Ik kan met trots zeggen dat onze Rijksmuseumprogramma’s uniek zijn: ze zijn juist hier op hun plaats omdat ze altijd aansluiten bij wat er in het museum te zien is, of het nu een aanwinst is, een bruikleen of een tentoonstelling. En er is voor elk wat wils: iedereen, jong en oud, kan bij ons terecht voor een geschikt programma. Ons motto is immers: het Rijksmuseum is ván en vóór iedereen. Met deze programma’s bieden we dan ook iedereen gelegenheid om het museum en zijn collectie te ontdekken. Ik hoop u in het Rijksmuseum en de Teekenschool te mogen begroeten, en wens u een inspirerend en verrijkend seizoen in het Rijks!
Foto Frank Ruiter
Wim Pijbes, Hoofddirecteur Rijksmuseum
Founder
hoofdsponsoren
1
rijks college volwassenen auditorium Rijksmuseum Colleges bieden inzicht en verdieping bij tentoonstellingen en de collectie en worden gegeven door conservatoren en restauratoren van het Rijksmuseum
Vriend & vijand Maand van de geschiedenis September | Oktober 2014 Wie is je vriend, wie je vijand? De Maand van de Geschiedenis staat dit jaar in het teken van het thema Vriend & Vijand.
Deze vierdelige collegereeks gaat het over de manier waarop Nederland zich op cruciale momenten in haar geschiedenis opstelde ten opzichte van vrienden en vijanden. Aan de orde komen de Eerste Wereldoorlog, de Tachtigjarige oorlog, de relatie tot NederlandsIndië en tot Zuid-Afrika tijdens de Boerenoorlog (ca. 1900) en tenslotte de 17de eeuw, de tijd waarin de Republiek zijn oorlogen vooral op zee uitvocht, kapers te slim af moest zijn en koopvaardijschepen moest verdedigen. De Maand en de Nacht van de Geschiedenis worden mede mogelijk gemaakt door het vfonds
Vierdelige collegereeks 30 september 2014 Harm Stevens Conservator Geschiedenis Eerste Wereldoorlog: dé troefkaart in de lucht, het lichtgewicht vliegtuig FK 23 Bantam 7 oktober 2014 Daniel Horst Onderzoeker Geschiedenis, Eveline Sint Nicolaas Conservator Geschiedenis Oranje-propaganda en -relieken 14 oktober 2014 Maria Holtrop Junior Conservator Geschiedenis, Mei jet Broers Conservator Geschiedenis in opleiding Nederland als imperialistische mogendheid 21 oktober 2014 Jeroen van der Vliet Conservator Maritieme Collecties De vijanden van het ene uur kunnen de vrienden van het volgende zijn
Modern Times
20ste-eeuwse fotografie November | december 2014 Met Modern Times presenteert het Rijksmuseum de eerste grote over zichtstentoonstelling 20ste-eeuwse fotografie uit eigen collectie. Met ruim 400 foto’s laat de tentoon stelling de grote ontwikkelingen zien die de fotografie in de 20ste eeuw doormaakte: de opkomst van de journalistieke fotografie, amateur fotografie, kleurenfotografie, modeen reclamefotografie en fotografie als kunst. De tentoonstelling is breed opgezet: van zuiver documentair tot autonoom kunstzinnig. En van George Hendrik Breitner tot Viviane Sassen. Deze collegereeks behandelt werk uit de tentoonstelling, en u leert over de geschiedenis van de fotografie, over technieken en restauratie van foto’s.
Driedelige collegereeks 18 november 2014 Martin Jürgens Restaurator Fotografische Materialen Een kijkje in het ‘laboratorium’ van de restaurator 25 november 2014 Hans Rooseboom Conservator Fotografie De verwondering over de vroegste 20ste-eeuwse foto’s 9 december 2014 Mattie Boom Conservator Fotografie Hoogtepunten uit de fotocollectie 19.30–21 uur € 100 pp voor de hele collegereeks NB Een bezoek aan het museum is geen onderdeel van de colleges
Modern Times wordt mogelijk gemaakt door Baker & McKenzie
19.30–21 uur € 130 pp voor de hele collegereeks NB Een bezoek aan het museum is geen onderdeel van de colleges
2
2014 | 2015
college
Helen Levitt, Hurkend meisje, New York City, 1980. Aankoop met steun van Baker & McKenzie Amsterdam NV
college vriend & Vijand
modern times
2014 | 2015
3
Anoniem, Kanonniers tijdens de Eerste Wereldoorlog, 1914-1918
rijks college volwassenen auditorium Rijksmuseum Colleges bieden inzicht en verdieping bij tentoonstellingen en de collectie en worden gegeven door conservatoren en restauratoren van het Rijksmuseum
late Rembrandt
Januari | februari | maart | april 2015 Met de tentoonstelling Late Rembrandt toont het Rijksmuseum een uitge breid overzicht van het werk van de meester tussen ca. 1652 en zijn dood in 1669. In deze jaren experimen teerde hij met technieken, zowel in zijn grafische werk als in zijn schilderijen. Op die manier wist hij een ongekende diepgang in zijn werk te brengen. Een van de fascinerende kanten aan Rembrandt is, dat hij juist in zijn latere jaren zijn beste werk maakte. In plaats van compromissen te sluiten ging hij onverstoorbaar door met zijn radicale technische vernieuwingen, zijn levensechte afbeelding van de wereld om hem heen, inclusief de lelijke kanten, en zijn verbeelding van heftige menselijke emoties. Kritiek was er volop, op de lelijkheid van zijn portretten, op de te dikke lagen verf. Hij werd een ‘kladder’ genoemd. Maar de hoge prijzen die hij rekende èn ontving getuigen van zijn onverminderde reputatie. Prestigieuze opdrachten waren onder andere De Anatomische Les van dr. Joan Deyman en De Staalmeesters. Ook deze zullen worden behandeld in de colleges. Met dank aan: Philips en KPN Hoofdsponsoren Late Rembrandt Gieskes-Strijbis Fonds, ING en Stichting Zabawas
Elke reeks bestaat uit vier bijeenkomsten Gregor Weber Hoofd Beeldende Kunst, Jonathan Bikker Conservator Onderzoek Schilderijen De late Rembrandt: leven en stijl Jonathan Bikker Conservator Onderzoek Schilderijen, Anna Krekeler Restaurator Schilderijen Rembrandts experimentele schildertechniek Erik Hinterding Conservator Prentkunst Rembrandts experimentele prentkunst Gregor Weber Hoofd Beeldende Kunst Rembrandts keuze voor onderwerpen: de iconografie Dezelfde collegereeks wordt vier keer gegeven Collegereeks 1 Dinsdagavond 6, 13, 20, 27 januari 2015 19.30–21 uur Collegereeks 2 Zaterdagmiddag 7, 14, 21, 28 februari 2015 14–16 uur Collegereeks 3 Vrijdagmiddag 6, 13, 20, 27 maart 2015 14–16 uur Collegereeks 4 Dinsdagavond 31 maart, 7, 21, 28 april 2015 19.30–21 uur
Aziatische Kunst
Mei | Juni 2015 Dit college gaat over een bijzonder collectieonderdeel van het Rijksmuseum: de Aziatische kunst. In het Aziatisch Paviljoen toont het museum een selectie werken die voor het grootste deel afkomstig zijn uit India, Indonesië, China en Japan. Bijna alle voorwerpen uit Zuid- en Zuidoost-Azië hadden oorspronkelijk een religieuze functie en betekenis en dienden bijvoor beeld als cultusbeeld bij het eren van boeddhistische of hindoeistische goden. Hoe anders is dat bij de voorwerpen uit China en Japan; zij illustreren hoezeer het leven in die landen zich richtte op het eren van het leven hier-en-nu. Graag omringde men zich met de mooiste voor werpen, zoals theekommen, schrijf dozen en bijzonder lakwerk.
