Verliesverwerking, posttraumatische groei en kijk op het leven onder kankerpatiënten
Tessa A. Jaarsma, Grieteke Pool, Adelita V. Ranchor & Robbert Sanderman
Noordelijk Centrum voor Gezondheidsvraagstukken, UMCG, Groningen
[email protected]
Keuze concepten:
Verschillende onderzoekers wijzen erop dat kankerpatiënten: -
niet alleen negatieve veranderingen, maar ook positieve veranderingen kunnen ervaren (bijv. Cordova, 2001; 2003; Weiss, 2002; Manne, 2004) en
-
weer zin in het leven ervaren of hun zingevingsniveau weten te behouden (bijv. Fife, 1994; 2005; Coward, 1997; Dirksen, 1995; Ferrell, 2003; Pool, 2003; Taylor, 1993).
Bovendien: - Het verwerkt hebben van verliezen (integreren) heeft een positieve invloed op adaptatie (Stroebe e.a., 2001) - Horowitz: stilstaan bij verlies
Overzicht presentatie
Achtergronden en definities en vragenlijsten
-
Verliesverwerking
-
Groei
-
Zingeving
Resultaten psychometrische analyse vragenlijsten
Overeenkomsten en verschillen tussen de concepten
Conclusies
Respondenten (respons 61%):
244 kankerpatiënten
Mannen (N = 70; 29%) en vrouwen (N = 174; 71%)
Verschillende vormen van kanker:
•
Vrouwen: vooral borst (70,28%)- en gynaecologisch (15,57%)
•
Mannen: vooral prostaat (42,5%), hoofd/ hals (15%) en (non)hodgkin (10%)
Jongere vs oudere patiënten (M = 55,92; SD = 12,11; 21-84 jaar)
Verliesverwerking De mate waarin mensen verlies van vroegere (voor de diagnose), als positief gewaardeerde aspecten van hun leven
cognitief en emotioneel hebben verwerkt, en in staat zijn dit verlies te integreren in hun huidige bestaan
Verschil met traumaverwerking: Verliesverwerking is gericht op het proces van integratie van emotionele en cognitieve gevolgen van het verlies van positief gewaardeerde kenmerken Traumaverwerking is gericht op het verwerken van de negatieve aspecten van het meemaken van een ernstige gebeurtenis/ situatie Samen: rouwproces
De VErliesVerwerkingslijst na Ernstige Ziekte (VEVEZ) Ontwikkeld omdat: - vragenlijsten gericht op verliesverwerking na overlijden dierbare - veelal gericht op gecompliceerde rouw - op een statische manier geformuleerd - negatief geformuleerd
Verschil verliesreactie en depressie
De VErliesVerwerkingslijst na Ernstige Ziekte (VEVEZ) Negatief (23) en positief (23) geformuleerde items Intensiteit Verzet, ontkenning, verlangen en verdriet enerzijds, en acceptatie, delen met anderen en gevoelens van integratie anderzijds
Factoren na factoranalyse: Negatief
Positief
Demoralisatie (13 items, α = 0.92)
Integratie in huidige bestaan (7 items, α = 0.85)
Sinds ik kanker kreeg, voel ik mij initiatiefloos
Ik kan het feit dat ik kanker kreeg steeds beter een plek geven in mijn innerlijke leven
Ongeloof (6 items, α = 0.76)
Uiten van emoties (4 items, α = 0.64)
Geregeld denk ik: Het kan allemaal niet waar zijn
Ik kan goed tegenover anderen uitdtukken wat de ziekte voor me betekent
Moeilijkheden met het uiten van emoties (2 items, α = 0.64)
Acceptatie (3 items, α = 0.71)
Er zijn nauwelijks mensen met wie ik over mijn ziekte kan praten
Ik ben er niet meer mee bezig hoe mijn leven was voor mijn ziekte
Verdergaan (4 items, α = 0.65) Ik heb steeds meer het gevoel dat ik een nieuwe levensperiode tegemoet ga
Posttraumatische groei Het ervaren van positieve veranderingen als resultaat van de ‘worsteling’ met ernstig ingrijpende levenservaringen als de diagnose en behandeling van kanker (vrij vertaald naar Tedeschi and Calhoun, 2004) - Zelfperceptie - Interpersoonlijke relaties - Filosofieën over het leven
Posttraumatic Growth Inventory 21 items Positief geformuleerd Mate van verandering 5 factoren Totaalscore Vertaald uit het Engels
