Verklaring Beleggingsbeginselen Stichting Pensioenfonds KPN
februari 2014
Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Organisatie 2.1 Gedragscode 2.2 Goed Pensioenfondsbestuur 3. Doelstelling en beleggingsbeleid 3.1 Doelstelling beleggingsbeleid 3.2 Strategisch beleggingsbeleid 3.2.1 Strategische beleggingsportefeuille 3.2.2 Strategisch beleggingsbeleid binnen categorieën 3.3 Tactisch Beleggingsbeleid 4. Uitvoering van vermogensbeheer 4.1 Uitvoering en verantwoordelijkheid beleggingsbeleid 4.2 Actief versus passief beheer 4.3 Instrumenten 4.4 Maatschappelijk verantwoord beleggen & corporate governance 4.4.1 Uitsluiting 4.4.2 Screening op duurzaamheid 4.4.3 Stembeleid 4.4.4 Eumedion 4.4.5 Governance dialoog 4.4.6 Duurzaam beleggingsfonds 4.5 Beschikbare Premieregeling en Individueel Pensioensparen 4.5.1 Samenstelling beleggingen 4.5.2 Kosten van beleggen 5. Risico en rendement 5.1 Waarderingsgrondslag 5.2 Risicometing & beheersing 5.3 Resultaatevaluatie 6. Begrippenlijst
1
1 2 3 3 3 5 5 5 5 7 10 11 11 11 11 12 12 12 12 13 13 13 13 14 15 16 16 16 17 18
1.
Inleiding
Deze Verklaring Beleggingsbeginselen beschrijft de uitgangspunten van het beleggingsbeleid van Stichting Pensioenfonds KPN (hierna: het pensioenfonds). Deze verklaring geeft de deelnemers aan het pensioenfonds inzicht in het beleggingsproces. Het bestuur stelt de uitgangspunten van het beleggingsbeleid vast. Het hoofddoel van het beleggingsbeleid is het op lange termijn veiligstellen en maximaliseren van de pensioenaanspraken van de deelnemers tegen aanvaardbare risico’s. Met behulp van diverse maatregelen wordt geprobeerd risico’s zo goed mogelijk te beheersen en voldoende rendement te behalen om aan de verplichtingen van het pensioenfonds te voldoen. Het opstellen van deze verklaring is wettelijk verplicht. In de Pensioenwet is vastgelegd dat het totaal van de bezittingen en de te verwachten inkomsten van een pensioenfonds voldoende moet zijn om aan de verplichtingen (die voortvloeien uit de statuten en reglementen) te kunnen voldoen. Dit moet blijken uit de Actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN). Als onderdeel van de ABTN moeten pensioenfondsen een Verklaring over de Beleggingsbeginselen opstellen en actueel houden. Dit document moet beschikbaar zijn op verzoek van iedere deelnemer, pensioengerechtigde en/of hun vertegenwoordigers. Als er nieuwe ontwikkelingen zijn, er nieuw inzicht is over het beleggingsbeleid of er een belangrijke wijziging binnen het beleggingsbeleid is, wordt de verklaring aangepast. Daarnaast wordt minimaal eens in de drie jaar de verklaring gecheckt op actualiteit. Hoofdstuk 2 geeft een beknopt overzicht van het pensioenfonds. In hoofdstuk 3 wordt het beleggingsbeleid en de doelstelling hiervan besproken. Hoofdstuk 4 geeft weer hoe dit beleggingsbeleid is vormgegeven. In hoofdstuk 5 wordt tenslotte het risicobeleid besproken.
2
2.
Organisatie
Stichting Pensioenfonds KPN is het pensioenfonds voor (ex-) werknemers van Koninklijke KPN NV. Het pensioenfonds is verantwoordelijk voor de uitvoering van de pensioenregeling, zoals die door Koninklijke KPN NV en de vakorganisaties is overeengekomen. Het pensioenfonds is verantwoordelijk voor een goede uitvoering van de pensioenregeling voor (gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden en hun nabestaanden. Het bestuur is verantwoordelijk voor het verwezenlijken van de doelstelling van het pensioenfonds, de strategie, het beleid en de uitvoering ervan. De uitvoering van het pensioenfonds is uitbesteed aan TKP Pensioen BV (TKP) en TKP Investments BV (TKPI), onderdelen van AEGON NV. Deze uitvoering omvat de administratie, het vermogensbeheer en bestuursondersteuning. Daarnaast adviseren TKP en TKPI over het communicatiebeleid en op juridisch-, fiscaal-, actuarieel en het beleggingsterrein. De besluitvorming vindt door het bestuur plaats. De relatie tussen het pensioenfonds en TKP en TKPI is vastgelegd in een uitvoeringsovereenkomst en een service level agreement (SLA), die jaarlijks wordt geëvalueerd. In de uitvoeringsovereenkomst is onder andere de contractduur en de met financiële en uitvoeringstechnische waarborgen omgeven beëindiging geregeld. In de SLA zijn nadere bepalingen over aard, omvang, kwaliteit en servicegraad van de dienstverlening opgenomen.
2.1
Gedragscode
Het pensioenfonds beschikt over een gedragscode A (algemeen) en B (sponsoreffecten). De gedragscodes hebben als doel om bij te dragen aan het transparant en integer handelen van de bestuurders voor alle belanghebbenden bij het pensioenfonds. Ook zijn ze bedoeld om de goede naam en reputatie van het pensioenfonds als marktpartij te waarborgen. De gedragscodes bevatten onder meer regels over hoe een bestuurslid moet omgaan met vertrouwelijke informatie, voorwetenschap, relatiegeschenken en het vervullen van nevenfuncties bij andere ondernemingen en instellingen. Afgesproken is dat de voorzitter van het bestuur toezicht houdt op de naleving van de bepalingen uit de gedragscodes. De uitvoeringsorganisaties hanteren een gelijkwaardige gedragscode.