Elke reeks bestaat uit vier bijeenkomsten Menno Fitski Conservator Aziatische Kunst Introductie op het Aziatisch Paviljoen en inzoomen op de deelcollectie Japanse kunst Ching-Ling Wang Conservator Chinese Kunst Over de deelcollectie Chinese Kunst met o.a. het levensgrote beeld van Guanyin Engelstalig Anna Ślączka Conservator Zuid-Aziatische Kunst Over de deelcollectie Indiase Kunst met o.a. de belangrijkste hindoeis tische goden zoals Shiva en Parvati Engelstalig William Southworth Conservator Zuidoost-Aziatische Kunst Over de deelcollectie Zuidoost-Azië, uit onder meer Indonesië en Cambodja Engelstalig Dezelfde collegereeks wordt twee keer gegeven Collegereeks 1 Dinsdagavond 12, 19, 26 mei, 2 juni 2015 19.30–21 uur Collegereeks 2 Woensdagmiddag 13, 20, 27 mei, 3 juni 2015 15.30–17 uur € 130 pp voor de hele collegereeks NB Een bezoek aan het museum is geen onderdeel van de colleges
€ 130 pp voor de hele collegereeks NB Een bezoek aan het museum is geen onderdeel van de colleges
4
2014 | 2015
college
Kop van een boeddha, Java, Indonesië, 9de eeuw. Bruikleen van de Vereniging van Vrienden der Aziatische Kunst
college Late rembrandt
Aziatische kunst
2014 | 2015
5
Rembrandt van Rijn, Zelfportret, 1669. Mauritshuis Den Haag
Rijks lezing volwassenen auditorium Gerenommeerde sprekers van binnen en buiten het Rijksmuseum vertellen over een bijzondere tentoonstelling, aanwinst of deel van de collectie
De mooiste prenten en tekeningen: Big Draw
Modern Times
In deze lezing laat de conservator u de mooiste tekeningen en prenten van het Rijksmuseum zien. En dat is meteen een mooie inspiratiebron om zelf aan de slag te gaan tijdens het weekend van de Big Draw: op 11 en 12 oktober worden er verschillende tekenactiviteiten georganiseerd, verspreid door het hele museum.
Modern Times wordt mogelijk gemaakt door Baker & McKenzie
Spreker: Marijn Schapelhouman Senior Conservator Tekeningen
Spreker: Hinde Haest Projectmedewerker Fotografie
Zaterdag 11 en 12 oktober 2014 14–15 uur
Zondag 16 november 2014 14–15 uur
Gratis NB Een bezoek aan het museum is geen onderdeel van de lezing
€ 15 pp NB Een bezoek aan het museum is geen onderdeel van de lezing
16 november 2014 Modern Times is de eerste grote overzichtstentoonstelling 20steeeuwse fotografie uit eigen collectie die het Rijksmuseum presenteert. 11 en 12 oktober 2014 Een potlood vasthouden lijkt simpel, Met ruim 400 foto’s laat de tentoon maar wat een verrassing om te zien stelling de grote ontwikkelingen zien die de fotografie in de 20ste eeuw tot welke hoogten de tekenaars uit doormaakte: de opkomst van de het verleden dit schijnbaar simpele journalistieke fotografie, amateur medium wisten te brengen. Hét fotografie, kleurenfotografie, modevoorbeeld is natuurlijk Rembrandt, die met een paar rake lijnen mensen, en reclamefotografie en fotografie dieren en hele scènes kon neerzetten. als kunst. De tentoonstelling bevat een breed overzicht: van zuiver Tekenen kan niet alleen op papier, ook prentkunstenaars tekenen, met documentair tot autonoom kunst zinnig. En van George Hendrik een naald op een koperplaatje. Met Breitner tot Viviane Sassen. de prachtigste resultaten.
6
2014 | 2015
Deze lezing is een verdiepende inleiding op de tentoonstelling: u krijgt in vogelvlucht een beeld van de 20ste-eeuwse fotografie, en zoomt in op fotografen die het beeld van deze eeuw hebben bepaald.
