verken, herken deel DE ZZP- MAATSCHAPPIJ Te groot om te negeren

verken, herken deel

DE ZZPMAATSCHAPPIJ Te groot om te negeren

Inhoud De werkelijkheid is daar, maar…

6

Alle onderzoeken zijn er eigenlijk al........................................................................................................................... 6 Het risico van negeren of ontkennen......................................................................................................................... 7 Een ecologisch perspectief............................................................................................................................................ 8

Het ware gezicht van de zzp’er

10

De zzp-groep in al haar vormen................................................................................................................................10 Acquisitie, opdrachten en opdrachtgevers..............................................................................................................16 Professionalisering........................................................................................................................................................24 Financieel administratief..............................................................................................................................................32 Welzijn en sociale inzet...............................................................................................................................................36

Projecten en ideeën

40

Bronnen 72 Over KIZO

74

Colofon Redactie Vormgeving

Prof. dr. mr. Leo Witvliet, bestuurslid KIZO, Nyenrode Business Universiteit Robbert Brantz, algemeen directeur KIZO Drs. Lilian Boonstra, Realisatieadvies / Pr8werk Drs. Elise Schutte, onderzoeker KIZO De Haas in Vorm

ISBN/EAN

978-90-822395-0-8

Eerdere uitgave KIZO: 11-2013: Zuiver Zicht op de Praktijk onderzoeksresultaten 2013 Werk en publicaties van KIZO zijn op te vragen via www.kizo.nl. Alle bronnen die gebruikt zijn, worden verantwoord in de tekst. Een apart overzicht is opgenomen met bestaande onderzoeken en artikelen die recentelijk zijn gepubliceerd door diverse auteurs en onderzoeksbureaus. Kennisinstituut Zelfstandig Ondernemerschap Sluisplein 13a 2266 AV Leidschendam 070 - 320 64 22 [email protected] www.kizo.nl

2 | De ZZP-Maatschappij

De ZZP-Maatschappij | 3

Zonder ZZP'ers...

Zonder ZZP’ers... Hoe zou een maat– schappij zonder zzp’ers eruit zien?

De bouw bestaat grotendeels uit zzp’ers.1

‘Er wordt in Nederland niet meer gebouwd.’

‘Sportverenigingen, vrijwilligersnetwerken en buurthuizen verdwijnen.’ Driekwart van de zzp’ers is maatschappelijk actief.2

‘De WMO is onuitvoerbaar.’ Het aanbesteden en inkopen rechtstreeks bij zzp’ers is niet georganiseerd. 6

‘Werkgevers overleven de kredietcrisis niet.’ Steeds meer bedrijven maken gebruik van zzp’ers. 7

‘Het pensioensysteem verdwijnt door de illusie van het vaste contract.’ Zzp’ers maken de weeffouten zichtbaar. 8

‘Het grootste exportproduct, landen tuinbouw, leidt tot economische krimp.’

‘De kleur van creativiteit verdwijnt.’

Het aandeel zzp’ers in landen tuinbouw is hoog. 3

‘Nederland komt ver achter op onderwijs- en talentontwikkeling.’ De vakspecialist die lucht biedt aan een overspannen onderwijsteam. 4 4 | De ZZP-Maatschappij

‘Horeca verdwijnt uit het straatbeeld.’ In de horeca is 60% flexwerker. 9

De creatieve industrie bestaat vrijwel volledig uit kleine bedrijven en zzp’ers. 5

‘Werknemers houden hun vaste baan niet.’ Zonder mensen om hen heen die zonder vaste baan kunnen, waaronder zzp’ers. 10

1 Jansen, F.J. (2013). Bouw in beeld 2012-2013. Amsterdam: EIB – 2 ECHTZZP, Enquête Sociaal Ondernemerschap, https://echtzzp.nl/ articles/1541 (2013) – 3 Ybema, J.F. et al. (2013). Zelfstandigen Enquete Arbeid 2012. Hoofddorp/Heerlen: TNO/CBS – 4 Vereniging Hogescholen, Wel degelijk echte ZZP’ers in het Hbo, in: De Volkskrant, 11 april 2014 – 5 Born, J.A. van den (2013 De creatieve sector als inspirator; Wat kunnen andere ondernemingen van de creatieve sector leren? Oratie uitgesproken ter aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar creatief ondernemerschap. Tilburg: Universiteit van Tilburg. – 6 Notitie “Belastingdienst bedreigt voortbestaan 80.000 zzp’ers in de zorg” FNV Zelfstandigen/Stichting ZZP Nederland, 2014 – 7 Goudswaard, A., et al. (2014). De toekomst van flex; een onderzoek van TNO naar flexstrategieen van Nederlandse bedrijven Hoofddorp: TNO/ABU – 8 PZO-ZZP, Collectief pensioenfonds voor zzp’ers, www.pzo-zzp.nl/pensioen (2014) – 9 Goudswaard, A., et al. (2014). De toekomst van flex; een onderzoek van TNO naar flexstrategieen van Nederlandse bedrijven. Hoofddorp: TNO/ABU– 10 Ende, M. van der, et al. (2014).Vacatures in Nederland 2013; De vacaturemarkt en personeelswerving in werking, Amsterdam: UWV Werkbedrijf afd. Arbeidsmarktinformatie en -advies


De werkelijkheid is daar, maar... (overview)

De werkelijkheid is daar, maar… Er is een grote maatschappelijke beweging die aanpassing vereist op de arbeidsmarkt en in het sociale stelsel. Het gaat om brede traditionele vraagstukken die gemoderniseerd moeten worden. Hoe kan een zzp’er een gezin opbouwen en een woning kopen? Schept de zzp’er werk en is dit een serieuze oplossing voor de (jeugd)werkloosheid en hoe? Hoe past een sociaal verzekeringsstelsel in de flexibiliserende maatschappij? Hoe ziet de pensioenopbouw in de toekomst er uit? Moderne vraagstukken die ook maatschappelijk bewegen zijn er eveneens. Wat zijn de nieuwe gewoontes als gevolg van de exponentieel groeiende technologische mogelijkheden? Wat zijn de individuele veranderingen en waar komen ze psychologisch vandaan? Wat is er sociologisch gewenst vanuit de zzp’er als het gaat om samenwerkingen en collectieven? Zakelijke dienstverleners zitten te springen om informatie en trends. Defensie werkt met reservisten en vraagt zich af of de zzp’er met zijn ondernemende instelling passend kan zijn in de militaire cultuur en de uitzendwereld broedt op haar nieuwe rol. Ook dit roept weer vragen op. Welke maatschappelijke rol wordt verwacht van commerciële partijen als banken, verzekeraars, telecomproviders en uitzendbureaus? Maar ook de non-profit sector zal zich moeten aanpassen. Hoe faciliteren schoolopleidingen, gemeentelijke instanties en overheid dit deel van de arbeidsmarkt? De verandering is er al en is gaande. Ook is volstrekt duidelijk dat deze verandering weerstanden oproepen, zoals het gebruikelijk en nuttig is om niet zomaar mee te waaien met opportunistische bewegingen en redeneringen. Wat niet wegneemt dat de verandering heel snel gaat en deze ook wendbaarheid vraagt van de overheid en het bedrijfsleven.

Alle onderzoeken zijn er eigenlijk al Onderzoeken uitgevoerd door belangrijke toonaangevende partijen als AWVN, TNO, ABU, EIM, Ecorys, KvK, RWW, SEO, Verwey-Jonker, FNV en CNV geven meer dan voldoende informatie over de ontwikkeling van de arbeidsmarkt, 6 | De ZZP-Maatschappij

flexibilisering en de groei van het aantal zzp’ers. Al deze onderzoeken geven zicht op een aantal actuele vraagstukken die te maken hebben met de emancipatie van de zzp’er en hoe hier mee om te kunnen gaan. Wij gaan dat niet overdoen; het is gedaan en er is meer dan voldoende informatie om beleidsmatig mee aan de slag te gaan. Als het gaat om de zzp’er is de som op dit moment belangrijker dan de losse delen. Daarom geven wij vorm aan de analyse die op meerdere plaatsen gemaakt is, met een visie op innovatie en vooruitgang. Er is sprake van een grote verandering in het werken en de beleving hoe dit zou moeten. Dit blijkt uit de resultaten van het kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek dat het afgelopen jaar heeft plaatsgevonden binnen ECHTZZP. De resultaten worden beschreven in het hoofdstuk “Het ware gezicht van de zzp’er”. We kunnen er vanuit gaan dat het zelfstandig vormgeven aan je toekomst en verantwoordelijkheid nemen voor je eigen werkzekerheid noodzakelijk is geworden. Nieuwe interacties tussen vast en flexibel zijn een gegeven. Het bedrijfsleven heeft de behoefte in te spelen op steeds sneller veranderende markten. Alles is in informatie- en kennistermen voldoende duidelijk.