2.2
Goed Pensioenfondsbestuur
Goed Pensioenfondsbestuur houdt in dat het bestuur integer en transparant handelt, het rekenschap geeft en verantwoording aflegt over het uitgeoefende toezicht. Het bestuur is zich bewust van zijn verantwoordelijkheid voor het goed besturen van het pensioenfonds. Het zal alles doen wat nodig is voor het handhaven van het vertrouwen in het pensioenfonds en de pensioensector. De door de Stichting van de Arbeid opgestelde principes van Goed Pensioenfondsbestuur zijn wettelijk vastgelegd in de Pensioenwet. Het bestuur van het pensioenfonds besteedt veel aandacht aan dit onderwerp. Het verantwoordingsorgaan bestaat uit zes leden, met uit elke geleding (werkgever, deelnemers en
3
gepensioneerden) twee afgevaardigden. Voor het interne toezicht is er een visitatiecommissie ingesteld. Onderstaand schema geeft de governance structuur van het pensioenfonds met de in dit hoofdstuk genoemde onderdelen visueel weer. Daarbij is ook aangegeven hoe de controle plaatsvindt via een certificerend accountant, actuaris en de compliance officer. Het pensioenfonds staat onder extern toezicht via de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en De Nederlandsche Bank (DNB).
4
3.
Doelstelling en beleggingsbeleid
3.1
Doelstelling beleggingsbeleid
Het beleggingsbeleid is gebaseerd op de doelstelling van het pensioenfonds. De doelstelling van het pensioenfonds is het op lange termijn realiseren van de nominale pensioenaanspraken en pensioenrechten. Ook streeft het pensioenfonds naar het constant realiseren van de toeslagverlening. De toeslagverlening is voorwaardelijk. Er is geen recht op toeslagverlening. Ook is het voor de langere termijn niet zeker of en in hoeverre toeslagen zullen worden verleend. Om de doelstelling van het pensioenfonds te bereiken, wordt op een zodanige manier belegd dat een optimaal rendement wordt behaald tegen aanvaardbare risico’s. Het pensioenfonds belegt vanuit de ‘prudent person’ gedachte. Hierbij moeten de beleggingen voldoen aan kwalitatieve beginselen van veiligheid, kwaliteit en spreiding van risico’s. Dit houdt onder andere in dat het beleggingsbeleid wordt afgestemd op de verplichtingenstructuur van het pensioenfonds tegen marktwaarde. Hierbij wordt rekening gehouden met de wettelijke eisen die onder het Financieel Toetsingskader (FTK) aan het beleggingsbeleid en risicomanagement worden gesteld. De Nederlandsche Bank (DNB) houdt hier toezicht op.
3.2
Strategisch beleggingsbeleid
3.2.1
Strategische beleggingsportefeuille
De basis voor het te voeren beleggingsbeleid is een ALM-studie (Asset Liability Management). Met behulp van deze studie wordt geprobeerd de bezittingen (assets) van het pensioenfonds zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de verplichtingen (liabilities) tegen aanvaardbare kosten. Het ALM-proces geeft daarnaast inzicht in de verwachte toekomstige ontwikkeling van de premie, de toeslagverlening, de dekkingsgraad en de risico’s die zijn verbonden aan een bepaald beleid. Hierbij wordt ook veel aandacht besteed aan het risicobeleid van het pensioenfonds op het gebied van extreme negatieve economische scenario’s. Mede met behulp van deze inzichten bepaalt het bestuur de mix over verschillende beleggingscategorieën. Het strategische beleggingsbeleid is de verdeling van de beleggingsportefeuille over verschillende soorten beleggingscategorieën. Bij de bepaling van het strategische beleggingsbeleid wordt gestreefd naar een goed gespreide beleggingsportefeuille. Voldoende spreiding tussen en binnen de verschillende beleggingscategorieën beperkt het risico. Hierbij wordt onder andere rekening gehouden met de actuele dekkingsgraad en de buffervereisten die voortvloeien uit de standaardtoets van DNB. Ook de verwachte kansen voor toeslagverlening en de verwachte premie spelen hierbij een rol. De doelstelling van het strategische beleggingsbeleid is om de kans te verkleinen dat de dekkingsgraad sterk daalt. Tegelijkertijd moet de dekkingsgraad ook kunnen blijven stijgen als de marktomstandigheden positief zijn, zodat er financiële ruimte is om toeslag te verlenen. Daarnaast moet de reële dekkingsgraad kunnen toenemen om een eventuele stijging van de inflatie en daarmee toeslagverlening te kunnen opvangen.
5
Renterisico 50% zonder renteafdekking De gevoeligheid van de 40% pensioenverplichtingen voor een swaps 30% renteverandering is over het swaptions algemeen groter dan die van de 20% beleggingen. Dit betekent dat de 10% rente dekkingsgraad sterk afhankelijk is verandering 0% van renteveranderingen: de 1% 2% 3% -3% -2% -1% 0% rentegevoeligheid is groot. -10% Voor de afdekking van het -20% renterisico wordt in eerste -30% instantie gebruik gemaakt van de portefeuille vastrentende waarden -40% dekkingsgraad en wordt aangevuld met swaps en verandering -50% opties op renteswaps (swaptions). De mate waarin swaptions worden ingezet is afhankelijk van marktomstandigheden. Het gebruik van swaptions maakt de effectieve renteafdekking onder andere afhankelijk van de (toekomstige) rentestand. Bij een rentedaling neemt de renteafdekking toe, bij een rentestijging neemt deze af. Hierdoor is de dekkingsgraad gedeeltelijk beschermd tegen een rentedaling, terwijl de dekkingsgraad ook kan profiteren van een rentestijging als de inflatie toeneemt. De figuur hiernaast geeft grafisch een indicatie van het effect van swaptions op de dekkingsgraad bij verschillende renteveranderingen (op afloopdatum van de opties). Aandelenrisico De beleggingen in aandelen worden wereldwijd belegd. Het aandelenrisico van de ontwikkelde markten wordt afgedekt door middel van putopties. Hiermee is de dekkingsgraad beschermd tegen extreme marktomstandigheden. Er wordt wel gedeeltelijk geprofiteerd van koersstijgingen, maar het risico van koersdalingen wordt beperkt. De figuur hiernaast geeft grafisch een indicatie van het effect van het afdekken van het aandelenrisico door middel van een putoptie.
aandelen
puts
rendement op aandelen
verandering dekkingsgraad
Valutarisico Het pensioenfonds belegt in diverse valuta’s. Door wisselkoersveranderingen loopt het fonds risico dat beleggingen minder waard worden. Binnen het strategisch beleggingsbeleid wordt rekening gehouden met het valutarisico. Binnen de categorie aandelen wordt het valutarisico van de Amerikaanse dollar, het Britse pond en de Japanse yen volledig weggenomen (afgedekt met valutatermijncontracten naar de euro). Voor de gehanteerde aandelenopties is het volledige valutarisico afgedekt.
