het tijdperk van de
ROMANTIEK Romantiek & muziek
ROMANTIEK – AFBAKENING – FRANSE REVOLUTIE - PASTORALE
VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK
VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK
Beethoven: zesde symfonie – 4e deel: Allegro (1802-1808) Schubert: Erlkönig – tekst van Goethe, muziek van Schubert (1815) Chopin: Marche Funèbre (1837/’39) Paganini: Caprice No. 24 (1805/’09)
ROMANTIEK – AFBAKENING – FRANSE REVOLUTIE - PASTORALE
Romantiek → ‘romantique’ (Franse vorm, aan het Italiaans ontleend) Eind 17e eeuw voor het eerst gebruikt, vindt brede ingang in de 18e en 19e eeuw
romantisch / romanesk → roman → een verhaal in het Romaans, aanvankelijk een ridderverhaal vol avontuur, grillig, fantastisch, onberekenbaar, gepassioneerd
In de muziek: Ook romantiek in de muziek, volgend op de Barok (Bach) en het tijdperk van de ‘klassieke muziek’ (18e eeuw, in engere zin: Haydn, Mozart) Barok en Klassiek → vorm, orde en regel, inzichtelijkheid, zorgvuldige verantwoording van de inhoud Romantiek → verbeelding, spontaneïteit, expressie Kunst en muziek als ‘hogere orde’ (boven de mensen zwevend) wordt vervangen door de passies en fantasieën van de kunstenaar (intuïtie, gevoelswarmte, innigheid, dromen, mysteries, idealisme, zeggingskracht – de menselijke natuur) De kunstenaar wordt bewogen door hartstocht, lijden en eenzaamheid
De 18e eeuw betekent beheersing, de 19e eeuw betekent vervoering
In de muziek: Ook romantiek in de muziek, volgend op de Barok (Bach) en het tijdperk van de ‘klassieke muziek’ (18e eeuw, in engere zin: Haydn, Mozart) Barok en Klassiek → vorm, orde en regel, inzichtelijkheid, zorgvuldige verantwoording van de inhoud Romantiek → verbeelding, spontaneïteit, expressie Kunst en muziek als ‘hogere orde’ (boven de mensen zwevend) wordt vervangen door de passies en fantasieën van de kunstenaar (intuïtie, gevoelswarmte, innigheid, dromen, mysteries, idealisme, zeggingskracht – de menselijke natuur) De kunstenaar wordt bewogen door hartstocht, lijden en eenzaamheid
Classicisme regel, De 18e eeuw huldigt betekentdebeheersing, romantiek uitzondering de 19e eeuwdebetekent vervoering
ROMANTISCHE MUZIEK Ongrijpbare muziek:
Realisme:
o.i.v. verhalen vol raadselachtigheid, wonderen en mystiek
teruggrijpen op eigen verleden, invloeden van volksmuziek
→ tastende, onbestemde muziek
→ ongecompliceerde, direct herkenbare muziek
Revolutionaire vernieuwingsdrang:
Vasthouden aan de principes van de Klassieke muziek:
ontwikkeling van nieuwe muzikale genres als het Lied en het symfonisch gedicht (een ééndelig muziekstuk voor orkest, waaraan een buitenmuzikaal gegeven ten grondslag ligt)
veel waarde aan het muzikale verleden en vasthouden aan Klassieke tradities. Herleving van de muziek van Bach en Palestrina; ontstaan van wetenschappelijke bestudering van de muziekgeschiedenis
Liszt, Berlioz, Wagner
Mendelssohn, Brahms en Bruckner
Programmamuziek:
Absolute muziek:
Franz Liszt als grondlegger. Invloed van buitenmuzikale gegevens op de muziek: Omzetting van de door de dichters, schrijvers, filosofen opgeroepen romantische gevoelens en gedachten in stemmingsvolle, vaak een programma volgende muziek
Niet gebonden aan buitenmuzikale inhouden, dus niet-programmatisch. Uitdrukking van een gevoel van evenwicht/ harmonie
Opera:
Liederen cycli:
Grootse en meeslepende muziekspektakels Uitingen van hartstocht en drama. Frankrijk: Opéra Comique en de Grand Opéra (sterke uitvergroting van historische plots en personages)
Het Lied en de Liederen cycli als tegenhanger van de opera. Meestal uitgaande van een bestaand gedicht op een gedichtencyclus. Intieme setting: concerten in huiselijke of kleine kring door de componist die daarbij zichzelf begeleide op de piano.