Het risico van negeren of ontkennen Toch zien wij dat verantwoordelijke politici en beleidsmakers deze kennis negeren en doorgaan alsof er niets aan de hand is. Ontkennen of negeren is dan ook niet gebaseerd op een informatietekort, maar gebaseerd op (partij)belangen of - in deze tijd - bezuinigingsdoelstellingen. Het is een bewuste keuze van politici en beleidsmakers om niet welgevallige ontwikkelingen te negeren en via belangencoalities proberen de ontwikkeling tegen te gaan, gebruikmakend van alle (machts)middelen die daarbij horen. Zij gaan voort op het doodlopende pad van de maakbare samenleving. Prof. dr. P. Sloterdijk verwoordt dit als volgt: “Ze is identiek aan de geschiedenis van het protectionisme en de externalisering. De protectie richt zich altijd op een lokaal Zelf, de externalisering op een anonieme omgeving, waarvoor niemand de verantwoordelijkheid op zich neemt”. De ZZP-Maatschappij | 7


De recente vraag van de Belastingdienst naar activiteiten van zzp’ers in de zorg, het onderwijs en - volgens bronnen - in de nabije toekomst gericht op de bouw, ICT-sector en interim-management, is ook te zien als een (machts)middel van coalities die er belang bij hebben om nieuwe ontwikkelingen tegen te houden en een verouderd systeem (belangen) overeind te houden. Met gevolg dat bij zzp’ers in de zorg en in het onderwijs de VAR-verklaringen ingetrokken zijn, waardoor ze nu werkloos thuis zitten. Als voorbeelden van ontkenning verwijzen wij naar het Sociaal Akkoord en de uitwerking van onderdelen daarvan. In het kader van de sectorplannen, gericht bijvoorbeeld op kennisontwikkeling, wordt bewust de zzp’er niet meegenomen. Maar ook het pensioenvraagstuk, waar de meer integrale oplossingen al jaren voor de hand liggen en bereikbaar zijn voor zzp’ers en daar dus moedwillig buiten gehouden worden.


n Wat zijn de dieper liggende argumenten die zich onttrekken aan de oppervlakte? Of in de beeldspraak van het toneel; op de bühne zie je de uitkomst van onderhandeling, maar je weet niet zeker wat de invloed nu is van wat er achter de coulissen plaatsvindt. En maar te zwijgen over de kleedkamer, waar de spelers hun maskers afleggen en hun ware aard laten zien. Wij denken dat het focus geven aan deze inspanningen van belang is. Daarmee krijgen ideeën betekenis; zoals eigentijdse fiscale regelingen, inclusieve uitvoering aan de sectorplannen en cao’s, de positie van andere culturen en ambachtswerkers en de (inter)nationale en lokale netwerken, zoals hierachter in het boek te lezen valt.

Ontkennen, negeren of het niet “betreden van de plek der moeite” (prof. dr. A. Wierdsma) lijkt op de korte termijn succesvol, maar de geschiedenis heeft allang laten zien dat het geen duurzame strategie is.

Een ecologisch perspectief KIZO richt zich op actuele vraagstukken en wil onafhankelijk vorm geven aan onderzoek dat gericht is op de condities, waardoor het mogelijk is om gestalte te geven aan de emancipatie van de zzp’er in de arbeidsmarkt en het sociaal stelsel. De allerbelangrijkste stap daarin is het herstellen van een beeld van werkelijkheid, waarbij in de woorden van filosoof en socioloog Georg Simmel (1858-1918), de context of de ander niet meer uitgesloten wordt, maar gezien wordt als een realiteit die de toekomst(ontwikkeling) alleen maar positief kan beïnvloeden.

Robbert Brantz

Prof. dr. mr. Leo Witvliet

algemeen directeur KIZO

bestuurslid KIZO Nyenrode Business Universiteit

juni 2014

In de wetenschap dat vooruitgang gebaseerd is op het accepteren van diversiteit, blijven we zoeken naar oplossingen die het Zelf overstijgen en mogelijkheden in zich hebben van duurzaamheid. Duurzaamheid in de betekenis van aanpassend vermogen aan een zich steeds maar veranderende context. Ofwel een ecologisch perspectief waarin verandering noodzakelijk en normaal is. Onze focus zal niet alleen gericht zijn op de overheid, die een algemene verantwoordelijkheid heeft voor de ontwikkeling van de arbeidsmarkt en het zelfstandig ondernemerschap, maar ook op de belangenbehartigers, die eveneens ieder hun eigen (Zelf) strijd voeren. n Wat zijn de achterliggende redenen dat in de belangenbehartiging van de zelfstandige professional, bijvoorbeeld in de SER, de verdeling gebaseerd is op het klassieke onderscheid tussen werkgevers en werknemers? 8 | De ZZP-Maatschappij



Het ware gezicht van de zzp’er In de praktijk is het erg lastig gebleken om tot een sluitende definitie te komen voor de groep zzp’ers. De groep is divers en niet in een paar regels te vatten. Dit hoofdstuk begint met een beschrijving van de diverse typen zzp’ers die zichtbaar zijn in de ZZP-Maatschappij. Los van het begrip heeft de zzp’er een aantal vaardigheden nodig om te kunnen overleven. Deze kernactiviteiten van het zzp-bestaan zijn acquisitie, professionalisering en financieel-administratief. Het afgelopen jaar hebben wij onderzocht hoe zzp’ers hiermee omgaan en de belangrijkste resultaten komen in dit hoofdstuk aan de orde.

De nieuwe werkende – zzp

Head

Hand

Vrijwillig

Gedwongen Acquisitie

Ondernemer

Specialist

Financieel administratief Professionalisering

Alleen

Samenwerkend

100%

Hybride

De zzp-groep in al haar vormen Zzp’ers vormen samen geen homogene groep en kunnen ook niet als zodanig worden beschouwd of onderzocht. Daarom onderscheidt het KIZO tien eigenschappen. De benoemde kenmerken kunnen samengaan om te komen tot bruikbare definities. De groep zzp’ers kenmerkt zich over het algemeen door een grote portie autonomie, een hoge arbeidsproductiviteit, maatschappelijke betrokkenheid en een flinke dosis ondernemerschap en/of kennis en vakspecialisme. De groep onderscheidt zich in diverse profielen11 en feitelijk verschilt dat niet met de arbeidsmarktverdeling bij bijvoorbeeld een ministerie, waar er van hoog tot laag verschillende rollen ingevuld worden; van beveiligingsbeambte tot aan minister.

11 Prof. dr. mr. Leo Witvliet (2013), ‘Een zorgvuldige typering en een realistisch beeld van de zzp’ers voorkomt verdere prietpraat’


Hand

Head

Vrijwillig

Vrijwillig

100%

100%

Specialist

Ondernemer

Samenwerkend

Samenwerkend

VOORBEELD 1: Om grote opdrachten te kunnen uitvoeren, is een hovenier een samenwerking aangegaan met andere hoveniers. Er is veel concurrentie en de hovenier baalt ervan dat collega’s het werk voor een schijntje verrichten. Hij wil kwaliteit leveren en zich onderscheiden. Hij doet dat door samen te investeren in duurzaam tuinieren. Zij volgen opleidingen en ontwikkelen nieuwe producten, zodat ze voorop blijven lopen. Hiervoor kregen zij een ecologisch keurmerk.

VOORBEELD 2: Een ambitieuze exthai boxer, schrijft boeken en cursussen voor o.a. de Aziatische markt. Zijn bedrijf loopt al jaren goed dankzij een groot netwerk. Hij richt zich vooral op “train de trainers” waardoor de kennis zich snel kan verspreiden. Specialiteit relatiemarketing en interculturaliteit.