6
Bij de overige beleggingscategorieën wordt in principe het gehele valutarisico afgedekt. De beleggingen in vastrentende waarden luiden hoofdzakelijk in euro (of dat de valutarisico’s voor het grootste gedeelte worden afgedekt)., waardoor er geen valutarisico bestaat. De inflatie gerelateerde obligaties luiden in euro’s. Bij onroerend goed en grondstoffen worden de valutarisico’s afgedekt. Inflatierisico Om de gevolgen van een stijgende inflatie op de beleggingen van het pensioenfonds te beperken, belegt het pensioenfonds een deel van de portefeuille vastrentende waarden in inflatie gerelateerde obligaties. Ook bij de keuze van instrumenten voor het afdekken van het renterisico wordt rekening gehouden met het inflatierisico. Onderstaande tabel geeft het strategische beleggingsbeleid weer. De in de tabel genoemde gewichten zijn dynamisch. Dit wil zeggen dat door marktontwikkelingen de werkelijke gewichten kunnen afwijken van de strategische gewichten. Eens per jaar wordt nagegaan of er moet worden geherbalanceerd naar de normgewichten. Daarnaast zijn grenzen opgenomen die bij overschrijding dienen voor het initiëren van een discussie met de Beleggingsbestuurscommissie. Normverdeling beleggingsportefeuille (in percentages van de totale marktwaarde van de beleggingsportefeuille) Normverdeling effectenportefeuille (in percentages van de totale marktwaarde) Beleggingscatergorie
Strategisch gewicht 2013
Aandelen
43,0%*(1-A-S)
Vastrentende waarden
29,0%*(1-A-S)
Inflatie gerelateerde obligaties
12,0%*(1-A-S)
Onroerende goed
11,0%*(1-A-S)
Grondstoffen
5,0%*(1-A-S)
Swaptions
S
Putopties
A
Totaal
100%
‘A’ = waarde van de aandelenopties als % van het totale belegd vermogen; ‘S’ = waarde van de swaptions als % van het totale belegd vermogen. Met de gekozen beleggingsportefeuille verwacht het bestuur dat de doelstelling van het fonds te realiseren is. Ook de te verwachten beleggingsrisico’s zijn volgens het bestuur acceptabel.
3.2.2
Strategisch beleggingsbeleid binnen categorieën
Deze paragraaf gaat per beleggingscategorie in detail in op het beleggingsbeleid. Aandelen De categorie aandelen is verdeeld in fysieke aandelenbeleggingen via beleggingsfondsen en aandelenputopties. De aandelenopties zijn gericht op het beperken van het risico van dalende aandelenkoersen op het beleggingsresultaat. Het pensioenfonds belegt wereldwijd in aandelen. De strategische benchmark van de beleggingscategorie aandelen is samengesteld uit 78% wereldwijd, 15% Europa en 7% Opkomende markten. Overigens zijn deze gewichten dynamisch. Dit betekent dat marktontwikkelingen kunnen zorgen voor wijzigingen.
7
Fysieke aandelenbeleggingen Deze beleggingen vinden via de volgende TKP beleggingsfondsen plaats: • TKPI MM World Equity Afdekking Fund (aandelen wereldwijd met dollar, pond, yen afgedekt) • TKPI MM European Equity Afdekking Fund (aandelen Europa met pond afgedekt) • TKPI MM Emerging Markets Fund (aandelen opkomende landen) Het TKPI MM World Equity Afdekking Fund en het TKPI MM Emerging Markets Fund hebben een actief beleggingsbeleid. Dit houdt in dat het streven is om een hoger rendement te behalen dan de relevante benchmark. Het TKPI MM European Equity Afdekking Fund hanteert een passief beleggingsbeleid en volgt hiermee de benchmark. Aandelenopties De opties worden afgesloten op een portefeuille van goed verhandelbare (liquide) aandelenindices, waarbij het valutarisico volledig wordt afgedekt. De regioverdeling hierbij is als volgt: Index Gewicht S&P 500 (Verenigde Staten) 50% Eurostoxx 50 (Euroland) 22% FTSE 100 (Verenigd Koninkrijk) 15% Topix (Japan) 8% S&P/ASX 200 (Australië) 5% Deze beleggingen hebben een passief beleggingsbeleid, zodat de benchmark gelijk gesteld is aan het rendement van de opties. Vastrentende waarden Naast een relatief stabiel couponrendement hebben de vastrentende beleggingen in de portefeuille tot doel een deel van de rentegevoeligheid van de verplichtingen van het pensioenfonds af te dekken. De indeling van de vastrentende waarden portefeuille streeft een brede spreiding na. Daarnaast wordt er beoogd in te kunnen spelen op extra rendementskansen. De invulling van de portefeuille vastrentende waarden is een afweging tussen enerzijds verwacht rendement en anderzijds het afdekken van het renterisico. De vastrentende waarden portefeuille (exclusief inflatie gerelateerde obligaties) wordt gespreid over verschillende soorten obligaties: 17,93% in staatsleningen in Euroland, 26,90% in Europese bedrijfsobligaties, 17,93% in bedrijfsobligaties wereldwijd exclusief de financiële sector, 22,41% in obligaties uitgegeven door overheden van opkomende landen, 4,48% in high yield obligaties en 10,34% in Nederlandse Hypotheken. De genoemde gewichten zijn dynamisch. Dit betekent dat marktontwikkelingen kunnen zorgen voor verandering van deze gewichten. De beleggingen in euroland staatsobligaties vinden plaats via: Beleggingsfondsen: • TKPI MM AAA Fixed Income Fund • TKPI MM Fixed Income Extra Long Fund Deze fondsen die beleggen in staatsobligaties met een minimale kredietwaardigheid van AA volgens Standard & Poor’s, Aa2 volgens Moody’s en AA volgens Fitch, hebben een passief beleggingsbeleid en volgen de benchmark. Deze benchmarks zijn gebaseerd op omvang
8
van de economie, de schuld en de risicopremie op de obligatiemarkt, in plaats van op marktkapitalisatie. Deze methode zorgt dat landen met minder schuld en een lagere risicopremie een groter gewicht binnen de benchmark hebben gekregen -
Individuele portefeuille met EMU staatsobligaties
