Verpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg
35-Folder Obstipatie.indd 1
Obstipatie
15-07-2008 09:30:32
1. Hoe herkent u obstipatie? 1.1. Definities Obstipatie: Het weinig frequent (minder dan 3x p.w.) en met moeite (langer dan 10 minuten) produceren van (meestal) harde ontlasting. Fecale impactie: Is ingedikte ontlasting die niet spontaan geloosd kan worden, meestal in het rectum gelokaliseerd. 1.2. Kenmerken • Verminderde frequentie • Vol gevoel in de buik, gevoel dat rectum gevuld is, opgezette buik • Gasvorming en winden • Misselijkheid • Slechte eetlust • Pijn bij de stoelgang
• Krampende buikpijn • Rusteloosheid/ verwardheid • Paradoxale diarree (lekkage van dunne ontlasting langs ingedikte fecesprop) • Urineretentie/ incontinentie
1.3. Mogelijke oorzaken (meestal multifactorieel) : Ziektegerelateerd: Secundaire factoren: • Tumor in buikgebied • Onaangepaste (obstructie of toiletvoorzieningen compressie) • Te weinig privacy • Neurologische ziekten • Gewoonte gebruik • Hypercalciëmie laxantia • Bijkomende • Angst voor pijn bij aandoeningen: Diabetes, defecatie hypokaliëmie, anusfissuur, • Dehydratie uterusprolaps, • Inactiviteit, bedlegerig hemorroïden • Algemene zwakte Medicatie: • Opiaten • Middelen met anticholinerge werking (bijv. antiparkinson, antidepressiva, spasmolytica) • Cytostatica (m.n. vinca-alkaloïden) • Serotonineantagonisten (anti-emetica eindigend op ...setron) • Diversen (bijv. ijzerpreparaten, antacida, diuretica, verapamil)
35-Folder Obstipatie.indd 2
15-07-2008 09:30:32
1.4. Voorkeurslijst van producten Overzicht van de meest gebruikte producten Laxans
Werking
Werkzaam na Opmerking
Macrogol/elektrolyten Movicolon
Osmotisch
Magnesiumoxide
Osmotisch
2-8 uur
Lactulose (stroop of poeder)
Osmotisch, peristaltiek bevorderend
1-2 dagen
Psyllium (Metamucil/Agiolax)
Volumevergrotend, mechanische prikkeling
1-2 dagen
Vieze smaak, minder bij oplossen in ijswater
Niet gelijktijdig innemen met tetracyclines, ijzer of chinolonen, niet bij gestoorde nierfunctie
Soms vieze smaak, opgeblazen gevoel winderigheid
2-3 dagen
Vochtopname meer dan 1500 ml per dag!
Soms buikkrampen niet gelijktijdig met melk of antacida
Bisacodyl
Contactlaxans
5-10 uur 15-60 min.
Sennosiden (X-Praep)
Contactlaxans
6-12 uur
Emolliens
5-20 min.
Bij vol rectum
Osmotisch
10-20 min.
Emolliens
5-20 min.
Bij harde feces in het rectum
Natriumlaurylsulfoacetaat (Microlax)
Natriumfosfaatklysma (Colex/Practo) Natriumdocusaat + sorbitol klysma (Klyx)
35-Folder Obstipatie.indd 3
Vieze smaak Soms buikkrampen
Kan bij harde feces in het rectum voorafgaande aan fosfaatklysma worden gegeven
15-07-2008 09:30:33
2. Hoe signaleert u obstipatie? Is er een verhoogd risico? (meer dan 1 van de mogelijke oorzaken is aanwezig) (zie 1.3.)
JA
Interventie A
JA
Interventie A + B
JA
Interventie A + B + C
JA
Interventie D
NEE
Is de obstipatie aangetoond? (zie 1.1.) NEE
Is er sprake van fecale impactie? (zie 1.1.) NEE
Is de obstipatie aangetoond en is de patiënt in de laatste levensdagen?