De kenniswerkers – head Specialisten: Van de 800.000 zzp’ers, is ongeveer een derde gespecialiseerd in vakdisciplines waarbij management, hogere bedrijfskundige of zeer gespecialiseerde kennis ter beschikking gesteld wordt. Generalisten: Een kleine kopgroep daarboven wordt gevraagd voor zware bestuurlijke vraagstukken. De generalisten en specialisten waren eerder in loondienst en daarin niet gelukkig. Ze hadden te weinig ruimte om hun talenten te ontplooien en hun ideeën over innovatie te realiseren. Zij liepen vast in interne stroperigheid en politieke spelletjes. Deze consultants, interimmers, adviseurs, begeleiders en coaches doen veel onderzoek, volgen cursussen, gaan naar dure conferenties en congressen, schrijven publicaties, allemaal om bij te blijven in nieuwe ontwikkelingen en om zichtbaar te zijn bij potentiële opdrachtgevers.


werkten eerder vaak in loondienst en waren daarin ook niet gelukkig. Ze blijven doen wat ze deden, omdat ze houden van hun vak. Deze groep is zeer gemêleerd, zoals stoffeerders, loodgieters, tandtechniekers, timmerlieden of lassers. Een aantal groten vinden hun weg op het wereldtoneel en worden uiteindelijk leider van een grote onderneming, zoals er in de schoenenmakerij en tassenindustrie vele voorbeelden zijn. De vakmensen scholen zich bij om hun kennis op niveau te houden. Ze volgen opleidingen en zijn lid van hun branchevereniging. Dit maakt dat ze actuele kennis hebben en kunnen en willen inspelen op ontwikkelingen in de markt, om zich te onderscheiden van collega’s. Voorop blijven lopen is een must. Wat betreft hun toekomstverwachting denken ze hetzelfde werk te doen, hetzij verdiept of verbreed en dan met meer klanten.

Vrijwillig of gedwongen

In tegenstelling tot de specialisten ligt de focus van de generalisten niet op één onderwerp, maar op tenminste twee of drie. Bijvoorbeeld een projectleider in het maatschappelijk domein, die zich heeft gespecialiseerd in duurzaamheidsprojecten bij gemeenten. Kennis en ervaring in projectmanagement, duurzaamheid en maatschappelijke ontwikkelingen maakt hem wendbaar, omdat hij telkens nieuwe combinaties kan maken en zo snel kan inspelen op vragen die zich voordoen. In gesprek met opdrachtgevers komen ze tot het inzicht waar de behoefte ligt en bedenken een dienst of product om dit probleem op te lossen. De meesten denken over vijf jaar ook nog wel zzp’er te zijn, wellicht in een grotere vorm door samen te werken met andere specialisten. Of ze ontwikkelen zich door op een ander interessevlak dat zich aandient.

Het is een utopie te denken dat elke zzp’er vrijwillig begint. In de huidige arbeidsmarkt, waarbij er onvoldoende werkgelegenheid is, wordt menigeen die ontslagen is en geen werk meer kan vinden door uitkeringsinstanties in de richting van het zelfstandig ondernemerschap ‘geduwd’, al dan niet begeleid en van financiële middelen voorzien.

De vakman en ambachtswerkers – hand

‘Ben gestart na faillissement werkgever vanuit de WW. Dus met startersuitkering van UWV.’

Een deel van de zzp’ers is onder te verdelen in directe inzetbare uitvoerende mensen en gespecialiseerde vakmensen. De groep van direct inzetbare uitvoerende mensen omvat eigenlijk alle denkbare functies op uitvoerend niveau, van mensen die meewerken in de landbouw om de gewassen op tijd binnen te krijgen, tijdelijk inspringen bij zorgverleners of zich via bouwbedrijven laten inhuren. Een deel van deze banen wordt ook bemiddeld door de uitzendbranche. De groep van vakmensen oefent een ambacht uit, maakt concrete producten en werkt voor zichzelf of in kleinschalige organisaties met andere zelfstandigen. Ze 12 | De ZZP-Maatschappij

De motivatie en daarmee de kans op succes verschilt tussen vrijwillig en gedwongen. Meer onderzoek hiernaar is op zijn plaats. Waarom moet iemand zzp’er worden? Is een omscholingstraject niet een logischer reactie? Is het de rol van het UWV om iemand die al 25 jaar in loondienst zit, bij ontslag het zzp-schap in

‘Gestart vanuit WW-situatie, de beruchte groep ‘WW-fraudeurs’ van de commissie Vreeman.....;-).’ ‘Ik ben gestart vanuit de ziektewet, dus met een uitkering van het UWV.’ Bron: individuele reacties op ECHTZZP, (januari 2014)




te duwen of zijn er andere mogelijkheden? Gesprekken met diverse instanties rechtvaardigen het gezegde ‘De vraag stellen is hem beantwoorden’. Ondanks de financiële ondersteuning ervaren enkele geïnterviewde zzp’ers die op de rand van faillissement zitten, dat het financiële probleem niet opgelost is. Zij voelen dat zij niet bij machte zijn te ontsnappen aan de vicieuze cirkel die gedomineerd wordt door een gebrek aan geld en schulden. Het gevoel van menselijk falen, het continu moeten verantwoorden van de situatie, legt een loden last op deze ondernemers.

Specialist of ondernemer Is de zzp’er ondernemer? Dit is een hardnekkige discussie. Moet hij als ondernemer afgerekend worden op de normen die verbonden zijn aan het ondernemerschap, zoals het creëren van arbeidsplaatsen of het bewerkstelligen van economische groei? Of is hij een zelfstandige die ondernemende skills moet hebben om zichzelf in de reguliere arbeidsmarkt te kunnen wegzetten? Sommige zzp’ers zullen zich als start-up ontwikkelen tot ondernemer met personeel en snel niet meer vallen onder de term zzp’ers. Het merendeel is echter een ondernemende professional in de arbeidsmarkt.

Hybride Hoe verzamelt een zzp’er zijn inkomen? Hij is volledig gespecialiseerd in een vakgebied en haalt hier 100% zijn inkomen uit of hij genereert op een hybride manier zijn inkomen. Bijvoorbeeld een combinatie van het zzp-schap met een parttime baan in vaste dienst. Deze vorm is vaak te zien bij startende zzp’ers, totdat ze voldoende opdrachten hebben om volledig op het zzp-schap te richten.

Samen versus alleen Het is volstrekt zeker, dat de grootste zekerheid voor de zzp’er onzekerheid is. Dat is een bewuste keuze, maar het lijkt er op dat er toch een behoefte is aan zekerheden. Velen doen pogingen tot samenwerken. Is dit in hetzelfde vakgebied, dan ontstaat er vaak concurrentie of verschil in kwaliteitsbeleving en daarmee teleurstelling. Het onderzoek van ECHTZZP laat zien dat nagenoeg alle zzp’ers wel ergens netwerken of een samenwerking hebben. Het uitgangspunt van de zzp’er is dat 14 | De ZZP-Maatschappij

Specialist: de vakman in de zadelmakerij.

hij een eenmansbedrijf heeft en vanuit zijn individuele belangen en skills vorm geeft aan zijn ‘ondernemerschap’. De zzp’er als solist zal over het algemeen niet kunnen bestaan en daarom werkt hij in meer of minder georganiseerde netwerken van zzp’ers en van opdrachtgevers. Zelfstandig betekent niet alleen.

‘Als je zzp’er wilt zijn, weet dan dat je jezelf in een context plaatst waar je onderdeel bent van een vluchtig bestaan. Is dit niet de bedoeling en wil je zekerheid, dan moet je gewoon wat anders verzinnen. Bijvoorbeeld: Word lid van een ondernemerscoöperatie of maatschap, ga samen de markt bestormen’ Bron: individuele reactie op ECHTZZP, (april 2014)



Acquisitie, opdrachten en opdrachtgevers Zzp’ers onderscheiden zich in de mate van zelfstandigheid en onafhankelijkheid bij het aangaan van een arbeidsrelatie en het uitvoeren van werkzaamheden. Ze voorzien zichzelf van werk. Uit bestaande onderzoeken is gebleken dat acquisitie niet een geliefd onderdeel is van het zzp-bestaan. Veel zzp’ers hebben moeite om voldoende opdrachten binnen te halen. In deze paragraaf behandelen we de verschillende acquisitievormen van zzp’ers en de relatie die zij hebben met de klant of opdrachtgever.

Opdrachtgevers of klanten In alle discussies die gevoerd worden, is het van groot belang te weten dat welke industrie dan ook, is ontstaan uit het talent en intuïtie van het individu. Deze talenten en intuïties spelen een cruciale rol in de ZZP-Maatschappij. Of het nu gaat om een medewerker in de zorg of het onderwijs, om de interim manager of beleidsmedewerker. Het gaat primair om de klik die de opdrachtgever/klant heeft met de zzp’er en het vertrouwen in de toegevoegde waarde die hij of zij kan leveren.