De overige obligatiebeleggingen vinden plaats via Beleggingsfondsen • TKPI MM Credit Fund (Europese bedrijfsobligaties) • TKPI MM Global Credit ex Financials Fund (bedrijfsobligaties wereldwijd exclusief financiële sector) • TKPI MM Emerging Market Debt Fund (obligaties uitgegeven door overheden van opkomende landen) • TKPI MM Global High Yield Fund (high yield obligaties wereldwijd) • TKPI MM Dutch Mortgage Fund (Nederlandse hypotheken) De fondsen die beleggen in euro staatsobligaties en het fonds dat in bedrijfsobligaties wereldwijd exclusief financiële sector belegt, hebben een passief beleggingsbeleid. De overige fondsen hebben een actief beleggingsbeleid en streven naar een hoger rendement dan de relevante benchmarks. Inflatie gerelateerde obligaties De inflatie gerelateerde obligatieportefeuille wordt belegd in inflatie gerelateerde obligaties uitgegeven door Eurolanden. Bij inflatie gerelateerde obligaties wordt de werkelijke inflatie ontvangen als couponbetaling bovenop een vaste reële rentevergoeding. Deze beleggingen vinden plaats via het TKPI MM Inflation Index Linked Bond Fund. Dit fonds heeft een passief beleggingsbeleid en volgt daarmee de relevante benchmark. De benchmark heeft een gelijk gewicht voor de verschillende landen (Duitsland, Frankrijk en Italië). Daarnaast wordt er belegd via een individuele portefeuille in inflatie gerelateerde obligaties. Onroerend goed Bij onroerend goed wordt belegd in Europa in niet-beursgenoteerde vastgoedbelangen (joint ventures en vastgoedfondsen) en in beursgenoteerd onroerend goed. Een beperkt gedeelte van de portefeuille wordt in Azië belegd in niet-beursgenoteerd onroerend goed. De portefeuille kent een afgewogen spreiding van risico’s. Deze beleggingen vinden via de volgende beleggingsfondsen plaats: • TKPI European Real Estate Fund (niet beursgenoteerd onroerend goed Europa) • TKP MM Asian Real Estate Fund (niet beursgenoteerd onroerend goed Azië) • TKPI MM Global Listed Index Real Estate Fund (beursgenoteerd onroerend goed ontwikkelde landen) De beleggingen in niet-beursgenoteerd onroerend goed hebben een actief beleggingsbeleid. Omdat een relevante benchmark ontbreekt, hebben deze beleggingen een absolute rendementsdoelstelling. De beleggingen in beursgenoteerd onroerend goed hebben een passief beleggingsbeleid en volgen de relevante benchmark. Grondstoffen Het pensioenfonds belegt indirect in grondstoffen door te beleggen in aan grondstoffen gerelateerde financiële instrumenten. Deze beleggingen vinden via twee beleggingsfondsen plaats. Hiervan wordt 50% belegd in het MM Commodities Index Fund, met een passief
9
beleggingsbeleid. 50% wordt belegd in het MM Active Commodities Fund met een actief beleggingsbeleid.
3.3
Tactisch Beleggingsbeleid
Tactisch beleggingsbeleid houdt in dat tijdelijk wordt afgeweken van de strategische beleggingsmix om extra rendement te behalen. Het pensioenfonds kan tactisch afwijken van de strategische beleggingsmix. De afwijkingen van de strategische benchmarkgewichten kunnen maximaal 5%-punt op pensioenfondsniveau bedragen. In bijzondere omstandigheden kan de afwijking maximaal 10%-punt bedragen. Zonder bestuursbesluit tot tactisch beleid wordt ernaar gestreefd om de afwijkingen ten opzichte van de strategische benchmarkgewichten dicht bij nul te houden. Voor liquide beleggingen geldt een maximale afwijking van 40 basispunten.
10
4.
Uitvoering van vermogensbeheer
4.1
Uitvoering en verantwoordelijkheid beleggingsbeleid
De uitvoering van het beleggingsbeleid is door het bestuur van het pensioenfonds, binnen de door haar aangegeven kaders, opgedragen aan TKPI. Het bestuur van het pensioenfonds draagt echter de verantwoordelijkheid over het gevoerde beleggingsbeleid. TKPI mag daarom ook geen acties ondernemen die buiten het strategische of tactische kader vallen, zonder voorafgaande toestemming van het pensioenfondsbestuur. Het vermogen wordt beheerd door TKPI. Daarbij verzorgt TKPI de strategische advisering over het beleggingsbeleid en het risicomanagement, onder andere op basis van ALM studies. De uitvoering van de derivatenstrategie wordt uitgevoerd door een externe broker. TKPI beheert en bewaart de beleggingen van het pensioenfonds voor het grootste deel in TKPI beleggingsfondsen. Het beleggingsbeleid binnen deze fondsen vindt plaats volgens een multi manager beleggingsstrategie. Dit houdt in dat TKPI vermogensbeheerders wereldwijd selecteert om de werkelijke beleggingen te doen. Deze strategie gaat er vanuit dat het combineren van kwalitatief uitstekende managers, ieder met hun eigen beleggingsstijl, leidt tot een grotere kans op consistente outperformance. TKPI volgt een aantal opeenvolgende stappen om externe vermogensbeheerders te selecteren. Jaarlijks laat TKPI door een onafhankelijke auditor, door middel van een ISAE 3402 rapport, bevestigen dat alle stappen daadwerkelijk gevolgd zijn. De effecten zijn in bewaring gegeven bij custodians. Met hen zijn ook afspraken gemaakt over een deel van de gewenste managementinformatie. Veruit het grootste deel van de managementinformatie wordt geleverd door de Back Office Beleggingen (afdeling Investment Accounting & Control) van TKPI.
4.2
Actief versus passief beheer
Het beleggingsbeleid van het pensioenfonds is een mengvorm van actief en passief beheer. Het pensioenfonds voert alleen actieve strategie voor beleggingscategorieën waarvoor de verwachting bestaat dat, rekening houdend met de extra kosten van een actieve strategie, een extra rendement ten opzichte van de benchmark kan worden behaald. Bij beleggingscategorieën waarvan de verwachting is dat een actieve strategie geen toegevoegde waarde heeft in de vorm van een extra rendement ten opzichte van de benchmark, vindt een kostenefficiënte passieve strategie plaats.