Opera’s van Richard Wagner: - streven naar de ontwikkeling van een gesamtkunstwerk, een totale verwevenheid van verschillende kunstdisciplines in één kunstwerk - voortdurende stroom van vocale en instrumentale muziek horen (= de unendliche melodie) - omvangrijke en kleurrijke orkest wordt bijna een ‘karakter’ in het drama → leidmotieven, verklanken van stemmingen verklankt en begeleiden van de zangstemmen (aria’s) Wagner liet een ‘eigen’ operatheater bouwen (het festspielhaus in Bayreuth)
Periodisering: preromantiek: ca. 1750 – 1800 vroegromantiek : ca, 1800 – 1830 hoogromantiek: ca. 1830 – 1870 laatromantiek: ca. 1870 – 1910
Beethoven
Rossini: Weber: Schubert:
tijdperk van Beethoven en Schubert: 1791-1828 Vioolconcert Op. 61(1806) Aartshertogtrio Op. 97 (1811) Symfonie nr. 3 (1804) Sonate Pathétique Strijkkwartet op. 135 Il Barbiere di Siviglia (1816) Der Freischütz (1821) Winterreise (1828) Strijkkwintet in C (1828) Symfonie nr. 8 (1822)
Berlioz: Mendelssohn
Schumann:
Chopin:
tijdperk van Mendelssohn, Schumann, Berlioz: 1828-1854 Symfonie Fantastique (1830) Ouverture Ein Sommernachtstraum Op. 21 Elias Op. 70 (1846) Octet op. 20 Carnaval Op. 9 (1835) Dichterliebe (1840) Symfonie nr. 3 (1850) Polonaises Op. 40 (1839)
Wagner: Verdi: Liszt: Bruckner: Brahms:
Franck: Fauré: Smetana: J. Strauss: Borodin: Moessorgski Rimsky Korsakow: Tsjaikowsky: Dvorák: Janácek: Grieg:
tijdperk van Wagner en Brahms: 1854-1886 Tristan und lsolde (1859) Wesendonk-Lieder Otello (1887) Pianosonate in b-klein (1853) Symfonie nr. 7 (1885) Motetten Ein Deutsches Requiem Symfonie nr. 4 Variations symphoniques (1884) Trois Chorals (1890) Requiem (1887) De Moldau (1875) Die Fledermaus (1874) In de steppen van Centraal Azië (1880) Schilderijententoonstelling Scheherazade, Op. 35 Symfonie nr. 6 Pathétique Op. 74 (1893) Notenkraker-suite Op- 71a (1892) Symfonie nr. 9 Op. 95 Uit de nieuwe wereld (1893) Sinfonietta (1926) Peer Gynt-suite (1875)
Elgar Mahler: Wolf: Sibelius Puccini: Debussy:
Satie: Ravel:
tijdperk van Debussy en Strauss: 1886-1922 Enigma-variaties (1899) Kindertotenlieder (1904) Symfonie nr. 2 Goethe liederen Finlandia 7e symfonie La Bohème Prelude á l' après-midi d' un faune (1902), La Mer (1905) Préludes 1(1910) Vioolsonate (1915) Gymnopédies (1880) Parade (1917) Daphnis et Chioé (1912), La Valse (1920)
Einde van de romantiek?
Laatste fase vertoont een zekere mate van uitputting: de muziek van de klassieke periode is grondig omgewoeld, de toon wordt somberder, muziek begint zichzelf te overschreeuwen Met de Sacre du Printemps van Strawinski wordt de deur naar de Romantiek in 1913 dichtgesmeten. De nieuwigheden moeten worden geëvalueerd, de tonaliteit staat op de tocht, er komt toch weer behoefte aan een zekere discipline, de 20e eeuw met Strawinski, Schönberg en Bartók dient zich aan
:
VOORLOPER VAN DE ROMANTISCHE MUZIEK DE CULTUS VAN ARCADIË EN DE PASTORALE
Pastoraal festijn of Pastoraal concert, Giorgione en/of Titiaan (ca. 1509)
Arcadisch landschap met fluit spelende herder en zingende herderin Anoniem (eerste helft 17e eeuw)
Hameau de la reine: Een klein boerendorpje dat werd gebouwd in opdracht van Marie Antoinette door Richard Mique. Het geheel bestaat uit 12 pittoreske huisjes waaronder een molen, een groentetuin en een boerderij met dieren
Nicolas Chédeville (1705 – 1782)
:
FRANSE REVOLUTIE VERANDERINGEN IN HET MUZIEKLEVEN
Executie Marie Antoinette, 16 oktober 1793
Sociale status: - componisten minder vaak in dienst van hof, kerk of adel - patronage van het hof verdween grotendeels - verwerven van opdrachten, lesgeven, concerten geven - opkomst van de burgerij - nieuwe vorm van muziekleven: verschuiving van het hof naar publieke concerten (tegen betaling) → ontstaan van de eerste concertzalen - publiek worden van muziekleven zorgt ook voor ontstaan van (belangstelling voor) muziekgeschiedenis (luisteren naar oude meesterwerken, interesse voor ontwikkeling van muziek) én institutionalisering / professionalisering (conservatoria) - burgerij wordt een belangrijke ‘afnemer’ van muziek (partituren, muzieklessen, muziekmethodes) - fascinatie voor virtuositeit
Enorme veranderingen in instrumentarium en (mede daardoor) veranderend klankidioom (dynamiek!!)
VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK
VAN KLASSIEK NAAR ROMANTIEK
:
BEETHOVEN
Ludwig van Beethoven Bonn, 1770 – Wenen, 1827
‘U bent toevallig als prins geboren, wat ik ben heb ik zelf bereikt. Prinsen zijn er bij duizenden, er is slechts één Beethoven’ Beethoven tegen prins Lichnowsky toen hij Beethoven vroeg voor de Franse bezetter van Wenen te laten spelen
Ludwig van Beethoven Bonn, 1770 – Wenen, 1827
'Wat wil je als zo'n reus in mijn nek staat te kijken‘ Brahms
Ludwig van Beethoven Bonn, 1770 – Wenen, 1827
De muziek van Beethoven vertegenwoordigde voor E.T.A. Hoffmann ‘een symbool van een verlangen’. Beethovens muziek was als een bovenwereldlijke, boven de materie uitstijgende vorm van expressie Hoffmann noemt in een legendarisch geworden artikel (1810) over Ludwig van Beethovens Vijfde Symfonie muziek ‘de meest romantische van alle kunsten’
- 9 symfonieën, waarvan de 3e, 5e, 6e en de 9e wel de bekendste zijn. De laatste heeft een finale waarin 4 zangsolisten en een koor voorkomen voor de Ode an die Freude op de tekst van Schiller - 32 pianosonates - 33 variaties op een wals van Anton Diabelli voor piano solo en diverse andere variatiereeksen - een groot aantal korte pianostukken (waaronder Bagatellen (o.a. Für Elise), enkele Fantasieën en oerversies van delen uit sonates) - 9 concerten voor solo-instrumenten en orkest: 6 pianoconcerten (waaronder het 'nulde' in Es-groot dat hij op twaalfjarige leeftijd in Bonn componeerde), 1 hoboconcert (uit dezelfde periode, de handgeschreven partituur is zoekgeraakt), 1 vioolconcert en 1 concert voor viool, cello en piano (NB Het vioolconcert heeft Beethoven later succesvol bewerkt tot 'zesde' pianoconcert) - 2 romances voor viool en orkest - 10 vioolsonates - 5 cellosonates - 7 pianotrio's - 16 strijkkwartetten - ouvertures: onder andere Coriolanus, Egmont en Leonore (I, II en III) - 1 opera: Fidelio (NB voorafgegaan door twee eerdere versies van dezelfde opera, onder de naam Leonore) - de Missa Solemnis, een zeer grootschalige mis voor solisten, koor en orkest en de Mis in C-groot
Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=hi CJjD5bXXQ
Zesde Symfonie in F majeur "Pastorale" opus 68 (1802 – 1808) Allegro ma non troppo (Ontwaken van vrolijke gevoelens bij aankomst op het land) Andante molto mosso (Scène bij de beek) Allegro (Vrolijk samenzijn van de landmensen) Allegro (Onweer en storm) Allegretto (Herderslied - vreugde en dankbare gevoelens na de storm)
DE ‘GODDELIJKE VONK’ VAN DE ROMANTIEK
SCHUBERT
:
Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 – aldaar, 1828)
Erlkönig 1782 / 1815
Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 – aldaar, 1828)
Winterreise 1824 / 1827
Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 – aldaar, 1828)
Op hem, die wij juist begraven hebben Op hem, die de volgende zal zijn
De dood begroef hier een rijk bezit, doch nog schoner verwachtingen Grafschrift voor Schubert door Grillparzer
Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 – aldaar, 1828)
1 Werken voor orkest Symfonieën, ouvertures, overig 2 Missen, cantates en gewijde muziek 3 Muziektheater Opera's, toneelmuziek 4 Vocale muziek Liederen-cycli, liederen 5 Kamermuziek 6 Werken voor piano Fantasieën, impromptu's, ouvertures, marsen, polonaises, rondo's, sonates voor piano, overig
Animatiefilm Erlkönig op youtube: https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0
CHOPIN
Frédéric François Chopin Polen, 1810 – Parijs, 1849
‘Het hart van zijn volk slaat in zijn borstkas. Ik ken geen andere musicus die een groter patriot is dan Chopin. Hij is meer Pools dan elke Fransman ooit Frans is geweest, elke Italiaan Italiaans en elke Duitser Duits. Hij is een Pool en niets anders dan een Pool, en uit het vernietigde, bezette Polen komt zijn ziel tevoorschijn, en zijn muziek’ George Sand
Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0
Frédéric Chopin - Marche Funèbre Arturo Benedetti Michelangeli
:
DE VIRTUOZEN
LISZT & PAGANINI
Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=JS91p-vmSf0
Jascha Heifetz plays Paganini Caprice No. 24
