Verkennend onderzoek WaalWeelde en Duurzaam Toerisme

Verkennend  onderzoek   WaalWeelde  en     Duurzaam  Toerisme    

    Opdrachtgever   Provincie  Gelderland   Afdeling  P&C-­‐MWLG   Postbus  9090   6800  GX  ARNHEM       Uitgevoerd  door   TNR  Advies   Dr.  M.A.  McDonald-­‐Rusius   Nachtwachtplein  3   7242  CT  LOCHEM     www.tnradvies.nl   [email protected]     telefoon  06  246  798  74     December  2011  

 

 

1  

  Inhoudsopgave   Inleiding  

5  

Hoofdstuk  1:  De  ontwikkeling  van  duurzaamheid  in  (het  beleid  van)  de  provincie   Gelderland  

11  

Hoofdstuk  2:  Toeristische  duurzaamheidsprincipes  en  WaalWeelde  

14  

Hoofdstuk  3:  Duurzaamheid  en  toerisme  bij  de  partners  van  WaalWeelde  

15  

Hoofdstuk  4:  Waar  hebben  deze  partners  op  het  gebied  van  de  stimulering  van  duurzaam   toerisme  behoefte  aan  en  welke  ambities  leven  er  op  dit  gebied?   18   Hoofdstuk  5:  In  hoeverre  is  de  ontwikkeling  van  recreatie  en  toerisme  binnen   WaalWeelde  op  dit  moment  duurzaam?  

24  

Hoofdstuk  6:  Over  welke  middelen  kan  de  provincie  beschikken  ten  aanzien  van  de   vraagstelling?  

26  

Hoofdstuk  7:  Welke  rol  kan  de  provincie  het  beste  oppakken,  gezien  de  stand  van  zaken   van  WaalWeelde  en  de  ontwikkeling  van  duurzaam  toerisme  in  het  veld?   32   Bijlage  1,  Geïnterviewde  personen  

36  

Bijlage  2,  Literatuur  

36  

Bijlage  3,  Projecten  die  verder  uitgewerkt  kunnen  worden  

37  

Bijlage  4,  Analyse  van  beleidsdocumenten  

38  

 

                                    ©  Niets  uit  dit  werk  mag  worden  vermenigvuldigd  en/of  openbaar  gemaakt  door  middel  van  druk,  fotokopie,  microfilm  of  op  welke  andere   wijze  dan  ook,  daaronder  mede  begrepen  gehele  of  gedeeltelijke  bewerking  van  het  werk,  zonder  voorafgaande  schriftelijke  toestemming   van  TNR  Advies,  Margaret  Ann  McDonald.   Vermenigvuldiging  en  openbaarmaking  is  wel  toegestaan  aan  de  opdrachtgever.   De  illustraties  op  de  pagina’s  8,  26  en  27  zijn  van  TNR  Advies  (www.tnradvies.nl)  en  zijn  auteursrechtelijk  beschermd.  De  foto’s  op  de   pagina’s  1,  4,  11,  12,  14,  18,  19,  21  (2x),  22  (2x),  23  (2x),  29,  29  en  33  zijn  genomen  door  Oebele  Gjaltema  (www.verbeelder.nl)  en  zijn   eveneens  auteursrechtelijk  beschermd.    

 

2  

Samenvatting     Situatie   Sinds  2006  wordt  via  integrale  gebiedsontwikkeling  gewerkt  aan  het  verbeteren  van  de  ruimtelijke  kwaliteit  van  de  rivier  de   Waal,  onder  de  naam  WaalWeelde.  Samen  met  bewoners,  bedrijven,  bestuurders  en  beambten  wordt  de  Waal  duurzaam   mooier,  veiliger,  natuurlijker  en  economisch  sterker  gemaakt.  De  vraag  is  hoe  de  acht  doelstellingen  (meer  ruimtelijke   kwaliteit,  meer  ruimte  voor  water,  meer  natuur,  meer  economische  bedrijvigheid,  passende  woningen,  meer  recreatie  en   toerisme,  meer  zichtbare  cultuurhistorie  en  meer  aandacht  voor  energie  en  klimaat)  concreet  in  de  praktijk  van   WaalWeelde  kunnen  worden  toegepast  en  wanneer  er  sprake  is  van  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling.     Verkennend  onderzoek     Om  hierop  antwoord  te  geven,  heeft  de  provincie  Gelderland  TNR  Advies  verzocht  een  verkennend  onderzoek  uit  te  voeren   met  een  drieledige  doelstelling:     • Verken  de  mogelijkheden  en  instrumenten  van  de  provincie  Gelderland  om  binnen  WaalWeelde  de  ontwikkeling  van   duurzaam  toerisme  te  bevorderen.     • Vertaal  de  reeds  geformuleerde  principes  naar  handzame  criteria.     • Toets  de  huidige  ambities  die  geconcretiseerd  zijn  in  passend  recreatief  gebruik  en  accenten  (Gebiedsgerichte   uitwerking,  Deel  C,  p.  56)  op  duurzaamheid.  Indien  dit  aan  de  orde  is,  worden  voorstellen  voor  verandering  of   aanvulling  geformuleerd.       Duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde   Dit  is  een  vorm  van  toeristische  ontwikkeling  die  de  eigen  bestaansvoorwaarden  niet  aantast,  zodat  ook  toekomstige   generaties  bewoners  en  gasten  van  het  Waalgebied  kunnen  genieten.  Het  is  een  vorm  van  toerisme  die  zowel  mens,  milieu   als  de  lokale  cultuur  van  het  hele  gebied  rond  de  Waal  respecteert  en  die  een  evenwicht  brengt  in  deze  drie  dimensies.  Het   is  tevens  een  ontwikkeling  die  uitgaat  van  de  beleving  van  de  essentie  van  het  gebied  en  die  economisch  rendabel  is.  De   combinatie  van  duurzaamheid  en  het  werken  vanuit  de  essentie  van  het  gebied,  resulteert  in  een  optimale   1 kwaliteitsverbetering .     Criteria  voor  duurzame  toeristische  ontwikkeling   1. Draagt  deze  ontwikkeling  rond  de  Waal  bij  aan  het  voortbestaan  van  onze  aarde,  hulpbronnen,  grondstoffen  en   natuur?   2. Stimuleert  deze  ontwikkeling  de  inbreng  van  de  bewoners  en  bezoekers;  respecteert  de  ontwikkeling  de  lokale  cultuur   in  het  Waalgebied?   3. Draagt  de  ontwikkeling  bij  aan  de  beleving  van  de  essentie  van  het  Waalgebied?   4. Zijn  bovengenoemde  belangen  in  evenwicht?   5. Is  deze  ontwikkeling  langdurig  economisch  rendabel?     Beleidsontwikkeling  bij  gemeenten  en  partners:  sterke  verschillen   De  analyse  van  de  beleidsdocumenten  bij  gemeenten  en  partners  in  het  veld  laat  verschillende  benaderingen  zien.  De   regio-­‐organisaties  (Regionale  bureaus  voor  toerisme  en  WGR-­‐regio’s)  spelen  een  sterke  rol  bij  de  ontwikkeling  van  het   toerisme.  Bij  een  aantal  gemeente  ontbreekt  het  aan  menskracht  en  beleid  op  toeristisch  gebied.  Van  duurzaamheid  is  in   de  toeristische  ontwikkeling  nauwelijks  sprake.  Natuurorganisaties  etaleren  het  denken  over  duurzaamheid  expliciet  in  hun   beleidsvisies  en  werken  dit  concreet  uit.  Inhoudelijk  zijn  het  waterschap  Rivierenland  en  UitRwaard  partners  die  ver   gevorderd  zijn  in  de  toepassing  van  duurzaamheid  in  het  gebied.  NORT  Gelderland  werkt  actief  via  concrete  projecten  aan   de  professionalisering  van  de  ondernemers  in  de  toeristische  sector.       Behoefteninventarisatie  en  ambities  op  het  gebied  van  duurzame  toeristische  ontwikkeling   Tijdens  de  gesprekken  komt  naar  voren  dat  mensen  nauwelijks  actief  bezig  zijn  met  duurzaamheid  en  toerisme.  Op  zich   vindt  men  duurzaamheid  echter  wel  belangrijk.  Hiervoor  zijn  twee  redenen:  ten  eerste  omdat  het  belangrijk  is  voor  het   voortbestaan  van  onze  aarde  en  ten  tweede  omdat  het  economische  kansen  biedt.  De  geïnterviewde  personen  zien  een   beperkt  aantal  toepassingen  van  duurzaamheid  in  de  toeristische  sector:  tijdens  het  gesprek  ontdekt  men,  dat  er  toch  al   veel  gebeurt.  Er  is  behoefte  aan  informatie  over  duurzaamheid  en  toerisme:  over  de  vorm  verschilt  men  van  mening.  Voor   de  provincie  Gelderland  ziet  men,  in  samenwerking  met  de  regio-­‐organisaties,  een  overkoepelende  rol  weggelegd.  Het   denken  over  duurzaamheid  in  de  toeristische  sector  is  sterk  gefocust  op  de  uitvoering  van  projecten,  zonder  dat  daarbij   precies  duidelijk  is  waarom  deze  projecten  duurzaam  zijn.     Er  is  niet  echt  een  partner  in  het  veld  die  een  uitgesproken  visie  heeft  over  de  ontwikkeling  van  duurzaam  toerisme  binnen   WaalWeelde.      

                                                                                                                1

 Aangepast  naar:  Duurzaam  Toerisme  –  visievorming,  Infopunt  Duurzaam  Toerisme  2003,  p.11  

 

3  

De  ontwikkeling  van  duurzaamheid  in  de  toeristische  sector  binnen  WaalWeelde  op  dit  moment   Er  is  in  het  WaalWeelde-­‐gebied  geen  sprake  van  bewuste  en  expliciete  duurzame  toeristische  ontwikkeling.     De  provincie  geeft  hiervoor  geen  kader  aan.  Hieraan  is  in  het  veld  wel  behoefte,  mits  dit  op  praktische  wijze  wordt   vormgegeven  en  vergezeld  gaat  met  financiële  middelen.  Het  identificeren  van  de  essentie  van  het  gebied  vormt  de  basis   voor  een  duurzame  toeristische  ontwikkeling.  Dit  kan  het  beste  vanuit  de  provincie  worden  opgepakt.     Wederzijdse  beïnvloeding  van  verschillende  partijen   Ontwikkeling  in  de  vrije  tijd  heeft  te  maken  met  de  consument:  de  bewoners  van  de  eigen  regio  en  de  bezoekers.  Een   tweede  groep  in  het  toeristisch  veld,  is  de  ondernemer  die  het  toeristisch  product  te  gelde  maakt.  In  deze  groep  behoren   ook  de  organisaties  in  het  veld  die  werken  aan  het  toeristisch  product  en  de  onderwijsinstellingen  die  informatie  genereren   over  (duurzame)  toeristische  ontwikkeling.  Tot  slot  zijn  er  de  overheden:  in  dit  geval  de  provincie  Gelderland  en  vijftien   deelnemende  gemeenten  langs  de  Waal.     Deze  partijen  hebben  alle  invloed  op  hun  eigen  gedrag  ten  aanzien  van  duurzaamheid.  Ook  beïnvloeden  zij  elkaar.       Provinciale  middelen  voor  het  beïnvloeden  van  duurzame  toeristische  ontwikkeling   De  provincie  Gelderland  beschikt  over  vijf  middelen  om  de  ontwikkeling  van  duurzaam  toerisme  te  beïnvloeden.  Het  gaat   hierbij  om  beleid,  informatie  (vele  vormen),  wet-­‐  en  regelgeving,  financiën  en  uitvoering.  De  provincie  kan  er  voor  kiezen   om  deze  middelen  verschillend  in  te  zetten  richting  de  doelgroepen:  de  overheid  (provincie  en  gemeenten),  de  consument   (recreant  en  toerist)  en  de  partners  (ondernemers,  organisaties  en  overheid).       WaalWeelde  en  duurzame  toeristische  ontwikkeling:  voorstel  voor  een  zeer  actieve  rol  voor  de  provincie   De  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  kan  een  verdiepingsslag  maken  ten  opzichte  van  het  voorgestelde  beleid.     Ten  aanzien  van  het  eigen  beleid  zal  de  provincie  deze  verdiepingsslag  kunnen  maken,  door  de  beleidsontwikkeling  vorm  te   geven  vanuit  duidelijke  definities  en  de  essentie  van  het  gebied.  Wanneer  vanuit  deze  insteek  wordt  gewerkt,  zullen  de   ambities  zijn  helder  en  zullen  deze  een  nauwe  relatie  hebben  met  andere  beleidsterreinen  van  de  provincie.     Hiervoor  stelt  de  provincie  ruime  kennis  ter  beschikking.  Dit  beleid  wordt  voor  ruime  tijd  gevoerd  om  het  veld  de  tijd  te   geven  zich  het  gedachtengoed  eigen  te  maken  en  te  zorgen  voor  een  bredere  inbedding.     Het  menselijke  aspect,  zowel  bij  de  beleving  door  de  consument  als  bij  de  ondernemer,  krijgt  voldoende  aandacht.     Ten  aanzien  van  de  informatievoorziening  zal  de  provincie  een  zeer  actieve  rol  moeten  oppakken  om  het  enthousiasme   over  duurzame  toeristische  ontwikkeling  te  delen  en  hierdoor  te  vermenigvuldigen.  Eigentijdse  vormen  van  het  delen  van   kennis  zijn  daarbij  belangrijk.     Wet-­‐  en  regelgeving  wordt  door  de  geïnterviewden  als  een  struikelblok  genoemd  voor  (toeristische)  ontwikkelingen.  In  een   breder  verband  zouden  procedures  versneld  moeten  worden.     Financiën  zijn  onmisbaar  voor  het  stimuleren  van  beleid.  Het  gaat  hierbij  niet  alleen  om  de  uitvoering  van  projecten,  maar   ook  het  stimuleren  van  het  bewustwordingsproces  over  duurzaamheid  in  de  toeristische  sector.     Voor  de  uitvoering  van  projecten  zijn  diverse  concrete  voorstellen  gedaan  tijdens  de  gesprekken.  Een  lijst  van  deze   voorstellen  treft  u  aan  in  de  derde  bijlage.       Randvoorwaarden  voor  een  succesvolle  start   Bestuurlijk  draagvlak  is  onontbeerlijk  voor  het  in  gang  zetten  van  een  verduurzaming  van  de  toeristische  sector  binnen   WaalWeelde.  Een  sterke  bestuurder  is  van  onschatbare  waarde.  Tevens  is  een  ambtelijke  trekker  noodzakelijk.     De  ambities,  doelstellingen,  definities  en  uitwerkingsprojecten  zijn  helder  geformuleerd.   Financiering  is  voor  een  langere  periode  gegarandeerd  en  de  effecten  van  het  gevoerde  beleid  worden  via  monitoring   duidelijk  in  beeld  gebracht.       Conclusie   Voor  de  ontwikkeling  van  duurzaamheid  binnen  WaalWeelde  is  het  mogelijk  een  verdiepingsslag  te  maken  die  zorgt  voor   een  kwaliteitsverbetering  in  de  sector.  Ook  het  toeristisch  product  is  beter  geborgd  en  de  ervaring  van  de  consument  zal   meer  samenhangend  zijn.  Er  is  geen  sprake  van  een  omwenteling  die  op  korte  termijn  gerealiseerd  kan  worden:  het  is  een   kwestie  van  lange  adem.  Het  formuleren  van  een  routekaart  kan  een  volgende,  concrete  stap  zijn.          

 

4  

Inleiding   Huidige  situatie   Sinds  2006  wordt  via  de  integrale  gebiedsontwikkeling  gewerkt  aan  het  verbeteren  van  de  ruimtelijke  kwaliteit  van  de  rivier   de  Waal:  WaalWeelde.  Samen  met  bewoners,  bedrijven,  bestuurders  en  beambten  wordt  de  Waal  duurzaam  mooier,   veiliger,  natuurlijker  en  economisch  sterk  gemaakt.  Het  proces  is  ingegeven  vanuit  de  noodzaak  dat  de  Waal  in  de  toekomst   meer  water  moet  afvoeren  als  gevolg  van  de  klimaatverandering.  De  integrale  aanpak  omvat  acht  doelstellingen:  meer   ruimtelijke  kwaliteit,  meer  ruimte  voor  water,  meer  natuur,  meer  economische  bedrijvigheid,  passende  woningen,  meer   recreatie  en  toerisme,  meer  zichtbare  cultuurhistorie  en  meer  aandacht  voor  energie  en  klimaat.  De  opgave  is  om  de   verschillende  ruimteclaims  goed  op  elkaar  af  te  stemmen,  om  zodoende  de  beperkte  ruimte  optimaal  te  benutten.     Wereldwijd  speelt  het  duurzaam  denken  in  het  toerisme  een  steeds  belangrijkere  rol.  De  vraag  is,  hoe  dit  concreet  in  de   praktijk  van  WaalWeelde  kan  worden  toegepast  en  wanneer  er  sprake  is  van  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling.    

Aanleiding  en  vraagstelling   De  Visie  WaalWeelde  (2009)  en  de  Gebiedsgerichte  uitwerkingen  behorende  bij  de  Visie  WaalWeelde  (2010)  bundelen  een   groot  aantal  ontwikkelingsmogelijkheden.  De  vraag  is  hierbij  hoe  op  duurzame  wijze  gestalte  kan  worden  gegeven  aan  de   geschetste  ontwikkelingen.  Er  is  behoefte  aan  een  concreet  document  dat  aangeeft  welke  rol  de  provincie  Gelderland  kan   spelen  bij  de  stimulering  van  duurzame  toeristisch  recreatieve  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde.  Hiervoor  is  de  behoefte  in   de  markt  getoetst.  Deze  verkenning  kan  leiden  tot  een  pilot  project  voor  duurzame  toeristisch  recreatieve  ontwikkeling  in   Gelderland.  Zij  kan  eventueel  een  aanzet  geven  tot  een  uitvoeringsprogramma.     Op  basis  van  het  voorliggende  traject  ligt  de  volgende  onderzoeksvraag  voor:  

    • • •

Verken  de  mogelijkheden  en  instrumenten  van  de  provincie  Gelderland  om  binnen  WaalWeelde  de  ontwikkeling   van  duurzaam  toerisme  te  bevorderen.     Vertaal  de  reeds  geformuleerde  principes  naar  handzame  criteria.     Toets  de  huidige  ambities  die  geconcretiseerd  zijn  in  passend  recreatief  gebruik  en  accenten  (Gebiedsgerichte   uitwering,  Deel  C  p.  56)  op  duurzaamheid.  Indien  dit  aan  de  orde  is,  worden  voorstellen  voor  verandering  of   aanvulling  geformuleerd.    

    De  rol  van  de  provincie  als  gebiedsregisseur  bestaat  uit  drie  aspecten:  agenderen,  kennis-­‐  en  leerontwikkeling  en   faciliteren.  Om  hieraan  de  juiste  invulling  te  kunnen  geven,  is  het  van  belang  inzicht  te  krijgen  in  de  huidige  stand  van  zaken   op  het  gebied  van  duurzame  toeristische  ontwikkeling  van  gemeenten  en  betrokken  partijen  in  het  gebied.    

Zonering  van  het  gebied   Zoals  de  naam  WaalWeelde  suggereert,  heeft  deze  verkenning  betrekking  op  het  gebied  rond  de  Waal.  Vanwege  de   opdrachtverlening  vanuit  de  provincie  Gelderland,  betreft  het  alleen  het  Gelderse  deel  van  de  rivier.     Geografisch  betreft  het  de  gemeenten  Beuningen,  Druten,  Lingewaal,  Lingewaard,  Maasdriel,  Millingen  aan  de  Rijn,  Neder-­‐ Betuwe,  Neerijnen,  Nijmegen,  Overbetuwe,  Rijnwaarden,  Tiel,  Ubbergen,  West  Maas  en  Waal  en  Zaltbommel.     Een  breder  netwerk  van  overheden  is  betrokken  bij  de  ontwikkelingen  rond  de  rivier:  Deltaprogramma,  Rijkswaterstaat,   Dienst  Landelijk  Gebied,  Staatsbosbeheer  en  het  Waterschap  Rivierenland.    