4.3
Instrumenten
Het pensioenfonds belegt uitsluitend in instrumenten waarvan is gebleken dat deze binnen het risicoprofiel van het pensioenfonds passen. Daarnaast moeten ze het risico- rendementsprofiel van de beleggingsportefeuille verbeteren. Het pensioenfondsbestuur neemt aan de hand van uitgebreide analyses de beslissing of een (nieuwe) beleggingscategorie aan de portefeuille wordt toegevoegd, danwel wordt uitgebreid of beperkt. Het pensioenfonds maakt daarnaast gebruik van derivaten zoals aandelenopties, opties op renteswaps (swaptions), renteswaps, valutaswaps, futures en valutatermijncontracten. De opties worden gebruikt om zowel het aandelen als het renterisico te beperken. Daarnaast worden futures ingezet om binnen de beleggingsportefeuille tactische afwijkingen van de
11
strategische beleggingsmix te beheersen. Binnen de TKPI beleggingsfondsen worden door de beheerder futures ingezet om de marktexposure dan wel de valuta-exposure en de duratie (rentegevoeligheid) te sturen. Zoals overal in het beleggingsproces het geval is, gelden bij het gebruik van deze derivaten strikte richtlijnen en procedures. Algemeen kan worden gesteld dat derivaten uitsluitend defensief (dus ter beperking van risico’s) worden gebruikt.
4.4
Maatschappelijk verantwoord beleggen & corporate governance
4.4.1
Uitsluiting
Uitsluiting van bedrijven en landen Het pensioenfonds kiest ervoor om bedrijven die direct betrokken zijn bij de productie van controversiële wapens uit te sluiten om in te beleggen. Dit betreft een aantal ondernemingen dat direct betrokken is bij de productie of het onderhoud van bepaalde controversiële wapens, zoals anti-persoonsmijnen, chemische en biologische wapens, verarmd uranium munitie, nucleaire wapens en clusterbommen. Voor de bepaling van de lijst met uit te sluiten bedrijven wordt gebruikgemaakt van de ‘Controversial Weapons Radar’ van Sustainalytics, een gespecialiseerde externe partij op het gebied van duurzaamheidsinformatie. Daarnaast worden landen die betrokken zijn bij het schenden van mensenrechten uitgesloten om in te beleggen. De uit te sluiten beleggingen zijn staatsobligaties en overige leningen uitgegeven door centrale en lagere overheden van deze landen. Het gaat hier om veroordelingen van staten door een gezaghebbende instantie zoals de sancties van de VN Veiligheidsraad en de Common Foreign and Security Policy of the EU (CFSF EU). Eenmaal per jaar vindt een aanpassing van de lijst met uitsluitingen van bedrijven en landen plaats.
4.4.2
Screening op duurzaamheid
De ondernemingen waarin het pensioenfonds belegt via aandelen en obligaties, worden periodiek gescreend op duurzaamheid. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de research vanSustainalytics. Het streven is dat alle ondernemingen waarin wordt belegd, zich gedragen volgens de Global Compact Principles (GCP) zoals opgesteld door de Verenigde Naties. Met deze principes worden ondernemingen gevraagd binnen hun eigen invloedssfeer een aantal kernwaarden op het gebied van mensen- en arbeidsrechten, milieu en anticorruptie na te leven. Wanneer blijkt dat de beleggingsportefeuilles direct beleggen in ondernemingen die handelen in strijd met de UN Global Compact principes, zal er met een selectie van deze bedrijven een dialoog worden gevoerd (engagement). Als dit niet leidt tot gewenste resultaten wordt overwogen niet langer in de betreffende onderneming te beleggen.
4.4.3
Stembeleid
Het pensioenfonds belegt wereldwijd in beursgenoteerde ondernemingen. Bij een Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AVA) kan gebruik gemaakt worden van het stemrecht. Het stembeleid wordt waar mogelijk toegepast op Europese bedrijven. Voor het stemadvies wordt gebruik gemaakt van een gespecialiseerd stemadviesbureau ISS. Het stemadvies wordt door ISS bepaald in overeenstemming met de ‘European Proxy Voting Guidelines Summary’. Deze richtlijnen zijn gebaseerd op diverse algemene en nationale codes, zoals de Nederlandse Corporate Code. Voor Nederlandse beursgenoteerde bedrijven wordt naast het stemadvies van
12
ISS een analyse door de vermogensbeheerder gemaakt. Dit is in overeenstemming met de Corporate Governance Code die zegt dat van een aandeelhouder wordt verwacht dat hij zich een eigen oordeel vormt over de door een stemadviseur verstrekte adviezen. Ter voorkoming van mogelijke belangenverstrengeling wordt niet gestemd op aandelen KPN, PostNL, TNT Express en AEGON.
4.4.4
Eumedion
Per 1 december 2009 is het pensioenfonds aangesloten bij Eumedion. Eumedion behartigt de belangen van de bij haar aangesloten institutionele beleggers op het gebied van corporate governance en duurzaamheid. Deze stichting bevordert het overleg tussen institutionele beleggers onderling en met beursgenoteerde ondernemingen. Ook voert Eumedion overleg met de Nederlandse overheid, instellingen van de Europese Unie en andere relevante autoriteiten en organisaties, mede met het doel om wet- en regelgeving met betrekking tot corporate governance te beïnvloeden.
4.4.5
Governance dialoog
Gezamenlijk met andere pensioenfondsen wordt een dialoog gevoerd met Nederlandse beursgenoteerde bedrijven, met name op governance onderwerpen, en in mindere mate op milieu en sociale aspecten. De heer Dr. Paul Frentrop, professor Corporate governance & Capital markets aan de Nyenrode Universiteit, is hierin aangesteld om deelnemers van dit initiatief te vertegenwoordigen in engagement gesprekken met een selectie van Nederlandse beursgenoteerde bedrijven. Indien mogelijk zullen deze gesprekken samen met andere actieve deelnemers van Eumedion worden gevoerd.
4.4.6
Duurzaam beleggingsfonds
Binnen de aandelenportefeuille wordt er ook in een duurzaam (best in class) aandelenfonds belegd. Dit fonds belegt wereldwijd in beursgenoteerde aandelen, die aan bepaalde eisen van duurzaamheid voldoen. Er wordt bij de aandelenselectie, naast de financiële doelstellingen, ook uitdrukkelijk rekening gehouden met waarden en normen ten aanzien van mens en milieu. De benchmark van dit fonds is de MSCI World Index Total Net Return (in Euro). Ook binnen de regelingen Individueel Pensioensparen (IPS) en Beschikbare Premieregeling (BPR) is dit duurzame beleggingsfonds beschikbaar.