Zingeving
Verschillende componenten:
-
Cognities: ideeën en interpretaties over zichzelf en de wereld
-
Motivationeel: het nastreven en bereiken van persoonlijke doelen
-
Affectief: gevoelens van vervulling en tevredenheid met het (eigen) leven
(Wong, 1998; Park en Folkman, 1997; Battista en Almond, 1973; Debats, 1996; Reker, 2000; Van Ranst en Marcoen, 2000)
Personal Meaning Profile 39 items Vragen naar mogelijke waardegebieden 5 factoren Totaalscore
Vertaald uit het Engels
Resultaten factoranalyse en betrouwbaarheid PTGI: α = .95 (SCA)
Relating to others (7): α= .89
PMP: α = .91 (EFA)
Ik heb echt ervaren hoe geweldig
Relationship (6): α = .80
mensen kunnen zijn
New possibilities (5): α = .89
Ik ontwikkelde belangstelling voor
erg veel houd
Goal-orientedness (6): α = .86
nieuwe dingen
Personal strength (4): α = .84
Ik ben erachter gekomen dat ik
Ik heb meer inzicht gekregen in
Mijn leven heeft een doel en richting
Fairness of life (7): α = .82
sterker ben dan ik dacht
Spiritual change (2): α = .65
Ik heb iemand gevonden van wie ik
Het leven heeft me eerlijk behandeld
Religion (8): α = .92
Ik leef in vrede met God
Dedication to life (11): α = .87
Het is belangrijk voor mij om mijn
spirituele zaken
Appreciation of life (3): α = .89
Mijn eigen leven heeft voor mij meer waarde gekregen
leven aan iets toe te wijden
Resultaten factoranalyse en betrouwbaarheid PTGI: α = .95 (SCA)
Relating to others (7): α= .89
PMP: α = .91 (EFA)
Ik heb echt ervaren hoe geweldig
Relationship (6): α = .80
mensen kunnen zijn
New possibilities (5): α = .89
Ik ontwikkelde belangstelling voor
erg veel houd
Goal-orientedness (6): α = .86
nieuwe dingen
Personal strength (4): α = .84
Ik ben erachter gekomen dat ik
Ik heb meer inzicht gekregen in
Mijn leven heeft een doel en richting
Fairness of life (7): α = .82
sterker ben dan ik dacht
Spiritual change (2): α = .65
Ik heb iemand gevonden van wie ik
Het leven heeft me eerlijk behandeld
Religion (8): α = .92
Ik leef in vrede met God
Dedication to life (11): α = .87
Het is belangrijk voor mij om mijn
spirituele zaken
Appreciation of life (3): α = .89
Mijn eigen leven heeft voor mij meer waarde gekregen
leven aan iets toe te wijden
Overeenkomsten tussen de concepten Vevneg
Vevneg
Vevpos
Groei
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). * Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
Vevpos
Groei
Zingeving
-.29**
-0.17*
0.16*
0.44**
0.45**
0.46**
Relaties met andere concepten Vevneg
Vevpos
Groei
Zingeving
Herbeleving
0.62**
-0.10
0.27**
-0.09
Vermijding
0.58**
-0.24**
0.07
-0.16*
Angst
0.57**
-0.24**
0.08
-0.22**
Depressie
0.57**
-0.35**
-0.06
-0.25**
Mentaal functioneren
-0.63**
0.26**
-0.08
0.16*
Fysiek functioneren
-0.44**
0.21**
-0.10
0.16*
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). * Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
Relaties met andere concepten Vevneg
Vevpos
Groei
Zingeving
Openness to experience
0.03
0.26**
0.26**
0.11
Conscientiousness
-0.27**
0.23**
-0.02
0.35**
Extraversion
-0.37**
0.35**
0.18*
0.40**
Agreeableness
-0.18*
0.24**
0.26**
0.26**
Neuroticism
0.53**
-0.31**
0.00
-0.29**
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). * Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
Relaties met andere concepten Leeftijd: Negatieve verliesverwerking
r = -0.13 (n.s.)
Positieve verliesverwerking
r = -0.30**
Groei
r = -0.34**
Zingeving
r = -0.21**
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Relaties met andere concepten Vevneg (21-87)
Vevpos (20-83)
Groei (0-105)
Zingeving (101-265)
Geslacht
Mean (S.D.)