35-Folder Obstipatie.indd 4
15-07-2008 09:30:33
3. Hoe behandelt u obstipatie? Interventie A Algemeen: • Geef voorlichting en advies over signalen obstipatie • Neem een stoelganganamnese af (zie 4. Stoelgang Anamese) • Leg misvatting uit over ‘geen eten = geen ontlasting’ • Bespreek wat gedaan kan worden: - Voldoende beweging (indien haalbaar) - Zorg voor privacy bij toiletgang - Na elke maaltijd (of op vaste tijden) minstens 10 minuten op toilet/postoel - Houding op de postoel: voeten op een voetenbankje (ondersteunt de buikspieren) • Stel doel vast (bijv. zachte feces die gemakkelijk geproduceerd kan worden per 1-2 dagen) • Observeer de klachten van patiënt en rapporteer ontlastingspatroon Dieet: • Stimuleren van eten van fruit (pruimen)/vezels (bij voldoende vochtintake) ! • Op nuchtere maag warm water drinken Starten • Veel vocht drinken per dag met opiaten (indien haalbaar minstens 1,5 liter) = Starten met Interventie B laxantia • Spreek laxeerbeleid met arts af - Spreek anticiperend laxeerbeleid af bij meer dan 2 dagen geen ontlasting • Rapporteer ontlastingspatroon en effect laxantia in zorgdossier Interventie C • Bespreek (hoog) klysma met arts - Voor een hoog opgaand klysma wordt gebruik gemaakt van een rectumcanule of een urinekatheter die (na bijknippen) op de tuit van het klysma wordt geplaatst. De patiënt dient op de linkerzij te liggen - Risico van collaberen is tijdens hoog klysma aanwezig • Bespreek manuele verwijdering met arts Interventie D Comfort bieden: • Geen interventies tenzij er sprake is van onrust en klachten
35-Folder Obstipatie.indd 5
15-07-2008 09:30:33
4. Stoelganganamese
!
Datum
Afnemen bij klachten of beoordeling van de stoelgang
Wanneer was er voor het laatst stoelgang?
Hoe vaak heeft de patiënt gewoonlijk ontlasting?
Hoe zag de laatste ontlasting eruit? • kleur • consistentie • geur • Zit er bloed of slijm bij de ontlasting?
❑ ja
❑ nee
Gebruikt de patiënt laxantia? ❑ ja, nl.
frequentie gebruik
❑ nee Helpt de gebruikte laxantia voldoende?
❑ ja
❑ nee
Wordt er nog iets anders gebruikt wat helpt? ❑ ja, nl.
frequentie gebruik
❑ nee
35-Folder Obstipatie.indd 6
15-07-2008 09:30:34
Algemene vragen Is er pijn? ❑ ja, bij de stoelgang
❑ ja, in de buik
❑ nee
Is er aandrang zonder resultaat?
❑ ja
❑ nee
Is er sprake van een opgezette buik?
❑ ja
❑ nee
Is er sprake van flatulentie (windjes)?
❑ ja ❑ nee
Is er sprake van incontinentie van ontlasting?
❑ ja ❑ nee
Is er sprake van fecale impactie (ophoping)?
❑ ja ❑ nee
Is er een anale uitstulping na hard persen?
❑ ja ❑ nee
Is er sprake van onrust, sufheid?
❑ ja ❑ nee
Is de patiënt bedlegerig?
❑ ja ❑ nee
Hoe is de vochtinname? ❑ normaal ❑ matig
❑ minislokjes
❑ niets
Hoe is de voedinginname? ❑ normaal ❑ matig
❑ minislokjes
❑ niets
Welke van deze medicatie gebruikt de patiënt? ❑ opiaten ❑ middelen met anticholinerge werking (bijv. antiparkinson, antidepressiva, spasmolytica) ❑ cytostatica (m.n. vinca-alkaloïden) ❑ serotonineantagonisten (anti-emetica eindigt op ...setron) ❑ overig (bijv. ijzerpreparaten, antacida, diuretica, verapamil)
35-Folder Obstipatie.indd 7
15-07-2008 09:30:34
Voor informatie kunt u contact opnemen met het IKA Plesmanlaan 125, 1066 CX Amsterdam, tel.: 020-346 25 55
Dit is een uitgave van de Netwerken Palliatieve Zorg in Midden- en Zuid-Kennemerland, Amstelland en Meerlanden. www.netwerkpalliatievezorg.nl. Met ondersteuning van het IKA. Bron richtlijn: Palliatieve zorg, richtlijnen voor de praktijk. VIKC 2006.
35-Folder Obstipatie.indd 8
15-07-2008 09:30:35