4.5
Beschikbare Premieregeling en Individueel Pensioensparen
Bij het pensioenfonds is naast het reguliere vermogen (voor rekening en risico van het pensioenfonds) ook sprake van belegd vermogen in het kader van de Beschikbare Premieregeling (BPR) en Individueel Pensioensparen (IPS). Dit vermogen is voor rekening en risico van de deelnemer zelf. De Pensioenwet stelt bij beschikbare premieregelingen bepaalde eisen. In de Pensioenwet zijn daarover bepalingen opgenomen in artikel 52. De kern is dat het pensioenfonds verantwoordelijk is voor de beleggingen en daarbij moet handelen volgens het zogeheten ‘prudent person beginsel’. Dit houdt in dat er moet worden belegd in het belang van de deelnemer. Samengevat betekent dit dat naarmate de pensioendatum dichterbij komt, de beleggingsmix minder risicovol moet zijn. Dit wordt aangeduid met de term ‘Life Cycle’. De samenstelling van de Life Cycle ziet er als volgt uit: Life Cycle (in termen van ‘jaren tot pensionering’ en voor pensioenleeftijd 67)
13
Algemeen
Pensioenleeftijd 67
Jaren tot pensionering >24 17-24 10-17 7-9 <7
Leeftijd <43 43-49 50-57 58-60 61-66
Depot
Beleggingsmix Aandelen/Obligaties/Geldmarkt
I II III IV V
90%/10%/0% 75%/25%/0% 50%/50%/0% 25%/40%/35% 10%/0%/90%
Daarnaast mag de deelnemer volgens de Pensioenwet, de verantwoordelijkheid voor de beleggingen overnemen. Deze deelnemers kunnen kiezen voor ‘Vrij beleggen’. Het pensioenfonds moet hierbij voldoen aan de zorgplicht zoals vastgesteld in de Pensioenwet. Dit betekent dat de deelnemer een risicoprofiel kan bepalen en dat dit profiel ook wordt vastgelegd. Daarnaast ontvangen deelnemers die kiezen voor ‘Vrij beleggen’ jaarlijks van het pensioenfonds een brief om te wijzen op het beleggingsrisico dat wordt gelopen. Deelnemers die de verantwoordelijkheid voor de beleggingen overnemen, kunnen kiezen uit de volgende ‘Vrij beleggen’ depots. Samenstelling ‘Vrij beleggen’ depots Depot
Beleggingsmix Aandelen/Obligaties/Geldmarkt 100%/0%/0% 75%/25%/0% 50%/50%/0% 25%/75%/0% 0%/100%/0% 50%**/50%/0% 0%/0%/100%
A B C D E F G ** betreft aandelen die voldoen aan duurzame criteria.
4.5.1
Samenstelling beleggingen
Aandelen Voor de categorie aandelen wordt er als volgt belegd: • 78% wereldwijd met dollar, pond en yen afgedekt; via het TKPI MM World Equity Afdekking Fund • 15% Europa met pond afgedekt; via het TKPI MM European Equity Afdekking Fund • 7% opkomende landen: via het TKPI MM Emerging Markets Fund Obligaties Voor de categorie obligaties wordt er als volgt belegd: • 40% euro staatsobligaties met de hoogste kredietwaardigheid; via het TKPI MM AAA Fixed Income Fund • 40% bedrijfsobligaties; via het TKPI MM Credit Fund • 20% inflatiegerelateerde obligaties; via het TKPI MM Inflation Index Linked Bond FundGermany Geldmarkt Het depot dat uit 100% geldmarkt bestaat, belegt in kortlopende deposito’s, via het TKPI Savings Fund. Hiermee zijn deze beleggingen goed verhandelbaar, direct opvraagbaar en
14
hebben een zo laag mogelijk risico. Wel staat daar tegenover dat het verwachte rendement laag is.
4.5.2
Kosten van beleggen
Aan- en verkoopkosten Deelnemers betalen geen aan- en verkoopkosten. Dit geldt ook als een deelnemer de beleggingskeuze aanpast. Beleggingskosten De premies van de regelingen BPR en IPS worden via de depots belegd in beleggingsfondsen. De kosten van het beleggen (aangeduid als de Total expense ratio) worden altijd direct verrekend in het rendement. De kosten zijn afhankelijk van het depot en liggen tussen de 0,1% en 0,5%. Deze kosten zijn gebaseerd op de beleggingsmix per eind van het jaar 2012 en zijn indicatief voor het huidige beleggingsjaar. Op de website van het pensioenfonds worden deze kosten per depot weergegeven.
15
5.
Risico en rendement
Voor het bereiken van de beleggingsdoelstellingen is het van groot belang dat een pensioenfonds een gedegen risicobeleid voert. Ook de evaluatie van de behaalde resultaten speelt hierbij een belangrijke rol. Hieronder worden de onderdelen behandeld die een solide risicobeheersing en performance analyse waarborgen.
5.1
Waarderingsgrondslag
De waardering van de beleggingen op de balans vindt plaats op marktwaarde.