lezing
Jacques-Henri Lartigue, Zissou opstijgend met zijn zelfgebouwde vliegtuig, Rouzat, Frankrijk, 1910. Aankoop met steun van Baker & McKenzie Amsterdam NV
lezing De mooiste prenten en tekeningen: Big Draw
modern times
2014 | 2015
7
Hendrick Goltzius, Portret van Gillis van Breen, tekenend of hout snijdend, ca. 1600
Rijks lezing volwassenen auditorium Gerenommeerde sprekers van binnen en buiten het Rijksmuseum vertellen over een bijzondere tentoonstelling, aanwinst of deel van de collectie
Mijn Rembrandt
Maart en april 2015 Dit voorjaar is de tentoonstelling Late Rembrandt in het Rijksmuseum te zien. Voor het eerst wordt hiermee een groot overzicht geboden van het werk waar hij zo beroemd om is: de schilderijen met dik opgebrachte verf, de sterke contrasten en drama tische composities. Maar wat dreef Rembrandt? Wat ging er in hem om? Waardoor werd hij beïnvloed? Op de maandagmiddag vertelt een reeks specialisten, kenners en liefhebbers over hun passie voor Rembrandt. Kijk op rijksmuseum.nl voor het programma en informatie over de sprekers. Maandag 2, 9, 23, 30 maart, 13, 20 april 2015 14–15 uur € 15 pp per lezing NB Een bezoek aan het museum is geen onderdeel van de lezing Met dank aan: Philips en KPN Hoofdsponsoren Late Rembrandt Gieskes-Strijbis Fonds, ING en Stichting Zabawas
Rembrandts Claudius Civilis
22 maart 2015 Een van de grootste meesterwerken uit de Gouden Eeuw is tijdelijk te gast in het Rijksmuseum: Rembrandts topstuk, De samen zwering van de Bataven onder Claudius Civilis uit 1661-1662. Rembrandt schilderde het monumentale doek van 5½ bij 5½ meter voor het Amsterdamse stadhuis, als onderdeel van een serie over heroïsche momenten uit de geschiedenis van de Nederlanden. Thema: de opstand van de Bataven tegen de Romeinse overheerser in het jaar 69 AD. Geheel in zijn eigen stijl maakte Rembrandt er een woest tafereel van, met sterke contrasten tussen licht en donker die het dramatische moment onder strepen. En met Claudius, leider van de Bataven, die uittorent boven zijn mannen. De Amsterdamse burge meesters wezen het doek af, waarna Rembrandt het mes erin zette en het verkleinde. Het schilderij is eigendom van de Koninklijke Zweedse Academie voor Schone Kunsten en bevindt zich al meer dan 150 jaar in het National museum in Stockholm. Sprekers: Pieter Roelofs Conservator 17de-eeuwse Schilderkunst, Gijs van der Ham Senior Conservator Geschiedenis Plus: korte vertoning van de film The Power of Art over dit wereldberoemde schilderij Zondag 22 maart 2015 14–16 uur € 25 pp NB Een bezoek aan het museum is geen onderdeel van de lezing
8
2014 | 2015
lezing
Foto Paul Ridderhof Rembrandt van Rijn, De samenzwering van de Bataven onder Claudius Civilis, 1661–62. Nationalmuseum, Stockholm
lezing mijn rembrandt
rembrandts claudius civilis
2014 | 2015
9
Rembrandt van Rijn, Een vrouw badend in een rivier (Hendrickje Stoffels), 1654. National Gallery, Londen
de Teekenschool Leren kijken door te doen! Leren kijken door te doen. Dat is het motto van alle programma’s in de Teekenschool. Van modeltekenen tot zelf verf maken, van fotograferen en componeren tot het voelen van de kou op Nova Zembla of vluchten als Hugo de Groot in de beroemde boekenkist.
De Teekenschool is tot stand gekomen dankzij SNS REAAL Fonds, VandenBroek Foundation, de Vink Family, Bestuursfonds Hollandse Meesters, Kindereducatie Fonds, Freek & Hella de Jonge Fonds, Louis Vuitton, H&H Fonds, FETIM Group, Stichting Zabawas en anonieme schenkers
Foto Erik Smits
In de drie ateliers kunnen jong en oud hun talenten ontwikkelen in eenmalige workshops en in verdiepende cursussen van een reeks lessen. Het Atelier is er voor tekenen en schilderen, het Medialab is toegerust voor fotograferen en werken met de nieuwste media. Het Gouden Eeuw Atelier brengt voor de bezoeker de geschiedenis tot leven. De Teekenschool is onderzoeken, doen en beleven. Altijd met de prachtige collectie van het Rijksmuseum als uitgangspunt. Daarom hoort bij elk programma een bezoek aan het hoofdgebouw. Ieder programma wordt gegeven door één van onze deskundige docenten.
10
2014 | 2015
docenten teekenschool
Foto Erik Smits Foto Hanne Hansen
teekenschool
atelier
2014 | 2015
11
rijks cursus
volwassenen teekEnschool Voor iedereen vanaf 16 jaar die van tekenen en fotograferen houdt Elke cursus start met een rondleiding in het museum
TEKENEN
TEKENEN
TEKENEN
FOTOGRAFEREN
Deze cursus gaat over een van de basisvaardigheden van de kunste naar: tekenen van het menselijk lichaam. U leert zorgvuldig kijken naar details, bij uzelf, bij de ander, en soms met behulp van een model: hoofd, hals, schouders, armen, benen. En stap voor stap leert u waar een tekenaar van het lichaam op moet letten: het meten van de verhou dingen, de afstand tussen de onder delen, schaduwen en lichtval.
Een schilder zet een paar voor werpen bij elkaar, bloemen in een vaas, of wat brood en kaas op een tafel. Het lijkt eenvoudig, maar dat is het niet. De kunstenaar rangschikt ze zorgvuldig en zó dat het licht juist op die ene bloem valt, of dat het tafelkleed mooi glanst. In deze cursus leert u een goede compositie te maken, te kijken naar balans en reflectie, en leert u stap voor stap, door te tekenen, een eigen stilleven te maken.
Modern Times is de grote overzichtstentoonstelling van 20ste-eeuwse foto’s uit eigen collectie. Een goede aanleiding om stil te staan bij één van de meest uitdagende aspecten van de fotografie: het experiment. In deze cursus leert u experimen teren: met standpunten, met licht, kleur en zwart-wit, scherpte en onscherpte, lijnen, beweging. Ter inspiratie dient het werk van beroemde fotografen als Eadweard Muybridge, Man Ray en László Moholy-Nagy.