Opdrachtgevers Twee jaar geleden is tijdens het congres “Flexibilisering van Kennis” op Nyenrode het onderscheid al gemaakt. Enerzijds gaat het om een kwantitatieve benadering, het direct kunnen inzetten van mensen in lopende bedrijfsprocessen met vak- en ervaringskennis. Anderzijds een kwalitatieve benadering, waarbij het gaat om het inzetten van unieke en vaak schaarse kennis. Flexibilisering vraagt de competentie deze benaderingen te kunnen toepassen in een concrete context. Er is een veelheid van redenen waarom bedrijven en overheidsorganisaties kennis van specialisten en hoger opgeleiden liever op een flexibele manier bijeenbrengen dan met vaste medewerkers. Vaak gaat het om projecten, om ervaring opdoen met de materie, innovaties uitproberen, ervaringskennis tijdelijk toevoegen of een tijdelijk tekort opvullen. Een reden kan ook zijn dat er geen structurele gelden beschikbaar zijn of dat er een bewuste strategie gevolgd wordt, waarbij het inhuren van gespecialiseerde kennis voor korte perioden plaatsvindt. 16 | De ZZP-Maatschappij

Waar word je meestal voor ingehuurd?

76% 31% 29% 20% 19% 11% 11%

Voor mijn specialisme dat de opdrachtgever zelf niet in huis heeft Voor mijn specialisme om het tekort aan specialisten aan te vullen In tijdelijke projecten voor steeds andere organisaties Om capaciteitstekort in te vullen In tijdelijke projecten voor meestal dezelfde organisatie(s) Als vervanging tijdens ziekte, zwangerschap, verlof van vaste medewerkers Als onafhankelijke projectverantwoordelijke tussen meerdere organisaties Bron: ECHTZZP, (september 2013)

In de klassieke arbeidsrelatie staan het dienstverband en de gezagsrelatie tussen werkgever en werknemer centraal. In de arbeidsrelaties tussen zzp’ers en organisaties zien we dat deze gezagsrelatie gelijkwaardiger is en afspraken over werkresultaten belangrijk zijn. In een onderzoek over tevredenheid en welzijn12, beschrijft 78% van de kenniswerkers de relatie met de opdrachtgever als ‘teamwork’, 13% ervaart hiërarchie op zijn werk.

Geringe betrokkenheid Hoewel de zzp’er geprezen wordt om zijn hoge verantwoordelijkheidsgevoel en motivatie, is betrokkenheid van zzp’ers bij de organisatie gering te noemen. Van de ondervraagde zzp’ers zegt 46% enige mate van betrokkenheid te voelen bij de huidige organisatie, 15,5% wil graag de rest van zijn carrière voor de huidige opdrachtgever werken. Een mogelijke reden om huidige opdrachtgevers te blijven vasthouden, kan zijn dat kenniswerkers moeite hebben om nieuwe gelijkwaardige opdrachtgevers te vinden (20% vindt dit gemakkelijk). Analyse wijst uit dat er 12 KIZO-ZZP-index (oktober 2013)



een significant verschil is tussen mannelijke en vrouwelijke zzp’ers, waarbij vrouwen (50%) vaker dan mannen (32%) aangeven een langdurige relatie te willen met hun opdrachtgever. Een verband tussen een ‘negatieve’ motivatie om zzp’er te worden (bijvoorbeeld ontslag) en een lange termijn relatie met de opdrachtgever werd niet gevonden. Naast de betrokkenheid bij de organisatie is ook gekeken naar de steun die de zzp’er ervaart vanuit de opdrachtgever. 72% Van de ondervraagde zzp’ers heeft het gevoel dat er naar zijn of haar mening wordt geluisterd. Aan de andere kant zegt 40% weinig openlijke waardering van de opdrachtgever te ontvangen voor het resultaat en wordt er in geringe mate hulp aangeboden als de zzp’er problemen ondervindt (36%). Ook worden beloftes niet altijd nagekomen door de opdrachtgever (44%).

Betere relatie met opdrachtgever gewenst Op de vraag wat opdrachtgevers kunnen doen om de relatie met zzp’ers te verbeteren, geven zzp’ers de volgende aanbevelingen: n Fatsoenlijke tarieven; n Rechtstreeks zzp’ers inhuren, niet via tussenpersonen; n Betere opdrachtomschrijving; n Duidelijke contracten; n Tevredenheid tonen over geleverd werk en de resultaten oppakken; n Regelmatig afstemmen voortgang, wederzijdse verwachtingen en resultaten; n Als volwaardige partner bezien en behandelen; n Aanbevelingen na afloop opdracht en opname in het netwerk van de opdrachtgever; n Relatie centraal stellen, werken vanuit verbinding en oplossingsgerichtheid. Na een jaar onderzoek kwamen we er achter dat er heel veel samengewerkt wordt met dezelfde zzp’ers. Net zoals er gebruik gemaakt wordt van specialistische consultancyorganisaties worden ook vaste specialisten ingevlogen. Hierbij ligt de nadruk op vast, want het blijkt een wens te zijn om aan elkaar verbonden te zijn. Ook binnen overheden is dit fenomeen algemeen bekend en lopen er vele zzp’ers met een specialisme rond die altijd op dezelfde plek en voor hetzelfde werk worden ingehuurd. Deze manier van werken biedt blijkbaar voldoende toegevoegde waarde voor de grote organisaties (al dan niet via vaste bemiddelaars) anders zou dit niet op grote schaal bestaan. Toch blijkt voor deze groep loondienst niet de oplossing, voor de opdrachtgevers ook niet, waardoor de grote vraag is of de weten regelgeving wel aansluit bij de behoeften.

Klanten De vakmensen en ambachtswerkers leveren diensten en producten voornamelijk 18 | De ZZP-Maatschappij


aan consumenten, de klant. Zij zijn over het algemeen zeer tevreden met hun huidige klandizie. 61% Geeft aan ze als bestaande klant te willen behouden, blijkt uit het onderzoek naar de tevredenheid en welzijn van zzp’ers13. De betrokkenheid bij de klant (47%) ligt op gelijk niveau als dat van de kenniswerker. Verder komt naar voren dat vakmensen (60%) weinig moeite hebben om bestaande klanten vast te houden, maar het wel lastig vinden om nieuwe klanten binnen te halen (41%). Het MKB ziet de zzp’ers vaak als concurrent. Vele zzp’ers acteren onzichtbaar vanuit huis, buiten het toezicht van handhavers die de groei niet aankunnen. Het kantoor is ingesloten in de binnenzak (smartphone) en er zijn nieuwe manieren van verkoop van diensten en producten. Ook hierbij kan de vraag gesteld worden of de zzp’er wel concurrent is en niet veel meer een bondgenoot.

Rechtstreekse acquisitie Bij 75% van de zzp’ers is de oude werkgever de eerste klant of verantwoordelijk voor de eerste klanten14. Ook blijkt dat starten als zzp’er echt niet over een nacht ijs gaat. Als zij starten, gebruiken zij de eerste 3 maanden om gesprekken te voeren om de behoefte in de markt te achterhalen of aan te scherpen en hiermee zichzelf bekend te maken en te positioneren. Koud klanten benaderen heeft doorgaans weinig nut, zeker als starter zonder naam in de markt. Ook adverteren levert weinig op. Er zijn agressieve adverteerders waarin menig startend zzp’er zich vergist. Hoewel 49% binnen een week al in een opdracht zit, duurt de aanloop om zzp’er te worden gemiddeld 6 maanden voordat daadwerkelijk de stap genomen wordt15.

‘Een paar maanden na mijn officiële start, kreeg ik een tip van mijn oude baas. Onderdeel van het netwerken is dat ik contact onderhoud met mensen met wie ik heb gewerkt. In het begin vanuit zakelijk oogpunt, nu omdat ik het leuk vind om mensen te spreken. Het is belangrijk om te blijven netwerken, ook als je een goede opdracht hebt.’ Daan van Reenen, interview ECHTZZP, (oktober 2013) 13 KIZO-ZZP-index, (oktober 2013) 14 Resultaat op basis van 50 interviews met zzp’ers (ECHTZZP, 2013-2014) 15 ECHTZZP, (januari 2014)




Hoe lang heeft het geduurd, sinds je bent gestart als zzp’er, voordat je jouw eerste klant/opdrachtgever had?

<1 week

1-2 weken

3-4 weken

49% 12% 8%

Het beste presteren de zzp’ers die zich niet focussen op andere zzp’ers, maar zich begeven in het netwerk van de opdrachtgever, van de leveranciers tot de klanten van de potentiële opdrachtgever. Niet iedereen slaagt erin om een netwerk te bouwen, te onderhouden of om zichzelf goed in de markt te zetten. Voor de gedwongen zzp’ers (2%)17 is het een grote kluif om de frustratie van het ontslag te ontworstelen en om te zetten in een positieve drive het vak zelfstandig verder uit te voeren.