5.2
Risicometing & beheersing
Voor alle beleggingen zijn beleggingsrichtlijnen vastgesteld. Met betrekking tot de beheersing van de beleggingsrisico’s bevatten deze beleggingsrichtlijnen onder meer bepalingen over: • Afdekken van het valutarisico van de Amerikaanse dollar, Japanse yen en Britse pond benchmarkwaarde binnen aandelen. Bij de andere beleggingscategorieën worden vreemde valuta nagenoeg geheel afgedekt. • Het minimum en maximum gewicht per beleggingscategorie. • De minimum en maximum allocatie voor de valuta van de vastrentende waarden en de regiomix van de aandelen en onroerend goed. • De spreiding van effecten ten opzichte van de benchmark in de deelportefeuilles. Dit leidt tot een set (lineaire) beperkingen en afspraken over afwijkingen ten opzichte van de benchmark (tracking errors). • De minimale en maximale afwijking rentegevoeligheid (duratie) voor vastrentende waarden ten opzichte van die van de benchmark. • Een minimum en maximum allocatie en bandbreedte per subcategorie vastrentende waarden (met diverse kredietrisico’s variërend van high yield tot “triple A”). • Risicomaatregelen over de inzet van aandelen marktneutrale long/short strategieën. • Risicomaatregelen met betrekking tot het tegenpartijrisico en het liquiditeitsrisico. • Risicomaatregelen over het gebruik van securities lending (uitlenen van effecten), derivaten en het te hanteren onderpand. Het gebruik van derivaten kan leiden tot kredietrisico op de tegenpartij. Door gebruik te maken van onderpand (collateral management) wordt het kredietrisico beperkt. Voor het aangaan van nieuwe langerlopende contracten zijn de volgende criteria verbonden: • Ten eerste dienen mogelijke tegenpartijen door de G20\Financial Stability Board of de Nederlandse Staat te zijn aangewezen als systeembanken, uit deze lijst wordt een selectie gemaakt. • Ten tweede dienen de tegenpartijen minimaal een A-rating te hebben voor Moody’s, S&P en Fitch. Dit correspondeert met Moody’s Kort P1 Lang A3; S&P Kort A1 Lang A- en Fitch Kort F2 en Lang A-, ieder met een ’Stable’ ’Credit watch’. Hierbij moet een tegenpartij aan tenminste 2 van de 3 hierboven genoemde minima voldoen. • Ten slotte worden de tegenpartijen die voldoen aan de eerste twee criteria vergeleken op basis van de CDS premie. Als de CDS premie 50 basispunten hoger dan het gemiddelde van de selectie is, worden er geen nieuwe derivatentransacties gedaan. Als de CDS premie 100 basispunten hoger dan het gemiddelde van de selectie is, volgt een discussie met het bestuur over het sluiten van bestaande posities. Met betrekking tot de tegenpartijen gelden de volgende randvoorwaarden:
16
• • •
•
5.3
Iedere werkdag vindt er monitoring plaats op bovenstaande criteria; Er is met minimaal zeven tegenpartijen een ISDA/CSA overeenkomst afgesloten; Ten aanzien van tegenpartij J.P.Morgan Securities Ltd. geldt de voorwaarde van een garantie van J.P.Morgan Chase Bank NA ten behoeve van J.P.Morgan Securities Ltd. Verder wordt de CDS spread van J.P.Morgan Chase Bank NA gehanteerd voor de beoordeling van J.P.Morgan Securities Ltd. De principes van “best execution” zijn leidend. Indien bij het uitvoeren van een transactie de principes van “best execution” leiden tot indifferentie tussen twee tegenpartijen, gaat de voorkeur uit naar de tegenpartij, waar het pensioenfonds de laagste exposure op heeft, tenzij het tegenpartijbeleid aanleiding geeft deze tegenpartij uit te sluiten.
Resultaatevaluatie
Het beleggingsresultaat wordt dagelijks gemeten door de Investment Accounting & Control van TKPI. De interne en externe vermogensbeheerders rapporteren aan TKPI per kwartaal over het beleggingsresultaat en de benchmarks. De performance van de vermogensbeheerders wordt door TKPI voortdurend vergeleken met vooraf vastgestelde en in de beleggingsrichtlijnen opgenomen streefniveaus. Ook wordt gemonitord of de gelopen beleggingsrisico’s van de externe vermogensbeheerders binnen de restricties vallen die hieraan door TKPI zijn gesteld. Bij een beleggingsresultaat onder de minimale rendementsverwachting of consistent onder de standaard uitkomend, eist TKPI van de beheerder een gedetailleerde schriftelijke verklaring. Op basis van de afspraken opgenomen in de SLA tussen het pensioenfonds en TKPI, ontvangt het pensioenfonds rapportages over de financiële positie, de beleggingen en het risicobeheer. De beleggingsresultaten worden daarnaast met het bestuur besproken tijdens de reguliere bestuursvergaderingen. De Beleggingscommissie evalueert met de directie van TKPI de beleggingsresultaten van de TKPI beleggingsfondsen op kwartaalbasis. Hierbij is onder andere de voorzitter van het bestuur aanwezig. Het bestuur van het pensioenfonds kan via de notulen kennis nemen van deze bespreking in de eerstvolgende bestuursvergadering. Jaarlijks verschaft de vermogensbeheerder TKPI aan het pensioenfonds inzicht in haar interne organisatie en daarin opgenomen beheersmaatregelen via de ISAE 3402 rapportage. Onderdeel van deze rapportage is een mededeling van een externe accountant gebaseerd op een risicoanalyse over de toereikendheid van de controledoelstellingen per proces en de daarvoor getroffen beheersmaatregelen.
17
6.
Begrippenlijst
ABTN Afkorting voor Actuariële en Bedrijfstechnische Nota. In deze, door de wet verplicht gestelde nota, wordt het beleid van het fonds beschreven op het gebied van financiering, beleggingen, pensioenen en indexering. Alternatieve Beleggingen Alternatieve beleggingen zijn beleggingen anders dan de voor een pensioenfonds meer traditionele beleggingen zoals aandelen en vastrentende waarden. Onder alternatieve beleggingen vallen de categorieën onroerend goed, grondstoffen en hedge funds. Asset Liability Management (ALM) Het in kaart brengen van de onderlinge samenhang tussen de beleggingen (assets), en de pensioenverplichtingen (liabilities). Hiermee integreert een ALM studie de drie, belangrijkste beleidsterreinen van het pensioenfonds: het toeslag-, premie- en beleggingsbeleid. Een ALMstudie is een belangrijk hulpmiddel bij het vaststellen van het beleggingsbeleid van een pensioenfonds. Beleggingsdepot Ten behoeve van de beschikbare premieregeling en/of de regeling individueel pensioensparen heeft een deelnemer de keuze uit diverse beleggingsdepots. Elk beleggingsdepot heeft een bepaald risicoprofiel en daarbij behorende samenstelling van aandelen, obligaties en geldmarktinstrumenten. Beleggingsfonds Instelling die geld van derden belegt in aandelen of andere beleggingssoorten. Beleggingsmix De verdeling van beleggingen over verschillende beleggingscategorieën, zoals aandelen, vastrentende waarden, alternatieve beleggingen en overlay strategieën. Ook wel beleggingsportefeuille. Benchmark Representatieve herbeleggingsindex waartegen de prestaties van de beleggingsportefeuille worden afgezet. Beschikbare premie regeling (BPR) Deelnemers die op jaarbasis meer dan € 45.378 verdienen, bouwen over het meerdere pensioen op in de beschikbare premieregeling. De premie wordt gestort in een beleggingsdepot van eigen keuze. Commodities Commodities is de Engelse term voor grondstoffen. Grondstoffen zijn één van de verschillende soorten financiële instrumenten waarin belegd kan worden. Voorbeelden zijn goud, olie en graan.