 

 

 

5  

Gehanteerde  definities   Deze  verkenning  begeeft  zich  op  het  snijvlak  van  verschillende  onderwerpen.  Duurzaamheid  wordt  gebruikt  als     containerbegrip.  Alles  wat  te  maken  heeft  met  maatschappelijk  verantwoord  leven,  milieu,  ecologie  en  toekomstgericht   2 denken,  wordt  tegenwoordig  onder  duurzaamheid  geschaard.  De  uitkomsten  van  de  verkenning  zijn  mogelijk  mede   afhankelijk  van  de  gehanteerde  definities.  Daarom  volgen  hier  de  belangrijkste  begrippen.       • Duurzaamheid,  People,  Planet,  Profit  (Triple  P)  en  maatschappelijk  verantwoord  ondernemen  (MVO)      

Duurzaam   1.  geschikt,  bestemd  om  te  duren,  weinig  vergankelijk;  -­‐2.  Lang  aanhoudend,  gedurig;  -­‐3.  Voor  lange  duur;  op  de  duur.   Bron:  Van  Dale,  Groot  woordenboek  der  Nederlandse  taal.      

 

•

Recreatie,  toerisme,  ervaren,  zingeving  en  waarde  creatie  

 

Niets  is  duurzaam,  behalve  de  afwisseling  (Ludwig  Börne,  Duits  journalist  (1786  –  1837))   Enkele  mijlpalen  in  de  ontwikkeling  van  het  denken  over  duurzaamheid  in  relatie  tot  toerisme  in  de  laatste  50  jaar:     1.  De  Club  van  Rome  zette  in  1972  de  eerste  stappen  richting  het  denken  over  duurzaamheid  met  het   rapport  Grenzen  aan  de  groei  door  de  effecten  van  de  economische  groei  te  verbinden  met  de   gevolgen  voor  het  milieu.  Het  rampscenario  dat  door  deze  groep  van  Europese  wetenschappers  is   geschetst,  blijkt  30  jaar  later  niet  uit  te  komen.  Wel  staat  het  milieu  wereldwijd  in  de  belangstelling.       2.  De  VN-­‐Commissie  Brundtland  bracht  in  1987  het  rapport  Our  Common  Future  uit.  De   commissie  is  genoemd  naar  mevrouw  Brundtland,  voorzitster  van  de  World  Commission  on   Environment  and  Development  (orgaan  van  de  Verenigde  Naties).  Mevrouw  Brundtland  was  de   toenmalige  premier  van  Noorwegen.  Duurzame  ontwikkeling  is  hierin  als  volgt  gedefinieerd:         Een  ontwikkeling  die  voorziet  in  de  behoeften  van  de  huidige  generatie,  zonder  het  vermogen   van  toekomstige  generaties  in  gevaar  te  brengen  om  in  hun  eigen  behoeften  te  voorzien.       3.  De  Earth  Summit  in  Rio  de  Janeiro  (1992)  zette  het  begrip  duurzame  ontwikkeling  voorgoed  op  de  kaart.  De   vertegenwoordigers  van  173  staten  ondertekenden  de  Verklaring  van  Rio  en  de  Agenda  21.  Deze  verklaring  legde  het   verband  tussen  economische  vooruitgang  en  de  bescherming  van  het  milieu  en  vatte  dit  samen  in  27  principes  voor   duurzame  ontwikkeling.  De  Agenda  21  is  het  werkprogramma  voor  de  internationale  gemeenschap  met  prioriteiten,   doelstellingen,  activiteiten,  kosten  en  verantwoordelijkheden.       4.  Belangrijk  voor  het  toeristisch  duurzaam  denken,  is  de  Charter  voor  duurzaam  toerisme,  opgesteld  in  1995  tijdens  de   Wold  Tourism  Organisation  (WTO)  bijeenkomst,  gevolgd  in  1996  door  de  Agenda  21  voor  de  toeristische  industrie,  ontstaan   uit  een  samenwerking  tussen  de  WTO,  World  Travel  &Tourism  Council  (WTTC)  en  de  Earth  Council.     5.  De  term  People  Planet  Profit  (de  drie  P’s)  is  in  1995  bedacht  door  John  Elkington,  consultant  op   het  gebied  van  duurzame  ontwikkeling.  In  zijn  boek  Cannibs  with  Forks:  the  Triple  Bottom  Line  of   21st  Century  Business  (1998)  stelt  hij  dat  bedrijven  niet  alleen  rekenschap  moeten  afleggen  voor  hun   financiële  ontwikkeling  (profit),  maar  ook  een  sociale  (people)  en  milieu-­‐gerelateerde  (planet)   verantwoordelijkheid  hebben.     Maatschappelijk  verantwoord  ondernemen  (mvo),  duurzaam  ondernemen  of  maatschappelijk   ondernemen  is  een  vorm  van  ondernemen  gericht  op  het  vinden  van  een  balans  tussen   economische  prestaties  (profit),  met  respect  voor  de  sociale  kant  (people),  binnen  de  ecologische  randvoorwaarden   (planet):  de  triple-­‐P-­‐benadering  (wiki).     6.  De  World  Summit  on  Sustainable  Development  (WSSD)  in  2002,  ook  wel  Rio  +  10  genoemd,   legde  de  relatie  met  toerisme.  Tijdens  deze  VN-­‐conferentie  in  Johannesburg  wees  de  voorzitter  op   het  belang  van  meer  welstand  onder  de  inheemse  bevolking.  Ook  het  behoud  van  de  culturele  en   ecologische  integriteit  zijn  in  de  ontwikkeling  van  duurzaam  toerisme  van  belang.  De  bescherming   van  het  leefmilieu  werd  hier  bestempeld  als  een  mondiale  verantwoordelijkheid.     De  182  deelnemende  staten  zegden  toe  een  nationaal  beleid  voor  duurzaamheid  te  ontwikkelen.      2                                                                                                                  www.platformduurzaamheid.net  

 

6  

  De  mens  is  de  som  van  zijn  ervaringen  (Ronald  David  Laing,  Schots  psychiater  (1927  –  1989))     Het  beleidsterrein  recreatie  en  toerisme  is  de  laatste  15  jaar  in  ontwikkeling:  het  aanbieden  van  toeristische   infrastructurele  voorzieningen  is  niet  meer  voldoende  om  bezoekers  naar  een  regio  te  trekken.       Recreatie   Recreatie  omvat  alle  vormen  van  vrijetijdsbesteding  die  men  voor  vermaak  en  ontspanning  onderneemt  buiten  werken  en   zorg.  Het  woord  impliceert  vernieuwing  (re-­‐creatie)  en  plezier.       Toerisme   Toerisme  is  reizen  met  recreatieve  of  zakelijke  doeleinden.  Toeristen  zijn  mensen  ‘die  reizen  en  in  plaatsen  buiten  hun   gebruikelijke  milieu  verblijven  voor  vrije  tijd,  zaken  en  andere  doeleinden.  Zij  doen  dit  voor  niet  meer  dan  één  opvolgend   jaar  en  niet  met  betrekking  tot  het  uitoefenen  van  een  activiteit  die  beloond  wordt  vanuit  de   3 bezochte  plaats’ .     Daar  waar  in  deze  verkenning  wordt  gesproken  over  toerisme,  worden  de  ontwikkelingen  op  het   gebied  van  recreatie  en  toerisme  bedoeld.       Het  belang  van  de  belevenis   De  term  Experience  Economy  is  in  1998  breed  bekend  gemaakt  door  Pine  en  Gilmore  in  het   gelijknamige  boek.  Zij  stellen  dat  de  goedereneconomie  en  de  diensteneconomie  worden  opgevolgd   door  een  economie  die  waarde  creëert  door  het  aanbieden  van  gedenkwaardige  ervaringen.  In  2007   constateerden  zij  dat  consumenten  toenemend  behoefte  hebben  aan  authenticiteit.       In  de  Economie  van  Experiences  (2011)  wordt  gesteld,  dat  het  in  scène  brengen  van  belevenissen   (eerste  generatie  experiences,  zoals  gesuggereerd  door  Pine  en  Gilmore)  geleidelijk  wordt  aangevuld   met  het  proces  van  cocreatie.  Hierbij  draagt  zowel  de  aanbieder  van  het  toeristisch  product  als  de   4 invulling  vanuit  het  individu  bij  aan  de  waarde  van  de  creatie  (tweede  generatie  experiences) .     Het  proces  van  betekenisgeving  start  met  de  zintuiglijke  waarneming,  die  zich  via  een  emotie   vertaalt  in  het  beleven.     Ervaren  is  een  continu  interactief  proces  van  doen  en  ondergaan,  van  actie  en  reflectie,  van  oorzaak   en  gevolg,  dat  een  betekenis  heeft  voor  het  individu  in  verschillende  contexten  van  zijn  leven.  Een   5 ervaring  zorgt  ervoor  dat  het  individu  een  ander  beeld  van  de  wereld  en/of  zichzelf  krijgt .  Het   ervaren  kan  uiteindelijk  bijdragen  aan  het  proces  van  zingeven.         Verandering  in  toeristische   beleidsontwikkeling   Het  proces  van  toeristische   beleidsontwikkeling  is  door  de   voortschrijdende  wensen  van  de   consument  aan  het  veranderen.  Bij  de   (toeristische)  beleidsontwikkeling   dient  de  overheid  enerzijds  rekening   te  houden  met  de  wens  van  de   consument  om  mede  vorm  te  geven   aan  de  ontwikkeling.  Anderzijds  is  het   van  belang  te  realiseren  dat  de   consument  in  de  praktijk  op  zoek  is   naar  diepgaande  ervaringen.            

                                                                                                                          3

 Definitie  World  Tourism  Organization  (WTO).    Economie  van  Experiences,  2011   5  Snel,  2004   4

 

7  

•

   

Duurzaam  toerisme  

Ik  sta  tegenover  het  toerisme  als  een  fazant  tegenover  de  jacht   (Renate  Rubinstein,  Nederlands  schrijfster  (1929  –  1990))     De  World  Tourism  Organisation  hanteert  de  volgende  definitie  voor  Duurzaam  toerisme:       Duurzaam  toerisme       Een  vorm  van  toeristische  ontwikkeling  die  de  eigen   bestaansvoorwaarden  niet  aantast,  zodat  ook  toekomstige   generaties  bewoners  en  gasten  van  bestemmingen  kunnen   genieten.  Het  is  een  vorm  van  toerisme  die  zowel  mens,   milieu  als  de  lokale  cultuur  van  de  gastregio  respecteert  en   die  een  globaal  evenwicht  brengt  in  deze  drie  dimensies.  Het   resulteert  in  een  kwaliteitsverbetering  waar  alle  betrokken   6 partijen  baat  bij  hebben  en  is  economisch  rendabel .       In  deze  verkenning  over  duurzaam  toerisme  in  WaalWeelde  wordt  een  aantal  begrippen  gehanteerd.  Een  korte   toelichting:   • Abstract  versus  concreet   De  discussie  over  duurzaamheid  blijft  soms  hangen  in  abstracte  begrippen  als  een  ‘duurzame  sociale   samenhang’.  Het  effect  hiervan  is  moeilijk  te  meten.  Zeer  concreet  zijn  bijvoorbeeld  doelstellingen  als  ‘een   Co2-­‐neutraal  gebouw’:  het  streven  is  duidelijk  en  meetbaar.     • Doel  en  middel   Duurzaamheid  is  geen  doel  op  zich,  maar  een  middel  om  iets  te  bereiken.  Daarom  wordt  gesproken  over  een   duurzame  ontwikkeling.     • Impliciet  versus  expliciet   In  een  beleidsdocument  kan  een  concrete  duurzame  doelstelling  opgenomen  zijn.  Het  expliciet  noemen   bevordert  het  denken  over  deze  duurzame  ontwikkeling.  Toch  kan  ook  beleid,  dat  niet  expliciet  stelt  dat  het   duurzaamheid  bevordert,  in  belangrijke  mate  bijdragen  aan  duurzaamheid.     Uiteindelijk  is  pas  in  de  uitvoering  te  constateren  of  het  –impliciet  of  expliciet  geformuleerde  –  beleid  leidt  tot   duurzame  ontwikkeling.      

Model  voor  wederzijdse  invloed     In  de  verkenning  over  duurzaamheid,  toerisme  en  WaalWeelde  zijn  er   minstens  drie  partijen  die  wederzijds  invloed  hebben  op  elkaar.  Dit  zijn  de   consument,  of  wel  de  recreant  en  de  toerist.  De  tweede  partij  is  de   overheid,  in  dit  geval  de  provincie  en  de  gemeenten.  Tot  slot  is  er  de  groep   met  de  ondernemers,  de  onderwijs-­‐  en  onderzoeksinstellingen  en  de   organisaties  in  het  veld.  Wanneer  hier  over  onderwijs  gesproken  wordt,  dan   worden  hier  alle  instellingen  van  basisschool  tot  en  met  de  universiteit   bedoeld.  Elke  speler  heeft  invloed  op  het  eigen  gedrag,  maar  wordt  tevens   beïnvloed  door  de  andere  partijen.   In  het  hoofdstuk  over  de  rol  van  de  provincie  Gelderland  ten  aanzien  van   duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  komt  dit  verder   aan  de  orde.      

Onderzoeksmethode   •

•

Vanwege  het  verkennende  karakter  van  dit  onderzoek,  is  de  definitiefase  voor  dit  project  uiterst  belangrijk.  Over   onderwerpen  als  duurzaamheid,  recreatie  en  toerisme  en  WaalWeelde  is  al  zeer  veel  geschreven.  In  overleg  met  de   begeleidingsgroep  zijn  de  definities  afgebakend.  Daarmee  zijn  kaders  gezet.     Deskreseih  geeft  aan  wat  er  op  dit  moment  speelt  bij  partners  in  het  veld  op  het  gebied  van  duurzaamheid  en   recreatie  en  toerisme.  Deze  resultaten  zijn  in  de  derde  tabel  samengevat.    

                                                                                                                6

 Het  begrip  Duurzaam  Toerisme  –  visievorming,  Infopunt  Duurzaam  Toerisme  2003,  p.11  

 

8  

• • • •

Een  vijftiental  diepte-­‐interviews  geeft  inzicht  in  de  werkelijke  motieven  en  ambities  ten  aanzien  van  het  onderwerp.   Ook  is  het  draagvlak  gepeild.  Voor  de  namen  van  de  geïnterviewde  personen:  zie  bijlage  1.     De  synthese  geeft  de  momentopname  van  de  verkenning  weer.     Verschillende  modellen  zijn  mogelijk  ten  aanzien  van  de  provinciale  rol  in  de  beleidsontwikkeling.     De  advisering  focust  op  het  mogelijke  toekomstige  beleid  van  de  provincie,  ten  aanzien  van  WaalWeelde  en  is  mogelijk   ook  breder  te  gebruiken.    

    Vanuit  de  provincie  Gelderland  is  een  begeleidingsgroep  ingesteld.  Hieraan  nemen  deel:   Rita  ten  Dam,     projectleider  Duurzame  Ontwikkeling;   Gerard  Nijenhuis,   accountmanager  outdoor  recreation;   Sonja  Seuren,     deelprogrammaleider  WaalWeelde;   Suzanne  Riezebos,    medewerker  WaalWeelde;   Chris  Buitenwerf,   stagiair  provincie  Gelderland.  

Leeswijzer   Deze  inleiding  geeft  de  kaders  aan  waarbinnen  het  onderzoek  zich  afspeelt.  Hierna  is  eerst  het  beleid  van  de  provincie   Gelderland  op  het  gebied  van  duurzaamheid  en  toerisme  geanalyseerd.  Het  tweede  hoofdstuk  gaat  in  op  WaalWeelde  en   de  toeristische  ontwikkeling  en  resulteert  in  de  definitie  voor  duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde.  Het   beleid  van  de  gemeenten  en  partners  komt  in  het  derde  hoofdstuk  aan  de  orde.  Het  is  een  samenvatting  van  de  tabel  in   bijlage  4.  De  resultaten  van  de  interviews  zijn  in  het  vierde  hoofdstuk  verwoord.  Hoofdstuk  vijf  geeft  aan  welke  ambities  er   in  het  gebied  rond  de  Waal  leven  over  duurzame  toeristische  ontwikkeling.     De  laatste  twee  hoofdstukken  gaan  in  op  de  middelen  die  de  provincie  Gelderland  in  kan  zetten  en  welke  rollen  de   provincie  kan  oppakken.     In  de  eerste  bijlage  staan  de  namen  van  de  geïnterviewde  personen,  gevolgd  door  de  geraadpleegde  literatuur.  De  derde   bijlage  groepeert  de  projecten  die  tijdens  de  interviews  zijn  genoemd  ter  bevordering  van  de  ontwikkeling  van  duurzaam   toerisme  binnen  WaalWeelde.      

 

 

9  

Toerisme  en  duurzaamheid:  keurmerken,  certificering  en  prijzen         Vanuit  verschillende  invalshoeken  wordt  duurzaamheid  (in  de  toeristische  sector)  gestimuleerd.  De  meest  bekende  staan   hieronder  op  een  rijtje:     De  Green  Key  is  een  internationaal  duurzaamheidskeurmerk  voor  toeristische  en  zakelijke   accommodaties.  De  Stichting  Keurmerk  Milieu,  Veiligheid  en  Kwaliteit  (KMVK)  voert  de  Green  Key  uit,   tezamen  met  onafhankelijke  keurmeesters.  Al  naargelang  de  normen  waaraan  een  bedrijf  voldoet,  kan   een  bronzen,  zilveren  of  gouden  status  worden  verworven.     In  Nederland  nemen  400  bedrijven  deel:  24  bedrijven  met  een  bronzen  certificaat,  106  met  zilver  en  270   bedrijven  hebben  de  hoogste  certificering  (goud)  behaald.       De  Blauwe  Vlag  is  een  eco-­‐label  voor  stranden  en  jachthavens  die  deelnemen  en  aangetoond   hebben  schoon  en  veilig  te  zijn.  Geen  van  de  watersportvoorzieningen  in  het  gebied  van   WaalWeelde  heeft  een  Blauwe  Vlag.       De  Blauwe  Vlag  en  de  Green  Key  worden  beiden  gecoördineerd  vanuit  de  Foundation  of   Environmental  Education  (FEE).  Deze  non-­‐profit  organisatie  zet  zich  in  voor  de  promotie  van  duurzame  ontwikkeling  door   middel  van  informatieverspreiding  over  duurzaamheid.     In  het  gebied  van  WaalWeelde  zijn  relatief  weinig  bedrijven  met  een  certificering:   • 2  hotels  in  Nijmegen:  Mercure:  goud;  Bastion:  zilver     • 2  hotels  met  zilver:  De  Twee  Linden,  Beneden  Leeuwen;  De  Gouden  Molen,  Rossum   • 2  dagattracties:  De  Stichting  Museum  Slot  Loevestein  Zaltbommel:  zilver;  Jojo  Management  BV  Valburg:  goud  De   Leijgraaf  in  Valburg)   • Camping  Zennewijnen  in  Zennewijnen:  goud   • Jachthaven  de  Bijland:  blauwe  vlag     De  EDEN  Award  (European  Destinations  of  Excellence)  is  een  prijs  voor  duurzame   toeristische  bestemmingen.  Ieder  jaar  wordt  de  prijs  in  25  Europese  landen  uitgereikt.   Hiervoor  worden  per  land  eerst  vijf  bestemmingen  genomineerd.  De  winnaar  krijgt   internationale  erkenning  en  een  geldprijs  van  €  25.000.  Uiteindelijk  kan  de   bestemming  gekozen  worden  tot  European  Destination  of  Excellence.       Europarc  is  de  overkoepelende  federatie  van  Nationale  Parken  in  Europa.  Om  het  Certificaat   voor  Duurzaam  Toerisme  te  verkrijgen,  moet  een  Nationaal  Park  aan  een  tiental  principes   voldoen.  Het  gaat  daarbij  vooral  om  het  proces;  zo  is  het  belangrijk  dat  de  organisatie  van   het  Nationale  Park  samenwerkt  met  zowel  bezoekers  als  omwonenden,  ondernemers,   terreinbeherende  organisaties  en  natuurorganisaties.  De  grootste  uitdaging  is  dat   biodiversiteit  en  toerisme  op  een  goede  manier  aan  elkaar  worden  gekoppeld.       De  lokale  duurzaamheidsmeter  heeft  als  doel  om  overheden  te  inspireren  en  te  motiveren  om   duurzame  ontwikkeling  door  te  vertalen  naar  de  hedendaagse  praktijk.  Gemeenten  kunnen  het   gebruiken  voor  het  verkrijgen  van  inzicht,  benchmarking  en  als  communicatiemiddel.  Limburg  is   koploper,  de  provincie  Gelderland  doet  (nog)  niet  mee.  De  stad  Nijmegen  staat  op  nummer  twee.       Het  Europees  Ecolabel  is  een  keurmerk  voor  non-­‐food  producten  en  diensten  die  minder  milieubelastend   zijn,  door  bijvoorbeeld  energie-­‐  en  waterbesparing,  afvalreductie  of  het  verminderen  van  uitstoot  naar   lucht,  water  en  bodem.  Het  Sanadome  in  Nijmegen  bezit  het  ecolabel  en  ontving  tevens  een  regionale   MVO  award.       Cradle  tot  cradle  (C2C)  certificering   C2C  gaat  verder  dan  de  duurzame  ontwikkeling  en  hanteert  drie  basisregels:  afval  is  voedsel,  zon  is  de   energiebron  en  respect  voor  diversiteit.  Deze  certificering  geeft  bedrijven  de  mogelijkheid  om  op   betrouwbare  en  tastbare  manier  de  doelen  van  producten  met  milieuvriendelijk-­‐intelligent  ontwerp  te  meten.      

