verlichting & romantiek

verlichting & romantiek reader periode D literatuur schooljaar 2011-2012

Naam:____________________ Klas:______________________

1

Inhoudsopgave

1. De verlichting Opdracht 1 fragment

3

Opdracht 2 De boekzaal van Europe

4

Opdracht 3 Powerpoint over de verlichting

5

Opdracht 4 De spectator

6

Opdracht 5 oorlog in de literaire wereld

8

Opdracht 6 Briefroman – Sarah Burgerhart

8

Opdracht 7 Briefroman – Julia

10

2. De romantiek Opdracht 8 PowerPoint over de romantiek

11

Opdracht 9 Emily Dickinson

12

Opdracht 10 fragment schooltv

13

3. Verdiepingsopdrachten 1. Analyse gedicht Piet Paaltjens

14

2. Opdrachten bij Rime of the ancient mariner

15

3. Opdrachten bij verhalen over verre landen: De belevenissen van El-ho op Zuidland

16

2

1. De verlichting In de loop van de 18e eeuw deden zich op maatschappelijk en cultureel gebied belangrijke ontwikkelingen voor waardoor dit tijdvak een periode van modernisering is in Europa. Die ontwikkelingen worden samengevat met de naam Verlichting. De Verlichting vormde een voorloper van het moderne levensgevoel van de 20e eeuw. In de eerste helft van de 18e eeuw beschouwden velen in West-Europa de wereld als een keurig geordend geheel dat door natuurwetten werd geregeld. Men had de overtuiging dat de mensheid eindelijk vanuit het primitieve duister in het licht was getreden. Vol trots noemde men de 18e eeuw dan ook de eeuw van de Verlichting (Siècle des Lumières, Aufklärung, Enlightment), de eeuw van het geloof en de vooruitgang. Er ontstond een nieuw besef van de mens, wat hij was, waar hij stond en waar hij heen wilde. Het geloof verloor een deel van zijn invloed en het “gezonde verstand” stond centraal. Men vond dat alles uitgelegd kon worden met behulp van de rede, het heldere kritische en controleerbare verstand. (rationalisme). Emoties werden beschouwd als ondergeschikt aan het verstand. De bekende uitspraak Cogito ergo sum (“ik denk dus ik besta.”) is van de verlichte Franse filosoof René Descartes. De 'Verlichte Ideeën' werden niet via de richtlijnen van de Godsdienst bedacht, maar ging de vrije kant uit. Zintuigen, kennis en ervaringen werden steeds meer gebruikt om de waarheid te achterhalen. Uit de waarnemingen werden conclusies getrokken, wat zorgde voor een uitbreiding van de kennis. Dit heet empirisme. Men hield zich niet meer zo bezig met wat er zou gebeuren na de dood, ze richtten zich alleen nog op het leven dat ze leidden.

Opdracht 1 fragment schooltv Bekijk het fragment en maak aantekeningen. Hou deze hoofdvraag in je achterhoofd: wie was Spinoza en wat waren zijn denkbeelden? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

De Boekzaal van Europe (1692-1702) Nederland was eind zeventiende, begin achttiende eeuw de ‘boekzaal’ van Europa. Geen land in Europa drukte zo veel boeken voor andere landen als de Republiek. Dat kwam omdat men er toleranter was dan elders en er ook ‘gevaarlijke’ boeken en tijdschriften konden worden uitgegeven. Daardoor werd de Republiek de grootste Europese leverancier van een nieuw genre: geleerdentijdschriften.