Teken de natuur! teken het Scènes uit Goed tekenen begint bij kijken. U menselijk lichaam een stilleven weet hoe een boom eruit ziet, maar heeft u ooit echt goed gekeken, naar de bladeren, de takken, de schors? Hoeveel meeldraden heeft een tulp, hoeveel blaadjes een roos? Een kunstenaar begint met goed kijken, onderzoeken en analyseren. En van oudsher richt zijn of haar onderzoekend oog zich op de wonderen der natuur. In deze cursus leert u onderzoekend te kijken, én u leert ‘naar de natuur’ te tekenen. Deze cursus wordt drie keer gegeven Cursus 1 Rondleiding: zaterdag 25 oktober 2014 11–12 uur Lessen: dinsdag 28 oktober, 4, 11, 18, 25 november, 2 december 2014 19.30–22.30 uur Cursus 2 Rondleiding: zaterdag 7 maart 2015 11–12 uur Lessen: dinsdag 10, 17, 24, 31 maart, 7, 14 april 2015 19.30–22.30 uur Cursus 3 Rondleiding: zaterdag 16 mei 2015 11–12 uur Lessen: dinsdag 19, 26 mei, 2, 9, 16, 23 juni 2015 19.30–22.30 uur € 175 pp per cursus
Deze cursus wordt drie keer gegeven Cursus 1 Rondleiding: zondag 26 oktober 2014 11–12 uur Lessen: woensdag 29 oktober, 5, 12, 19, 26 november, 3 december 2014 19.30–22.30 uur Cursus 2 Rondleiding: zondag 8 maart 2015 11–12 uur Lessen: woensdag 11, 18, 25 maart, 1, 8, 15 april 2015 19.30–22.30 uur Cursus 3 Rondleiding: zondag 17 mei 2015 11–12 uur Lessen: woensdag 20, 27 mei, 3, 10, 17, 24 juni 2015 19.30–22.30 uur € 175 pp per cursus
Deze cursus wordt één keer gegeven Cursus 1 Rondleiding: 26 oktober 2014 11–12 uur Lessen: donderdag 30 oktober, 6, 13, 20, 27 november, 4 december 2014 19.30–22.30 uur € 175 pp
Experimentele fotografie
Modern Times wordt mogelijk gemaakt door Baker & McKenzie Deze cursus wordt vier keer gegeven Cursus 1 Rondleiding: zaterdag 25 oktober 2014 11–12 uur Lessen: dinsdag 28 oktober, 4, 11, 18, 25 november, 2 december 2014 19.30–22.30 uur Cursus 2 Rondleiding: zondag 26 oktober 2014 11–12 uur Lessen: woensdag 29 oktober, 5, 12, 19, 26 november, 3 december 2014 19.30–22.30 uur Cursus 3 Rondleiding: zaterdag 7 maart 2015 11–12 uur Lessen: dinsdag 10, 17, 24, 31 maart, 7, 14 april 2015 19.30–22.30 uur Cursus 4 Rondleiding: zondag 8 maart 2015 11–12 uur Lessen: woensdag 11, 18, 25 maart, 1, 8, 15 april 2015 19.30–22.30 uur € 175 pp per cursus
12
2014 | 2015
Karl Blossfeldt, plantstudies uit het boek Urformen der Kunst, 1928
Cursus TEKEN DE NATUUR!
cursus experimentele fotografie
2014 | 2015
13
Foto Hanne Hansen
rijks cursus
volwassenen teekEnschool Voor iedereen vanaf 16 jaar die van tekenen en schilderen houdt Elke cursus start met een rondleiding in het museum
SCHILDEREN
SCHILDEREN
JAARCURSUS
20 jaar van zijn leven durfde te experimenten: met verf, met lichten schaduwwerking, met potlood en etsnaald. Hij ontwikkelde zo een eigen kenmerkende stijl. Maar hoe kwam hij daartoe? In deze cursus ontdekt u Rembrandt door dezelfde ontwikkeling door te maken als hij. U leert wat hij leerde: zelf verf maken, een stukje hout of linnen prepareren, daarop de figuren in grove vlakken plaatsen, een onder tekening aanbrengen, uitwerken van details. Alle aspecten van zijn eigen stijl komen aan bod, zoals de zo typerende Rembrandteske licht werking en zijn ruwe verfgebruik.
gedurende een jaar het tekenen en schilderen in al hun facetten te onderzoeken. En dat in de nabijheid van de best denkbare voorbeelden: de tekeningen en schilderijen in de collectie van het Rijksmuseum.
Van leerling De keuzes van TEKENEN & tot meester: Rembrandt SCHILDEREN In de tentoonstelling Late Rembrandt In deze cursus krijgt u de tijd om, de middeleeuwen is te zien hoe Rembrandt in de laatste zoals op een echte academie, Om te leren schilderen gingen jongens in de Middeleeuwen op ongeveer hun 12de jaar in de leer bij een meester. In deze cursus wordt u zelf zo’n leerling. U begint bij het begin en bouwt langzaam maar zeker uw materiaalkennis en technische vaardigheden op. Zelf verf maken, het impregneren van een plankje, het maken van een ondertekening, het laag over laag aanbrengen van de kleuren, en tenslotte het afwerken van de voorstelling met details. Dat alles leert u door te werken aan een geschilderd stilleven. Deze cursus wordt twee keer gegeven Cursus 1 Rondleiding: zondag 8 maart 2015 11–12 uur Lessen: vrijdag 13, 20, 27 maart, 3, 10, 17 april 2015 19.30–22.30 uur Cursus 2 Rondleiding: zondag 17 mei 2015 11–12 uur Lessen: vrijdag 22, 29 mei, 5, 12, 19, 26 juni 2015 19.30–22.30 uur € 175 pp per cursus
Deze cursus wordt twee keer gegeven
De jaarcursus bestaat uit twee aparte blokken. Blok 1: Tekenen Blok 2: Schilderen U kunt zich inschrijven voor één van de blokken, of voor beide blokken. Schrijft u zich in voor beide blokken, dan ontvangt u het boek van Juliette Aristides, De klassieke school, Tekentechnieken.
2014 | 2015
De jaarcursus Blok 2: Schilderen bestaat uit 13 lessen en vier rondleidingen Rondleidingen: zaterdag 12 september, 10 oktober, 14 november, 12 december 2015 11–12 uur Lessen: maandag 14, 21, 28 september, 5, 12, 26 oktober, 2, 9, 16, 23, 30 november, 7, 14 december 2015 19.30–22.30 uur
€ 175 pp per cursus
Blok 1 Tekenen Zet maar eens met potlood een lijn € 325 pp voor het hele blok op papier, druk zachter of harder en kijk welk effect dat heeft. En wat kan er allemaal met een fijne of dikkere pen met inkt? Wat is de kunst van het arceren? Potlood en pen zijn slechts twee van de teken-instrumenten. Gedurende deze cursus leert u meer instrumenten en technieken kennen, probeert u de vele mogelijkheden uit, en zoekt tegelijk gaandeweg naar uw eigen handschrift. De jaarcursus biedt elke deelnemer alle ruimte om te ontdekken en uit te proberen.