 

10  

Hoofdstuk  1:  De  ontwikkeling  van  duurzaamheid  in  (het  beleid  van)   de  provincie  Gelderland     De  afspraken  die  in  2002  in  Johannesburg  op  de  wereldtop  zijn  gemaakt,  vertalen  zich  in  Nederland  in  het  Actieprogramma   Duurzame  Daadkracht  (2003).  Provincies  gaven  verdere  uitvoering  aan  dit  programma.     Op  het  gebied  van  toerisme  en  recreatie  ondersteunt  het  Rijk  vijf  initiatieven  ter  verduurzaming  van  de  toeristische  sector:     • De  oprichting  van  de  Netherlands  Travel  Foundation;     • Het  stimuleren  van  bedrijven  tot  het  verbeteren  van  milieuefficiëntie  middels  de  Milieubarometer;     • Het  vergroten  van  de  participatie  van  de  Blauwe  Vlag;     • Het  vernieuwen  van  de  interne  milieuzorg  Watersport;     • Het  verbeteren  van  de  toegankelijkheid  van  het  platteland  vanuit  de  stad.  

Het  Gelders  beleid  en  duurzaamheid     Het  Gelders  Coalitieakkoord  2007  –  2011  Gelderland  maakt  het  verschil   hanteert  de  vier  pijlers:  daadkrachtig  partnerschap,  sociale  samenhang,   duurzame  leefomgeving  en  verbinden  door  mobiliteit.     De  derde  pijler,  duurzame  leefomgeving,  houdt  het  volgende  in:     ‘focust  op  de  fysieke  omgeving  en  streeft  vooral  naar  een   veelzijdig,  vitaal  en  duurzaam  Gelderland,  waar  mensen  prettig   kunnen  wonen,  wandelen,  winkelen,  reizen,  recreëren  en  van   kunst,  ruimte  en  natuur  genieten’.     Het  omvat  de  vijf  deelterreinen,  klimaat  en  milieu,  cultuur  en   cultuurhistorie,  wonen  en  ruimtelijke  ordening,  economie  en  tot  slot   natuur,  landbouw  en  water.  In  de  periode  van  vier  jaar  zijn  diverse   beleidsnota’s  verschenen,  waarin  het  begrip  duurzaamheid  verder  is   uitgewerkt.       • Het  Provinciaal  sociaaleconomisch  beleid  2007  –  2011  Maak  het  in  Gelderland  opereert  vanuit  drie  speerpunten:     o Het  verzilveren  van  de  kennis-­‐  en  innovatiepositie,     o Ruim  baan  voor  ondernemen  met  minder  regeldruk     o Investeren  in  de  fysieke  bedrijfsomgeving.   Duurzaamheid  is  gekozen  als  basis  voor  dit  plan.     Hierboven  hebben  we  gesproken  over  het  optimaal  functioneren  van  het  bedrijfsleven.  We  hebben  nadrukkelijk   niet  gekozen  voor  het  woord  maximaal.  In  onze  maatregelen  voor  een  gezond  bedrijfsleven,  moet  ook  rekening   gehouden  worden  met  andere  maatschappelijke  doelstellingen.  De  belangrijkste  doelstelling,  die  in  al  ons  beleid   terugkomt,  is  duurzaamheid.  Wij  willen  onze  kinderen  een  samenleving  en  leefomgeving  achterlaten  die   toekomstbestendig  is.  Voor  het  sociaaleconomisch  beleid  betekent  dit  dat  we  willen  investeren  in  een  goede   balans  van  economie  met  milieu,  ecologie,  ruimtelijke  kwaliteit  en  leefbaarheid’.   • Het  Gelders  Klimaatprogramma  Aanpakken  en  Aanpassen  Gelders  Klimaatprogramma  2008-­‐2011  concentreert  zich  op   de  energiehuishouding  in  Gelderland  via  intensivering  van  het  energiebeleid,  energietransities  en  klimaatadaptaties.   Het  zet  de  koers  uit  richting  een  klimaatneutraal  en  klimaatbestendig  Gelderland  in  2050.  Het  programma  hanteert   zeer  concrete  doelstellingen  en  verbindt  deze  met  specifieke  activiteiten  die  bijdragen  aan  de  realisatie  daarvan.     • Meer  verbindingen,  cultuurbeleid  Provincie  Gelderland  2009  –  2012  wijst  er  met  nadruk  op  dat  mensen  zorgen  voor   sociale  samenhang:  zij  werken  (ook  via  cultuur)  aan  een  duurzaam  Gelderland.     ‘Duurzaamheid:  de  provincie  maakt  het  verschil   Cultuur  levert  een  wezenlijke  bijdrage  aan  een  duurzaam  Gelderland.  Ons  landschap  wint  aan  blijvende  kwaliteit   (en  hiermee  aan  duurzaamheid)  door  cultuurhistorische  waarden  en  kunst  een  plaats  te  geven.  Culturele   voorzieningen  zijn  van  belang  voor  een  structureel  sterke  en  duurzame  Gelderse  economie’.     • Erbij  houden,  erbij  halen,  Voorzet  twee,  sociaal  beleid  Provincie  Gelderland  2009  –  2012  geeft  uitvoering  aan  het   Coalitieakkoord.  Aan  duurzaamheid  wordt  hier  invulling  gegeven  op  het  gebied  van  de  sociale  samenhang:  een   harmonieuze,  stabiele  en  vitale  samenleving  wordt  nagestreefd.       • Het  programma  Leren  voor  Duurzame  Ontwikkeling  richt  zich  inhoudelijk  op  het  afwegingsproces,  dat  aan  keuzes  en   gedrag  gericht  op  duurzame  ontwikkeling  ten  grondslag  ligt.  Leerprocessen  stimuleren  kennis  en  competenties,  zodat   mensen  en  organisaties  meer  duurzame  afwegingen  maken.  Dit  gebeurt  via  concrete  inhoudelijke  projecten.     • In  het  Kwalitatief  Woonprogramma  2010-­‐2019  hebben  gemeenten,  woningcorporaties  en  de  provincie  afspraken   gemaakt  over  duurzaamheid.  Via  energiebesparingsmaatregelen,  advisering  en  subsidiering  werken  de  partners  aan   een  duurzame  woningvoorraad.     • De  nota  Werken  aan  duurzame  mobiliteit,  Uitvoeringsprogramma  2011  –  2012  geeft  concrete  invulling  aan  het   Provinciaal  Verkeer  en  Vervoer  Plan  uit  2004  (PVVP).  Knelpunten  op  het  gebied  van  mobiliteit  worden  aangepakt  door  

 

11  

onder  andere  hoogwaardig  openbaar  vervoer,  nieuwe  stations,  fietsvoorzieningen  en  de  stimulering  van  het   fietsgebruik.       Het  coalitieakkoord  Uitdagend  Gelderland  2011  -­‐  2015   noemt  het  duurzaamheidsbeleid  minder  expliciet.  De   belangrijkste  uitdagingen  liggen  in  het  bestrijden  van  de   economische  crisis,  de  versterking  van  de  mobiliteit,  het   landelijk  gebied  en  de  Gelderse  steden.  Voor  innovatie  is  een   bedrag  van  €  100  miljoen  gereserveerd.     Duurzaamheid  wordt  in  het  akkoord  genoemd  in  relatie  tot   energie,  economie,  parkmanagement,  ruimtelijke   ontwikkeling  en  de  duurzame  inrichting  van  natuur  en   landschap  met  behoud  van  biodiversiteit.  Het  accent  ligt  op   hernieuwbare  energie.  In  de  uitvoering  van  het  beleid   worden  veel  duurzame  projecten  gerealiseerd.         Conclusies   In  de  collegeperiode  2007  –  2011  is  het  streven  naar  duurzaamheid  expliciet  benoemd.  Dit  is  vervolgens  vertaald  in  zeer   diverse  beleidsvisies,  van  woningvoorraad  tot  sociale  samenhang,  van  energiehuishouding  tot  leerprocessen.   Het  sociaal-­‐economisch  plan  is  duidelijk  op  de  duurzame  leest  geschoeid:     ‘Wij  willen  onze  kinderen  een  samenleving  en  leefomgeving  achterlaten  die  toekomstbestendig  is.  Voor   het  sociaaleconomisch  beleid  betekent  dit  dat  we  willen  investeren  in  een  goede  balans  van  economie   met  milieu,  ecologie,  ruimtelijke  kwaliteit  en  leefbaarheid’.   Het  Gelders  Klimaatprogramma  benadert  duurzaamheid  zeer  concreet  via  specifieke  doelstellingen  en  actieplannen.   De  coalitie  voor  de  periode  2011  –  2015  benoemt  duurzaamheid  niet  specifiek  als  pijler  van  beleid.  Er  is  nu  meer  aandacht   voor  innovatie  als  motor  voor  een  gezonde  economie.  Hiermee  is  niet  gezegd  dat  dit  beleid  per  saldo  minder  duurzaam  in   de  uitvoering  is.  Zo  zou  bijvoorbeeld  het  mobiliteitsbeleid  kunnen  bijdragen  aan  een  duurzame  samenleving.        

Het  Gelders  beleid  op  het  gebied  van  toerisme   Groeten  uit  Gelderland  is  de  titel  van  het  Uitvoeringsprogramma  Vrijetijdseconomie  2009  –  2012.  In  de  ambitie  is  het   denken  over  duurzaamheid  impliciet  verwerkt:     ‘Ambities     We  willen  -­‐met  respect  voor  de  omgeving,  natuur  en  milieu,  het  (historisch)   landschap  en  de  cultuurhistorische  waarden-­‐  meer  bezoekers   (verblijfstoeristen  en  dagtoeristen  inclusief  de  eigen  inwoners!),  meer   bestedingen  en  meer  werkgelegenheid:     • Behoud  en  waar  mogelijk  versterking  van  ons  marktaandeel  op  de   binnenlandse  vakantiemarkt,  dagrecreatieve  markt  en  zakelijke  markt   • Een  bovengemiddelde  toename  van  buitenlandse  vakantiegangers     • Een  bovengemiddelde  groei  van  de  werkgelegenheid  en  bestedingen  in   de  vrijetijdseconomie’  (p.  6).   Regionale  beeldverhalen  vormen  de  basis  voor  een  gezamenlijke  gebiedsvisie  en  een   gewenst  toekomstbeeld.  De  versterking  van  de  vrijetijdseconomie  hanteert  vijf  thema’s:   gebiedsgerichte  aanpak:  de  regio  centraal,  ondernemen  in  Gelderland,   basisinfrastructuur  en  –voorzieningen,  marketing  en  promotie  en  ICT  &  vrije  tijd.         Conclusies   Het  streven  naar  meer  bezoekers,  meer  bestedingen  en  meer  werkgelegenheid  is  ingegeven  vanuit  de  economische   invalshoek  (profit).  Men  kan  zich  afvragen  hoe  dit  zich  verhoudt  tot  het  respect  voor  de  omgeving,  natuur  en  milieu,   landschap  en  cultuurhistorische  waarden.     Het  denken  over  duurzaamheid  is  niet  expliciet  in  de  uitvoeringsplannen  verwerkt.  Er  zijn  geen  duurzaamheidsdoelen   geformuleerd.    

 

 

12  

Het  Gelders  beleid  op  het  gebied  van  WaalWeelde     WaalWeelde  heeft  het  begrip  duurzaamheid  hoog  in  het  vaandel  staan,  zowel  expliciet  als  impliciet.  Ingegeven  vanuit  de   noodzaak  om  in  de  toekomst  meer  water  te  kunnen  afvoeren  en  droogte  tegen  te  gaan  vanwege  de  klimaatverandering,   richt  WaalWeelde  zich  op  de  verbetering  van  de  ruimtelijke  kwaliteit  van  het  Waallandschap.  De  integrale   gebiedsontwikkeling  omvat  doelen  op  het  gebied  van  ruimtelijke  kwaliteit,  waterveiligheid,  natuur,  economie,  wonen,   recreatie  &  toerisme,  cultuurhistorie  en  energie  &  klimaat.     In  de  Visie  WaalWeelde  (2009)  is  veel  aandacht  voor  duurzaamheid  en  het  begrip  wordt  zeer  breed  toegepast.  Zo  wordt   duurzaamheid  uitgewerkt  in  relatie  tot  inrichting,  organisatie,  invulling,  bescherming  en  bevaarbaarheid.  Ook  in  relatie  tot   schoonheid,  energie  en  klimaat  wordt  er  over  het  onderwerp  gesproken.       De  Gebiedsgerichte  uitwerkingen  behorende  bij  de  Visie  WaalWeelde  (2010)  benoemt  voor  de  recreatie-­‐  en  toerismesector   zeven  doelen:   Doel  1:  Zoeken  naar  nieuwe  boegbeelden   Doel  2:  Cultuurtoerisme  versterken   Doel  3:  Toegankelijkheid  van  de  uiterwaarden  vergroten   Doel  4:  Rivierfronten  verfraaien   Doel  5:  Waterrecreatie   Doel  6:  Knooppunten  (rivier-­‐)pleisterplaatsen  en  toeristische  overstappunten   Doel  7:  Meekoppelen  van  recreatiemogelijkheden  in  zandwinprojecten  in  de  uiterwaarden   De  doelen  zijn  op  zich  niet  aan  te  merken  als  wel  of  niet  duurzaam,  aangezien  het  effect  ervan  voor  een  groot  deel  van  de   invulling  en  verdere  uitvoering  afhangt.    

 

13  

Hoofdstuk  2:  Toeristische  duurzaamheidsprincipes  en  WaalWeelde     Bij  de  start  van  het  onderzoek  is  vanuit  de  provincie  voorgesteld  om  de   volgende  duurzaamheidsprincipes  te  hanteren:     1. De  natuur  wordt  ontzien;  ruimtelijk  perspectief/zonering.     2. De  aarde  en  haar  hulpbronnen  en  grondstoffen  worden  ontzien;   milieuvriendelijk.   3. De  economische  haalbaarheid  van  activiteiten  (ondergrens  in  volume),   kwaliteit  van  voorzieningen  (de  consument  is  kritisch).   4. Het  proces  van  planontwikkeling  en  planuitvoering:  participatie:   activiteiten  worden  gepland  en  uitgevoerd  met  inbreng  van  de   bewoners  en  organisaties  het  gebied.   De  eerste  twee  duurzaamheidsprincipes  hebben  beiden  te  maken  met  het   voortbestaan  van  de  aarde  en  haar  grondstoffen  door  deze  (ook  op  de  lange  termijn)  te  ontzien  (planet).  Het  derde  principe   focust  op  het  economische  aspect  (profit).  Tot  slot  noemt  het  proces  van  totstandkoming  de  inbreng  van  de  bewoners  en   het  gebied  (people).  Het  zorgdragen  voor  het  culturele  erfgoed,  dat  voor  de  verankering  en  ontwikkeling  van  de   samenleving  en  het  toerisme  belangrijk  is,  wordt  niet  specifiek  genoemd.  

Het  belang  van  de  essentie  van  het  gebied   Voor  het  bepalen  van  de  duurzame  toeristische  ambitie  in  WaalWeelde,  is  een  verdiepingsslag  noodzakelijk,  waarin  de   essentie  van  het  gebied  (en/of  de  deelgebieden)  wordt  geformuleerd.  Deze  essentie  is  in  principe  tijdloos  en  vormt  het   inhoudelijke  vertrekpunt  voor  alle  ontwikkelingen  in  het  gebied  van  de  Waal.  Deze  essentie  is  de  basis  voor  elke   productontwikkeling,  alle  communicatie  en  alle  activiteiten  die  worden  ontwikkeld  om  de  Waal  te  beleven.  Door  te   benoemen  wat  in  essentie  werkelijk  onderscheidend  is,  krijgt  de  toeristische  beleidsontwikkeling  binnen  WaalWeelde  een   feitelijke  en  daarmee  concrete  grondslag.  Laten  we  deze  duurzaamheidsprincipes  nog  eens  vergelijken  met  de  gehanteerde   definitie  voor  duurzaam  toerisme,  maar  dan  vertaald  naar  de  Waal:       Duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  is:     Een  vorm  van  toeristische  ontwikkeling  die  de  eigen  bestaansvoorwaarden  niet  aantast,  zodat  ook  toekomstige  generaties   bewoners  en  gasten  van  het  Waalgebied  kunnen  genieten.  Het  is  een  vorm  van  toerisme  die  zowel  mens,  milieu  als  de   lokale  cultuur  van  het  hele  gebied  rond  de  Waal  respecteert  en  die  een  evenwicht  brengt  in  deze  drie  dimensies.  Het  is   tevens  een  ontwikkeling  die  uitgaat  van  de  beleving  van  de  essentie  van  het  gebied  en  die  economisch  rendabel  is.  De   combinatie  van  duurzaamheid  en  het  werken  vanuit  de  essentie  van  het  gebied  resulteert  in  een  optimale   7 kwaliteitsverbetering .       Voorgesteld  wordt,  dat  plannen  en  ontwikkelingen  voor  duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  een   bevestigend  antwoord  zouden  moeten  geven  op  de  volgende  vijf  criteria:       • Draagt  deze  ontwikkeling  rond  de  Waal  bij  aan  het  voortbestaan  van  onze  aarde,  hulpbronnen,  grondstoffen  en   natuur?   • Stimuleert  deze  ontwikkeling  de  inbreng  van  de  bewoners  en  bezoekers;  respecteert  de  ontwikkeling  de  lokale   cultuur  in  het  Waalgebied?   • Draagt  de  ontwikkeling  bij  aan  de  beleving  van  de  essentie  van  het  Waalgebied?   • Zijn  bovengenoemde  belangen  in  evenwicht?   • Is  deze  ontwikkeling  langdurig  economisch  rendabel?       De  voorgestelde  definitie  en  criteria  vragen  om  een  heel  concrete  uitwerking,  net  als  het  Gelders  Klimaatprogramma  2008   –  2011.  Deze  uitwerking  is  mede  afhankelijk  van  het  ambitieniveau  van  het  toeristisch  beleid  binnen  WaalWeelde  dat  in  lijn   moet  zijn  met  de  duurzaamheidsprincipes.  Duurzame  ontwikkeling  is  immers  een  middel  dat  moet  leiden  tot  het  bereiken   van  een  doel.  Naast  het  bepalen  van  de  essentie  van  het  gebied,  is  de  uitwerking  van  het  beleid  mede  afhankelijk  van  de   verschillende  rollen  die  de  provincie  in  dit  traject  kan  hanteren.  De  laatste  hoofdstukken  van  deze  verkenning  zullen  ingaan   op  die  mogelijke  rollen.    

                                                                                                                7

 Aangepast  naar:  Duurzaam  Toerisme  –  visievorming,  Infopunt  Duurzaam  Toerisme  2003,  p.11  

 

14  

Hoofdstuk  3:  Duurzaamheid  en  toerisme  bij  de  partners  van   WaalWeelde     Hoe  is  het  gesteld  met  de  ontwikkeling  van  duurzaamheid  en  meer  specifiek  met  de  ontwikkeling  van  duurzaam  toerisme   bij  de  gemeenten  en  organisaties  die  actief  zijn  in  het  gebied  van  WaalWeelde?  Om  op  deze  vraag  een  antwoord  te  kunnen   geven,  zijn  de  visies  van  de  gemeenten  langs  de  Waal  op  het  gebied  van  duurzaamheid  en  van  toerisme  via  deskresearch   vergeleken.  Onderzocht  is  welke  rol  duurzaamheid  expliciet  speelt  in  de  coalitieakkoorden  en  in  het  toeristisch  beleid.  Ook   een  aantal  actieve  organisaties  is  onderzocht,  zonder  daarmee  uitputtend  te  willen  zijn.  Dit  levert  de  volgende  conclusies   op.  