3

De eerste Frans- en Engelstalige geleerdentijdschriften verschenen in 1665. Ze bestonden uit boekbesprekingen: samenvattingen van wetenschappelijke boeken. Ze waren ‘gevaarlijk’, omdat ze voor het eerst in de Europese geschiedenis de nieuwste wetenschappelijke inzichten presenteerden aan een groter publiek. Recht op kennis was een van de uitgangspunten van de verlichting, maar kennis was ook macht, volgens een bekend Hollands gezegde. Daarom was er ook tegenstand tegen deze tijdschriften, onder meer vanuit de kerk. Want de wetenschap en de Bijbel beten elkaar nogal eens. Bliksemflitsen, zo onthulden de tijdschriften, waren niet afkomstig van God, maar gewoon het gevolg van elektrische ontlading. In 1692 verscheen het eerste Nederlandstalige wetenschapstijdschrift: De boekzaal van Europe. Dat werd niet vol geschreven door een academische beroepsgeleerde, maar door een self made intellectueel: Pieter Rabus, zoon van een Rotterdamse schoenmaker. In tien jaar vulde hij 9500 pagina’s met nieuws over binnen- en buitenlandse wetenschappelijke publicaties. Waarom begon hij aan De boekzaal van Europe? Omdat we nu een tijd beleven waarin de wetenschappen en kunsten tot de hoogste top lijken te zijn gestegen, heeft men ook handige hulpmiddelen uitgevonden om lijnrecht, zonder veel omwegen, bij alles te kunnen komen wat van belang is om onderzocht te worden. Er was opeens zoveel nieuwe wetenschappelijke kennis dat een Nederlandstalig geleerdentijdschrift geen overbodige luxe was. Het tijdschrift was bedoeld voor personen die door Rabus werden aangeduid als ‘platterts’: zij die geen buitenlandse talen beheersten en dus niet in staat waren om Franse, Engelse of Latijnse geleerdentijdschriften te lezen. Waarom zou de Nederlander geen recht hebben op informatie in zijn eigen taal? Sommige lezers vonden het woord ‘plattert’ denigrerend, maar zo bedoelde Rabus het niet: Eenieder die geen buitenlandse talen kent, zichzelf alleen met zijn moedertaal moet behelpen, is in zijn land een plattert: en het was te wensen dat velen wat beter hun best deden om goede platterts te zijn. Rabus wilde niet alleen zoveel mogelijk kennis verspreiden, maar ook zoveel mogelijk domheid uitroeien, zoals bijgeloof. Rabus haatte alles wat riekte naar onwetendheid, kortzichtigheid, bijgeloof en onvoorwaardelijke gezagsgetrouwheid. Die zaken ondermijnden volgens hem De Waarheid, met hoofdletters. Bron: www.literatuurgeschiedenis.nl

Opdracht 2 De boekzaal van Europe a. Het woord ‘boekzaal’ betekent in hedendaags Nederlands ‘bibliotheek’. Leg uit in welk opzicht het tijdschrift Boekzaal van Europe een bibliotheek was. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ b. Waarom werden geleerdentijdschriften met wantrouwen bekeken door kerkelijke instanties? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

4

c. Wat is de vergeten groep lezers die Rabus bij het culturele leven wilde betrekken? Waarom? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ d. Waarom past het gedachtegoed van Rabus duidelijk in de tijd die we de verlichting noemen? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

Opdracht 3 Powerpoint over de verlichting Luister naar de presentatie van je docent en maak aantekeningen. Deze informatie staat niet in je reader maar kan wel gevraagd worden op de toets. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

Tijdschriften Het uitbreiden van de nieuwe rationele ideeën werd ook bevorderd door de tijdschriften die in de achttiende eeuw verschenen. Die tijdschriften behoorden tot de didactisch moralistische literatuur. De lezer kon er allerlei artikelen in vinden. Onder andere over de wetenschap, beeldende kunst, literatuur, opvoedkunde, omgangsvormen en dergelijke. Veel artikelen waren als verhaal geschreven. Tijdschriften bevatten artikelen in de vorm van dialogen, brieven, fabels, reisbeschrijvingen, maar soms ook échte, korte verhalen. De stijl van de geschreven artikelen was eenvoudig, ze wilden er de onderontwikkelden mee 'opvoeden'. Een bekend voorbeeld is The Spectator, van Richard Steel en Joseph Addison. Een ander voorbeeld is de Hollandsche Spectator van Justus van Effen. De Hollandsche Spectator (1731-1735) Kobus en Agnietje (fragment) De beginscene. De Spectator ziet dat zijn buurmeisje Agnietje van 18-19 jaar het hof wordt gemaakt door de timmermansknecht Kobus. Het fragment geeft een beschrijving van deze ontmoeting. Mij bevindende in een voorkamertje aan een venster met een horretje bedekt, om de aangenaamheid van een heldere maneschijn te genieten, zag ik, zonder gezien te worden, mijn naaste buurvrijster, een zoet geschikt meisje van achttien of negentien jaar, op haar stoep staan, met een stoofje onder haar voorschoot, waarschijnlijk om haar moeder op te wachten, een hupse 5