1-2 maanden

3-4 maanden

5-6 maanden

>6 maanden

10%

8%

5%

8%

Bron: ECHTZZP, (januari 2014)

De uitdaging zit dus niet bij de eerste klant, die in vele gevallen zelfs de toekomstige enige klant zal blijven. Met name bij de kenniswerkers en interim-managers zien we een cirkel van één tot maximaal drie opdrachtgevers waarbinnen de zzp’er zijn werkzaamheden aanbiedt. Voor zzp’ers ligt de uitdaging er om na die eerste klant nieuwe klanten bij te krijgen en het netwerk zodanig te organiseren dat er een inkomstenstroom blijft.

‘Waarom drie opdrachtgevers als je met één meer dan voldoende werk hebt?’

Bron: individuele reactie op ECHTZZP, (april 2014)

Acquisitienetwerken met opdrachtgevers/klanten Een goede naam hebben en houden, vakinhoudelijke kennis bijhouden, nieuwe producten bedenken en in de markt zetten en netwerken met collega’s en bekende onbekenden. Dat is waar de zzp’ers 24/7 druk mee zijn om opdrachtgevers de kwaliteit en nieuwe inzichten te kunnen leveren waarmee zij verder komen. 80% Is herhalingsaankoop . Er is een vertrouwensband ontstaan, de zzp’er kent de organisatie en mensen goed. Dit scheelt in werktijd en doorlooptijd. Oude werkgevers en opdrachtgevers zijn de grootste bron van inkomsten voor generalistische zzp’ers. De vakspecialisten hebben vaak veel meer kortlopende klanten en moeten het hebben van mond-tot-mondreclame of gezamenlijke lokale kortingsacties. 16

16 Resultaat op basis van 50 interviews met zzp’ers (ECHTZZP, 2013-2014)


Voor sommige vraagstukken heeft de opdrachtgever geen idee wie in te schakelen. Dan maken zzp’ers die in naamsbekendheid hebben geïnvesteerd een goede kans. De generalisten hebben zich zorgvuldig gepositioneerd in artikelen in vakbladen en de pers, optredens, als schrijver van boeken of als spreker bij conferenties. Ook via LinkedIn of Twitter kan de opdrachtgever hen traceren. Specialisten komen in de lokale of regionale pers met acties of bijzondere gelegenheden. Ook doen zij mee aan wedstrijden om hun vakmanschap te tonen en te testen. Of naamsbekendheid altijd een garantie is voor kwaliteit en resultaat? Als je je verhaal niet waarmaakt, ben je als zzp’er snel van het toneel verdwenen.

Acquisitienetwerken van zzp’ers Zzp’ers ervaren netwerken zowel positief als negatief. Ruim 30% van de zzp’ers uit de onderzoeksgroep beschouwt dit als de beste investering, maar voor sommigen levert netwerken te weinig op. Zo zijn vrienden en familie niet altijd de beste ambassadeur voor de zzp’er. Hier volgen een aantal uitspraken van zzp’ers uit de onderzoeksgroep over hun slechtste investering18:

‘Praten met mensen waar je geen klik mee hebt tegen beter weten in.’ ‘Vrienden en kennissen; zij bleken mij pas het vertrouwen te gunnen toen ik me al bewezen had als ondernemer. Mijn eerste opdrachten kwamen van onbekenden.’ ‘Netwerkborrels en netwerkkoffie - het levert wel leuke contacten op maar zeer zelden werk/inkomen.’ ‘Investeren in contacten waar je niks uit haalt en waar je niks voor terugkrijgt. Als in ‘trekken aan dode paarden’.’ ‘Abonnement op website om ondernemers met ondernemers in contact te brengen.’ 19 17 Definitie gedwongen zelfstandigheid: “Mijn werkgever wilde dat ik als zelfstandige ging werken” overgenomen uit Zelfstandige Enquête Arbeid 2012. TNO/CBS (2013) 18 ECHTZZP (januari 2014) 19 individuele reacties op ECHTZZP, (januari 2014)




‘Samen met twee andere collegaondernemers hebben we een ondernemersnetwerk opgezet, met als doel om samen te werken en elkaars ambassadeur te zijn. Ook zit er een stukje kennisdeling en inkoopvoordeel in, maar de focus ligt op het netwerken om elkaar in werk te voorzien.’

een samenwerkingsafspraak. Toch maakt de uitzendbranche nog maar mondjesmaat gebruik van de groep zzp’ers. Wet- en regelgeving sluiten onvoldoende aan om de samenwerking tussen zzp’ers en het uitzendwezen zonder onverwachte risico’s aan te gaan. De interpretatie van de VAR en de discussie over schijnzelfstandigheid belemmeren innovaties in deze richting.

‘Loondienst (bepaalde tijd) / freelance / ZZP, wat is het verschil? Volgens mij moet daar meer over bekend worden. We leven in een samenleving waarbij het verschil absoluut aan het vervagen is.’ Individuele reactie op ECHTZZP, (april 2014)

Winnie Weintré, interview ECHTZZP, (april 2014)

Acquisitie via social media en online netwerken Naast de fysieke netwerken nemen onlinenetwerken een belangrijke plaats in binnen de acquisitie activiteiten van zzp’ers. Facebook wordt gebruikt door de zzp’ers die een eigen winkel hebben en waar zaken en privé duidelijk vermengd zijn. Heel veel zzp’ers die starten, openen gelijk een Facebookpagina en verzamelen vrienden en likes om hun nieuwe passie kracht bij te zetten. LinkedIn is bij uitstek het middel voor de meewerkende zzp’ers om contacten te leggen en connecties te maken met (potentiële) klanten en opdrachtgevers. In een rondvraag op ECHTZZP, zegt 74% LinkedIn te gebruiken. Uit een vervolgvraag blijkt dat LinkedIn voor 31%20 van de zzp’ers een middel is om vindbaar te zijn voor klanten. LinkedIn is naast een netwerktool tegelijkertijd een soort CV databank.

Bemiddeling en uitzendbureaus De uitzendsector beweegt zich steeds meer op het terrein van dienstverlening aan de zzp’er. Vele facetten die de uitzendonderneming biedt, zouden als shared service tegen betaling afgenomen kunnen worden. De zzp’er kan zijn netwerk gebruiken en bij een opdrachtgever een uitzendkracht kunnen aanleveren via

‘In mijn optiek heeft acquisitie doen weinig zin. Laat gewoon zien wie je bent en wat je kan. Als mensen een goed gevoel bij je hebben, komen ze vanzelf naar je toe.’ Jürgen de Clercq, interview ECHTZZP, (oktober 2013)

20 ECHTZZP (juni 2013)




Professionalisering

passie grensoverschrijdend is. Het beroep doen op rechten is veel minder belangrijk dan de plicht aan zichzelf om maximaal in het vak te kunnen werken. De bijzondere beroepen en de ambachten ontlenen hun hele identiteit aan passie voor het vak en de maatschappelijke noodzaak hiervan wordt niet gezien maar is daar.

Onder professionalisering vallen alle activiteiten die tot doel hebben kennis en vaardigheden te verbeteren en verder te ontwikkelen. Dat professionalisering duidelijk verder gaat dan het behalen van een diploma of certificaat, blijkt uit de vele interviews21 met zzp’ers. Ook het topsectorenbeleid en de stimulering van opleiding om opdrachten te blijven vinden in de arbeidsmarkt is een heel actueel issue. In dit hoofdstuk aandacht voor professionaliteit, opleidingen, opleidingsbehoefte, kennisnetwerken en innovatie.

De professionaliteit komt het meest tot uitdrukking in het hebben van een eigen website, visitekaartje, (online) cv en bedrijfslogo.

Hoe wil jij als zzp’er gezien worden door jouw omgeving?