3.1  (Semi)overheid     Meer  dan  de  helft  van  de  gemeenten  heeft  geen  apart  toeristisch  beleid   De  helft  van  de  gemeenten  langs  de  Waal  heeft  geen  aparte  beleidsnota  toerisme  en  recreatie.  Twee  gemeenten  van  deze   groep,  de  gemeenten  Neerijnen  en  Ubbergen,  leggen  het  gemeentelijk  beleid  vast  in  de  nota  economisch  beleid.     Het  gaat  hierbij  om  gemeenten  met  tussen  de  5.000  en  de  25.000  inwoners.     Enkele  gemeenten  verwijzen  naar  het  regionale  plan  Kansen  tussen  de  dijken  als  referentie  voor  de  toeristische   beleidsontwikkeling.  Voor  deze  gemeenten  is  er  geen  expliciet  duurzaam  toeristisch  beleid  geformuleerd.       Relatief  veel  oude  toeristische  beleidsplannen   Gemeenten  die  toeristische  beleidsplannen  hebben  ontwikkeld,  deden  dit  al  enige  tijd  geleden.  Tiel  ontwikkelde  het  plan  in   2005,  Zaltbommel,  Neder-­‐Betuwe  en  Druten  in  het  daaropvolgende  jaar.  Het  plan  van  Overbetuwe  stamt  uit  2008.  Het  plan   van  de  gemeente  Lingewaard  is  in  2008  geactualiseerd.  De  uitzonderingen  zijn  de  gemeenten  Nijmegen  en  Rijnwaarden,  die   in  2010  nieuwe  plannen  ontwikkelden.     Gemeenten  met  toeristische  plannen  hebben  tussen  de  18.000  en  160.000  inwoners.       Duurzaamheid  toeristisch  gezien  bijna  niet  in  beeld  bij  gemeenten   De  analyse  van  de  documenten  levert  de  volgende  conclusies  op:   • Zeer  weinig  gemeenten  besteden  expliciet  aandacht  aan  duurzaamheid  of  de  duurzame  ontwikkeling  in  de   toeristische  beleidsontwikkeling.     • In  het  document  van  Nijmegen,  Welkom  in  Nijmegen,  wordt  duurzaamheid  als  trend  gesignaleerd.  De  trend   wordt  niet  expliciet  opgepakt  om  daar  verder  invulling  aan  te  geven  op  toeristisch  gebied.  Wel  worden  impliciet   veel  projecten  vanuit  duurzaamheid  vormgegeven.     • De  gemeente  Overbetuwe  vormt  hierop  de  uitzondering:  het  plan  noemt  bijvoorbeeld  een  vitaal  en  duurzaam   platteland.  Het  begrip  duurzaamheid  is  op  zich  niet  gedefinieerd.  Er  zijn  geen  projecten  genoemd  die  specifieke   invulling  geven  aan  de  ontwikkeling  van  duurzaamheid  in  het  toerisme.     • De  programmabegroting  2012  van  Lingewaard  spreekt  over  een  evenwicht  tussen  de  ecologische,  economische   en  sociale  belangen  bij  de  inrichting  van  de  lokale  samenleving.       Een  kanttekening   Zoals  in  de  inleiding  is  aangegeven,  wil  het  feit  dat  een  gemeente  geen  specifiek  geformuleerd  duurzaam  toeristisch  beleid   heeft,  nog  niet  zeggen  dat  er  niet  op  duurzame  wijze  aan  deelproducten  van  het  toeristische  beleid  gewerkt  wordt.           Druten:  energiezuinig  gemeentelijk  zwembad  de  Gelenberg   De  Gelenberg  is  van  energielabel  E  naar  label  A  gegaan.  Dit  betekent  een   besparing  van  30  tot  35%  op  de  jaarlijkse  energierekening.  De  maatregelen   verdienen  zichzelf  daarmee  in  ongeveer  5  jaar  terug.     Een  zwembad  verbruikt  veel  energie  voor  de  verwarming  van  de  lucht  en  het   water.  Diverse  maatregelen  zijn  genomen:   • Verlichting  die  automatisch  uitgaat  in  ruimtes  waar  niemand  verblijft     • Het  gebruik  van  LED-­‐verlichting     • Een  zuinige  HR-­‐verwarmingsketel     • Uit  de  ventilatielucht  wordt  warmte  teruggewonnen   • Energie  van  zonnepanelen     • Voorverwarming  van  het  zwemwater  met  een  zonneboiler.      

 

 

15  

Duurzaamheid  heeft  de  aandacht  in  sommige  coalitieakkoorden  2010  –  2014     In  meer  dan  een  kwart  van  de  gemeenten  is  geen  aandacht  voor  het  denken  over  duurzaamheid  in  de  coalitieakkoorden.   De  grootste  en  de  kleinste  gemeente  blinken  uit  in  de  akkoorden  op  het  gebied  van  duurzaamheid:  zo  heeft  Millingen  aan   de  Rijn  duurzaamheid  benoemd  tot  speerpunt  van  beleid  en  zet  de  gemeente  Nijmegen  de  coalitieperiode  2010  –  2014  in   met  de  titel  Werken  aan  een  duurzame  toekomst.  In  Overbetuwe  is  duurzaamheid  benoemd  als  één  van  de  kernkwaliteiten   van  het  uit  te  voeren  beleid.       In  de  coalitieakkoorden  komt  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling  niet  voor   Geen  van  de  coalitieakkoorden  noemt  een  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling.  Wel  worden  de  energiehuishouding,   het  duurzaam  bouwen  en  het  duurzaam  groenbeheer  genoemd.  Mobiliteit  is  een  onderwerp  dat  ook  aan  het  begrip   duurzaamheid  gekoppeld  wordt.     In  geen  van  de  coalitieakkoorden  wordt  het  begrip  ‘duurzaam’  gedefinieerd.  Dat  is  ook  niet  de  juiste  plaats  voor  definities.   Vaak  wordt  het  begrip  gebezigd  in  de  betekenis  dat  iets  ‘bestemd  is  om  te  duren,  voor  lange  duur’  (definitie  van  Van  Dale).     Het  noemen  van  duurzaamheid  is  niet  gerelateerd  aan  de  omvang  van  de  gemeente   In  deze  verkenning  is  gebleken  dat  er  waarschijnlijk  geen  relatie  bestaat  tussen  het  inwonertal  van  gemeenten  en  het   noemen  van  duurzaamheid  in  de  coalitieakkoorden.  Nijmegen  pakt  het  actief  op,  maar  Tiel,  als  tweede  gemeente  qua   inwoneraantal,  niet.  Millingen  als  kleinste  gemeente  wel,  maar  Neerijnen  weer  niet.       De  regio-­‐organisaties  werken  impliciet  aan  duurzaamheid     De  Regio  Rivierenland  werkt  via  vijf  programma’s  in  het  bijzonder  aan  het  milieu  en  de  totale  leefomgeving  (bodem,  lucht,   water  en  geluid).  De  Stadsregio  Arnhem  Nijmegen  besteedt  via  vier  van  de  tien  strategische  projecten  aandacht  aan  de   kwaliteit  van  cultuur,  natuur  en  identiteit  van  dorpen.     Beide  organisaties  hebben  geen  expliciet  duurzaamheidsbeleid.       Twee  organisaties  die  zich  op  het  water  concentreren:  UitRwaard  en  het  Waterschap  Rivierengebied   Het  Waterschap  Rivierenland  streeft  naar  een  duurzaam  waterbeheer  door  steeds  te  zoeken  naar  structurele  oplossingen.   De  belangen  van  meerdere  partijen  worden  daarbij  afgewogen:  mens  en  natuur,  kwantiteit  en  kwaliteit,  gebruiker  en   belastingbetaler.  Water  heeft  een  grote  aantrekkingskracht  op  recreanten  en  toeristen.  Het  Waterschap  heeft  geen  beleid   geformuleerd  ter  stimulering  van  (duurzaam)  toerisme.     Het  Waterschap  Rivierenland  stelt  in  de  missie:  ‘Het  Waterschap  Rivierenland  is  verantwoordelijk  voor  en  werkt   voortvarend  aan  een  duurzaam  waterbeheer  voor  een  veilig  en  leefbaar  rivierenland’.  Het  waterschap  concretiseert  deze   missie  in  de  praktijk  via:   • Een  klimaatneutraal  kantoor   • Duurzaam  inkopen   • Energiemaatregelen   • Duurzaam  terreinbeheer   • Klimaatverbod  deelname   • Het  Tiels  Energie  Convenant   Van  alle  organisaties  in  het  gebied  van  WaalWeelde  is  het  Waterschap  Rivierenland  het  meest  nadrukkelijk  met   duurzaamheid  bezig  in  de  dagelijkse  praktijk.  Het  streven  naar  duurzaamheid  wordt  op  zeer  verschillende  wijzen  actief   vorm  gegeven.  Er  is  specifiek  aandacht  voor  het  gebruik  van  grondstoffen  (planet),  maatschappelijke  initiatieven  (people)   en  een  gezonde  exploitatie  (profit).     Recreatieschap  UitRwaard  werkt  aan  het  in  stand  houden,  verbeteren  en  uitbreiden  van  de  openbare  recreatief-­‐ toeristische  infrastructuur.  Hieronder  vallen  de  dagrecreatiegebieden,  de  routegebonden  infrastructuur  en  evenementen.   Deze  organisatie  is  van  de  onderzochte  organisaties  het  meest  specifiek  met  toerisme  en  duurzaamheid  bezig:  zowel   inhoudelijk  is  UitRwaard  bezig  met  de  toeristische  infrastructuur  als  ook  de  wijze  waarop  wordt  in  visie  als  duurzaam   gelabeld.  Langs  de  Waal  wordt  het  strandpark  Slijk-­‐Ewijk  beheerd.  Het  gebied  kent  struinroutes,  wandelroutes,  fietsroutes   en  skateroutes.  Kanoroutes  zijn  vooral  te  vinden  op  de  Linge.  Het  fietsroutenetwerk  is  2009  in  Rivierenland  geopend.    

3.2  Intermediaire  organisaties  en  partners  in  WaalWeelde   Brancheorganisaties  en  ‘dienstverleners’:  niet  expliciet  met  duurzaamheid  bezig   De  RECRON  en  de  HISWA  zijn  als  organisaties  niet  expliciet  met  duurzaamheid  bezig.  Op  punten  zijn  zij  wel  met  onderdelen   van  de  triple  P  bezig,  zoals  het  bewerkstellingen  van  goede  arbeidsverhoudingen  in  de  sector  (people)  en  het   schoonhouden  van  het  water  (planet).  Van  een  bewuste  balans  tussen  de  onderdelen  is  geen  sprake.  Voor  de  Kamer  van   Koophandel  is  duurzaamheid  in  beeld,  wanneer  dit  de  ondernemer  verder  helpt.    

 

16  

  Toeristische  productontwikkeling  in  Rivierenland  gestimuleerd  via  StER     Het  Stimuleringsprogramma  Economie  Rivierenland  heeft  in  de   samenwerking  met  het  Regionaal  Bureau  voor  Toerisme  en  de  11   Rivierenlandgemeenten  een  belangrijke  impuls  gegeven  aan  de   toeristische  ontwikkeling  via  het  document  Kansen  tussen  de  dijken   2007  –  2011.  Voor  gemeenten  zonder  toeristische  plannen,  biedt  dit   regionale  plan  toch  enige  houvast.  Zo  is  het  mogelijk  om  op  regionaal   gebied  toch  aan  toeristische  productontwikkeling  te  werken.     Het  begrip  duurzaamheid  wordt  in  dat  document  echter  niet  genoemd.       Toeristische  marketingorganisaties:  marketing  en   productontwikkeling   In  het  gebied  van  WaalWeelde  zijn  twee  regionale  bureaus  voor   toerisme  actief:  het  RBT  KAN  en  het  RBT  Rivierenland.  Hoewel   duurzaamheid  als  trend  gesignaleerd  wordt,  is  dit  niet  verder   uitgewerkt.  Veel  toeristische  producten  kunnen  in  verband  worden   gebracht  met  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling  (fietsroutes,   food  &  health,  fietstops,     cultuurtoerisme),  maar  een  ambitie  of  eventueel  achterliggend   gedachtegoed  wordt  hierover  niet  gecommuniceerd.     NORT  Gelderland:  voor  professionele  toeristisch-­‐recreatieve  ondernemers     NORT  ondersteunt  ondernemers  in  de  toeristische  sector  door  middel  van  advisering  over  wet-­‐  en  regelgeving,   professionalisering,  innovatie  en  crosssectorale  samenwerking.  Via  concrete  projecten  als  ‘Mijn  idee,  goed  idee’  en  het   Convenant  Duurzaamheid  werkt  NORT  samen  met  belanghebbenden  aan  de  vooruitgang  van  de  sector.       De  natuur-­‐  en  landschapsorganisaties  zijn  meer  expliciet  met  duurzaamheid  bezig   Rond  de  Waal  zijn  meerdere  natuur-­‐  en  landschapsorganisaties  actief.  Op  bovenregionaal  niveau  is  dit  de  LTO  Noord,  die  de   ontwikkeling  van  recreatie  en  toerisme  ziet  als  onderdeel  van  de  multifunctionele  landbouw.  Expliciet  wordt  ingezet  op   duurzaamheid  via  het  energiebeleid.     Staatbosbeheer  kiest  landelijk  voor  duurzaam  beheer  van  natuur  die  meerdere  functies  vervult.  Specifieke  onderdelen  waar   gewerkt  wordt  aan  duurzaamheid,  zijn  onder  andere  het  terreinbeheer  en  de  productie  van  hernieuwbare  grondstoffen.     Ark  Natuurontwikkeling  beperkt  zich  niet  alleen  tot  het  gebied  rond  de  Waal.  Hun  stelling  is:  ‘Robuuste,  spontane  natuur  is   essentieel  voor  plant  en  dier;  maar  ook  voor  de  economie  en  ieders  welzijn:  groen,  geld  en  geluk!’           Conclusies   • De  ontwikkeling  van  toeristisch  beleid  verschilt  sterk  van  gemeente  tot  gemeente.     • De  aandacht  voor  duurzaamheid  verschilt  per  coalitieakkoord.     • Er  is  in  het  WaalWeelde-­‐gebied  geen  gemeente  die  zich  nadrukkelijk  met  duurzaam  toerisme  bezighoudt.     • Natuurorganisaties  etaleren  het  denken  over  duurzaamheid  expliciet  in  hun  beleidsvisies  en  werken  dit  concreet  uit.     • Inhoudelijk  zijn  het  waterschap  Rivierenland  en  UitRwaard  partners  die  ver  gevorderd  zijn  in  de  toepassing  van   duurzaamheid  in  het  gebied.     • NORT  Gelderland  werkt  actief  via  concrete  projecten  aan  de  professionalisering  van  de  ondernemers  in  de   toeristische  sector.     • De  regio-­‐organisaties  en  de  Regionale  Bureaus  voor  Toerisme  zijn  invloedrijke  organisaties  om  de  ontwikkeling  van   duurzaam  toerisme  hoger  op  de  (uitvoerings)agenda  te  krijgen.      

 

17  

Hoofdstuk  4:  Waar  hebben  deze  partners  op  het  gebied  van  de   stimulering  van  duurzaam  toerisme  behoefte  aan  en  welke  ambities   leven  er  op  dit  gebied?     Het  beeld  dat  tijdens  de  interviews  over  WaalWeelde,  duurzaamheid  en  toerisme  ontstaat,  is  zeer  divers.  De  resultaten  van   de  interviews  zijn  gegroepeerd  in  vijf  onderwerpen:  beleid,  informatie,  wet-­‐  en  regelgeving,  financiën  en  uitvoering.    

4.1  Beleid   Er  is  behoefte  aan  een  handreiking  over  duurzame   toeristische  ontwikkeling   Volgens  de  geïnterviewde  personen  staan  de  organisaties   open  voor  handreikingen  over  duurzame  toeristische   ontwikkeling.  Over  de  vorm  van  de  handreiking  verschillen   de  inzichten:  een  checklist  met  concrete  toepasbare   suggesties  wordt  door  de  een  gewaardeerd.  Een  ander  stelt   meer  prijs  op  een  serie  workshops  waar  goede  voorbeelden   worden  gedeeld  en  inspiratie  kan  worden  opgedaan.  Daarbij   geldt  wel  dat  het  in  de  regio  zelf  georganiseerd  moet   worden:  veel  tijd  verliezen  met  reizen  vindt  men  zonde.     De  RECRON  zal  een  dergelijk  initiatief  toejuichen  en  ziet  een   relatie  met  het  project  Gastvrij  Nederland  dat  inzet  op   marktgericht  productontwikkelingsbeleid.  Belangrijk  is  hierbij   dat  wordt  uitgegaan  van  de  marktvraag  en  de  vraag  hoe  de   toeristische  sector  hierdoor  beter  kan  functioneren.       Gemeenten  hebben  relatief  weinig  tijd  voor  (duurzaam)   toerisme   Bij  de  meeste  gemeenten  waar  interviews  gehouden  zijn,  is   er  relatief  weinig  formatie  beschikbaar  voor  de  ontwikkeling   en  uitvoering  van  toeristisch  beleid.  De  functie  is  vaak   gecombineerd  met  Economische  zaken  en/of  de  functie  van   bedrijfscontactfunctionaris.  Veel  contact  met  de  toeristische   sector  is  er  vanuit  de  gemeenten  niet.  Meer  tijd  voor   beleidsontwikkeling  zou  dus  welkom  zijn.       Gemeenten  doen  toch  vaak  meer  aan  duurzaamheid  dan  men  in  eerste  instantie  denkt   Tijdens  de  interviews  blijkt,  dat  gemeenten  op  het  gebied  van  bijvoorbeeld  duurzaamheid  in  de  bouw  ver  gevorderd  zijn   (warmtekrachtkoppeling,  zonne-­‐energie,  hergebruik  regenwater  etc.).  Deze  regels  worden  ook  in  de  toeristische  sector   toegepast.  De  helft  van  de  geïnterviewde  ambtenaren  noemde  de  activiteiten  van  NORT  op  het  gebied  van  duurzaamheid.   Omdat  het  regionaal  is  opgepakt,  nemen  gemeenten  deel.  Gemeenten  hebben  zelf  te  weinig  slagkracht  om  dit  soort   projecten  zelf  op  te  pakken.     Hoewel  geen  van  de  gemeenten  beleid  heeft  geformuleerd  voor  duurzaam  toerisme,  is  het  wel  iets  dat  men  mogelijk  in  de   toekomst  mee  wil  nemen  bij  verdere  beleidsontwikkeling.  Handvatten  hiervoor  worden  gewaardeerd.  Gemeenten  geven   aan  dat  de  provincie  hiervoor  een  overkoepelende  rol  kan  vervullen  om  de  gemeenten  te  inspireren.       Het  denken  over  duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  concentreert  zich  over  het  algemeen  op   duurzaam  bouwen,  energie-­‐  en  grondstofbesparende  maatregelen   De  definitie  voor  duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  omvat  de  drie  componenten  people,  planet  en   profit.  Uit  de  gesprekken  blijkt,  dat  er  een  sterke  focus  is  op  het  denken  over  bouwen,  grondstoffen  en  energieverbruik.  Het   menselijk  aspect  (bijvoorbeeld  het  behoud  en  het  beleefbaar  maken  van  het  cultureel  erfgoed  of  de  scholing  en   werkomstandigheden  van  mensen)  komt  zelden  ter  sprake.     Ook  heeft  duurzaamheid  vooral  het  imago:  ‘Duurzaamheid  is  duur  en  duurt  lang’.  De  mogelijkheid  om  via  het  duurzaam   denken  op  termijn  kosten  te  kunnen  besparen  of  door  het  gebruik  van  lokale  producten  de  lokale  economie  te  steunen  en   te  stimuleren,  is  helemaal  niet  in  beeld.  Ondersteuning  bij  het  veranderen  van  het  imago  van  duurzaamheid  van  kostenpost   tot  financieel  voordeel  zou  op  prijs  gesteld  worden.          

 

18  

De  regio  speelt  een  sterke  en  sturende  rol  in  de  toeristische  beleidsontwikkeling   De  regioconvenanten  vormen  in  de  praktijk  een  praktische  schakel  tussen  provinciaal  beleid  en  de  uitvoering  hiervan.  De   nieuwe  regiocontracten  voor  de  periode  2012  –  2015  zijn  in  voorbereiding.  Er  is  behoefte  aan  financiering  van  concrete   projecten.           De  grote  uitzondering:  de  gemeente  Nijmegen    

  De  gemeente  Nijmegen  vormt  de  grote  uitzondering  op  het  hierboven  geschetste  beeld.  De  stad  heeft  sinds  drie   bestuursperiodes  een  college  waarin  D66  en  GroenLinks  actief  deelnemen.  Nijmegen  beschikt  zelfs  over  een  afdeling   duurzame  ontwikkeling.  Diverse  ontwikkelingen  zijn  gericht  op  duurzaamheid:  natuureducatie  en  cultuurhistorie  zijn   gecombineerd  in  de  Stratenmakerstoren,  de  stadsbussen  gaan  rijden  op  biogas,  het  stadseiland  biedt  veel  ruimte  voor   natuurbeleving  en  voor  de  totstandkoming  van  projecten  zoekt  men  in  Nijmegen  de  burgers  op  om  de  processen  bottom-­‐ up  tot  stand  te  laten  komen.  Nijmegen  wil  de  kennis  over  duurzaamheid  graag  delen  met  belanghebbenden.    