deugdzame Weduwe, die, met voor luiden (geholpen door dit haar enig kind) linnen te naaien, fatsoenlijk aan de kost weet te komen. Terwijl Agnietje wat heen en weer drentelde, komt er een timmermansknecht, een wakkere welgemaakte jongen (doch die, niet veel ouders zijnde als het meisje, er nog zo wat lobbesachtig uitzag), met zijn hoedje in de hand, en met al de tekenen van schroom, naar haar toetreden. Terstond scheen ze enigszins ontzet in huis te willen gaan, toen ze aldus door de jongeman werd aangesproken. ‘Och buurvrijstertje, weest tocht niet bang voor mij, dat bid ik je. Ik zou immers geen kind kwaad doen, laat staan jou: ik wou je slechts verzoeken mijn lieve kind, of ik mijn pijpje, dat uitgegaan is, eens aan je testje mocht opsteken.’ Deze woorden met een bevend stem uitgesproken, en die eerder schenen te komen van iemand die bevreesd was, dan die een ander vervaard wilde maken, stelden Agnietje gerust. ‘Och ja, vriendje, ‘ antwoordde ze, ‘ ’t is zeer tot je dienst, maar wat scheelt je toch, ’t is puur of je ontsteld waart.’ Daarop reikte ze haar testje over. ‘Dat ben ik, mijn lief kind,’ hernam hij, ‘en als je me een ogenblikje tijd wilt geven, zal ik je de reden wel zeggen.’ Onderwijl was hij bezig met, zo langzaam als het mogelijk was, zijn tabak vuur te doen vatten, terwijl ieder uitblazing van de rook in een tedere zucht veranderde. Eindelijk wat tot bedaren gekomen zijnde, ‘ken je mij dan niet, buurdochtertje?’ sprak de goede hals. ‘Wel me dunkt,’ antwoordde ze, ‘dat je me bekend voorkomt, en dat ik je meer dan eens voorbij heb zien gaan.’ ‘Dat en is geen wonder zeker,’ hervatte de vrijer, ‘och ik ben hier meer als honderd mal voorbij gegaan, maar ik heb je nooit durven aanspreken: ’t was of ik de koorts op mijn lijf kreeg, als ik maar een voet naar je toe wou zetten. Maar ik evenwel nou m’n stoute schoenen aangetrokken; hoor, het hoogste woord moe eruit. Zonder dat kan ik toch nacht, noch dag, om jouwent wil niet rusten, en ik wil hopen, mijn lieven kind, dat je ’t me ten beste zult houden, en niet kwaad erom tegen me worden, want hoe kan ik het gebeteren dat ik je zo liefheb, en dat kan immers jou ’t minste kwaad niet doen…’ ‘Ei hoort me die malle jongen eens aan, sprak Agnietje hierop, ‘wat kan hij zoet keuvelen, zou men niet denken dat hij ’t meende? Kom jij vrijer, dat pijp aansteken duurt wat te lang, je hebt de rechte niet voor, vriendje, dat verzeker ik je.’

Opdracht 4 De spectator a. Toon met citaten aan waar de figuur van de ‘spectator’ in het fragment aanwezig is. Geef, op basis van je citaten, aan wat volgens jou de rol van de spectator in deze tekst is. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ b. In de tekst maakt Kobus, een timmermansknecht, zijn liefde bekend aan Agnietje. In de beschrijving van de personages maakt Van Effen duidelijk met welke soort personen we van doen hebben. Vul onderstaande tabel in, geef de zinnen die op het karakter slaan van Kobus en Agnietje. Karakter van Kobus:

Karakter van Agnietje:

6

Oorlog in de literaire wereld Begin achttiende eeuw waren dichters tientallen jaren lang in gevecht met elkaar. In deze ‘Poëtenstrijd’, een van de grootste literaire crises ooit, draaide alles om de toekomst van de Nederlandse dichtkunst. Rond 1700 was het volslagen normaal dat hoog opgeleide Nederlandse dichters in het Latijn dichtten. In die taal konden ze internationaal meedoen en in het Nederlands niet. Tegelijkertijd leek het wat ouderwets om in een dode taal te blijven dichten ten koste van de eigen taal en cultuur. De discussie die rond 1711 losbarstte over dit onderwerp, staat bekend als de ‘Poëtenstrijd’ of ‘Poëtenoorlog’ en de dichter Poot beschreef hem in zijn gedicht ‘Poëtenstryt’ als een venijnige burgeroorlog: Het dichterdom is, afkerig van rust, Op burgeroorlog belust. De speren bewegen door elkander. De een priemt met zijn scherpe pen Op ’t allerergst de ander. Helaas, de vrede is ver te zoeken! De poëtenstrijd werd uitgelokt door een buitenlander. Jean le Clerc, Zwitser en redacteur van het in Nederland uitgegeven geleerdentijdschrift Bibliothèque universelle et historique, schreef in een recensie dat hij maar niet begreep waarom dichter David van Hoogstraten nog altijd in het Latijn schreef. Waarom kozen Nederlanders niet gewoon voor hun eigen taal? Van Hoogstraten reageerde woest. Waar bemoeide die ‘Franse kabouter’ zich mee? Hoe haalde hij het in zijn hoofd om de ‘verheven geesten van het gewest waarin hij werd gevoed’ te bekritiseren? De poëtenoorlog was daarmee een feit. Vrienden en leerlingen van Le Clerc verdedigden diens standpunt door te stellen dat het ouderwets en snobistisch was om te dichten in het Latijn. Wie hart had voor zijn eigen taal en cultuur zou in het Nederlands moeten schrijven om op die manier de taal te verrijken, zoals Vondel dat had gedaan in de zeventiende eeuw. Hierop ging de strijd verder met de vraag of Vondel wel zo’n goed voorbeeld was. Bij deze discussie waren geheel andere partijen betrokken. In kringen van het geleerdentijdschrift Journal littéraire (1713-1737), met Justus van Effen als belangrijk woordvoerder, geloofde men niet zo in een terugkeer naar de poëzie van Vondel. Die vond men een beetje ouderwets. Veel meer bewondering had men voor de moderne Franse literatuur, voor Frans-classicistische dichters als Corneille en Racine. Zó zouden de Nederlanders moeten dichten. Dat leverde weer reacties op waarin Vondel werd verdedigd en de Franse literatuur werd afgekraakt. De strijd werd nooit beslecht. Iedereen dichtte gewoon door, in het Latijn, het Nederlands, met Vondel of de Frans-classicisten als voorbeeld, terwijl iemand als Poot geheel en al zijn eigen weg ging en in zijn eentje de Nederlandse dichtkunst wist te vernieuwen. Toch had de poëtenstrijd één voordeel opgeleverd. Dankzij alle discussies werd er voor het eerst kritisch nagedacht over de waarde en de identiteit van de Nederlandse cultuur en literatuur. Bron: www.literatuurgeschiedenis.nl’

7

Opdracht 5 a. Waarover ging de ‘poëtenstrijd’? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ b. Probeer de woorden ‘ouderwets’ en ‘modern’ en ‘nationaal’ en ‘internationaal’ te koppelen aan de woorden ‘Latijn’, ‘Frans-classicistisch’ en ‘Nederlands’. Er zijn meerdere mogelijkheden. Leg je keuze ook uit. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ c. Leg uit wat jijzelf belangrijker zou vinden als je schrijver was. Zou je liever in het Engels schrijven zodat je over de hele wereld kunt worden gelezen, of zou je kiezen voor je moedertaal? Waarom? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

Opdracht 6 Briefroman – Sarah Burgerhart Bekijk het fragment over de briefroman. a. Wat is een briefroman? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ b. Waarom is de briefroman zo geschikt voor het uitdragen van de verlichtingsidealen? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ Lees onderstaand fragment. Het is een deel van de inleiding van de briefroman Sarah Burgerhart geschreven door Betje Wolff en Aagje Deken. In deze Voorrede richten de schrijfsters zich rechtstreeks tot de lezers. c. De auteurs dragen in de inleiding van hun roman verlichtingsidealen uit. Onderstreep de woorden en winnen waarin je (sommige van) die idealen terugvindt. d. Wat betekent de laatste zin? ‘Onze hoofdbedoeling…braafste Vrouwen worden’? Noteer kort de hoofdbedoeling van de schrijfsters. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