Met dank aan: Philips en KPN Hoofdsponsoren Late Rembrandt
De jaarcursus Blok 1: Tekenen bestaat uit 18 lessen en vier rondleidingen
Gieskes-Strijbis Fonds, ING en Stichting Zabawas
Rondleidingen: zaterdag 10 januari, 21 februari, 4 april, 16 mei 2015 11–12 uur Lessen: maandag 12, 19, 26 januari, 2, 9, 16 februari, 2, 9, 16, 23, 30 maart, 6, 13, 20 april, 11, 18, 25 mei, 1 juni 2015 19.30–22.30 uur
Cursus 1 Rondleiding: zondag 8 maart 2015 11–12 uur Lessen: donderdag 12, 19, 26 maart, 2, 9, 16 april 2015 19.30–22.30 uur Cursus 2 Rondleiding: zondag 17 mei 2015 11–12 uur Lessen: donderdag 21, 28 mei, 4, 11, 18, 25 juni 2015 19.30–22.30 uur
€ 450 pp voor het hele blok
14
Blok 2 Schilderen Schilderen is een vak apart. Zoveel materialen er zijn – bijvoorbeeld aquarel, acryl, olieverf – zoveel verschillende effecten ontstaan er op het papier, doek of paneel. Voor wie de tijd en rust neemt valt er op schildersvlak dan ook veel te leren en ontdekken. Gedurende deze cursus leert u verschillende schildersmaterialen en -technieken kennen, en ontdekt u gaandeweg hoe u ze kunt toepassen.
Foto Rijksmuseum Foto Erik Smits
Jaarcursus tekenen & schilderen
Cursus van leerling tot meester: de middeleeuwen
2014 | 2015
15
rijks workshop volwassenen teekEnschool
Een workshop is als een cursus maar dan éénmalig U kunt uiteraard meerdere workshops boeken!
TEKENEN
Modeltekenen
Al eeuwen lang is het de basis vaardigheid van de kunstenaar: tekenen naar model. De workshop bestaat uit een kort bezoek aan het museum om vervolgens zelf te tekenen in de Teekenschool. Daar wordt geoefend in specifieke technieken, zoals het maken van snelle schetsen van verschillende houdingen, het vastleggen van een bepaalde pose, of van een detail zoals hoofd en schouder. Elke workshop staat op zichzelf en behandelt telkens een ander thema (houding, lichtval, detail enz). Vanaf 10 januari 2015 staat de workshop in het teken van de tentoonstelling Late Rembrandt. Meer leren? Zie ook de cursus Teken het menselijk lichaam (zie pagina 12) Elke zaterdag en zondag 10.30–13 uur Het hele jaar door (m.u.v. schoolvakanties) € 25 pp per workshop
FOTOGRAFEREN
Portretfotografie
Deze workshop combineert twee eeuwen en twee kunstvormen: de 17de-eeuwse portretten van Rembrandt en fotografie uit de 20ste eeuw. Wat ze samenbindt? Het experiment. Rembrandt experimenteerde met compositie en belichting. Dat is goed te zien in zijn portretten: hij speelt met licht en donker, met blikrichting, met houding. Ook koos hij voor een sterke focus: de geportretteerde kijkt je bijna altijd recht in de ogen. In deze workshop is Rembrandt de leermeester bij het maken van een goed portret – met de moderne techniek van het fotograferen. U bestudeert in het museum portretten van Rembrandt, om daarna in het fotoatelier aan de slag te gaan met compositie en licht. Zo maakt u zelf een bijzondere portretfoto. Elke zaterdag en zondag 10.30–13 uur Het hele jaar door (m.u.v. schoolvakanties) € 25 pp per workshop
16
2014 | 2015
Foto Rijksmuseum Foto Erik Smits
workshop modeltekenen
workshop portretfotografie
2014 | 2015
17
rijks Cursus kinderen teekEnschool
SCHILDEREN
tekenEN
fotograferen
Rembrandt schilderde, tekende en etste. De alleskunner was revolutio nair met licht, compositie en verf. Verdiep je in de magie van de meester. Door het zélf te doen ontdek je hoe bijzonder hij was en ook welke talenten jij bezit.
Hoe teken je iemand na? En waar moet je aan denken bij een zelfportret? Je hand, je neus, je oor. Hoe zit dat met die vormen, verhoudingen, de schaduw en het licht? Je krijgt het allemaal onder de knie in deze cursus. Met als knaller in de laatste les: een mooi aangekleed, echt levend model.
Ooit wel eens expres een heel lelijke foto gemaakt? Met gekke kleuren gewerkt of je fototoestel op z’n kop gezet? Tijdens deze cursus ga je experimenteren met camera, licht en compositie. Net als de pioniers van de fotografie in het begin van de 20ste eeuw. Aan het einde van deze cursus heb je een bijzondere verzameling van je vijf beste werken.
Late Rembrandt
Kinderen 6–12 jaar Deze cursus wordt drie keer gegeven Cursus 1 Woensdagmiddag 29 oktober, 5, 12, 19, 26 november 2014 14.30–16.30 uur Cursus 2 Woensdagmiddag 4, 11, 18, 25 maart, 1 april 2015 14.30–16.30 uur Cursus 3 Woensdagmiddag 13, 20, 27 mei, 3, 10 juni 2015 14.30–16.30 uur € 90 pp per cursus
Teken het Experimentele menselijk lichaam Fotografie
Kinderen 6–12 jaar Kinderen 9–15 jaar Deze cursus wordt één keer gegeven Cursus 1 Donderdagmiddag 30 oktober, 6, 13, 20, 27 november 2014 16–18 uur
Deze cursus wordt drie keer gegeven Cursus 1 Woensdagmiddag 29 oktober, 5, 12, 19, 26 november 2014 16–18 uur
€ 90 pp Cursus 2 Woensdagmiddag 4, 11, 18, 25 maart, 1 april 2015 16–18 uur Cursus 3 Woensdagmiddag 13, 20, 27 mei, 3, 10 juni 2015 16–18 uur € 90 pp per cursus
18
2014 | 2015
Foto Nadine Maas Eadweard Muybridge, Het paard Bouquet in galop, 1887
Cursus Teken het menselijk lichaam
cursus Experimentele fotografie
2014 | 2015
19
rijks workshop
families en kinderen teekEnschool Een workshop is als een cursus maar dan éénmalig U kunt uiteraard meerdere workshops boeken!