 

4.2  Informatie   Provinciale  plannen  niet  of  nauwelijks  bekend   De  provinciale  plannen  op  het  gebied  van  toerisme  en  duurzaamheid  zijn  nauwelijks  bekend  bij  de  geïnterviewde  personen.   De  regionale  organisaties  (RBT’s  en  regio-­‐organisaties)  vormen  hierop  een  uitzondering  en  vervullen  een  belangrijke   schakel  in  het  vertalen  van  het  provinciaal  beleid  naar  andere  organisaties.     Van  aansluiting  op  het  provinciaal  beleid  door  gemeentelijke  organisaties  is  in  de  praktijk  nauwelijks  sprake.     Er  gebeurt  veel:  niet  alle  informatie  is  bij  iedereen  bekend   Tijdens  de  gesprekken  viel  het  op  dat  mensen  niet  altijd  op  de  hoogte  zijn  van  de  ontwikkelingen  in  het  (eigen)  gebied.  Er   wordt  langs  elkaar  heen  gewerkt.  Soms  is  dit  het  gevolg  van  het  ‘toebehoren  aan  verschillende  sectoren’:  bij  de   natuursector  weet  men  niet  van  de  toeristische  ontwikkelingen.  Ook  verschillen  per  regio  komen  voor:  mensen  ten  oosten   van  Nijmegen  hebben  bijvoorbeeld  weinig  gemeen  met  de  organisaties  rond  Tiel.       De  noodzaak  van  een  maatschappelijke  kettingreactie   ‘Wil  het  denken  over  en  het  toepassen  van  duurzaam  toerisme  binnen  WaalWeelde  langdurig  beklijven,  dan  is  het   noodzakelijk  een  maatschappelijke  kettingreactie  tot  stand  te  brengen,’  aldus  Toine  Smits,  hoogleraar  sustainable  water   management  aan  de  Radboud  Universiteit  Nijmegen.  De  overheid  moet  daarbij  druk  uitoefenen  om  het  duurzaam  denken   tussen  de  oren  te  krijgen  bij  de  mensen.  De  kettingreactie  is  noodzakelijk  omdat  een  sector  op  zich  niet  genoeg  is  om  de   gewenste  verandering  tot  stand  te  brengen.  Een  goede  vorm  om  dit  te  bewerkstelligen  is  volgens  Toine  Smits  een   community  of  practice  (CoP).  Deze  samenwerkingsvorm  groepeert  mensen  die  een  interesse,  een  bezigheid  en/of  een   beroep  delen.  De  groep  kan  op  natuurlijke  wijze  ontstaan  of  in  het  leven  geroepen  worden  met  als  doel  om  kennis  in  een   specifiek  gebied  te  delen.  De  leden  leren  door  het  delen  van  informatie,  kennis  en  ervaringen.  Een  CoP  kan  online  bestaan   of  in  het  dagelijks  leven.     De  Radboud  Universiteit  Nijmegen  hanteert  The  Natural  Step  (TNS)  voor  de  werkzaamheden  binnen  WaalWeelde.  TNS   werkt  als  milieuorganisatie  zonder  winstoogmerk  aan  een  ecologisch  en  economisch  duurzame  maatschappij.  Het  door  TNS   ontwikkelde  raamwerk  is  gebaseerd  op  wetenschap  om  beleid  en  gedrag  een  duurzame  richting  te  geven.  Dit  is  alleen   mogelijk  wanneer  het  bedrijfsleven  hieraan  meewerkt.  Hiervoor  is  een  mentaliteitsverandering  noodzakelijk.        

 

19  

4.3  Wet–  en  regelgeving   Wet-­‐  en  regelgeving:  diverse  mogelijkheden   • De  Green  Key  of  andere  certificering  stelt  overheden  en   ondernemers  in  staat  om  de  controles  op  bijvoorbeeld   de  milieuwetgeving  te  verminderen.  Hierdoor  neemt  de   regeldruk  af.  In  het  Rivierenland  wordt  dit  toegepast,  in   de  Stadsregio  niet.     • Ten  aanzien  van  het  beleid  Ruimtelijke  Ordening  bestaat   volgens  de  RECRON  de  wens  bij  ondernemers  om   sneller  in  te  spelen  op  de  wensen  van  de  consument.   Bedrijven  willen  maximaal  inspelen  op  de  marktvraag.   Bestemmingsplannen  zijn  hiervoor  te  log.  Een  meer   dynamische  vorm  van  het  Ruimtelijke  Ordeningsbeleid   zou  leiden  tot  een  duurzamere  bedrijfsvoering.     • Ook  pleit  de  RECRON  voor  de  invoering  van   elektronische  ondernemersdossiers:  ondernemers   kunnen  alle  gegevens  met  betrekking  tot  de  wet-­‐  en   regelgeving  elektronisch  invoeren  en  bijhouden.  Via   inlogcodes  kan  de  overheid  meekijken  en  kan  het  aantal   controles  verminderd  worden.       Gemeenten  en  ondernemers  in  Rivierenland  sluiten  het  Convenant  Duurzaamheid     In  2010  sloten  11  gemeenten  in  Rivierenland  het  convenant  Duurzaamheid  met  ondernemers  in  recreatie  en  toerisme.  Het   convenant  bepaalt,  dat  de  overheden  de  controledruk  verlagen  op  bedrijven  die  in  het  bezit  zijn  van  een  Green  Key  of  een   Blauwe  Vlag.  Door  het  behalen  van  deze  duurzaamheidskeurmerken  geven  bedrijven  aan  dat  zij  meer  doen  dan  via  de   wettelijke  milieueisen  is  bepaald.  Hierdoor  kunnen  bijvoorbeeld  milieucontroles  efficiënter  worden  uitgevoerd.     Het  Convenant  is  een  initiatief  van  NORT  Gelderland  in  samenwerking  met  het  RBT  Rivierenland,  Recreatiemaatschappij   UitRwaarde,  de  Kamer  van  Koophandel,  de  Rabobank  en  de  Stichting  Keurmerk  Milieu,  Veiligheid  en  Kwaliteit.     Het  proces  van  het  behalen  van  de  keurmerken  is  in  Rivierenland  nog  steeds  in  ontwikkeling:  eind  2011  komen  er  nog  circa   drie  ondernemingen  bij.  NORT  wil  de  certificering  graag  uitbreiden  zodat  alle  toeristische  ondernemers  langs  de  Waal   gecertificeerd  zijn.  In  het  KAN-­‐gebied  is  er  minder  focus  op  het  behalen  van  het  Green  Key  certificaat.    

4.4  Financiën   Provinciale  rollen:  regie  wordt  gewaardeerd  en  geld  is  altijd  welkom   Tijdens  de  gesprekken  werd  de  noodzaak  van  duurzaamheid  in  beleidsontwikkeling  erkend.  Dit  geldt  ook  voor  toerisme  en   WaalWeelde.  Over  het  algemeen  heerst  de  indruk,  dat  de  enkeling  in  de  organisatie  of  zelfs  de  organisatie  op  zich,  niet  in   staat  is  om  het  denken  over  duurzaamheid  in  gang  te  zetten.  Voor  een  effectieve  toepassing  van  duurzaam  toeristisch   beleid  binnen  WaalWeelde,  is  samenwerking  tussen  verschillende  organisaties  noodzakelijk.  Men  kijkt  hiervoor  naar  de   provincie  om  de  regierol  op  zich  te  nemen.     Daarbij  wordt  meteen  aangegeven  dat  dit  gepaard  zou  moeten  gaan  met  financiële  middelen  om  de  ontwikkelingen  van  de   grond  te  krijgen.  Zonder  geld  gebeurt  er  namelijk  weinig.       Twee  voorbeelden:  financiering,  onderhoud  en  duurzaamheid     In  het  Rivierenland  zijn  er  naast  het  internet  en  de  traditionele  printuitgaves   twee  manieren  om  de  bezoeker  van  informatie  te  voorzien:  de  rode  pijlen   en  de  fietstops.  Hoewel  het  doel  van  deze  twee  markeringen  niet  hetzelfde   is,  levert  het  onderhoudsvraagstuk  interessante  inzichten  over   duurzaamheid  op.     In  het  kader  van  cultuurontwikkeling  is  het  landschap  in  Rivierenland  op   markante  locaties  voorzien  van  een  vijftigtal  rode  ‘u  bevindt  zich  hier  pijlen’.   Deze  pijlen  hebben  een  telefoonnummer  dat  informatie  verschaft  over  de   achtergronden  van  deze  plek  in  het  landschap.     De  Fietstops  zijn  in  de  nabije  omgeving  geplaatst  van  horecaondernemers,   die  voorzieningen  aanbieden  voor  onder  andere  fietsers.  Naast  de  horecavoorziening  (hun  core  business)  leveren  zij   informatie,  parkeergelegenheid  en  indien  nodig  stroom  voor  elektrische  fietsen.     Na  het  verstrijken  van  de  subsidieperiode  is  er  geen  geld  voor  het  onderhoud  van  de  rode  pijlen.  De  Fietstop  borden   worden  in  principe  in  de  toekomst  onderhouden  door  de  ondernemers,  die  immers  belang  hebben  bij  deze  markering  als   ‘fietsvriendelijke  horeca’.  Een  integratie  van  de  twee  projecten  (achtergrond  informatie  en  verzekerd  onderhoud)  zou  een   product  opleveren  dat  inhoudelijk  verdieping  geeft  en  onderhoud-­‐technisch  duurzamer  is.      

 

20  

   

4.5  Uitvoering   Gemeenten  hebben  weinig  oog  voor  de  beleving  van  de  consument   De  gemeentelijke  activiteiten  focussen  zich  vooral  op  de   aanleg  en  het  onderhoud  van  de  toeristische  infrastructuur.   De  routepaden,  de  bewegwijzering  en  het  in  stand  houden   van  de  informatiekantoren  zijn  belangrijke  punten  van   aandacht.       De  Struinpaden:  veel  genoemd  als  duurzaam  toerisme   binnen  WaalWeelde     De  Struinpaden  langs  de  Waal  worden  veel  genoemd  als   verbindende  factor  voor  de  ontwikkeling  van  het  toerisme   binnen  WaalWeelde.  Ook  worden  de  paden  als  duurzaam   gelabeld,  omdat  de  paden  niet  zijn  aangelegd  in  de   traditionele  zin  (dus  minder  verstoring  van  de  natuur).  Het   feit  dat  de  bezoeker  zelf  zijn  weg  moet  vinden,  wordt  als  een   ‘ervaringverhogend’  aspect  gezien.     Momenteel  zijn  er  relatief  weinig  cafés,  restaurants  en   verblijfsaccommodaties  langs  de  Waal.  Er  is  sprake  van  veel  kleinschalige  bedrijven.  Het  aantal  Bed  &  Breakfasts  groeit   langs  de  Waal:  men  vindt  dit  passend  bij  de  aard  en  schaal  van  het  gebied.     De  verdieping  van  de  beleving  van  de  Waal  is  verschillende  keren  benoemd.  Johan  Bekhuis  van  ARK  Natuurontwikkeling  en   Robin  de  Haan  van  de  Kamer  van  Koophandel  stellen  voor  de  struinpaden  via  de  smartphone  te  voorzien  van     achtergrondinformatie  over  het  gebied.     ‘Storytelling  is  een  belangrijk  middel  om  de  Waal  te  ervaren’  (Richard  de  Bruin).  Dit  middel  kan  ingezet  worden  om  de   bewustwording  over  de  Waal  en  het  verhaal  over  de  oorsprong  van  het  gebied  op  gang  te  brengen.  De  Waal  heeft  het   gebied  alles  gebracht  wat  het  nu  is.  Schoolklassen  zijn  een  belangrijke  doelgroep.       Enkele  duurzame  ondernemingen  worden  genoemd   De  camping  Zennewijnen  wordt  meerdere  keren  genoemd   als  voorbeeld  van  duurzaam  ondernemen.  Een  geïnterviewde   persoon  merkte  op  dat  ‘vaak  de  vrouwen  die  een  Bed  and   Breakfast  runnen,  duurzaam  bezig  zijn’.  Dit  is  verder  niet   door  onderzoek  onderbouwd.  Het  Scandic  Sanadome  in   Nijmegen  is  in  beeld  als  duurzame  onderneming  vanwege  de   MVO  Award  die  het  complex  ontving.       Het  Regionale  Bureau  voor  Toerisme  Rivierenland:   duurzaamheid  is  niet  onderscheidend  in  de  ogen  van  de   consument   Het  RBT  Rivierenland  is  van  mening,  dat  het  in  de  markt   zetten  van  WaalWeelde  als  duurzame  toeristische  regio  geen   (economische)  meerwaarde  oplevert.  De  consument  ziet  de  Waal  niet  als  toeristische  regio,  zoals  de  Veluwe  of  de   Achterhoek.  Het  positioneren  van  de  huidige  regio’s  heeft  tot  op  heden  erg  veel  energie  en  geld  gekost.  Er  is  geen   draagvlak  voor  het  in  de  markt  zetten  van  de  Waal  als  toeristische  regio.  Tijd  en  geld  kunnen  beter  worden  ingezet  om  de   huidige  regio’s  steviger  in  de  markt  te  zetten.     Bij  alle  projecten  van  dit  RBT  is  het  duurzaam  denken  een  vanzelfsprekendheid.  Het  hoort  bij  een  goede   productontwikkeling  en  bij  een  goede  marketing.  De  toeristische  ontwikkeling  zet  in  op  het  aantrekken  van  enkele   grootschalige  accommodaties  en  een  slechtweervoorziening  met  een  ‘magneetfunctie’,  die  bezoekers  naar  het  gebied   brengen.     In  het  Rivierenland  is  de  ambitie  uitgesproken  om  in  2028  de  Floriade  naar  het  gebied  te  halen.  Dit  streven  zorgt  enerzijds   voor  focus  van  de  activiteiten  en  anderzijds  zal  het  ervoor  zorgen,  dat  ontwikkelingen  beter  op  elkaar  worden  afgestemd.       De  Regio  Rivierenland:  vooral  praktisch   De  Regio  Rivierenland  zet  vooral  in  op  de  praktische  uitvoering  ten  behoeve  van  het  toerisme:  struinroutes,  fiets-­‐  en   wandelroutes,  rivierpleisterplaatsen  en  de  exploitatie  en  het  onderhoud  van  pontjes.  Ook  beheert  deze  regio  een  aantal   recreatiegebieden  die  overigens  niet  aan  de  Waal  liggen.            

 

21  

Het  Regionaal  Bureau  voor  Toerisme  KAN  speelt  in  op  de  consumententrend  van  duurzaamheid   Het  RBT  KAN  ziet  uitgebreide   mogelijkheden  om  duurzaamheid  in  de   toeristische  producten  te  verwerken.   Met  name  op  het  gebied  van  vervoer   worden  in  de  komende  jaren  diverse   projecten  uitgewerkt  om  het  duurzaam   toeristisch  vervoer  te  stimuleren:  het   hele  KAN-­‐gebied  ontwikkelen  als  e-­‐ bikegebied  en  e-­‐scooters  in  de  verhuur   aan  te  bieden.  Ook  zijn  er  plannen,  in   samenwerking  met  de  Stadsregio  en   andere  partners,  om  een  fietspendelboot   in  het  leven  te  roepen.       De  Stadsregio:  de  aantrekkelijkheid  van   de  rivieren  beleven   De  Stadsregio  werkt  aan  het  beleven  van   de  rivier  op  verschillende  manieren.   Projecten  als  de  Verdronken  Dorpen  sluiten  nauw  aan  bij  de  beleving  van  de  mensen   uit  het  gebied  en  brengen  dit  voor  de  bezoeker  weer  tot  leven.  Bij  de  Stadsregio  leeft   het  verlangen  dit  deel  van  de  identiteit  van  het  gebied  weer  zichtbaar  te  maken  en  het   toe  te  voegen  aan  de  elementen  die  te  beleven  zijn.  In  samenwerking  met  het  RBT  wil   men  dit  thematisch  in  de  markt  zetten.   Het  Plan  Rivieren  moet  hierin  focus  aanbrengen,  in  combinatie  met  het  gebruik  van   nieuwe  media,  waarvoor  via  www.spannendegechiedenis.nl  een  sterke  basis  is  gelegd.        

Ambities  op  het  gebied  van  duurzaam  toerisme?   De  verschillende  organisaties  zijn  op  hun  eigen  manier  allen,  in  meer  of  mindere  mate,   met  duurzaamheid  en  toerisme  bezig.  Het  bewustzijn  over  de  mogelijkheden  op  het   gebied  van  duurzaamheid  en  toerisme  is  relatief  beperkt.  Men  focust  op  een  aspect,   bijvoorbeeld  het  energieverbruik  en  ziet  de  breedte  van  de  mogelijke  toepassingen  nog   niet.  Het  totaal  beeld  ontbreekt.     Individuele  ondernemers  zijn,  al  dan  niet  aangemoedigd  door  de  Green  Key,  met   duurzaam  toerisme  bezig.      

      Conclusies   • Tijdens  de  gesprekken  komt  naar  voren  dat  mensen  nauwelijks  actief  bezig  zijn  met  duurzaamheid  en  toerisme.   • Men  vindt  duurzaamheid  op  zich  belangrijk.  Hiervoor  zijn  twee  redenen:  ten  eerste  omdat  het  belangrijk  is  voor  het   voortbestaan  van  onze  aarde  en  ten  tweede  omdat  het  economische  kansen  biedt.   • De  geïnterviewde  personen  zien  een  beperkt  aantal  toepassingen  van  duurzaamheid  in  de  toeristische  sector:  tijdens   het  gesprek  ontdekt  men,  dat  er  in  de  praktijk  toch  al  veel  gebeurt.   • Er  is  behoefte  aan  informatie  over  duurzaamheid  en  toerisme:  over  de  vorm  verschilt  men  van  mening.   • Voor  de  provincie  Gelderland  ziet  men,  in  samenwerking  met  de  regio-­‐organisaties,  een  overkoepelende  rol   weggelegd.  Men  kijkt  naar  de  provincie  voor  regie  en  geld.          

 

22  

  Een  stap  naar  het  ontdekken  van  de  essentie  van  de  Waal     Tijdens  de  interviews  is  gevraagd  welke  beelden  (literair,  visueel,  poëtisch)  de   rivier  de  Waal  karakteriseren.     Als  typerende  verbeeldingen  van  de  Waal  werden  de  volgende  zaken   genoemd:     • Boudewijn  de  Groot:  Het  land  van  Maas  en  Waal   • Hendrik  Marsman:  Herinnering  aan  Holland  ‘Denkend  aan  Holland  zie  ik   breede  rivieren’   • Martinus  Nijhof:  De  moeder,  de  vrouw  ‘Ik  ging  naar  Bommel  om  de  brug   te  zien’   • Huub  Kortekaas:  De  vergulde  Zaailing   • Het  verhaal  van  de  steenfabrieken   • De  zalm-­‐  en  aalvisserij  die  er  niet  meer  is   • Champignoncultuur  in  Maasdriel   • Kunstwerk  bij  de  burg  in  Zaltbommel   • Het  fruit  van  de  Betuwe,  streekproducten  Betuws  best   • ‘De  Waal  is  een  machtige  rivier’   • Maria  Roosen:  Verdronken  Doornik  bij  Bemmel   • Alphons  Ter  Avest  Tuimelende  Huizen,  bij  Puttmanskrib   • Jan  en  Sanne  Terlouw:  Verdronken  dorpen   • De  ongetemdheid  van  de  natuur   • De  dynamiek  van  de  rivieren   • De  koe  van  papier-­‐maché  bij  Varik,  later  van  kunststof   • Ad  Mertens:  Gedichten  over  tijd  en  eeuwigheid   • Kunstwerk  Und  so  weiter  bij  Spijk.        

 

 

23  

Hoofdstuk  5:  In  hoeverre  is  de  ontwikkeling  van  recreatie  en   toerisme  binnen  WaalWeelde  op  dit  moment  duurzaam?    