Meerdere onderzoeken hebben laten zien dat de motivatie om als zelfstandige te willen functioneren te maken heeft met het vorm kunnen geven aan een eigen professionele positie, dat men het betuttelende werken in organisaties beu is en dat men als zelfstandige volledig kan doen waar hij of zij goed in is. De zzp’er streeft meesterschap na op het vakgebied (61%) en zoekt diezelfde zzp’er op om het soortgelijke te doen op een ander gebied. Volledig in lijn met de rol die zzp’ers vervullen, dat de kansen liggen in het invullen van de behoefte naar verdere nichevorming, specialismen en kleinschaligheid. Passie voor het vak staat bij de meerderheid centraal en is ook hetgeen waar de erkenning in wordt gezocht. Het onderzoek naar imago en identiteit22 geeft mooie inzichten dat juist de 21 Resultaat van 50 interviews met zzp’ers (ECHTZZP, 2013-2014) 22 ECHTZZP onderzoek (december 2013)


n Kwaliteit leveren en afspraken nakomen (betrouwbaar) n Doen waar je goed in bent (specialist) n Service verlenen er 110% zijn (betrokken) n Mezelf en autonoom/onafhankelijk zijn (stabiel)

Hoe etaleer jij jouw professionaliteit? (meerdere antwoorden mogelijk)

61% Meester in vakmanschap

16,5%

Eigen website

74%

Zeldzame specialist

Visitekaartje

67%

13%

(online) CV

55%

Ik hecht hier geen waarde aan

Bedrijfslogo

42%

Door cursussen te geven

26%

Certificering / keurmerk

25%

Door mee te doen aan blogs

16%

7% De grote vernieuwer

2,5% Super ondernemer

Bron: ECHTZZP, (december 2013)

Professionaliteit en imago

Om als zzp’er serieus genomen te worden, is een grote groep (48%) continu bezig met identiteit en imagovorming. Het beeld dat uit de vele reacties naar voren komt, is dat het imago ontstaat door een betrouwbaar, specialistisch, betrokken en stabiel persoon te zijn die in staat is mee te denken en kennis te delen.

Telefoonservice

6%

Bron: ECHTZZP, (maart 2014)




en richting te krijgen over de mogelijkheden die er allemaal zijn in het ondernemerschap. Daarmee werd een grote behoefte aan reflectie gesignaleerd.

Opleidingsbehoefte In de ZZP-Maatschappij gaat opleiding veel verder dan een diploma of titel. Het gaat juist om de ervaringen, (ondernemers)vaardigheden en het vakmanschap. De persoonlijke groei en verandering ligt in de behoefte aan verdere ontwikkeling in acquisitie (66%), netwerken (63%) en ondernemerschap (46%)23. Veel zzp’ers geven aan dat het ontbreken van tijd en een te hoge prijs doorslaggevend zijn om geen opleiding te volgen buitenshuis24. Verder sluit veel aanbod niet aan bij de behoefte: de inhoud is al bekend, is te theoretisch en te weinig op de praktijk gericht of de inhoud sluit niet aan bij de huidige ontwikkelingen, ook niet bij het werken als zzp’er en is dus achterhaald. Toch is er ook aanbod dat aansluit en wordt gevolgd, met verschillende beweegredenen:

Wat zijn voor jou de drie belangrijkste redenen om voor een bepaalde opleiding of training te kiezen? Verwachte baten van de opleiding

55%

Noodzakelijk om mijn vak te kunnen blijven uitoefenen

54%

Verhoging van het aantoonbare opleidingsniveau

41%

Flexibel te volgen opleiding

32%

Te investeren tijd in een opleiding

24%

In contact komen met andere zzp’ers

24%

Kosten van de opleiding

20%

Mogelijkheid opleiding online te volgen

20% Bron: ECHTZZP, (maart 2014)

De ondernemersvaardigheden staan wel ter discussie. Bijna 35% vindt het aanbod onder de maat en van de geïnterviewde zzp’ers waarbij het tegenzat is het duidelijk dat ondernemen niet vanzelf gaat. Opvallend was hoeveel van de zzp’ers die het niet overleefden zonder steun van de BBZ-regeling al een UWV of DWI achtergrond hadden. De geïnterviewde zzp’ers waren blij begrip te krijgen 23 ECHTZZP, (december 2013) 24 ECHTZZP (maart 2014)


Hoe beoordeel jij de kwaliteit van het huidige scholingsaanbod voor zzp’ers? Goed Voldoende Onvoldoende

Kwaliteit van aanbod gericht op vakkennis

Kwaliteit van aanbod gericht op ondernemersvaardigheden

9%

5%

22%

34% 61%

69%

Bron: ECHTZZP, (maart 2014)

‘Ik mis steeds de rol van emoties en drijfveren in het ondernemerschap in de opleidingen. Leren hoe je het moet doen is leuk, maar wat doe je als je steeds blijft vastlopen?’ Bron: individuele reactie op ECHTZZP, (maart 2014)

Opleidingsaanbod sluit nog niet aan Vanuit het traditionele van het ambachtsvak zijn er ontzettend veel opleidingen niet alleen voor studenten, maar ook die door industrieën worden gegeven aan professionals, om te kunnen omgaan met innovaties en nieuwe producten. Een voorbeeld is de Microsoft Certified System Engineer, die alleen maar met deze software kan werken. Het opleidingsaanbod voor andere zzp’ers kan via de reguliere onderwijsinstellingen plaatsvinden. Binnen de Hogescholen gaan geluiden op dat er lesgegeven moet worden in zelfredzaamheid. Zelfs sommige opleidingsinstellingen geven aan dat ze de afgeschafte algemene ondernemersvaardigheden diploma-eisen gewoon aanleren. Dat blijkt wel uit bijvoorbeeld de Rock Academie in RotterDe ZZP-Maatschappij | 27



dam, waar de muzikanten leren om op verschillende manieren een inkomen te vergaren en bewust gemaakt worden van het gegeven dat het combineren van bijvoorbeeld lesgeven en spelen in een band voor velen het businessmodel is om een inkomen te vergaren.

Vanuit de gesprekken met zzp’ers hebben we meer beeld van de type netwerken waarin ze zich begeven. Vaak maken ze onderscheid in twee soorten netwerken: een netwerk van potentiële opdrachtgevers en een netwerk van gelijkgestemden. Het meeste contact met andere specialisten is bij netwerken (69%). De motivatie om naar een netwerk te gaan is voor 46%26 het delen van kennis en ervaringen. Niet voor niets investeert een grote groep zzp’ers jaarlijks in netwerken (26% >€500)27.

Dat initiatief van de onderwijsinstellingen is nog lang geen gemeengoed. Veel instellingen worstelen met het fenomeen zzp. Uitgaande van het feit dat 12%25 van de arbeidsmarkt uit zzp’ers bestaat, is het zzp-schap een meer dan serieus alternatief dat een vaste plek moet krijgen in het onderwijsaanbod. Het is voor een student relatief simpel om aan de slag te gaan als zzp’er en een trend die in het zoeken naar werk juist gestimuleerd moet worden, in onze optiek. In een noodkreet van het OOZZP, een samengestelde groep van zzp-organisaties in Nederland, heeft een ruime vertegenwoordigende groep van zzp’ers in een brief aan de Stichting van de Arbeid (zie pagina 45) gevraagd om ondersteuning van de zzp’er. Omdat de eigen investeringen van zzp’ers niet worden gezien als cofinanciering zit de boel op slot. De omdraaiing heeft al plaatsgevonden op Europees niveau, maar Nederland blijft hierin achter. Het is ruimschoots onderzocht wat de investeringsbereidheid is van zzp’ers in opleiding en netwerken. Op basis van de cijfers is dat meer dan er voor werknemers beschikbaar wordt gesteld. Investeren in opleiding is een basisbehoefte voor de zzp’ers. Er zijn beroepen die alleen maar als zzp’er uitgevoerd kunnen worden. Dat benadrukt nogmaals de noodzaak van een maatschappelijk verantwoorde manier van positionering van de onderwijsbehoefte.

Hoeveel euro besteed jij gemiddeld per jaar aan vakgerichte opleiding en/of cursussen?

Waar heb jij het meeste contact over je vak met andere specialisten?

> €1.000

€0

25% 19%

18%

69%

Bij opdrachtgever

45%

Kantoor

22%

Thuis

20%

Flexibele werkplek

15% 9% Bron: ECHTZZP, (maart 2014)

€1 – €500

Bron: ECHTZZP, (februari 2014)

25 Bosch, N., Roelofs, G.,Vuuren, D. van & M. Wilkens (2012). De huidige en toekomstige groei van het huidige aandeel zzp’ers in de werkzame beroepsbevolking. CPB.