FOTOGRAFEREN
Componeren
Nog ver voor de uitvinding van het fototoestel schilderde Rembrandt al een ‘snapshot’. Daarmee legde hij de lat meteen heel hoog voor alle fotografen die nog moesten komen. Ook nu nog. Tijdens deze workshop leer je een snapshot maken van het niveau zoals Rembrandt het graag zag.
Wist je dat er geluid zit in de Nachtwacht? Wapperende vlaggen, tromgeroffel of een blaffende hond. Ontdek de geluiden en componeer je eigen Nachtwacht soundscape als een echte DJ!
Maak een snapshot
Kinderen 9–15 jaar 6 september 2014 t/m 7 februari 2015 Elke zaterdag 14–16 uur Herfstvakantie dagelijks
De Nachtwacht zoekt een DJ
Kinderen 9–15 jaar 14 februari t/m 4 juli 2015 Elke zaterdag 14–16 uur Voorjaarsvakantie, meivakantie dagelijks € 10 pp per workshop
€ 10 pp per workshop
Samen beleven
Samen fotograferen
Samen componeren
In de Teekenschool bevindt zich een theater met geheime kamers. Daar beleef je met al je zintuigen de verhalen van onze voorvaderen uit de Gouden Eeuw. Ga op expeditie naar het ijskoude Nova Zembla, ontsnap in de boekenkist van Hugo de Groot of kruip in het hoofd van Rembrandt. In dit programma krijgen zowel volwassenen als kinderen een historische ervaring om nooit te vergeten.
Rembrandt durfde wel: harde schaduwen, dramatische belichting, bijzondere composities. Dat kan nog steeds, met moderne middelen. In onze fotostudio experimenteert u met het hele gezin met licht en composities. Aan het einde van de workshop ga je naar huis met een bijzonder, ‘Rembrandtesk’ familie portret familieportret, gemaakt door één van onze professionele fotografen.
In deze workshop duik je met elkaar de Nachtwacht in. Wie zijn die mannen? Waarom staat er een kip op? Wat gaan ze doen? Wat staan ze daar te kletsen? Als je goed kijkt lijkt het schilderij een verhaal vol geluiden. Probeer ze te ontdekken en componeer met elkaar je eigen Nachtwacht-hoorspel.
Jij & de Gouden Eeuw
Families en kinderen vanaf 6 jaar Kinderen vanaf 6 jaar mogen ook alleen deelnemen Elke zaterdag 13.30–15.30 uur Elke zondag 10.30–12.30 en 13.30–15.30 uur In de vakanties dagelijks € 10 pp per workshop
20
2014 | 2015
Fotograferen als Rembrandt
Families en kinderen alle leeftjden 7 september 2014 t/m 8 februari 2015 Elke zondag 14–16 uur Kerstvakantie dagelijks € 20 pp per workshop
Hoor de Nachtwacht
Families en kinderen vanaf 6 jaar 8 maart t/m 4 juli 2015 Elke zondag 14–16 uur Niet in de vakanties € 10 pp per workshop
Foto Erik Smits Foto Minus Huynh
workshop jij & de gouden eeuw
workshop fotograferen als rembrandt
2014 | 2015
21
rijks workshop
families en kinderen teekEnschool Een workshop is als een cursus maar dan éénmalig U kunt uiteraard meerdere workshops boeken!
tekenEN
tekenen
In deze workshop leer je tekenen met verschillende tekenmaterialen. Fineliner, potlood of aquarel, alle drie vragen ze om een eigen tech niek. Kom leren en experimenteren en maak je eigen kunstwerk. Kinderen 6–12 jaar 6 september t/m 13 december 2014 Elke zaterdag 14–16 uur Herfstvakantie dagelijks € 10 pp per workshop
SCHILDEREN
Samen tekenen
Ruw en gelaagd schilderen. Net als Rembrandt deed in zijn latere periode. Wat is de magie van de dikke lagen verf? Wat doet het met licht? En wat met het verhaal dat je wilt vertellen? Een workshop die uitdaagt om, zoals Rembrandt, het nét even anders te doen.
Teken met de hele familie een grote zeeslag. Bestudeer eerst de schepen in het Rijksmuseum en leer over de spelregels van de oorlog en het leven op een schip. Kijk naar de schitterende details en grappen die schilders verstopten en de woeste golven en dramatische luchten. Maak daarna samen in het Atelier van de Teekenschool je eigen familieversie.