18
Corporate Governance (voor pensioenfonds) Goed Pensioenfonds Bestuur, waarbij integer en transparant handelen door het bestuur en het toezicht daarop zijn inbegrepen. Daarbij legt het bestuur verantwoording af over het gevoerde beleid. Custodian De custodian is de partij die de effecten bewaart. Dekkingsgraad De dekkingsgraad is de verhouding tussen het vermogen en de voorziening pensioenverplichtingen, uitgedrukt in een percentage. Dit verhoudingsgetal geeft aan in hoeverre op lange termijn de pensioenverplichtingen kunnen worden nagekomen. Derivaten Derivaten zijn afgeleide financiële instrumenten (beleggingsproducten). Dit betekent dat de waarde van derivaten afhankelijk is van de waarde van andere financiële instrumenten, zoals aandelen, valuta’s en rentes. Voorbeelden zijn opties, swaps en futures. DNB De Nederlandsche Bank. Duratie De gevoeligheid van een waarde voor fluctuaties in de kapitaalmarktrente, rekening houdend met de resterende looptijd van die waarde. Eigen vermogen Buffer om mogelijke waardedalingen van de in het fonds aanwezige middelen op te vangen. Pensioenfondsen zijn verplicht om te beschikken over een voldoende grote buffer. Met een toereikendheidstoets kan jaarlijks worden vastgesteld of het eigen vermogen groot genoeg is. Financieel Toetsingskader (FTK) De door de Nederlandsche Bank uitgevoerde methodiek voor de toetsing van de financiële opzet en financiële situatie van pensioenfondsen die vanaf 1 januari 2007 is ingevoerd. Futures Dit is de Engelse term voor termijncontract en is een beleggingsproduct. Bij futures wordt de toekomstige aan- en verkoop van financiële instrumenten vastgelegd. Futures worden gebruikt om beleggingsrisico’s af te dekken. Hedgefondsen Fondsen waarbij gebruik wordt gemaakt van een brede selectie van beleggingsstrategieën en beleggingsinstrumenten om onder alle (markt-)omstandigheden een positief (absoluut) rendement te halen. Hedgen Het afdekken van beleggingsrisico‘s, zoals het afdekken van waardeveranderingen van valuta’s (valutarisico), renteveranderingen (renterisico) en koersschommelingen van aandelen (aandelenrisico).
19
Individueel Pensioensparen (IPS) Regeling voor deelnemers om naast het reguliere pensioen te sparen voor aanvullend pensioen. Deelnemers kunnen vrijwillig deelnemen aan deze regeling. ISAE 3402 De ISAE 3402 rapportage geeft een gedetailleerd inzicht in de wijze waarop de organisatie de kwaliteit van de dienstverlening waarborgt. De rapportage is inclusief een oordeel van een externe accountant over de toereikendheid van de interne beheersing. Marktwaarde De marktwaarde is het bedrag waarvoor een recht of een verplichting kan worden afgewikkeld tussen ter zake goed geïnformeerde partijen, die tot een transactie bereid en onafhankelijk van elkaar zijn. Opkomende markten (Emerging Markets) Landen met een lager welvaartsniveau dan ontwikkelde markten, maar die een snelle economische ontwikkeling doormaken. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om landen in Midden- en Zuid-Amerika, Midden- en Oost-Europa, het Verre Oosten en Zuid-Afrika. Optie Het recht om een onderliggende waarde van bijvoorbeeld een aandeel te kopen (calloptie) of te verkopen (putoptie) tegen een prijs die vooraf is afgesproken (uitoefenprijs) gedurende een bepaalde periode (de looptijd). Outperformance/underperformance Het rendement dat een vermogensbeheerder heeft behaald over een door hem beheerde portefeuille ten opzichte van het rendement van de benchmark. Overlay strategieën Overlay strategieën worden ingezet ter afdekking van risico’s (bijvoorbeeld een renteswap overlay) of om te streven naar een positief absoluut rendement bovenop het rendement van de beleggingsmix. Pensioenwet Op 1 januari 2007 is de Pensioenwet in werking getreden. De Pensioenwet heeft tot doel de waarborgen te verschaffen voor financiële zekerheid, individuele zekerheid en uitvoeringszekerheid. Renteswap Dit is een financieel instrument. Het is een overeenkomst tussen twee partijen waarbij wordt afgesproken om gedurende een bepaalde periode rentebetalingen met elkaar uit te wisselen, bijvoorbeeld het ruilen van vaste rentebetalingen en variabele rentebetalingen. Swaptions Een swaption is een optie op een renteswap (zie renteswap). Een swaption kan worden vergeleken met een verzekering tegen rentedalingen. Het pensioenfonds is zogenaamde receiver swaptions aangegaan. Deze swaptions stijgen in waarde bij rentedalingen en dalen in waarde bij rentestijgingen. Het voordeel ten opzichte van renteswaps doet zich vooral voor in een scenario waarbij de rente aanzienlijk stijgt. Een renteswap verliest dan relatief veel in waarde, terwijl bij een swaption het verlies beperkt is tot de te betalen premie.
20
Total Expense Ratio (TER) Dit is een term die gebruikt wordt om de totale kosten die gemoeid zijn met het beleggen in beleggingsfondsen weer te geven. Deze kosten bevatten onder andere de beheerkosten en de kosten van het beleggen zelf, zoals transactiekosten. De Total Expense Ratio wordt onder andere weergeven in het jaarverslag van een beleggingsfonds. Tracking error Maatstaf voor het risico dat een fondsmanager mag lopen met zijn beleggingsbeleid. Geeft de (theoretische) maximale afwijking aan van het rendement van de beleggingen ten opzichte van een benchmark. Valutatermijncontract Bindende overeenkomst tussen twee partijen, waarin wordt afgesproken een bedrag aan vreemde valuta’s op termijn te kopen of te verkopen tegen een nu reeds vastgestelde (termijn)koers.
21