Bij netwerken

Horeca

38%

€501 – €1.000

Kennisnetwerken

‘Met een groep therapeuten (andere zzp’ers) hebben we een gemeenschappelijke website opgericht met informatie over wat wij doen. We komen bij elkaar en houden vanuit de verschillende beroepsgroepen intervisie en bijeenkomsten, zodat we kwalitatief goed werk kunnen blijven leveren. Je leert van elkaar, en we kunnen hiermee een grote groep patiënten bereiken.’ Maria de Graaff, interview ECHTZZP, (augustus 2013) 26 ECHTZZP, (juli 2013) 27 ECHTZZP, (februari 2014)




‘Ik zoek naar een middenweg tussen maatwerkproductie en mijn eigen creatie waar klanten nog wel de mogelijkheid hebben om een kleine aanpassing te kunnen doen.’

Innovatie In een recent verschenen Engelse studie naar “The role of freelancers in the 21st century British economy” wordt de 21ste eeuw gekenschetst als de eeuw waarin het innovatieve vermogen dat bij de zelfstandigen aanwezig is, van grote betekenis is voor het bedrijfsleven. Het beeld bestaat dat menig zzp’er zich niet ontwikkelt of opleidingen volgt. Het tegenovergestelde blijkt waar. Nauwgezet houdt de zzp’er zijn vakkennis bij en ontwikkelt hij zijn sociale vaardigheden in de praktijk, waar bedrijven gretig gebruik van willen maken. De zzp’er doet dat individueel of in samenwerking met vakgenoten, maar ook samen met opdrachtgevers. Iedereen ziet technologie als grootste beïnvloeding die het werk gaat veranderen.28 Het is online, digitalisering en informatie die de boventoon voeren. Daarbij wordt opleiding, media en op afstand werken genoemd, maar ook automatisering van onderdelen van het werk (o.a. belasting, vertaling en overheidsbesparing). De innovaties als de zelfrijdende auto’s en bijvoorbeeld Google Glass zijn niet genoemd. De dienstverlening en de online mogelijkheden zijn de innovaties waar zzp’ers alert op zijn. Op grote schaal denkt 89% dat het werk zal toenemen of sterk zal veranderen als gevolg van innovaties.

Barbara Teulings, interview ECHTZZP, (maart 2014)

De opkomst van nieuwe technologieën als 3D-printing - die een hoger Do It Yourself gehalte meebrengen - laat ook zien dat talent en inzicht nodig blijft. Ook al kan iedereen straks zijn eigen kleding printen, dan zijn er nog steeds kledingontwerpers met skills nodig die de bestanden verkopen waarmee dat kan. Ervan uitgaande dat het verzinnen van een innovatie een individueel gegeven is dat samen in de markt gezet moet worden, maakt de passievolle krachten van een groepje zzp’ers een vrije vorm die vooralsnog volledig ontkend wordt. Het geld dat geïnvesteerd wordt in innovatie komt zelden terecht bij zzp’ers.

‘Mijn startkapitaal is feitelijk het kunstenaarsnetwerk. Het kost niks, maar daar heb ik dertien jaar veel tijd in geïnvesteerd.’ Mirjam Wintermans, interview ECHTZZP, (april 2014) 28 ECHTZZP, (december 2012)




Financieel administratief Zzp’ers hebben te maken met boekhouding, belastingen, verzekeringen en andere financiële zaken. Een van de conclusies uit bestaande rapporten is dat de zzp’er zijn kennis over financiën en pensioen vaak te hoog inschat. Is het terecht dat hij een stempel opgedrukt krijgt dat hij onvoldoende financieel inzicht heeft? Of wordt het hem vanuit de wetgeving en politiek en door financieel dienstverleners te moeilijk gemaakt om een goede afweging te maken? In dit hoofdstuk worden drie (on)zekerheden behandeld: pensioen, arbeidsongeschiktheid en hypotheekverstrekking.

(Collectief) Pensioen Pensioen is een maatschappelijk kapitaal waarbij de complexiteit van het product en het gebrek aan automatisme zorgt voor een discriminatie van heel veel groepen kleine ondernemers, ook binnen het MKB, daar waar het geen directeur grootaandeelhouder betreft. Het is dan ook verwonderlijk dat pensioen gekoppeld wordt aan de zzp’ers als probleem; pensioen is een Nederlands maatschappelijk probleem en wel een van methodes en vergrijzing. De zzp’er doet te weinig aan pensioen, is de conclusie uit vele onderzoeksrapporten. Vervolgens loopt de discussie of er een verplichtstelling van pensioen moet komen, maar die mening wordt niet breed gedeeld29.

Misschien is pensioen wel het enige dossier waar de 800.000 zzp’ers tot grote angsten oproepen bij de machtigste lobbyorganisaties van Nederland. Kan een uitgeleide van alle pensioengelden van zzp’ers leiden tot het omvallen van enkele grote spelers in de pensioenwereld? Toch is het volstrekt helder: n 1e peiler pensioen – AOW n 2e peiler pensioen – opgebouwd in de onderneming n 3e peiler pensioen – het extraatje Uit de reacties komen geluiden over een verhoging van de AOW en een collectief pensioen voor zzp’ers. Dat blijkt in de praktijk niet zo makkelijk te organiseren. Pensioen is van origine een contract tussen werkgever en werknemer, en de steeds groter wordende groep zzp’ers past niet in dit plaatje. De huidige regelingen zijn niet flexibel en als er even geen geld is vervallen gelijk allerlei dekkingen. Dat is waar veel zzp’ers over struikelen, want de inkomsten zijn nou eenmaal niet elke maand hetzelfde. Komt er ooit een flexibele pensioenoplossing? Zo niet, dan rest niets anders dan te blijven werken. Voor de zzp’ers beslist geen schrikbeeld, blijkt uit de meningen van de geïnterviewde zzp’ers. Ze verwachten dat zij voor altijd zzp’er zullen blijven. Zij veronderstellen dat tegen die tijd er geen pensioen meer is en vinden het zonde om in dit niet werkende systeem te investeren.

‘Sorry, ben zzp’er geworden voor de vrijheid, niet om er rijk van te worden of een pensioen op te bouwen... Daarnaast, ik zie me op m’n 65ste echt niet alles neerleggen en stoppen met werken.’

29 ECHTZZP, (november 2013)


4% Transparantie 4% Basisinkomen 4% Goed rendement 3% Vrijheid 3% Nabestaandenpensioen 5% Overig

6% Lage kosten

6% Geen idee

8% Waardevast

17% Flexibiliteit

Individuele reactie op ECHTZZP, (november 2013)

33% Zekerheid

‘Pensioen is geen zekerheid. Hoewel het ‘verkocht’ wordt en werd als een zekerheid wordt het met hetzelfde gemak afgebroken waar je bij staat.’

Stel jij neemt deel aan een pensioenregeling voor zzp’ers, wat vind je het allerbelangrijkste dat geregeld moet zijn?

7% Niks, regel het zelf

Bron: individuele reactie op ECHTZZP, (november 2013)

De pensioendiscussie voor zzp’ers heeft te maken met de marktwerking en niets anders. Als de zzp’er zijn pensioen mag opbouwen in de tweede peiler (alsof hij werknemer is van een onderneming), dan betekent dat ook dat zzp’ers hun pensioen meenemen naar hun eigen pensioenfonds als dat beter is dan dat bij de pensioen bij eerder opgebouwde werkgevers.

Bron: ECHTZZP, (november 2013)




(Collectief) Arbeidsongeschiktheid – sociaal verzekeringsysteem Het eerste wat zzp’ers zeggen over arbeidsongeschiktheid, is dat het duur is om te verzekeren. Meer dan de helft kan het zich financieel toch veroorloven om dit risico af te dekken30. Vaak wordt ‘het gezin moet door gaan als ik wegval’ genoemd als reden om een arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten. Het deel van de zzp’ers dat onverzekerd rondloopt, kan het niet betalen. Of zeggen geen verzekering nodig te hebben, omdat het salaris van de partner alleen al voldoende is. Tot slot heb je de zeer positief ingestelde zzp’ers die vinden dat de kans op langdurig ziekte of arbeidsongeschiktheid zo klein is, dat mocht er toch iets gebeuren er vast een andere uitweg is. Op de vraag welke risico’s zzp’ers collectief willen verzekeren, kregen wij als antwoord: breng iedereen terug naar een betaalbare (collectieve) arbeidsongeschiktheidsverzekering (63%). Het begrip collectief moet nader onderzocht worden, want in het kader van de wet van de grote getallen liggen hier toch de kansen voor de verzekeringsmaatschappijen in Nederland. Is het dan niet aan de verzekeringsmaatschappijen om beroepscollectieven te stimuleren om het sociale verzekeringssysteem voor zzp’ers commercieel te ondersteunen? Of moeten we eerder denken aan een maatschappelijk rekening-courant, wel geregeld door de overheid die rekening houdt met de positie van de arbeidsongeschikte zzp’ers?