Ruw schilderen met Rembrandt
Kinderen 6–12 jaar 10 januari t/m 4 juli 2015 Elke zaterdag 14–16 uur In de vakanties dagelijks € 10 pp per workshop
Teken de familievloot
Families en kinderen vanaf 5 jaar 7 september t/m 14 december 2014 Elke zondag 14–16 uur Niet in de herfstvakantie € 10 pp per workshop
22
2014 | 2015
Samen schilderen
Een schildermoment met Rembrandt
Wat in een flits voorbij komt toch naschilderen. Dat kon Rembrandt. Probeer dat maar eens na te doen. Hoeveel zie je? Kun je dat dan ook nog reproduceren? Rembrandts talenten zullen na deze workshop nog meer indruk maken. Families en kinderen vanaf 5 jaar 21 december 2014 t/m 4 juli 2015 Elke zondag 14–16 uur Kerstvakantie dagelijks € 10 pp per workshop
Foto Nadine Maas Foto Nadine Maas
workshop Ruw schilderen met rembrandt
Workshop Een schildermoment met Rembrandt
2014 | 2015
23
rondleiding Museum
Zelf op pad Museum
Volwassenen
FAMILIES EN KINDEREN
Volwassenen
Hoogtepunten Een verrassingstocht langs bekende en onbekende schatten: van Rembrandts Nachtwacht tot een 20ste-eeuws vliegtuig. Maandag t/m vrijdag 11–12, 15–16 uur Zaterdag en zondag 11–12, 12–13, 14–15, 15–16 uur € 5 pp (excl. entreeticket)
Hoogtepunten Een ontdekkingsreis langs de hoogtepunten uit de Nederlandse kunst en geschiedenis: maak kennis met de uitvindingen van onze voorouders. Woensdag 15–16 uur Zaterdag en zondag 10–11, 12–13, 15–16 uur In de vakanties dagelijks € 5 pp (excl. entreeticket)
Multimediatour Diverse routes leiden langs de hoogtepunten, het geheel vernieuwde gebouw en de verschillende afdelingen van het museum. Ook kunt u zelf op pad door nummers in te toetsen. Door het ‘magische venster’ kijkt u met andere ogen en ziet u meer. Te huur bij de Multimediatourbalie € 5 per apparaat, of gratis te downloaden via Appstore of Google Play
gebouw Een wandeling door het gebouw van Pierre Cuypers, met oog voor de bouwstijl en de decoraties Dagelijks 12.30–13.30 uur € 5 pp (excl. entreeticket) Met dank aan het Familie Staal Fonds Rijks 1/2 uurtje Een half uur op pad met de conservator en alles te weten komen over één schilderij, meubelstuk of historisch voorwerp. Elke vrijdag 14–14.30 uur (niet in vakanties) Gratis (excl. entreeticket) 17de eeuw Een blik op de Gouden Eeuw, met onder meer Rembrandt en Vermeer Dagelijks 13–14 uur € 5 pp (excl. entreeticket) Andere rondleidingen voor groepen 15de en 16de eeuw Van Madonna tot Venus 18de eeuw De frivole eeuw: van Meissenporselein tot stijlkamers 19de eeuw Van Napoleon en Waterloo tot Breitner en Van Gogh 20ste eeuw Van Mondriaan tot Marlene Dumas Aziatisch Paviljoen (vanaf oktober 2014) Special Collections (vanaf december 2014) € 75 per groep (max. 15 pp) (excl. entreeticket) Op aanvraag 24
2014 | 2015
Oost West Je reist over de wereld en ziet hoe landen als China, Japan, Suriname en Java de cultuur en geschiedenis van Nederland hebben beïnvloed. Kerstvakantie en voorjaarsvakantie dagelijks 10.30–11.30, 12.30–13.30, 14.30–15.30 uur € 5 pp (excl. entreeticket) Grote Rijksmuseum Voorleesboek Een acteur brengt de verhalen van de beste Nederlandse kinderboekenschrijvers tot leven. Herfstvakantie dagelijks 10.30–11.30, 12.30–13.30, 14.30–15.30 uur Meivakantie dagelijks 10.30–11.30 uur € 5 pp (excl. entreeticket) Peuter en kleuter familierondleiding Ga mee naar de Middeleeuwen. 11 oktober 2014 t/m 1 maart 2015 Elke zondag 10–11 uur Herfstvakantie, kerstvakantie en meivakantie elke woensdag en zondag 10–11 uur € 5 pp (excl. entreeticket)
Met dank aan VSBfonds Inzoomers Bij 50 kunstwerken verspreid door het museum vindt u informatiebladen die inzoomen op één kunstwerk. Gratis
FAMILIES en KINDEREN Familie pop-up pannenkoekenschip Een puzzelroute voor het hele gezin, in de vorm van een bouwpakket: leer onderweg van alles over de 17de-eeuwse pannenkoek. Aan het eind krijg je je zelfgebouwde schip mee naar huis. Voor ouders en kinderen vanaf 5 jaar Te koop in het museum Vraag ernaar bij de Infobalie, die zich in het entreegebied van het museum bevindt € 5 per bouwpakket Familie-kijktips Plattegrondje met voorbeeldroutes, kijktips en -spelletjes om samen het museum te ontdekken. Voor ouders en kinderen van alle leeftijden Gratis bij de Infobalie, die zich in het entreegebied van het museum bevindt Tekenen in de Picknick De ideale plek om even te ontspannen. Kinderen kunnen er gratis tekenen. Voor ouders en kinderen van alle leeftijden Woensdag 13.30–16 uur Zaterdag en zondag 11–16 uur In de vakanties dagelijks (excl. entreeticket)
Familiegids 17de eeuw Een mooi en grappig doe-boek dat het hele gezin al pratend en puzzelend wijzer maakt over de eeuw van Rembrandt en Vermeer. Voor ouders en kinderen vanaf 8 jaar Te koop in het museum Vraag ernaar bij de Infobalie, die zich in het entreegebied van het museum bevindt Met dank aan Adessium Foundation Familiegids 19de eeuw Een mooi en grappig doe-boek dat het hele gezin al pratend en puzzelend wijzer maakt over de eeuw van Napoleon én Vincent van Gogh. Voor ouders en kinderen vanaf 8 jaar Te koop in het museum Vraag ernaar bij de Infobalie, die zich in het entreegebied van het museum bevindt € 10 per gids Met dank aan Stichting De Grimmerschors Multimediatour Familiespel Huur een iPod Touch in het museum of gebruik je eigen smartphone. Samen heb je één missie: acht spannende opdrachten in één uur. Je speelt met twee tot vier personen, ieder met een eigen apparaatje. Voor ouders en kinderen vanaf 7 jaar Te huur bij de Multimediatourbalie € 2,50 per apparaat, of gratis te downloaden via Appstore of Google Play Met dank aan SNS REAAL Fonds
Foto Erik Smits Foto Erik Smits
multimediatour familiespel
Rijks 1/2 uurtje
2014 | 2015
25
TENTOONSTELLINGEN
1 NOVEMBER 2014 opent DE PHILIPSVLEUGEl DE compleet verNIEUWdE TENTOONSTELLINGSVLEUGEL VAN HET RIJKSMUSEUM, met restaurant!