8

Nederlandsche Juffers! Velen uwer lezen: niet eenig en alleen, om de verveling te ontvlieden; niet eenig en alleen, om eene ongevallige vertoning te maken, door het opzeggen van kundigheden, die niet altoos van de nuttigste soort zyn; neen: velen uwer lezen, om uwe denkbeelden te vermeerderen; en dus verstandig te leren denken en doen. Men heeft, zedert eenige jaren, zich meer beginnen toeteleggen, om ook voor u te schryven. Men heeft u gezonde begrippen gegeven van zaken, waar by gy het hoogste belang hebt; daar gy niet onkundig van zyn moogt, indien gy geen afstand doen wilt van het voorname doeleinde, waaröm de Eeuwige wysheid Menschelyke zielen vormde - Kennis en Gelukzaligheid! […] Doordrongen van deeze denkbeelden, hopen wy dien tyd nog te zien aankomen: maar ondernemen teffens, om een oorspronkèlyk Vaderlandschen Roman uittegeven. Een Roman, die berekent is voor den Meridiaan des Huisselyken levens. Wy schilderen u Nederlandsche karakters; menschen, die men in ons Vaderland werkelyk vindt. Zo wy wel geschildert hebben, zullen kenners dat toestaan. Wy hebben echter iets meer in ’t oog, dan blootlyk te willen beproeven, hoe verre wy het brengen kunnen. Onze hoofdbedoeling is aantetonen: ‘Dat eene overmaat van levendigheid, en eene daar uit ontstaande sterke drift tot verstrooijende vermaken, door de Mode en de Luxe gewettigt, de beste Meisjes meermaal in gevaar brengen, om in de allerdroevigste rampen te storten, die haar veracht maken by zulken, die nimmer in staat zyn, om haar in goedheid des harten en zedelyke volkomenheid gelyk te worden; by zulken, die zy in 't licht stonden; by zulken, die het wrede vermaak hebben, om haar, reeds gevallen, dodelyk te grieven, of zich niet verwaardigen, zich immer in te laten met haar, die niet der Ondeugd, maar der Onbedagtheid ten prooije wierden; dat het, ook om die reden, een onschatbaar voordeel voor jonge Meisjes is, onder de bescherming te komen van zulke Vrouwen, die voorzichtigheid aan minzaamheid, en goedhartigheid aan eene beredeneerde onverzetlykheid verbinden: wyl dit die geenen zyn, onder wier bestuur de beste meisjes ook de braafste Vrouwen worden.’ Bron: www.dbnl.nl

Rhijnvis Feith Rhijnvis Feith (1753-1825) is de belangrijkste vertegenwoordiger van het sentimentalisme in de Nederlandse literatuur. Alles wat hevige gevoelens kon wekken, waardeerde de nogal zwaarmoedige Feith zeer: eenzaamheid, de machtige natuur, de geheimzinnige nacht, het verlaten kerkhof en bovenal liefdessmart. Zijn bekendste roman Julia (1783) schreef hij in de destijds gebruikelijke briefvorm. Maar de grote aandacht voor de sombere en intieme gevoelens van de hoofdpersonen was nieuw. Het thema van het verhaal is de treurige liefde tussen Julia en Eduard die, gedwarsboomd door een strenge vaderfiguur, tot de door van Julia leidt. Eduard wil zich in de dood met haar verenigen en maakt daartoe op het graf van zijn geliefde van een uitgeholde dennenboom een eigen doodskist.

Julia Julia! Ik zit thans op den rand van eene steile rots, die over de loeiende zee aaklig heenen hangt – de geheele dampkring is met een’ vochtigen nevel vervuld – ik zie niets dan gedurig op nieuw aanrukkende golven, die alle aan den voet der rots verbrijzeld worden – en echter – hier zelfs vervoert mij de strelende gedachte van ons toekomstig lot. O, zo één graf ons beider overschot 9

bewaarde! Zo wij naast elkander voor de onsterfelijkheid oprezen! Zo hetzelfde ogenblik ons danklied, ons vurig danklied voor de troon van God voerde!...Mijn aandoening vervoert mij…ik verbeeld mij dat danklied reeds met u aan te heffen! O, wat zal ons hart gevoelen! Maar zal onze mond iets anders uitbrengen dan liefde, volle, goddelijke liefde! Hoe dierbaar wordt mij het graf in deze vervoering! De gehele tijd door, vreedzaam, ongestoord, aan uwe zijde te rusten – welke rampen moeten nog op aarde doorgeworsteld worden, als wij reeds in de haven zullen zijn?

