Verlichting

Verlichting 1700-1800

Kenmerken Verlichting Algemeen  Rationalisme  Empirisme  Optimisme  Maakbare samenleving  Opvoeding

Kunst en literatuur  Kunst weerspiegelt orde en redelijkheid schepping  Utile dulce  Didactisch

Literatuur van de Verlichting J.A. Schasz, Reize door het apenland Betje Wolff en Aagje Deken, Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

Betje Wolff en Aagje Deken

Romantiek 1800-1875

Caspar David Friedrich, 1818

Kenmerken Romantiek Algemeen  Gevoel  Antirationalisme  Individualisme  Interesse voor ‘natuurlijke’

Kunst en literatuur  Weltschmerz  Sehnsucht  Escapisme • •

•



Verleden Droom en fantasie Natuur

Lyrisch

Literatuur van de Romantiek

Multatuli

Nicolaas Beets (Hildebrand), Camera obscura A.L.G. Bosboom-Toussaint, Het Huis Lauernesse Jacob van Lennep, De roos van Dekama Multatuli, Max Havelaar Piet Paaltjens, Snikken en grimlachjes

Fin de siècle 1875-1914

Alfons Mucha, 1897

Historische achtergrond Fin de siècle  Evolutieleer

van Charles Darwin  Theorieën onderbewuste van Sigmund Freud  Socialisme  gezien

als aantasting bestaande orde  gevaar voor macht heersende klasse

Kenmerken Fin de siècle Algemeen  Tweespalt angst voor nieuwe en zelfvoldaanheid over bereikte  Escapisme: vlucht uit realiteit in kunst, overbeschaving, luxe, genotzoekerij  la belle époque

Kunst en literatuur  Escapisme komt tot uiting in estheticisme  l’art pour l’art  

Kunst heeft geen functie Vorm is belangrijker dan inhoud

Belangrijkste kunststromingen Fin de siècle  Impressionisme  Naturalisme

 Symbolisme  Neoromantiek

Impressionisme

Claude Oscar Monet, 1874 Impression soleil levant

Impressionisme algemeen  Voortzetting

van en reactie op realisme 19e

eeuw:  Kunstenaar

beeldt werkelijkheid uit (voorzetting)  Zoals hij die ervaart (reactie)  Estheticisme:

sfeer belangrijkst

Vincent van Gogh, 1889 Sterrennacht

Impressionisme in literatuur  Nuances,

indrukken en gevoelens willen uitdrukken  Veel

bijvoeglijke naamwoorden  Neologismen  Archaïsmen  Originele beeldspraak  Alliteraties en enjambementen  Sonnet veel beoefend genre  Woordkunst

Naturalisme  Verdere

uitwerking realisme, maar dan in de roman- en toneelkunst  Niet alleen leven mens laten zien, maar ook verklaren hoe het zo geworden

Hoofdprincipe Naturalisme Leven bepaald door drie factoren  Erfelijke aanleg  Milieu  Tijd  familieromans, psychologische romans, sociale romans

Kenmerken Naturalisme  Somber

en pessimistisch

 Leven

zinloos  Mens geneigd tot het kwade  Fatalisme

(noodlot, geen vrije wil)  Haaks op estheticisme  Omstreden onderwerpen

Naturalistische literatuur Louis Couperus, De stille kracht Louis Couperus, Van oude menschen de dingen die voorbijgaan Louis Couperus, De boeken der kleine zielen Lodewijk van Deyssel, Een liefde Marcellus Emants, Een nagelaten bekentenis

Tachtigers Ik ween om bloemen in de knop gebroken En vóór den uchtend van haar bloei vergaan, Ik ween om liefde die niet is ontloken, En om mijn harte dat niet werd verstaan. Gij kwaamt, en 'k wist—gij zijt weer heengegaan... Ik heb het nauw gezien, geen woord gesproken: Ik zat weer roerloos nà die korten waan In de eeuwge schaduw van mijn smart gedoken: Zo als een vogel in den stillen nacht Op éés ontwaakt, omdat de hemel gloeit, En denkt, 't is dag, en heft het kopje en fluit,

Maar eer 't zijn vaakrige oogjes gans ontsluit, Is het weer donker, en slechts droevig vloeit Door 't sluimerend geblaarte een zwakke klacht. Willem Kloos

Achtergrond Tachtigers Impressionisme en Naturalisme komen in Nederland samen in het werk van de Tachtigers: groepje Amsterdamse schrijvers die rond 1880 debuteerden: Willem Kloos, Jacques Perk, Hélène Swarth, Albert Verwey, Frederik van Eeden, Lodewijk van Deyssel en Herman Gorter.

Tachtigercritici

Willem Kloos (kritiek op basis van argumenten)

Lodewijk van Deyssel (grootmeester scheldkritiek)

1885 Oprichting De Nieuwe Gids In redactie onder anderen: Willem Kloos Frederik van Eeden Albert Verwey

Principes van Tachtig 

 

Estheticisme l‘Art pour l'art Individualisme Kloos: "allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie"





Eenheid van vorm en inhoud De waarneembare werkelijkheid is uitgangspunt   

Realisme Naturalisme Sensitivisme Gorter: "dat wat je zintuiglijk doorleefde met uitschakeling van den geest onmiddellijk te verklanken" in lyrische poëzie

Tachtiger Frederik van Eeden

De kleine Johannes (1887) Ontwikkeling van kind tot volwassene.

Tachtiger Frederik van Eeden Van de koele meren des doods (1900) Beschrijving geestelijk en lichamelijk aftakelingsproces door morfineverslaving.

Tachtiger Herman Gorter Een nieuwe lente en een nieuw geluid: Ik wil dat dit lied klinkt als het gefluit, Dat ik vaak hoorde voor een zomernacht, In een oud stadje, langs de watergracht – In huis was 't donker, maar de stille straat Vergaarde schemer, aan de lucht blonk laat Nog licht, er viel een gouden blanke schijn Over de gevels van mijn raamkozijn. Mei, 1889