De  voorgaande  hoofdstukken  geven  een  momentopname  (eind  2011)  van  de  ontwikkeling  van  duurzaamheid  en  toerisme   binnen  WaalWeelde.  Laten  wij  de  bevindingen  van  het  onderzoek  leggen  naast  de  definitie  van  duurzame  toeristische   ontwikkeling  binnen  WaalWeelde.       Duurzame  toeristische  ontwikkeling  is:     • Een  vorm  van  toeristische  ontwikkeling  die  de  eigen  bestaansvoorwaarden  niet  aantast,  zodat  ook  toekomstige   generaties  bewoners  en  gasten  van  het  Waalgebied  kunnen  genieten.     • Het  is  een  vorm  van  toerisme  die  zowel  mens,  milieu  als  de  lokale  cultuur  van  het  hele  gebied  rond  de  Waal   respecteert  en  die  een  evenwicht  brengt  in  deze  drie  dimensies.     • Het  is  een  ontwikkeling  die  uitgaat  van  de  beleving  van  de  essentie  van  het  gebied  en  die  economisch  rendabel  is.     • De  combinatie  van  duurzaamheid  en  het  werken  vanuit  de  essentie  van  het  gebied  resulteert  in  een  optimale   kwaliteitsverbetering.     Bij  de  meeste  organisaties  in  het  gebied  is  er  nauwelijks  sprake  van  specifieke  duurzame  toeristische  ontwikkeling     Op  provinciaal  niveau  is  er  geen  sprake  van  gestructureerde  aandacht  voor  toeristisch  duurzame  ontwikkeling.  Er  wordt   binnen  de  provincie  Gelderland  aan  duurzaamheid  gewerkt  en  ook  aan  toeristische  ontwikkeling.  Van  een  bewuste  keuze   om  duurzaam  toerisme  te  stimuleren,  is  geen  sprake.     Dit  beeld  is  ook  te  vinden  bij  veel  gemeentelijke  overheden:  hoewel  men  het  belang  van  duurzaamheid  voor  de  toeristische   beleidsontwikkeling  onderkent,  krijgt  het  onderwerp  weinig  aandacht.  Dit  komt  voornamelijk  ‘omdat  het  onderwerp   eigenlijk  niet  zo  aan  de  orde  is’.  De  gemeente  Nijmegen  vormt  hierop  een  uitzondering.     Het  is  niet  zo,  dat  men  afwijzend  staat  tegenover  het  toepassen  van  duurzaamheid.  Men  is  zich  niet  altijd  bewust  van  de   mogelijkheden  in  de  praktijk.   De  houding  van  de  partners  in  het  veld  verschilt  ten  aanzien  van  de  duurzame  toeristische  ontwikkeling:  natuur-­‐  en   landschapsorganisaties  zijn  er  vaak  bewust  bezig.       Het  denken  omtrent  duurzaamheid  focust  zich  op  het  ‘planet’  of  ‘profit’  aspect   Er  heerst  bij  de  betrokken  organisaties  een  bepaald  bewustzijn  over  het  belang  van  het  behoud  van  hulpbronnen,   grondstoffen  en  natuur.  Binnen  het  project  WaalWeelde  is  voor  dit  aspect  aandacht  (waterbeheer,  landschapsbeheer).  Op   het  gebied  van  energieverbruik  en  bouwen  is  duurzaamheid  in  beeld.  Ook  de  ondernemers  in  het  toeristisch  veld  zijn  actief   met  duurzaamheid  bezig,  zoals  blijkt  uit  de  inzet  voor  het  behalen  van  de  Green  Key  en  de  Blauwe  Vlag.       De  regie  ten  aanzien  de  ontwikkeling  van  duurzaamheid  en  toerisme  ontbreekt   In  het  toeristisch  beleidsveld  is  er  op  dit  moment  geen  organisatie  die  de  ontwikkeling  van  duurzaam  toerisme  initieert  of   coördineert.  Er  is  bij  de  meeste  partners  in  het  veld  geen  gevoel  van  urgency:  de  noodzaak  voor  duurzaamheid  in  de   toeristische  ontwikkeling  wordt  nauwelijks  ervaren.     Bij  gemeenten  is  er  aandacht  voor  duurzaamheid  op  het  gebied  van  bijvoorbeeld  bouwen  en  energieverbruik.  Duurzaam   toerisme  ontbreekt  in  beleidsvisies.       Regionale  verschillen   Regionaal  zijn  er  verschillen  te  constateren:  in  het  gebied  van  het  Knooppunt  Arnhem  Nijmegen  is  over  het  algemeen,  in   relatie  tot  de  toeristische  beleving,  meer  belangstelling  voor  de  menselijke  en  culturele  waarden  in  het  gebied.  In  het   Rivierengebied  liggen  de  accenten  in  de  uitvoering  meer  op  het  realiseren  van  praktische  voorzieningen.       Strategische  partners  in  het  veld  aanwezig   Organisaties  zoals  de  regio’s,  de  RBT’s,  NORT  en  de  natuur-­‐  en  landschapsorganisaties  werken  op  hun  eigen  manier  aan  de   toeristische  ontwikkeling  van  het  Waalgebied.  Uit  de  gesprekken  blijkt  dat  zij  openstaan  voor  samenwerking  om  het  denken   over  duurzaamheid  een  impuls  te  geven.       Economische  rentabiliteit   Duurzame  toeristische  ontwikkeling  moet  economisch  rendabel  zijn.  Dit  verkennend  onderzoek  heeft  de  economische   rentabiliteit  van  de  toeristische  sector  in  het  Waalgebied  niet  geanalyseerd  of  vergeleken  met  andere  regio’s.  De   geïnterviewde  personen  wijzen  op  de  kleinschaligheid  van  de  sector  in  het  gebied  en  de  beperkte  slagkracht  die  daarmee   vaak  gepaard  gaat.          

 

24  

  Het  belang  van  de  essentie   Duurzame  toeristische  ontwikkeling  gaat  uit  van  het  bijzondere  van  het  gebied.  Hierdoor  ontstaat  een  beleving  die  in   principe  alleen  op  deze  locatie  ervaren  kan  worden.  Dit  verdiept  de  beleving  van  de  bezoeker  en  versterkt  de  kwaliteit  van   het  toeristisch  product.   Voor  WaalWeelde  is  op  toeristisch  gebied  nog  geen  ‘officiële’  essentie  benoemd.  Ook  de  regionale  beeldverhalen  komen   nog  niet  van  de  grond.  De  toeristische  ontwikkeling  binnen  het  WaalWeelde-­‐gebied  (en  overigens  ook  in  grote  delen  van  de   rest  van  Nederland)  is  daarmee  niet  geborgd  in  een  gezamenlijk  vertrekpunt.     De  partijen  in  het  gebied  begeven  zich  op  een  inhoudelijk  deelgebied  en  voelen  zich  niet  geroepen  de  essentie  van  het   gebied  te  bepalen.  Wanneer  de  provincie  deze  rol  niet  oppakt,  zal  geen  van  de  partijen  in  het  veld  dit  op  zich  nemen.         Voorbeeld:  Interpretation  en  het  Natuurcentrum  Rivieren  Nijmegen     In  2007  is  een  inhoudelijk  concept  ontwikkeld  voor  het   Natuurcentrum  Rivieren  in  Nijmegen.  In  eerste  instantie   was  het  de  bedoeling  hiervoor  een  nieuw  gebouw  te   ontwikkelen.  Vervolgens  is  gekozen  voor  een   combinatie  met  een  culturele  insteek  en  vindt  het   centrum  zijn  onderkomen  in  de  Stratenmakerstoren,   Waalkade  83  -­‐  84  in  Nijmegen.     De  Interpretation  analyse  die  voor  het  Natuurcentrum   Rivieren  is  gemaakt,  levert  zeer  waardevolle   aanknopingspunten  voor  een  inhoudelijke  basis  voor  de   ontwikkeling  van  duurzaam  toerisme  in  het   WaalWeelde-­‐gebied.  Op  basis  van  het  onderzoek  voor   het  Natuurcentrum,  is  de  essentie  van  het   rivierengebied  bij  Nijmegen  geformuleerd:       Hier  begint    het  weids  stromend  rivierenlandschap,    verbinding  tussen  bergen  en  zee.     Deze  essentie  is  verder  uitgewerkt  in  een   kernboodschap.  De  kernboodschap  luidt:       Natuur  en  mensen  zijn  hier  in  voortdurende  beweging.     De  basis  voor  het  activiteitenprogramma  van  het   Natuurcentrum  is  het  mogelijk  maken  van  een  rijke   belevenis  of  ervaring.  De  kernwoorden  voor  de  ervaring   die  de  bezoeker  in  het  rivierengebied  heeft  zijn  water,   weidsheid,  ruige  natuur,  idylle,  stilte,  en  actief.             Conclusies   • Er  is  in  het  WaalWeelde-­‐gebied  geen  sprake  van  bewuste  en  expliciete  duurzame  toeristische  ontwikkeling.     • Vanuit  de  provincie  is  voor  het  ontwikkelen  van  duurzaamheid  op  het  gebied  van  toerisme  geen  kader  aangegeven.   • Hieraan  is  in  het  veld  wel  behoefte,  mits  dit  op  praktische  wijze  wordt  vormgegeven  en  vergezeld  gaan  met  financiële   middelen.     • Het  identificeren  van  de  essentie  van  het  gebied  kan  het  beste  vanuit  de  provincie  worden  opgepakt.      

 

25  

Hoofdstuk  6:  Over  welke  middelen  kan  de  provincie  beschikken  ten   aanzien  van  de  vraagstelling?     Uit  de  voorgaande  analyse  blijkt,  dat  er  in  het  toeristisch  veld  binnen  WaalWeelde  nog  weinig  gedaan  wordt  met   duurzaamheid,  overigens  net  als  elders  in  de  provincie.  De  vraag  is  welke  middelen  de  provincie  kan  inzetten  om  het   duurzaam  denken  binnen  de  sector  te  bevorderen.       De  rol  van  de  provincie  Gelderland   Bij  aanvang  van  het  verkennende  onderzoek  zijn  drie  rollen  van  de  provincie  in  de  ontwikkeling  van  het  denken  over   duurzaamheid  geïdentificeerd:  agenderen,  kennis-­‐  en  leerontwikkeling  en  faciliteren.  Afhankelijk  van  het  te  kiezen   ambitieniveau,  kan  hieraan  de  rol  stimuleren  worden  toegevoegd.  In  een  routekaart  kan  dit  verder  worden  uitgewerkt  en   vertaald  richting  de  uitvoering.       Waardecreatie   De  ruimtelijke  kwaliteit  van  de  Waal  is  gedefinieerd  als  een  integrale  balans  tussen  de  gebruikswaarde,  de  toekomstwaarde   8 en  de  belevingswaarde .  Vanuit  de  toeristische  invalshoek  is  het  belangrijk  hoe  deze  waarden  concreet  bijdragen  aan  het   economisch  rendement  van  de  sector.         Op  wie  heeft  duurzame  beleidsontwikkeling  binnen  WaalWeelde  betrekking?   In  dit  model  zijn  drie  soorten  partijen  in  beeld,  die   wederzijds  invloed  op  elkaar  hebben.     • De  consument:  de  bewoner  van  de  regio   (recreant)  en  de  bezoeker  (toerist  die  er  één   of  meerdere  nachten  verblijft).     • De  ondernemer  biedt  (een  deel  van)  het   toeristisch  product  aan  en  is  voor     vergunningen  en  het  onderhoud  van  de   openbare  ruimte  afhankelijk  van  de  overheid.     Ook  de  organisaties  die  het  toeristisch  product     vormgeven  (routes,  uiterwaarden,  marketing,     productontwikkeling)  behoren  tot  deze  groep.     De  onderwijs-­‐  en  onderzoeksinstellingen   kunnen  een  belangrijke  rol  spelen  bij  het     bevorderen  van  het  denken  over     duurzaamheid.       • De  overheid  kan  afhankelijk  van  het     ambitieniveau  invloed  uitoefenen  op  de     ontwikkeling  van  en  het  denken  over     duurzaamheid.  We  onderscheiden  zowel  de     provinciale  als  de  gemeentelijke  overheid.  Uit     het  model  blijkt  dat  de  overheid  een     verantwoordelijkheid  heeft  over  het  eigen     denken  en  handelen  ten  aanzien  van  duurzaamheid  en   toerisme.  Van  daaruit  kan  de  overheid  de  twee  andere  partijen  (consument  en  ondernemer/organisaties)  beïnvloeden.       Elke  partij  heeft  een  eigen  verantwoordelijkheid  en  keuzevrijheid  in  het  denken  over  duurzaamheid.  In  dit  model  laten  wij   de  maatschappij  als  partij  buiten  beeld,  omdat  de  provincie  Gelderland  hierop  in  het  kader  van  dit  oriënterend  onderzoek   relatief  weinig  invloed  heeft.      

6.1  Middelen  van  de  provincie  Gelderland     Een  provincie  beschikt  in  de  praktijk  over  verschillende  middelen.  Welke  middelen  worden  ingezet,  is  afhankelijk  van  de   doelstelling  en  de  doelgroep  die  men  wil  bereiken.     In  deze  verkennende  studie  worden  vijf  soorten  middelen  onderscheiden:  beleid,  informatie,  wet-­‐  en  regelgeving,   financiering  en  uitvoering.     Wanneer  de  middelen  in  samenhang  worden  ingezet,  is  het  effect  groter.    

                                                                                                                8

 Handreiking  ruimtelijke  kwaliteit  Waal  (2009)  

 

26  

Beleid  

Beleid  vormt  de  basis  van  waaruit  de  provincie  haar  activiteiten  ontplooit.  Het  beleid  is  een  vertaling  van  het   coalitieakkoord  dat  door  de  politieke  partijen  aan  het  begin  van  de  regeringsperiode  is  opgesteld.  Met  het  formuleren  van   beleid,  wordt  aangegeven  hoe  de  beschikbare  middelen  worden  ingezet  om  de  gestelde  organisatiedoelen  te  bereiken.   Hoe  concreter  de  organisatiedoelen  geformuleerd  zijn,  hoe  gerichter  de  middelen  kunnen  worden  ingezet.       Het  beleid  is  het  sterkst,  wanneer  de  verschillende  overheden   (rijk,  provincie  en  gemeenten)  het  rijksbeleid  door  middel  van   het  formuleren  van  concrete  beleidsdoelstellingen,  steeds   verder  concretiseren.  Voor  WaalWeelde  is  hiervan  sprake,   aangezien  het  rijksbeleid  in  de  vorm  van  de  PKB  Ruimte  voor  de   rivier  in  WaalWeelde  is  door  vertaald.     In  dit  oriënterend  onderzoek  zijn  twee  soorten   beleidsontwikkeling  van  interesse:  enerzijds  het  beleid  van  de   eigen  provinciale  organisatie  en  anderzijds  het  beleid  zoals  dit   door  de  partners  in  het  veld  wordt  geformuleerd.     Provinciaal  beleid     De  doelstellingen  van  het  huidige  college  zijn  vastgelegd  in  het   coalitieakkoord  Uitdagend  Gelderland.     In  Gelderland  wordt  beleid  geformuleerd  onder  twee  noemers:   per  taakveld  en  per  programma.  De  elf  taakvelden  zijn:  bouwen   en  wonen;  cultuur  en  cultuurhistorie;  economie  en  werk;  jeugd   en  jeugdzorg;  landelijk  gebied;  milieu,  klimaat  en  water;   recreatie  en  vrije  tijd;  ruimtelijke  ordening;  veiligheid;  verkeer   en  vervoer  en  welzijn  en  zorg.     In  de  programma’s  werkt  de  provincie  voor  lange  tijd  samen   met  partners  aan  projecten  die  veel  voeten  in  de  aarde  hebben.   De  vijf  hoofdgroepen  van  de  programma’s  zijn:   gebiedsontwikkeling;  klimaat  en  energie;  regioverkenning;  stad   en  regio  en  tot  slot  vitaal  platteland.   Het  onderwerp  duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen   WaalWeelde  kan  met  (bijna)  alle  taakvelden  en  programma’s  te   maken  hebben.     De  uitdaging  bestaat  daarin,  om  een  zo  efficiënt  mogelijke   verbinding  te  leggen  tussen  het  reeds  geformuleerde  beleid  en   de  programma’s  van  de  provincie  Gelderland  en  de  duurzame   toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde.  Daarnaast  is  het   belangrijk  een  verdiepingsslag  te  maken  binnen  WaalWeelde.   De  verdiepingsslag  kan  gemaakt  worden  door  bepaalde,  bewust   gekozen  beleidsaccenten  te  versterken  en  dit  specifiek  te  vertalen  naar  de  toeristische  ondernemers.  De  ontwikkelingen   moeten  immers  langdurig  rendabel  zijn.         Een  voorbeeld:  fietsen     Een  Nederlander  fietst  gemiddeld  2,45  kilometer  per  dag.  De  provincie  formuleerde  de  doelstelling  dat  de  Gelderlander   dagelijks  2,9  kilometer  fietst.  Hiervoor  zijn  de  krachten  gebundeld  in  het  Gelders  Fietsnetwerk.  Hierin  hebben  zitting:  de   provincie  Gelderland,  de  zes  Gelderse  regio’s,  de  regionale  bureaus  voor  Toerisme,  het  Gelders  Overijssels  Bureau  voor   Toerisme,  de  recreatieschappen  en  maatschappelijke  organisaties  zoals  de  ANWB  en  de  fietsersbond.     Duurzame  toeristische  ontwikkeling  kan  hieraan  bijdragen,  door  uit  te  werken  hoe  de  consument  de  essentie  van  het   Waallandschap  beter  kan  begrijpen  en  beleven  via  gestructureerde,  aanvullende  informatie.  Deze  informatie  is  voor  een   groot  deel  al  bij  de  Provincie  aanwezig  bij  het  terrein  cultuurhistorie.  De  provincie  wil  het  cultuurhistorisch  erfgoed   bewaren  en  herstellen,  maar  ook  versterken  en  ontwikkelen.  Onder  het  thema  cultuurtoerisme  subsidieert  de  provincie   zomerprojecten,  festivals  en  eenmalige  subsidies  voor  kleine  initiatieven  op  het  snijvlak  van  cultuur  en  economie,  gericht   op  dag  –  en  verblijfstoeristen.      

 

27  

Door  een  nauwe  samenwerking  tussen  het   Fietsnetwerk  en  cultuurhistorie  ontstaat  de   gewenste  versterking  van  het  toeristisch  product.   Vaak  wordt  de  laatste  slag  in  het  denken  over   duurzaamheid  vergeten:  welke  mogelijkheden   biedt  dit  de  toeristische  ondernemer  om  het   economisch  rendement  van  zijn  bedrijf  te   versterken?       De  provincie  kan  hierin  twee  (aanvullende)  rollen   (laten)  oppakken:  het  samenbrengen  van   geïsoleerde  ontwikkelingen  (bijvoorbeeld  het   bevorderen  van  het  fietsen  en  het  cultuurtoerisme)   en  het  informeren  en  stimuleren  van  de   ondernemers  om  hiermee  het  economisch   rendement  te  versterken.         Het  beleid  van  de  partners     De  partners  in  het  veld  bepalen  hun  eigen  beleid.  Soms  wordt  dit  zelfs  op  landelijk  niveau  bepaald.  De  provincie  kan  echter   wel  een  voorbeeldfunctie  vervullen.  Partners  in  het  veld  mopperen  nog  al  eens  over  de  tegenstrijdigheid  van  het   provinciale  beleid.  Door  de  afstemming  van  het  beleid,  de  verdiepingsslag  en  de  vertaling  naar  het  economisch  rendement,   zal  het  provinciaal  beleid  krachtiger  overkomen  en  zodoende  de  gemeenten,  organisaties  en  onderwijsinstellingen   inspireren.    