Opdracht 7 Briefroman - Julia a. Leg uit wat sentimentalisme in de literatuur betekent. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ b. Toon met voorbeelden aan dat in dit fragment van Julia sprake is van sentimentalisme. Je kunt de tekstdelen onderstrepen. Het sentimentalisme van Rhijnvis Feith noemt men ook wel de gevoelige verlichting. Het is de overgangsfase van de verlichting naar de romantiek waarin het gevoel, de emotie, een grotere rol krijgt naast de rede. De idealen zijn nog steeds hetzelfde als in de verlichting maar je mag je gevoelens wel laten zien. Ondanks emotionele uitbarstingen moet je je beslissingen uiteindelijk nog steeds op rationele gronden nemen. c. De briefroman Julia behoort ook zeker tot de verlichting. Hoe eindigt de roman en welke kenmerken van de verlichting herken je daarin? (denk nog even aan het televisiefragment) __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

10

2. De romantiek Opdracht 8 Powerpoint over de romantiek Luister naar de presentatie van je docent en maak aantekeningen. Deze informatie staat niet in je reader maar kan wel gevraagd worden op de toets. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

Emily Dickinson Emily Elizabeth Dickinson (1830 - 1886) was een Amerikaanse dichteres. Ze werd geboren in een welgestelde familie in het Amerikaanse Amherst, Massachusetts. Dickinson bleef ongehuwd en zou het grootste gedeelte van haar leven binnen de muren van het familiehuis doorbrengen. Jarenlang is aangenomen dat deze keuze voortvloeide uit xenofobie, maar uit recent onderzoek van haar correspondentie blijkt dat dit kluizenaarschap uit vrije wil was gekozen, zodat ze dichter bij haar eigen kern kon komen. Dit spreekt uit haar gedichten, die kleine, in onderwerpskeuze haast haikuachtige observaties van het dagelijks leven zijn, alsmede korte observaties van haar eigen bewustzijn. Ofschoon ze zichzelf afsloot van de wereld, bleef ze toch op de hoogte van de literaire ontwikkelingen door het lezen van John Ruskin, John Keats en Thomas Browne. Dickinson schuwt evenmin experimenten en maakt gebruik van het vrij vers en een ongebruikelijke typografie. In haar gedichten over haar eigen belevingswereld streeft zij een lyrische weergave na van het eigen bewustzijn. Ondanks de uitzonderlijke originaliteit van haar werk werden er tijdens haar leven slechts zeven van de bijna achttienhonderd gedichten gepubliceerd. Algemene erkenning van haar werk vond pas plaats in de twintigste eeuw. Bron: www.wikipedia.nl

11

The Grass The Grass so little has to do A sphere of simple Green With only Butterflies to brood And Bees to entertain -

Het Gras heeft bijna niets te doen Een sfeer van simpel Groen alleen wat vlinders uit te broeden en Bijen te verstrooien -

And stir all day to pretty Tunes The Breezes fetch along And hold the Sunshine in its lap And bow to everything -

En dagelijks wiegen op een Lied gebracht door vleugjes Wind en Zonlicht dragen in z’n schoot en buigen rechts en links -

And threat the Dews, all right, like Pearls And make itself zo fine A Duchess were too common For such a noticing -

En Dauw te rijgen, ’s nachts, als Parels en dan zich op te tooien Een hertogin is nog te min voor zulk een ceremonie-

And even when it dies - to pass In Odors so divine Like Lowly spiced, lain to sleep Or Spikenards, perishing -

En als het sterft - zich nog te spreiden in goddelijke Geuren als Kleine kruiden, droog gelegd of Nardus, die verdwijnt -

And then, in Sovereign Barns dwell And dream the Days away, The Grass so little has to do I wish I were the Hay -

Dan, in een Vorstelijke schuurzijn Dagen te verdromen, Het Gras heeft bijna niets te doen Ik wilde dat ik Hooi was (vertaling: Louise van Santen)

Opdracht 9 Emily Dickinson a. Lees de tekst over Emiliy Dickinson. Uit haar levensbeschrijving blijkt al dat zij een romantisch dichter is. Leg dit uit. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ b) In het gedicht beschrijft de dichter het leven van gras. Vergelijk de situatie van het gras voordat het doodgaat met het leven van de mens. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

12

c) Hoe is ‘leven na de dood’ voor het gras? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ d) Geef drie voorbeelden uit het gedicht waaruit blijkt dat het gras een mooi leven heeft __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ e) De dichter geeft aan dat ze het hooi wil zijn. Waarom wil ze niet het gras zijn? Wat vertelt dat ons? __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