Calder in het Rijksmuseum
Modern Times
Fotografie in de 20ste Eeuw 1 november 2014–11 januari 2015 tot 5 oktober 2014 Zeldzame foto’s van wereldberoemde Nooit eerder was een vergelijkbaar fotografen zoals Jacques-Henri aantal grote werken van Calder in de Lartigue, Lewis Hine, László Moholybuitenlucht bijeen. Op uitnodiging Nagy, Man Ray, Brassaï, W. Eugene van het Rijksmuseum maakte Alfred Smith, Ed van der Elsken en William Pacquement, voormalig directeur van Klein zijn te zien in Modern Times. Centre Pompidou in Paris, een selectie Het is de eerste grote overzichts van Calders mobiles, stabiles en tentoonstelling 20ste-eeuwse standing mobiles uit internationale fotografie uit eigen collectie die musea en privécollecties. het Rijksmuseum presenteert. Met ruim 400 foto’s laat de tentoon De tentoonstelling is de tweede in stelling de grote ontwikkelingen zien een reeks van vijf jaarlijkse inter die de fotografie in de vorige eeuw nationale beeldententoonstellingen doormaakte: de opkomst van de in de Rijksmuseumtuinen en wordt journalistieke fotografie, amateur mede mogelijk gemaakt dankzij de fotografie, kleurenfotografie, modedeelnemers van de BankGiro Loterij en reclamefotografie en fotografie en the Terra Foundation for American als kunst. Art. De Rijksmuseumtuinen zijn dagelijks vrij toegankelijk van Previewweek Vrienden 9–18 uur. 25–31 oktober, 9–17 uur
Late Rembrandt
Met dank aan: Philips en KPN Hoofdsponsoren Late Rembrandt
12 februari–17 mei 2015 Late Rembrandt, in samenwerking met The National Gallery in Londen, Gieskes-Strijbis Fonds, ING toont een uitgebreid overzicht van en Stichting Zabawas het werk van de meester tussen ca. 1652 en zijn dood in 1669. Deze jaren zijn nog steeds bepalend voor het Rembrandtbeeld wereldwijd. Rembrandt experimenteerde met grafiek- en schildertechnieken en wist een ongekende diepgang in zijn werk te brengen. De schilderijen en tekeningen komen uit vooraanstaande musea en particuliere collecties uit Europa en de Verenigde Staten. Wim Pijbes: ‘Voor het eerst in twintig jaar organiseert het Rijksmuseum een Rembrandt-tentoonstelling. Iedere generatie wordt zo in de gelegenheid gesteld opnieuw kennis te maken met de grote meester uit de Gouden Eeuw.’
En bij de NRC moet er op de cover (weet je nog?) de zin komen: Uitgave van het Rijksmuseum / augustus 2014 Commerciële bijlage bij NRC Handelsblad
26
2014 | 2015
calder
Alexander CAlder, Brasília, 1965 (standing mobile), Sheet metal, rod, bolts, paint, 375 x 325 x 325 cm, Collection Fondation Pierre Gianadda, Martigny, Switzerland Foto Olivier Middendorp
Modern Times wordt mogelijk gemaakt door Baker & McKenzie
Peter Hujar, Susan Sontag, 1975
late rembrandt
modern times
2014 | 2015
27
Rembrandt van Rijn, Slapende jonge vrouw, 1654, British Museum, Londen. © The Trustees of The British Museum
Juist in de grofweg laatste twintig jaar van zijn leven vervaardigde Rembrandt (1606−1669) zijn meest karakteristieke en gewaagde schilderijen, etsen en tekeningen. Met het klimmen der jaren en ondanks ingrijpende tegenslagen in zijn persoonlijke en professionele leven, kreeg zijn creativiteit een nieuwe impuls en veranderde hij radicaal van stijl. Kenmerkend voor zijn late periode zijn experimenten met expressieve technieken, onconventionele interpretaties van traditionele thema’s, originele lichteffecten en invoelende verbeeldingen van de diepste menselijke emoties en gedachten. Vaak zijn het deze late werken die we associëren met Rembrandt als mens en kunstenaar. Denk aan ‘De Joodse bruid’, de Badende vrouw of zijn onverbloemde en meedogenloze zelfportretten. Zijn talrijke etsen en tekeningen getuigen daarnaast van zijn grafische meesterschap. In twaalf thematische hoofdstukken wordt een aantal ideeën en obsessies belicht die Rembrandt in zijn late periode bezighielden en inspireerden. Deze uitgave kan zonder meer gezien worden als een herwaardering van zijn late oeuvre, zowel op doek als op papier, en geeft een compleet en genuanceerd beeld van de kenmerken en kwaliteiten van het absolute hoogtepunt van Rembrandts uitzonderlijke talent.
Catalogus bij de beeldententoon stelling van Alexander Calder in de tuinen van het Rijksmuseum. Met 18 mobiles en stabiles de grootste buitententoonstelling ooit van deze kunstenaar. Jonathan Bikker is onderzoeksconservator en Gregor J.M. Weber hoofd van de afdeling Beeldende Kunst bij het Rijksmuseum in Amsterdam Marjorie E. Wieseman is conservator Nederlandse en Vlaamse schilderkunst bij de National Gallery in Londen
Erik Hinterding is conservator prenten, Marijn Schapelhouman senior conservator tekeningen en Anna Krekeler restaurator schilderijen bij het Rijksmuseum in Amsterdam Christopher White is Rembrandt-deskundige en voormalig directeur van het Ashmolean Museum in Oxford
omslag ontweRp iRma Boom gedRukt in [tbc]
nedeRlandse editie
ABC rijks museum voor kleine mensen Wim Pijbes maakte een persoonlijke keuze uit de collectie, van appel tot zwaan. Zo maak je op vroege leeftijd kennis met beroemde werken uit het Rijksmuseum in 26 aansprekende details. Verschijnt winter 2014.
Modern Times Fotografie in de 20ste eeuw
Modern Times
Voor het eerst toont het Rijks museum 400 zeldzame foto’s uit eigen collectie. Modern Times laat de grote ontwikkelingen zien van de fotografie van de 20ste eeuw. Verkrijgbaar in luxe hardcover editie en als pocketuitgave. Publicatie Modern Times wordt mogelijk gemaakt door Baker & McKenzie Foto Erik Smits
rijks museum voor kleine mensen
late Rembrandt rijks museum
Bestel nu alvast en lees de catalogus bij dé tentoonstelling van 2015. National Gallery, Londen: 15 oktober 2014–18 januari 2015 Rijksmuseum: 12 februari–17 mei 2015 Verschijnt najaar 2014
rijks museum
Badende vRouw, 1654 (nR. 95) © The National GalleRy, Londen, Holwell CaRR legaat
ABC
late Rembrandt
jonathan BikkeR en GRegoR j.M. WebeR met MaRjoRie E. Wieseman en ERik HinteRding en met bijdRagen van MaRijn schapelhouman en Anna kRekeleR
Late Rembrandt
jonathan bikkeR gRegoR j.m. webeR
Rijks museum Alexander Calder
28
2014 | 2015