Informatie,  ondersteuning,  stimulering   De  tijd  dat  de  provincie  beleid  maakte  en  dit  rondstuurde,  is  voorbij.  Het  informeren  en  communiceren  heeft  met  de  komst   van  het  internet  geheel  nieuwe  dimensies  en  mogelijkheden  gekregen.  Het  eenzijdig  zenden  van  informatie  maakt  plaats   voor  communicatie  2.0,  waarbij  consumenten  de  mogelijkheid  hebben  om  interactief  mee  te  doen.       Hierbij  is  het  belangrijk  rekening  te  houden  met  de  verschillende  stadia  van  gedragsverandering.     • Bewustwordingsproces:  is  mijn  handelen  duurzaam  of  niet?     • Intentie  tot  verandering:  ik  ben  van  plan  in  te  zetten  op  duurzame  toeristische  ontwikkeling.     • Gedragsverandering:  De  provincie  kan  hier  invloed  op  uitoefenen  door  controle  (wet-­‐  en  regelgeving,  verplichtingen   opleggen)  of  door  de  houding  ten  opzicht  van  het  onderwerp  te  beïnvloeden  (het  teweegbrengen  van  een   gedragsverandering  vanuit  de  eigen  motivatie).   • Kennis:  kennis  over  de  mogelijkheden  van  duurzame  toeristische  ontwikkelingen  binnen  WaalWeelde  is  hiervoor   nodig.   • Continuïteit:  als  personen  en  organisaties  zijn  we  gauw  geneigd  weer  in  oud  en  vertrouwd  gedrag  terug  te  vallen.     Verschillende  doelgroepen  zijn  in  verschillende  stadia  van  het  toepassen  van  het  denken  over  duurzaamheid  in  toerisme.   De  informatie  moet  daarop  aansluiten.       De  keuze  van  de  in  te  zetten  middelen  is  zeer  breed  en  afhankelijk  van  de  doelstelling.  Hierin  zijn  verschillende  niveaus  van   participatie  mogelijk:   • Informeren:  informatie  verspreiden  via  bijvoorbeeld  huis-­‐aan-­‐huis  bladen,  persberichten,  websites;   inloopbijeenkomsten;  informatieavonden;  werkbezoeken  en  sociale  media.  Het  doel  is  het  verstrekken  van  informatie:   communicatie  1.0.     • Raadplegen:  het  vragen  van  een  mening  of  commentaar  via  bijvoorbeeld  een  panel,  een  debat,  rondetafelgesprekken,   expertgroepen,  adviesraden,  hoorzitting  of  via  sociale  media.  Het  advies  wordt  binnen  strikte  randvoorwaarden   opgesteld.     • Adviseren:  de  provincie  vraagt  partners  om  advies  via  meepraten  en  meebeslissen.  Dit  kan  via  overleggen,  spreekuren,   enquêtes,  inloopdiscussies,  inspraakavonden,  klankbordgroepen  en  digitale  debatten.     • Coproductie:  partners  beslissen  binnen  aangegeven  kaders  over  een  bepaald  onderwerp.  Keuzes  worden  binnen   vooraf  gestelde  kaders  gemaakt.  Manieren  zijn:  werkateliers  en  workshops,  werkgroepen,  het  steunen  van   buurinitiatieven,  sponsoring  van  projecten  en  convenanten.     • Meebeslissen/samenwerken:  ook  hier  beslissen  partners  en  de  provincie  over  een  bepaald  onderwerp.  De  partijen   handelen  hier  op  basis  van  gelijkwaardigheid:  ontwerpatelier,  projectbudget,  prijsvraag,  referendum,  burgerjury,   modelkeuzes.       De  provincie  kan  bepaalde  ontwikkelingen  stimuleren  door  processen  te  ondersteunen.  Binnen  WaalWeelde  kan  de   provincie  bijvoorbeeld  een  specialist  op  het  gebied  van  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling  beschikbaar  stellen  voor  

 

28  

de  advisering  en  ondersteuning  van  de  partners  in  WaalWeelde.  De  (toeristische)  beleidsplannen  worden  zo  kwalitatief   verbeterd  door  een  tijdelijke  kennisimpuls.     De  ondersteuning  kan  bijvoorbeeld  ook  gelden  voor  een  groep  ondernemers  die  een  project  op  het  gebied  van  duurzame   toeristische  ontwikkeling  van  de  grond  wil  krijgen.     Afhankelijk  van  de  situatie  kan  bekeken  worden  op  welk  gebied  de  ondersteuning  gevraagd  wordt.  Hierbij  kan  een  stap   verder  gegaan  worden,  door  deelbeleid  te  ontwikkelen  ter  ondersteuning  van  de  toeristische  sector  op  bijvoorbeeld  het   gebied  van  energie,  net  zoals  dit  in  Gelderland  al  voor  de  zorgsector  is  gedaan.       De  provincie  kan  een  stimulerende  rol  oppakken  door  best  practices  beter  bekend  te  maken  en  groepen  mensen  bijeen  te   brengen  via  netwerkbijeenkomsten.  De  bijeenkomsten  moeten  ruimte  bieden  voor  het  geven  van  een  mix  van  nuttige   informatie,  inspirerende  voorbeelden  en  voldoende  tijd  voor  het  leggen  van  contacten.  Hierbij  is  het  vooral  belangrijk  deze   bijeenkomsten  laagdrempelig  te  maken  en  met  regelmaat  te  organiseren.    

Wet-­‐  en  regelgeving  

In  het  Streekplan  Gelderland  2005  heeft  de  provincie  Gelderland  het  ruimtelijk  beleid  vastgelegd  en  daarmee  op   hoofdlijnen  de  verdeling  en  het  gebruik  van  de  ruimte  in  Gelderland  bepaald.  Het  beleid  verschilt  per  soort  gebied:  het  rode   raamwerk  voor  de  verstedelijking,  het  blauw-­‐groene  raamwerk  met  ruimte  voor  de  natuur  en  het  multifunctionele  gebied   waar  gemeenten,  rekening  houdend  met  waardevolle  landschappen,  zelf  het  ruimtelijk  beleid  bepalen.  De  drie  soorten   gebieden  komen  binnen  WaalWeelde  voor.  De  provincie  heeft  daarmee  een  krachtig  instrument  om  gewenste   ontwikkelingen  te  stimuleren.     Op  (bijna)  elk  van  de  elf  terreinen  van  de  Gelderse  beleidsontwikkeling,  is  er  bijbehorende  wet-­‐  en  regelgeving.  Hoewel   men  bij  de  toeristische  sector  niet  in  eerste  instantie  aan  wet-­‐  en  regelgeving  denkt,  heeft  de  toeristische  ondernemer  hier   wel  mee  te  maken.  Denk  hierbij  aan  bestemmingsplannen,  bouwbesluiten,  milieuverordeningen,  zwemwatercontroles,   arbeidsinspecties  enzovoort.    

Financiering   Om  bepaalde  ontwikkelingen  van  de  grond  te  krijgen,  zetten  provincies  financiële  middelen  in.  Wil  de  provincie   duurzaamheid  stimuleren,  dan  is  duurzaam  financieren  een  belangrijk  uitgangspunt.  Uit  onderzoek  naar  innovaties  blijkt,   dat  de  effectiviteit  van  veel  subsidieregelingen  niet  is  aangetoond.  Bovendien  herbergen  sommige  regelingen  veel   9 transactiekosten .     Middelen  die  door  provincies  op  financieel  gebied  kunnen  worden  ingezet,  verschillen  van  doelstelling  en  omvang.   • Subsidies.  Subsidies  worden  verstrekt  voor  het  realiseren  van  een  doelstelling  die  zonder  bijdrage  van  de  provincie   (meestal)  niet  gerealiseerd  zou  worden.  Het  nadeel  van  subsidies  is,  dat  het  vaak  gaat  om  een  éénmalige  bijdrage.  Het   effect  is  daarmee  vaak  van  tijdelijke  aard.     • Kredieten  en  leningen.  Het  geleende  geld  moet  aan  de  provincie  terugbetaald  worden,  waarbij  mogelijk  rente  in   rekening  wordt  gebracht.     • Participaties.  De  provincie  verstrekt  risicodragend  kapitaal  aan  ondernemers.  Vaak  wordt  hiervoor  een  rol  in  de   bedrijfsvoering  als  garantie  geëist.     • Garanties.  De  bedragen  worden  uitgekeerd  wanneer  de  activiteiten  werkelijk  hebben  plaatsgevonden  en  alleen   wanneer  die  achteraf  werkelijk  nodig  bleken  te  zijn.     • Risicokapitaal  in  de  vorm  van  aandelen.  De  provincie  neemt  deel  in  een  onderneming  via  aandelen.     • Revolving  fund.  De  provincie  creëert  een  fonds  waarin  de  opbrengsten  terugvloeien  na  terugbetaling,  zodat  nieuwe   investeringen  gedaan  kunnen  worden.     In  de  financieringsvoorwaarden  kan  worden  opgenomen  dat  duurzaamheid  op  verschillende  niveaus  (bijvoorbeeld   informatieverstrekking  en  onderhoud)  gewaarborgd  moet  zijn.    

Uitvoering  

In  de  uitvoering  kan  de  provincie  Gelderland   de  realisatie  van  projecten  stimuleren  die  tot   concrete  producten  leiden:  dit  varieert  van   recreatiegebieden  tot  visstoepen,  van  pontjes   tot  routestructuren.     Bij  de  realisatie  van  toeristische  projecten  kan   de  provincie  duurzaamheid  bevorderen,  door   aandacht  te  besteden  aan  duurzaam   materiaalgebruik  en  duurzaam  onderhoud.   Ook  het  verzekeren  van  het  onderhoud  en   behoud  op  lange  duur,  draagt  bij  aan   duurzaamheid  binnen  WaalWeelde.    

                                                                                                                9

 Innovatief  financieren  van  innovatie  Aebel.    

 

29  

6.2  Drie  scenario’s  voor  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde   Verschillende  scenario’s  zijn  mogelijk  om  duurzame  toeristische  ontwikkeling  in  WaalWeelde  te  stimuleren.  Om  de   verschillen  duidelijk  te  maken,  worden  drie  scenario’s  kort  geschetst  aan  de  hand  van  de  communicatie  richting  de   doelgroep.  Uiteraard  is  de  lijst  niet  uitputtend.       WaalWeelde  als  toeristisch  duurzame  bestemming   Dit  scenario  zet  WaalWeelde  in  Nederland  richting  de  consument  op  de  kaart  als  de  meest  duurzame  bestemming  van   Nederland.  Het  beleid  van  de  provincie  richt  zich  op  het  in  de  markt  zetten  van  producten  en  communicatie  die  de   bewoners  en  de  bezoekers  ervan  overtuigen  dat  het  gebied  rond  de  Waal  een  excellente  bestemming  is  voor  degenen  die   duurzaam  toerisme  nastreven.  Richting  de  bewoners  wordt  het  gebied  geprofileerd  als  bijzonder  duurzaam.         Ter  vergelijking:  Toerisme  Vlaanderen     Een  van  de  regio’s  in  Europa  die  zich   op  basis  van  duurzaam  toerisme  wil   profileren,  is  Vlaanderen.  Het  in  de   markt  zetten  is  begonnen  met  het   duidelijk  definiëren  wat  er  onder   diverse  begrippen  wordt  verstaan.   Verder  is  het  duurzaam  toerisme   uitgewerkt  in  praktische  handvatten   voor  ondernemers  en  ook  voor   bezoekers.     Duurzaamheid  staat  sinds  het  jaar   2000  op  de  Vlaamse  toeristische   agenda.  De  Vlaamse  overheid  zet  via   de  Beleidsnota  Toerisme  2009  –  2014   stevig  in  op  duurzaamheid  en  toeristische  beleidsontwikkeling.  Het  gebied  wil  zich  als  duurzame  toeristische  bestemming   op  de  internationale  kaart  zetten.  Duurzaam  toerisme  is  structureel  geïntegreerd  in  de  missie  van  Toerisme  Vlaanderen.   Ook  heeft  Vlaanderen  via  de  visie  Samen  grenzen  verleggen,  Vlaamse  strategie  duurzame  ontwikkeling  de  integratie   tussen  alle  beleidsvelden,  waaronder  toerisme,  tot  stand  gebracht.     Het  beleid  van  Toerisme  Vlaanderen  concentreert  zich  qua  duurzaamheid  op  de  Green  Key-­‐accommodaties  en  het  aanbod   Toerisme  voor  allen,  waarbij  aandacht  wordt  besteed  aan  participatie  door  personen  met  een  fysieke  beperking,  personen   met  een  financiële  beperking  of  jongeren  en  groepen.         Dit  scenario  stuit  op  een  aantal  bezwaren.  Beleidsmatig  is  er  bij  de  provincie  Gelderland  onvoldoende  voorhanden  om  deze   beleidskeuze  te  onderbouwen.  Het  beleid  op  het  gebied  van  duurzaam  toerisme  is  tot  op  heden  niet  expliciet  ontwikkeld.   Bovendien  is  het  Waalgebied  als  toeristische  regio  bij  de  consument  niet  in  beeld.  De  regionale  bureaus  voor  toerisme   besteden  veel  tijd  en  aandacht  aan  het  in  de  markt  zetten  van  de  huidige  regio’s:  niemand  zit  op  een  nieuwe  regio  te   wachten.  Om  deze  reden  is  daarvoor  bij  de  organisaties  in  het  veld  geen  draagvlak.  Ook  uit  het  toeristisch  product  blijkt  op   dit  moment  niet,  dat  dit  rond  de  Waal  meer  dan  gewoonlijk  duurzaam  zou  zijn.  De  bezoeker  zou  in  de  praktijk  weinig   merken  van  een  dergelijke  ambitie.  Tot  slot  is  de  directe  communicatie  met  bezoekers  niet  echt  een  kerntaak  van  de   provincie  als  organisatie.       WaalWeelde  als  voorbeeld  van  efficiënte  en  integrale  beleidsontwikkeling  op  het  gebied  van  duurzaam  toerisme   Bij  dit  scenario  ligt  het  accent  op  een  gedegen  inbedding  van  het  denken  over  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling,   zowel  bij  de  eigen  provinciale  organisatie  als  bij  de  gemeenten  binnen  WaalWeelde.  De  provincie  ontwikkelt  duidelijke   richtlijnen  die  in  SMART  geformuleerd  beleid  zijn  samengevat.  De  toetsende  criteria  worden  bij  elke  ontwikkeling  gebruikt.     De  provincie  heeft  de  beschikking  over  een  aantal  specialisten  dat  de  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling  bevordert,   al  dan  niet  gedetacheerd  bij  uitvoerende  organisaties.  Dit  gebeurt  via  het  formuleren  van  het  interne  beleid  van  de   provincie.  De  provincie  trekt  het  veld  in  en  de  gemeente  wordt,  indien  gewenst,  actief  ondersteund  en  geïnspireerd  om   regionaal  en  lokaal  duurzaamheid  binnen  het  toerisme  te  bevorderen.  Hiervoor  is  door  de  provincie  een  modelaanpak   ontwikkeld,  die  door  de  lokale  overheden  kan  worden  gebruikt.  Dit  zorgt  voor  een  doeltreffende  en  efficiënte   beleidsontwikkeling.     Dit  scenario  veronderstelt  een  actief  kennismanagement  binnen  de  provincie  Gelderland  op  het  gebied  van  duurzaam   toerisme.  Mensen  en  middelen  moeten  worden  vrijgemaakt  om  de  gemeentelijke  organisaties  te  inspireren  en  te   ondersteunen  bij  hun  beleidsontwikkeling.  Bij  de  gemeenten  en  regio-­‐organisaties  is  er  draagvlak  voor  een  dergelijke   insteek.  De  doorvertaling  van  provinciaal  beleid  naar  lokaal  beleid,  zal  de  kwaliteit  ten  goede  komen.  Door  deze  efficiënte   kennisinzet,  hoeven  gemeenten  het  wiel  niet  steeds  opnieuw  uit  te  vinden.      

 

30  

  Duurzaam  toerisme  als  verbindende  factor  voor  ondernemers,  organisaties  en  onderwijs   Het  beleid  van  de  provincie  is  in  dit   derde  scenario  gericht  op  het   ondersteunen  en  het  stimuleren  van   ondernemers,  organisaties  en   onderwijsinstellingen.   Kennisuitwisseling  over  duurzame   toeristische  ontwikkeling  staat  hierbij   hoog  in  het  vaandel.  De  provincie   draagt  daarbij  het  belang  uit  van  de   balans  tussen  people,  planet  en  profit.   Bij  de  productontwikkeling  speelt  de   beleving  van  de  essentie  van  het   gebied  een  belangrijke  rol.  Projecten   die  door  de  provincie  (financieel)   ondersteund  worden,  zijn  via  slimme   samenwerkingsconstructies  verzekerd   van  een  voortbestaan  van  minimaal   tien  jaar.  De  hele  toeristische  keten  is   bij  alle  partners  duidelijk  in  beeld  en   allen  werken  samen  aan  een   evenwichtig  en  samenhangend   product.  Er  is  een  gezonde  balans   tussen  het  economisch,  ecologisch  en   menselijk  belang.       Dit  scenario,  waarbij  de  toeristische   ondernemer  duidelijk  in  beeld  is,   heeft  ook  aandacht  voor  het   verdienmodel  binnen  de  toeristische   sector.          

  Conclusies   • De  provincie  Gelderland  kan  beschikken  over  vijf  verschillende  middelen  om  duurzaam  toerisme  te  stimuleren   binnen  WaalWeelde:  beleid,  informatie,  wet-­‐  en  regelgeving,  financiën  en  uitvoering.     • Hierbij  kan  de  provincie  kiezen  voor  verschillende  doelgroepen:  de  overheid  (provincie  en  gemeenten),  het   toeristisch  veld  (ondernemers,  organisaties  en  onderwijsinstellingen)  of  de  consument  (bewoners  en  bezoekers).   • Verschillende  modellen  zijn  mogelijk,  waarbij  het  direct  profileren  van  het  WaalWeelde-­‐gebied  of  de  provincie   Gelderland  richting  de  consument  als  duurzame  toeristische  bestemming,  geen  gelukkige  keuze  zal  zijn.   • Een  mengvorm  van  de  andere  twee  modellen  wordt  in  het  laatste  hoofdstuk  als  de  meest  kansrijke  optie  uitgewerkt.      

 

31  

Hoofdstuk  7:  Welke  rol  kan  de  provincie  het  beste  oppakken,  gezien   de  stand  van  zaken  van  WaalWeelde  en  de  ontwikkeling  van   duurzaam  toerisme  in  het  veld?      

7.1  In  hoeverre  is  de  voorgestelde  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde   duurzaam?    

      De  ambities  die  in  WaalWeelde  voor  het  passend  recreatief  gebruik  zijn  uitgewerkt  (Gebiedsgerichte  uitwerking,  Deel  C,   p.56,  zie  tabel  hierboven),  zijn  ingegeven  vanuit  de  ruimtelijke  kwaliteit.  De  tabel  focust  sterk  op  de  uitvoering  van   voorzieningen  voor  recreanten  en  toeristen.  Er  zijn  projecten  die  onder  de  noemer  van  duurzaamheid  kunnen  vallen,  zoals   het  realiseren  van  autoluwe  dijken,  veerverbindingen,  pleisterplaatsen  en  boegbeelden.     De  Handreiking  Ruimtelijke  Kwaliteit  voor  de  Waal  (2009)  die  aan  deze  tabel  ten  grondslag  ligt,  vormt  een  waardevol   vertrekpunt  voor  de  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling  op  het  gebied  van  de  uitvoering.       In  het  toeristisch  veld  is  belangstelling  voor  deze  verdieping  in  de  vorm  van  duurzaam  toerisme.  Bij  de  meeste  gemeenten  is   hiervoor  echter  te  weinig  tijd  dan  wel  formatie  beschikbaar.  Natuur  –  en  landschapsorganisaties  werken  ieder  vanuit  de   eigen  invalshoek  aan  duurzaam  toerisme.  Koepelorganisaties  stimuleren  ondernemers  in  het  duurzaam  ondernemen.  De   verdieping  van  de  beleving  van  het  landschap  wordt  door  de  RBT’s  en  de  natuurorganisaties  opgepakt.  Hier  is  winst  te   behalen  indien  deze  lijnen  zouden  samenkomen.       Een  versterking  van  duurzame  toeristische  beleidsontwikkeling  kan  tot  stand  komen,  indien  de  provincie  de  regisseursrol   op  zich  neemt  en  via  duidelijk  beleid  en  inspirerende  informatie  de  bestaande  initiatieven  weet  te  verbinden  en  de  partijen   in  het  gebied  beweegt  om  verder  te  kijken  dan  slechts  naar  de  bekende  zienswijzen.       De  provincie  kan  verschillende  middelen  inzetten,  waardoor  een  verdere  verdieping  en  synergie  ontstaan  in  de   ontwikkeling  van  duurzaam  toeristisch  beleid  rond  WaalWeelde.    