Opdracht 10 fragment schooltv Bekijk het fragment en maak aantekeningen. Noteer in ieder geval iets over: Lord Byron – Nicolaas Beets – François Haverschmidt. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

13

3. Verdiepingsopdrachten De komende lessen ga je zelfstandig aan de slag met een aantal teksten en gedichten. Hieronder staan de opdrachten die je moet maken. Zorg dat je alle opdrachten netjes uitwerkt of typt en lever ze samen met je reader aan het einde van de periode in. De teksten kun je vinden in de bundel ‘Werken uit de romantiek en de verlichting’. Let op: deze bundel moet je aan het einde van de periode weer inleveren, je mag er dus niet in schrijven! Hieronder volgen drie opdrachten 1. Analyse gedicht Piet Paaltjens 2. Opdrachten bij Rime of the ancient mariner 3. Opdrachten bij verhalen over verre landen: De belevenissen van El-ho op Zuidland

1. Analyse gedicht Piet Paaltjens In 1867 verscheen de gedichtenbundel Snikken & Grimlachjes, waarin de met een melancholie belaste Francois Haverschmidt onder het pseudoniem van Piet Paaltjens de sentimentele poëzie van zijn tijdgenoten belachelijk maakte. Tegelijkertijd zijn het ook heel persoonlijke gedichten, waarin de lolbroek Piet Paaltjens de somberheid van Francois Haverschmidt moet verhullen en relativeren. Maar ook en vooral zijn het uiterst humoristische gedichten, die na ruim honderd jaar nog springlevend zijn.

Deze tekst staat op de achterkant van de editie uitgegeven door Wolters-Noordhoff. In de bundel ‘Werken uit de romantiek en de verlichting’ zijn een aantal gedichten uit deze bundel opgenomen. Lees de gedichten goed en maak daarna onderstaande verdiepingsopdracht.

opdrachten 1. Kies een gedicht uit van minimaal vier strofen. 2. Noteer de titel van het gedicht en waarom je dit gedicht hebt gekozen. 3. Noteer per strofe waar het gedicht over gaat. 4. Geef een analyse van het gedicht. - Waar gaat het gedicht over? - Zijn er woorden die je niet kent? Wat betekenen die woorden? - Wordt er gebruik gemaakt van rijm? Zo ja, in welke hoedanigheid (denk aan beginrijm Heerlijk Helder Heineken) - Zijn er andere bijzonderheden op te merken aan het gedicht? 5. Wat herken je in je eigen gedicht als je kijkt naar de tekst op de achterkant van de bundel (zie de cursiefgedrukte tekst hierboven)

14

2. Opdracht bij Rime of the ancient mariner The rime of the ancient mariner is verhalend gedicht. Het is geschreven door de Engelse dichter Coleridge. Een ballade is een genre dat is ontstaan in de middeleeuwen. Het is een gedicht waarin een verhaal wordt verteld. Deze gedichten werden vaak gezongen. Voor een lange periode werd de ballade gezien als volksvermaak. Juist in de Romantiek, waarin men terugverlangde naar het verleden en op zoek was naar nationale elementen, ontstond er grote belangstelling voor de ballade. Vooral in Engeland gingen bekende dichters met dit genre aan de slag. Ook de dichter Coleridge schreef meerdere ballades waarvan Rime of the Ancient Mariner de bekendste is. De balladevorm, de gewone mensen die als hoofdpersonen fungeren, de bovennatuurlijke elementen, de houding ten opzichte van de natuur, het zijn allemaal dingen die de Rime of the Ancient Mariner maken tot een typisch werk uit de Romantiek. Maar tegelijkertijd is het veel meer dan een stoffig gedicht van zo’n tweehonderd jaar geleden. Want behalve dat het misschien wel een aantal van de mooiste regels uit de Engelse literatuur bevat, heeft het ook een nadrukkelijke morele boodschap. Het is een verhaal van schuld en boete, en die schuld en boete hebben niet alleen maar betrekking op de marinier zelf. Waar het Coleridge om gaat is het herstel van de relatie tussen mens en de natuur. En dat is een thema dat sindsdien alleen maar actueler is geworden. De ballade vind je in de bundel ‘Werken uit de verlichting en de romantiek’. Lees de ballade helemaal en maak daarna de opdracht.