% > 1 S.D. onder M (% > 1e kwartiel)
Man
39.70 (14.03)**
73% (59%)
Vrouw
43.86 (14.01)
Man
57.90 (9.81)**
Vrouw
61.77 (10.56)
Man
39.96 (24.21)**
Vrouw
48.75 (24.22)
Man
181.83 (29.73)
Vrouw
181.93 (31.31)
83% (98%)
77% (66%)
83% (90%)
Invloed op zingeving (pos. Verliesverwerking, groei, angst en depressie, gecontroleerd voor leeftijd) β
∆R²
Leeftijd
-0.06
0.05
Vevpos
0. 23**
0.07
Groei
0.35**
0.17
Angst
-0.20*
0.03
Totaal R²
** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
0.32
Conclusies (1) Psychometrie (factoren en betrouwbaarheid)
3 geschikte positief georiënteerde instrumenten voor adaptatie aan kanker
Validiteit onderlinge overeenkomsten en verschillen en relaties met andere concepten
Onderlinge relaties:
-
Positieve verliesverwerking, groei en zingeving hangen positief met elkaar samen
-
Negatieve verliesverwerking hangt niet samen met groei en zingeving, wel matig met positieve verliesverwerking
Conclusies (2) Relaties met andere concepten:
Negatieve verliesverwerking hangt relatief veel sterker samen met negatieve maten als angst en depressie, vermijding en herbeleving
Overeenkomsten:
Alle concepten hangen samen met persoonlijkheidskenmerken
Verschillen:
Groei hangt samen met herbeleving en niet met negatieve maten als angst en depressie en neuroticisme
Conclusies (3) Vergelijking percentages op de vragenlijsten
Respondenten scoren hoger op positieve maten dan op negatieve maten
Voorspellers zingeving
Zingeving wordt vooral ‘voorspeld’ door positieve maten, en dan met name door groei
Verliesverwerking en groei als maten voor het proces van adaptatie, en zingeving als uitkomst
Mean scores PTGI and PMP and relative impact different domains Mean scores sub factors PTGI-DV
Mean scores sub factors PM P-DV
60,00
80,00
50,00 60,00
30,00
57
Mean
Mean
40,00
40,00
78
52
69
66
48
58
20,00
36
20,00 25
38
10,00
0,00
0,00 relating to others
new possibilities
personal strength
PTGI (mean 45,6; S.D. 22,89)
spiritual change
appreciation of life
religion
dedication to life
fair treatment
goal orientedness
PMP (mean 60,88; S.D. 12,76)
relationships
Results external validity PTGI and PMP PTG related to:
PMP related to:
•intrusion
(r = .24; p < .001)
neuroticism extraversion consciëntiousness agreeableness
(r = -.26; p < .001) (r = .34; p < .001) (r = .32; p < .001) (r = .24; p < .001)
•openness to experience
(r = .24; p < .001)
•sharing
(r = .28; p < .001)
•sharing
(r = .32; p < .001)
•inner peace
(r = .51; p < .001)
•inner peace
(r = .59; p < .001)
•age
(r = .34; p < .001)
•age
(r = -.17; p < .01)
•female significant higher scores on PTGI (relating to others, new possibilities and personal strength)
•no gender differences in PMP-score
PTG not related to: anxiety; depression and neuroticism
•anxiety (r = -.20; p < .001) •depression (r = -.25; p < .001) (largest correlation of -.40 for fairness of life)
Most important differences Growth related to feelings of intrusion about the cancer experience, meaning in life is not Growth stronger related to age, and related to gender Growth not related to negative feelings as anxiety, depression and neuroticism
Similarities Both related to sharing (determinant) and feelings of innerness (criterion measure)
Difference between the constructs: Growth is the experience of positive change as a result of the struggle and can be seen as part of the process of adaptation to cancer Meaning in life is a pre-condition (was there already before the struggle) that can be regained and can be seen as an outcome of adaptation to cancer PTG implicit meaning and meaning in life found meaning? (Thompson and Janigian, 1988)
Conclusions (1) PTGI-DV
PMP-DV
Factor structure Dutch cancer patients is the Factor structure Dutch cancer patients NOT the same as in original population
same as in original population
Overall reliability ok, except sub factor
Overall reliability ok
spiritual change Relation to other measures in line with our
Relation to other measures in line with our
expectations
expectations
Most important domains:
Most important domains:
Appreciation of life
Relationship
Relating to others
Goal-orientedness
Personal strength
Dedication to life
Conclusions (2) The relation between the two concepts gives further insight in their construct validity: growth as the process of adaptation (implicit meaning) and meaning in life as the outcome of adaptation (found meaning)
Further research aims Investigating other predictors and their relative influence (e.g. personality, but also earlier life experiences, the way of loss processing) on the experience of meaning in life in cancer patients
Investigating if there are profiles for combinations of domains of meaning in life and their relation with QoL