 

32  

7.2  Rollen  en  inzet  van  middelen       Beleid:  regisseur  met  een  duidelijk  doel  voor  ogen   Om  duurzaam  toerisme  binnen  WaalWeelde  duidelijker  vorm  te   geven,  kan  de  provincie  op  beleidsniveau  veel  doen  vanuit  de   provinciale  rollen:  agenderen,  kennis-­‐  en  leerontwikkeling  en   faciliteren.  Duidelijkheid  is  hierbij  van  essentieel  belang  en  die  kan   gegeven  worden  door:   • Vast  te  leggen  wat  nu  precies  onder  duurzame  toeristische   ontwikkeling  wordt  verstaan  (en  wat  niet).  De  definitie  zoals   geformuleerd  in  hoofdstuk  twee  kan  hiervoor  gebruikt   worden.   • Te  werken  vanuit  de  essentie  van  het  gebied.  Richting  de   partners  wordt  steeds  duidelijk  aangegeven  wat  hieronder   wordt  verstaan  en  waarom  het  gezamenlijk  werken  vanuit   deze  essentie  zo  belangrijk  is.  Het  bepalen  van  de  essentie  heeft  een  verdere  reikwijdte  dan  alleen  duurzaam  toerisme.   De  essentie  van  een  gebied  is  in  wezen  onveranderlijk  en  vormt  daarmee  de  solide  basis  voor  elke  ontwikkeling  in  het   gebied.  Burgers  zullen  zich  in  een  goed  geformuleerde  essentie  herkennen  en  organisaties  merken,  dat  hun   werkzaamheden  via  deze  essentie  met  elkaar  verbonden  zijn.  Dit  schept  een  gezamenlijk  vertrekpunt.     • Te  formuleren  welke  ambitie  op  het  gebied  van  duurzame  toeristische  ontwikkeling  door  de  provincie  wordt   nagestreefd.  Deze  ambities  zijn  vertaald  in  duidelijke,  meetbare  doelstellingen  die  in  de  praktijk  eenvoudig  te  toetsen   zijn.  Hierbij  is  het  belangrijk  om  de  ambitie  niet  alleen  in  meer  bezoekers  en  meer  bestedingen  te  formuleren,  maar   ook  ruim  aandacht  te  besteden  aan  het  planet-­‐  en  people-­‐aspect.  De  toeristische  ondernemers  zijn  hierbij  duidelijk  in   beeld.     • Een  systematische  doorvertaling  te  maken  van  het  algemeen  beleid  van  de  provincie  naar  duurzaam  toeristisch   beleid.  Hierdoor  ontstaat  een  integratie  van  de  verschillende  werkvelden  van  de  provincie  en  wint  het  beleid  aan   kracht.     • Te  zorgen  dat  bij  de  provincie  zelf  ruime  kennis  aanwezig  is  met  betrekking  tot  duurzame  toeristische  ontwikkeling  en   deze  kennis  in  het  veld  beschikbaar  te  stellen.     • Dit  beleid  voor  ruime  tijd  te  voeren.  Partners  in  het  veld  hebben  behoefte  aan  een  betrouwbare  provincie  die   meedenkt  om  oplossingen  te  vinden.  Duurzaam  toerisme  als  kortstondige  modegril  zal  eerder  weerstand  oproepen   dan  positieve  resultaten  boeken.     • Naast  de  toeristische  infrastructurele  voorzieningen  ook  brede  aandacht  te  besteden  aan  de  menselijke  en  culturele   dimensie  van  het  toeristisch  product.  Hierbij  gaat  het  zowel  om  de  culturele  sector  als  om  de  mensen  die  in  het   toeristisch  veld  werkzaam  zijn  (ondernemers,  informatiemedewerkers).   • Duurzaam  toerisme  breder  in  te  bedden  in  het  beleidsveld  en  dit  voor  alle  regio’s  in  Gelderland  tot  speerpunt  te   maken.  Het  is  noodzakelijk  dit  ook  bestuurlijk  uit  te  dragen.  Op  dit  moment  wordt  dit  impliciet  uitgedragen:  door  dit   expliciet  te  doen,  krijgt  het  denken  over  duurzaamheid  een  enorme  impuls.     Via  het  beleid  wil  en  kan  de  provincie  uitdagen  zijn,  mits  dit  op  de  juiste  manier  wordt  opgepakt  en  door  vertaald  wordt  via   de  overige  middelen  die  de  provincie  tot  haar  beschikking  heeft.       Informatie:  inspirator  en  ondersteuner   Na  het  formuleren  van  het  duurzaam  toeristisch  beleid,  begint  het  eigenlijke  werk  pas.  Wil  de  provincie  de  gestelde  doelen   bereiken,  dan  moet  men  ermee  de  boer  op,  het  land  in.  Het  enthousiasme  wordt  gedeeld  en  ideeën  worden  uitgewisseld.   Dit  middel  is  minstens  net  zo  belangrijk  als  het  formuleren  van  het  beleid.     Organisaties  die  excelleren  op  hun  terrein,  kunnen  gevraagd  worden  om  als  voorbeeld  voor  de  sector  te  dienen.  Zo  zou   bijvoorbeeld  het  zwembad  de  Gelenberg  andere  zwembaden  in  het  WaalWeelde-­‐gebied  kunnen  inspirerend  om  ook  op   duurzame  wijze  te  functioneren.  Dit  zou  gecombineerd  kunnen  worden  met  informatie  over  het  provinciaal   energiesubsidiebeleid.         Het  is  handig  om  hiervoor  aan  te  sluiten  bij  bestaande  structuren  van  informatie-­‐uitwisseling.  Bestaande  overleggen   kunnen  wellicht  voor  sommige  agendapunten  samengevoegd  worden:  zo  kan  een  uitwisseling  tussen  beleidsmakers  op  het   gebied  van  cultuur,  natuurontwikkeling  en  toerisme  heel  waardevolle  inzichten  opleveren.  De  ontwikkelingen  worden  vaak   autonoom  ingezet  zonder  aan  te  sluiten  bij  reeds  bestaande  ontwikkelingen.  Samenwerking  met  bestaande  organisaties   levert  waarschijnlijk  de  hoogste  meerwaarde  op.     Bij  het  formuleren  van  duurzaam  toeristisch  beleid  moet  uitgebreid  aandacht  besteed  worden  aan  de  middelen  die  zullen   worden  ingezet  om  de  juiste  informatie  bij  de  juiste  personen  te  krijgen.  De  communicatie-­‐  en  informatieparagraaf  zal   gebruik  moeten  maken  van  alle  middelen  die  tegenwoordig  beschikbaar  zijn  en  deze  op  gepaste  wijze  moeten  inzetten.  Dit  

 

33  

vergt  een  andere  dan  de  traditionele  manier  van  denken  over  het  voeren  van  beleid.  Daarbij  is   het  van  belang  dat  in  het  veld  behoefte  is  aan  duidelijkheid,  concrete  informatie  en  concrete   projecten.     Het  starten  van  of  aansluiten  bij  een  digitale  informatiebank  met  voorbeelden  en  nieuws  over   ontwikkelingen  kan  overwogen  worden.  Deze  informatie  moet  makkelijk  toegankelijk  zijn.       Bij  de  verdere  ontwikkeling  kan  gewerkt  worden  via  de  Concepting  methode.  Hierbij  wordt   gestart  met  een  kleine  groep  enthousiaste  mensen,  die  het  gedachtegoed  uitdraagt.  Hierdoor   ontstaat  een  olievlek,  die  na  een  rustige  start  een  aanstekelijke  ontwikkeling  doormaakt.  Het   accent  ligt  meer  op  het  aantrekken  en  verbinden  van  enthousiaste  volgers  en  niet  zozeer  op  het   verkopen  van  een  dienst  of  een  product.       Wet-­‐  en  regelgeving:  sneller?   De  wet-­‐  en  regelgeving  wordt  door  het  toeristisch  veld  als  log  en  zwaar  ervaren.  Dit  is  een  gevolg  van  de  afspraken  die  wij   allen  als  maatschappij  met  elkaar  gemaakt  hebben.  Hierin  kan  binnen  een  ontwikkeling  voor  duurzaam  toerisme  op  korte   termijn  weinig  verandering  worden  gebracht.     Bij  het  opstellen  van  de  volgende  provinciale  structuurvisie,  kan  er  voor  gekozen  worden  om  de  ruimtelijke  bestemmingen   voor  recreatie  en  toerisme  te  voorzien  van  een  ruimere  omschrijving.  Hierdoor  zullen  ondernemers  in  staat  zijn  sneller  in  te   spelen  op  de  vragen  vanuit  de  markt.     Het  stimuleren  van  ondernemers  om  de  Green  Key-­‐  en  Blauwe  Vlag-­‐certificering  te  krijgen,  is  een  krachtig  middel  om  de   duurzaamheid  binnen  de  toeristische  bedrijfsvoering  te  bevorderen.  Controles  door  de  overheid  worden  na  certificering   verminderd,  aangezien  de  ondernemer  verder  gaat  dan  volgens  de  regelgeving  strikt  noodzakelijk  is.     Het  invoeren  van  de  elektronische  ondernemersdossiers  kan  voor  de  ondernemers  ook  een  verlichting  van  de  regeldruk  tot   gevolg  hebben.  De  overheid  controleert  via  het  internet  aan  welke  regels  wordt  voldaan.  Zodoende  kan  de  frequentie  van   de  controles  teruggebracht  worden.       Financiën:  suikeroom,  maar  wel  een  eigentijdse,  een  strenge   De  provincie  wordt  door  veel  organisaties  gezien  als  een  belangrijke  bron  van  geld.  Veel  ontwikkelingen  zijn  zonder  de   financiële  impuls  van  de  provincie  moeilijk  te  realiseren.  Dit  geldt  ook  voor  de  ontwikkeling  van  het  duurzaam  toerisme.  De   activiteiten  op  beleid-­‐  en  informatiegebied,  winnen  aan  kracht  wanneer  hierbij  geldstromen  worden  ingezet.     Duurzame  financieringsmethoden  van  ontwikkelingen  in  de  toeristische  sector  blijven  moeilijk  te  realiseren:  de   investeringen  zijn  aanzienlijk  in  relatie  tot  het  rendement.  Veel  recreatieve  voorzieningen  kunnen  zelfs  gratis  gebruikt   worden.  Het  rendement  wordt  indirect,  via  bijvoorbeeld  de  horeca,  gerealiseerd.     Voor  toeristische  ondernemers  is  het  belangrijk  te  realiseren  dat  duurzaam  toerisme  niet  alleen  geld  kost,  maar  ook  geld   kan  opleveren.  Dit  kan  bijvoorbeeld  via  het  imago,  via  gemotiveerder  personeel  of  via  een  reductie  van  de  kosten.  De   provincie  kan  er  op  inzetten  om  dit  beeld  om  te  buigen  via  de  informatieverstrekking  aan  de  hand  van  concrete   voorbeelden  van  andere  ondernemers.                                       Uitvoering:  voorbeeldig  en  duurzaam   In  de  tabel  voor  de  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  (zie  7.1)  is  veel  aandacht  voor  uitvoeringsprojecten.     Bij  de  uitvoering  van  projecten  kan  duurzaamheid  een  zeer  belangrijke  rol  spelen  en  ook  vooral  praktisch  worden  ingevuld.   Een  checklist  kan  worden  opgesteld  om  er  voor  te  zorgen  dat  een  aantal  randvoorwaarden  voor  duurzame  ontwikkeling   geborgd  is.  De  belangrijkste  van  deze  voorwaarden  zijn:   • Grondstofgebruik:  de  gebruikte  grondstoffen  zijn  op  duurzame  wijze  gedolven.   • Ruimtelijke  kwaliteit:  de  projecten  dragen  bij  aan  de  ruimtelijke  kwaliteit.  Gezien  de  uitgangspunten  van  het  hele   WaalWeelde-­‐project,  zal  hiervoor  waarschijnlijk  voldoende  aandacht  zijn.     • Onderhoud:  het  onderhoud  is  op  duurzame  wijze  geregeld.  Daarmee  wordt  niet  alleen  het  gebruik  van   onderhoudsmaterialen  bedoeld,  maar  ook  de  continuïteit  van  het  onderhoud.     • Aandacht  voor  beleving:  de  tabel  besteedt  ook  ruime  aandacht  aan  de  beleving  van  de  Waal.  Vanuit  de   beleidsuitgangspunten  zal  hierin  verdere  verdieping  en  samenhang  aangebracht  worden.     • Marketing:  de  producten  worden  als  onderdeel  van  een  groter  geheel  in  de  markt  gezet.  Bijvoorbeeld:  geen  losse   routes,  maar  routes  maken  deel  uit  van  een  landelijk  netwerk.  Routes  worden  niet  alleen  geproduceerd,  maar  ook   actief  in  de  markt  gezet  om  er  bekendheid  aan  te  geven  en  het  gebruik  te  stimuleren.     • Economisch  rendabel:  de  voorkeur  gaat  uit  naar  projecten  die  in  samenwerking  met  de  markt  gerealiseerd  kunnen   worden.  Wanneer  ondernemers  bereid  zijn  ook  zelf  te  investeren,  zullen  projecten  op  langere  termijn  geborgd  zijn.    

 

34  

7.3  Randvoorwaarden  voor  succes   Voor  het  slagen  van  duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde,  is  een  aantal  randvoorwaarden  te  noemen.   Hier  volgen  de  belangrijkste:   • Bestuurlijk  draagvlak.  Het  bestuurlijk  draagvlak  voor  de  duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  dient   expliciet  benoemd  te  worden.  Een  bestuurder  zal  hiervoor  specifiek  verantwoordelijk  zijn  voor  en  aanspreekbaar  op   het  behalen  van  de  te  formuleren  doelstellingen.  Deze  persoon  zal  ook  bij  elke  mogelijke  gelegenheid  de  toeristische   en  duurzame  ontwikkeling  van  het  Waalgebied  aan  de  orde  stellen.     • Voor  een  effectieve  ontwikkeling  van  duurzaam  toerisme  binnen  WaalWeelde,  is  het  noodzakelijk  een  document  op  te   stellen  waarin  de  visie  en  doelstellingen  kort  en  bondig  geformuleerd  zijn.  Dit  wordt  verder  geconcretiseerd  in  een   plan  van  aanpak  met  zeer  concrete  en  SMART  geformuleerde  acties.   • Informatiepersoon.  Op  provinciaal  niveau  zal  een  persoon  aanspreekbaar  zijn  voor  deze  beleidsontwikkeling.  Het  zal   een  vrije  speler  zijn,  die  overal  kansen  ziet  en  ontwikkelingen  op  eigen  wijze  ondersteunt.     • Coördinatie  van  informatiestromen.  Het  informatietraject  en  het  stimuleringstraject  zijn  bij  deze  beleidsontwikkeling   bijzonder  belangrijk.  Een  goede  afstemming  van  de  verschillende  middelen  die  de  provincie  inzet,  is  hierbij  essentieel.     • Langdurig.  Veranderingen  in  het  functioneren  van  de  partners  van  WaalWeelde  ten  aanzien  van  duurzame  toeristische   beleidsontwikkelingen  hebben  tijd  nodig.     • Financiering.  Zonder  financiële  middelen  zal  het  moeilijk  zijn  duurzaamheid  binnen  de  toeristische  sector  van  de  grond   te  krijgen.     • Monitoring.  De  provincie  zal  ook  kritisch  moeten  zijn  ten  aanzien  van  het  door  haarzelf  gevoerde  beleid  en  zal  de   effecten  daarvan  via  monitoring  in  beeld  willen  brengen.             Conclusies   De  projecten  zoals  deze  voor  de  versterking  van  het  toerisme  binnen  WaalWeelde  geformuleerd  zijn,  kunnen  in  principe   duurzaam  zijn.     Een  verdieping  is  mogelijk  op  het  gebied  van  duurzaamheid  en  toerisme  binnen  WaalWeelde.  Deze  verdieping  is  om   meerdere  redenen  gewenst:  dit  komt  de  kwaliteit  van  het  te  ontwikkelen  beleid  ten  goede,  verbetert  de  kwaliteit  van  het   toeristisch  product  en  zorgt  er  ook  voor  dat  het  product  in  de  praktijk  richting  de  consument  meer  samenhang  vertoont.     Duurzame  toeristische  ontwikkeling  binnen  WaalWeelde  biedt  veel  kansen  voor  de  verbetering  van  zowel  het  beleid,  als   het  toeristisch  product  en  de  beleving  van  de  consument.  Dit  is  echter  een  kwestie  van  lange  adem.  Een  kortstondig   project  van  een  jaar  of  twee  zal  naar  verwachting  weinig  toegevoegde  waarde  hebben.  Het  formuleren  van  een  routekaart   kan  een  volgende,  concrete  stap  zijn.          

 

 

35  

Bijlage  1,  Geïnterviewde  personen     J.  Bekhuis    

Ark  Natuurontwikkeling  

Mw.  K.  van  Amersfoort  

Gemeente  Maasdriel  

J.  Janssen  

Gemeente  Neerijnen  

R.  Schilder   Mw.  I.  Nieskens   D.  Nieuwland*)  

Gemeente  Nijmegen   Gemeente  Rijnwaarden  

Mw.  M.  Meeuwsen*)  

Gemeente  Tiel  

Mw.  J.  Hattu  

Gemeente  West  Maas  en  Waal  

Mw.  S.  Duprée  

Gemeente  Zaltbommel  

R.  de  Haan  

Kamer  van  Koophandel  

J.  Kaspers  *)  

NORT  Gelderland  

M.  Mulhof   Mw.  S.  Seuren     Mw.  S.  Riezebos   T.  Smits  

Projecten  LTO  Noord  

P.  Smits  

Recreatiemaatschappij  Stichting  Uitrwaard  

I.  Gelsing  

RECRON  

F.  Vorselman  

Regio  Rivierenland  

Mw.  H.  Oosting  

Regionaal  Bureau  voor  Toerisme  KAN  

R.  de  Bruin  

Regionaal  Bureau  voor  Toerisme  Rivierenland  

G.  van  Scherrenburg  

Staatsbosbeheer  

R.  Kwant     *)  telefonisch  gesproken  

Stadsregio  Arnhem  Nijmegen  

Provincie  Gelderland  WaalWeelde     Radboud  Universiteit  

Bijlage  2,  Literatuur   Beleidsplannen  van  de  provincie  Gelderland  (zie  bijlage  4)   Gemeentelijke  beleidsplannen  en  coalitieakkoorden  en  plannen  van  semioverheden  (zie  bijlage  4)   Plannen  van  organisaties  (zie  bijlage  4)    

 

36  

Bijlage  3,  Projecten  die  verder  uitgewerkt  kunnen  worden     Projecten  die  tijdens  de  interviews  genoemd  zijn.       Beleid     Belang  en  rol  regio   Handreiking  gemeenten     Rol  provincie:  structureel  aansturen  van  transitieprocessen   Rol  provincie  overall  regie   Onderzoek  naar  rendement  van  natuur,  als  economische  factor   Bewustwordingsproces  in  gang  zetten   Duurzaam  recreatie  en  toerisme  in  regiocontract  met  provincie   MVO  Nederland  om  hulp  vragen     Informatie   Provincie  als  kennismakelaar:  beschikbaar  stellen   Voorlichting  voor  ondernemers   Nort  green  key  en  blauwe  vlag  hele  Waal   Hulp  gemeenten  voor  ondernemers   Bewustwordingsproces  in  gang  zetten   Voor  ondernemers:  best  practices   Sanadome  met  MVO  award:  voorbeeldfunctie  verder  inzetten   Bottom-­‐up  projecten,  maatschappelijke  ketting  reactie     Wet-­‐  en  regelgeving   Vermindering  regelgeving  door  toepassing  Green  Key   Toepassing  elektronische  ondernemers  dossiers     Financiën   Campagne  verdienmogelijkheden  toerisme   Subsidie  met  voorbestaansvoorwaarden  10  jaar   Onderzoek  naar  rendement  van  natuur,  als  economische  factor     Uitvoering   Verdieping  struinpaden   Dag  voor  duurzaamheid  en  natuur   App  voor  smartphone   Combi  van  struinroutes  met  gps   Storytelling  over  de  Waal   Integratie  rode  zit  palen  en  verdieping   Beleving  van  de  Waal  vooral  vanaf  de  wal   Stichting  zonnetrein  in  Nijmegen   Stratenmakerstoren:  natuureducatiecentrum   Nijmegen  omarmt  de  Waal:  zeer  veel  aspecten   Amfibibus  in  combi  met  stadseiland  (splashtour)  Nijmegen   Wandelnetwerk  Bommelerwaard   Streek  producten:  Betuws  best  inclusief  streekproductenroutes,     en  landgoedwinkel  Marienwaard  met  lokale  producten     Bakens  langs  de  Waal   Lesklassen  voor  scholen  in  de  uiterwaarden  

 

 

37  

 

Bijlage  4,  Analyse  van  beleidsdocumenten  

 

38  

 

39  

 

40  

 

41  

 

42  

 

43  

 

 

44