opdracht In deze verdiepingsopdracht maak je eerst een analyse van gedicht. Daarna leg je in een essay uit waarom deze tekst tot de Romantiek behoort. a) Maak een analyse van het gedicht. Behandel daarin ten minste de volgende punten: perspectief (hoe wordt het verhaal aan de lezer gepresenteerd?) ruimte (waar speelt het verhaal zich af, welke rol speelt het weer in dit verhaal?) tijd (hoeveel tijd neemt het verhaal in beslag, wat kun je zeggen over de rol van dag en nacht in het verhaal?) personages (wie is de hoofdpersoon en welke ontwikkeling maakt hij door? Wie zijn bijfiguren en welke andere vreemde personages komen ook in de gebeurtenissen voor?) thema (wat is de moraal of het thema van het verhaal?) b) Schrijf een artikel van 300-400 woorden waarin je laat zien waarom deze tekst tot de romantiek behoort. Bespreek de kenmerken van de romantiek en laat zien of en hoe deze terugkomen in de tekst.

15

3. Opdrachten bij verhalen over verre landen: De belevenissen van El-ho op Zuidland Bijna iedereen kent het verhaal van Robinson Crusoë, de jongeman die schipbreuk lijdt, op een onbewoond eiland terecht komt en zichzelf, wonder boven wonder, in leven weet te houden. Vandaag de dag wordt Robinson Crusoë alleen nog als kinderboek gelezen, net als Gulliver's Travels van Jonathan Swift. In de achttiende eeuw waren dit boeken voor volwassenen met een belangrijke boodschap: de wereld is maakbaar en verbeterbaar. In het denkbeeldige land Krinke Kesmes, dat Hendrik Smeeks beschreef, is alles beter dan in eigen land. In de bundel ‘Werken uit de verlichting en de romantiek’ is een deel van het verhaal over Krinke Kesmes met bijbehorende uitleg opgenomen. Lees dit gedeelte en maak daarna de onderstaande opdrachten. opdrachten 1. Hoe komt het dat Smeeks een hoge beschaving kon toedichten aan het hoofdeiland Krinke Kesmes, terwijl El-ho gedurende zijn begintijd op het Zuidland niets van hoge beschaving merkt? Maak hierbij ook gebruik van de afbeelding van Australië in de bundel. 2. Waardoor komt het dat de hoge beschaving van Krinke Kesmes verborgen bleef voor de rest van de wereld? 3. Zoek in de tekst onder het kopje ‘Alleen op de wereld’ een element dat berust op verkenningsreizen van Dirk Hartog en Willem de Vlamingh. Wat zijn de overeenkomsten en de verschillen? Betrek er ook de afbeelding op de bladzijde erna. 4. Volgens zijn eigen verhaal is El-ho twaalf, hooguit, dertien jaar wanneer hij op het Zuidland belandt. Waaraan is te merken dat hij probeert om zich als een volwassene te gedragen? 5. Beredeneer hoe Smeeks aan zijn informatie over de scheepsjongen van de Wakende Boei is gekomen. Waarom mag je die scheepsjongen niet gelijkstellen aan El-ho? 6. Het eerste contact van El-ho met de bewoners van het Zuidland verloopt tamelijk vijandig. Wat stoort hem vooral in hun gedrag? 7. Hoe verloop het contact dat de leden van de expedities van de Wakende Boei en de Emmeloord met de bewoners van het Zuidland hebben? 8. Hoe wordt El-ho opgevangen in het dorp van de strandbewoners en hoe gebeurt dat op Krinke Kesmes? Vergelijk beide vormen van omgang met elkaar. 9. De welvaart en de hoge beschaving op Krinke Kesmes zijn te danken aan het goede onderwijs, meent men op Krinke Kesmes. Door omkering van de situatie op Krinke Kesmes is het mogelijk om Smeeks’ weinig rooskleurige visie op het Nederlandse onderwijs van zijn tijd te achterhalen. Probeer die omkering te verwoorden met behulp van El-ho’s mededelingen. 10. Een imaginair reisverhaal zoals Krinke Kesmes is een genre uit de verlichting. Beschrijf in ongeveer 300 woorden waarom dit verhaal behoort tot de verlichting. Betrek de kenmerken van de verlichting in je verhaal.

16