Welke risico’s zou je graag door middel van een collectieve aanpak willen verkleinen? Ziekte/Arbeidsongeschiktheid (arbeidsongeschiktheid)

63%

Verlies van inkomen (inkomensrisico)

32%

Ongelukken bij jezelf (overlijdensrisico/ongevallenrisico)

21%

Conflicten met klanten (rechtsbijstandrisico)

18%

Niet betalende klanten (kredietrisico)

14%

Ongelukken bij jouw klanten (aansprakelijkheidsrisico)

12%

Verlies van vermogen (vermogensrisico)

9%

Verlies van computer of inventaris (schade/diefstal)

5%

Geen

22%

Een jarenlange langdurige samenwerking kan abrupt eindigen door een ziekte, waarbij na de vervanging de zakelijke relatie met de klant/opdrachtgever niet meer bestaat. Een tweede groep waar sociale zekerheden relevant voor zijn, betreft de groep zzp’ers die werken in een schijnconstructie of zichzelf voor een te laag tarief in de markt zetten. Buiten het verdringingsaspect waar vakbonden en uitzendbureaus zich in dit soort gevallen druk over maken, kan het verstandiger zijn voor deze zzp’ers om onder een uitzend-CAO te gaan werken. Het beroepsgroepenidee van het NCSI (zie pagina 71) is dusdanig kansrijk dat schijnconstructies gewoon reguliere constructies worden, onderhandelbaar binnen een collectieve sociale context.

Kopen of huren? In de actualiteit speelt dat hypotheken voor zzp’ers maar moeilijk te regelen zijn, terwijl 79%31 aangeeft een eigen woning te willen kopen. De meest genoemde argumenten op een rijtje: n Fijn om iets in eigendom te hebben; n Pensioen voor later; n Lagere maandlasten dan bij huren; n Meer vrijheid. Voor 85% van de zzp’ers in de onderzoeksgroep geldt dat ze al in bezit waren van een koophuis voordat ze zzp’er waren en geen moeilijkheden hebben ervaren. Meer onderzoek is dus gewenst om zicht te krijgen op de problematiek van de huidige woningmarkt voor zzp’ers die een huis willen kopen of huren. Een grote belemmering die genoemd wordt door zzp’ers met betrekking tot kopen, is dat ze te weinig inkomsten hebben (29%)32. In 2013 heeft het Platform Zelfstandig Ondernemen aandacht gevraagd voor de problematiek rondom de hypotheekverstrekking voor zzp’ers. De minister voor Wonen en Rijksdienst heeft als antwoord daarop in een brief aan de Kamer aangegeven breed onderzoek uit te voeren naar de positie van zzp’er en flexwerkers op de woningmarkt. De minister schrijft ook in deze brief dat hypotheekverstrekkers een eigen risicoafweging maken in hoeverre ze gebruik maken van de geboden mogelijkheden en derhalve er meer inzicht moet komen in welke mate hypotheekverstrekkers gebruik maken van de mogelijkheden die er zijn om hypotheken te verstrekken aan zzp’ers. Op een pilot van ABU en VEH na zijn er geen onderzoeksresultaten bekend gemaakt.

Bron: ECHTZZP, (april 2014) 30 Resultaat op basis van 50 interviews met zzp’ers (ECHTZZP, 2013-2014)


31 ECHTZZP (november 2013) 32 ECHTZZP (juli 2013)



Welzijn en sociale inzet

Welzijn

Onderzoek33 heeft aangetoond dat zzp’ers meer tevreden zijn met hun werk dan werknemers in loondienst. Variatie in werk, vrijheid en flexibiliteit spelen hierin een belangrijke rol. Dit hoofdstuk gaat over het welzijn en de maatschappelijke betrokkenheid van zzp’ers.

Voor de kenniswerker sluit de eerdere werkervaring beter aan op de toekomstige professie (88%) dan voor de vakmensen (65%). Daarbij vindt bijna 90% van de vakmensen dat zij grotendeels of volledig voldoen aan de eisen die het werk aan ze stelt. Dit percentage ligt voor de kenniswerkers een paar procentpunten hoger. Deze groep behaalt ook vaker de gestelde doelstellingen in het werk (73% kenniswerkers tegenover 67% vakmensen).

Tevredenheid en welzijn

De score op welzijn is zowel voor de vakmensen als kenniswerkers een 8,3 uit 10.

In 2013 is onderzoek gedaan naar welzijn en werktevredenheid van zelfstandige professionals en de scores hieruit zijn gevormd tot een ZZP-index. De ZZP-index is overgenomen van een wetenschappelijk onderzoek34, in 2009 ontworpen door prof. dr. Tui McKeown verbonden aan de Monash Universiteit Australië en is in 2013 beschikbaar gesteld aan KIZO. De index omvat een vijftal categorieën die de algehele houding vastleggen tegenover het werken als zelfstandig professional. Aan het onderzoek hebben 320 zzp’ers meegedaan, waaronder 55% handwerkers (vak- en ambachtswerkers) en 45% kenniswerkers.

Tevredenheid Zowel de kenniswerkers als de vakmensen zijn tevreden met hun zelfstandig ondernemerschap en de huidige werkzaamheden als zzp’ers. De vakmensen (39% is altijd enthousiast) zijn iets enthousiaster over hun werk dan de kenniswerkers (26% is altijd enthousiast), maar in zijn geheel genomen zijn beide groepen gelukkig en gaan zonder tegenzin aan het werk. 11% van de vakmensen denkt er wel eens over na om te stoppen tegenover 14% van de kenniswerkers. Niet omdat ze ongelukkig zijn met het werk wat ze doen, maar het in deze tijd moeilijk is om voldoende opdrachten en inkomen te generen. 55% van de kenniswerkers heeft minder opdrachten dankzij de financiële crisis. Voor vakmensen ligt dit percentage op 47%. De score op tevredenheid is zowel voor de vakmensen als kenniswerkers een 6,9 uit 10. 33 Ybema, J. F., Preenen, P., Koppes, L., De Vroome, E. & F. Leijten (2013).Vergelijking van de arbeidsomstandigheden en inzetbaarheid van zzp’ers en werknemers 2012. Hoofddorp/Heerlen: TNO. 34 The Entity Solutions Ipro Index, een jaarlijks terugkerend onderzoek onder zelfstandige professionals (kenniswerkers) in Australië. In 2013 hebben 379 respondenten meegedaan aan het Australische onderzoek.


Welk dier beschrijft het beste jouw profiel als zzp’er? In het onderzoek naar tevredenheid en welzijn is gevraagd welke eigenschappen het beste bij de zzp’er past. 56% van de vakmensen (V) beschrijft zichzelf als harde werker, gepassioneerd en loyaal. 21% vertoont de eigenschappen van een kameleon: flexibel V: 13% K: 8% en snel. De groep kenniswerkers (K) is verdeeld in hoe hij/ zij zichzelf ziet. 31% ziet zich als een harde werker, gepassioneerd en loyaal, 30% is flexibel en snel en 25% zegt de eigenschappen te bezitten van V: 56% een tijger: krachtig, energiek en K: 31% gericht op nieuwe kansen.

V: 15% K: 25%

Tijger: krachtig, energiek en gericht op nieuwe kansen Kameleon: flexibel en snel

V: 21% K: 30%

Pauw: op velerlei gebied erkend en bewonderd, sterk profiel Hond: harde werker, gepassioneerd en loyaal

Bron: KIZO-ZZP-index, (oktober 2013)




Maatschappelijke betrokkenheid Een kort onderzoek vanuit KIZO liet zien dat vele zzp’ers actief zijn in het maatschappelijk verkeer en hun identiteit en netwerk ontlenen aan een actieve rol in de maatschappij (84%). Er komt een ambitie en drive boven die verder gaat dan alleen maar geld verdienen. Het zit hem in het toevoegen van waarde en zingeving. Heeft het werk dat ik doe zin en hoe verhoog ik het maatschappelijk kapitaal? De uitkomsten van het onderzoek naar het maatschappelijk human capital van zzp’ers zijn zeer kansrijk.

Maatschappelijk ondernemen

18%

Ik heb geen / onvoldoende opdrachten

29%

Ik wil een actieve rol spelen in de maatschappij

81%

30%

38%

Ik krijg een vergoeding vergelijkbaar met mijn huidige uurtarief Ik krijg hiervoor een opleiding en doe nieuwe kennis op

88%

22%

33%

‘Ik ben maatschappelijk actief om aan het werk te blijven. Ik kan thuis zitten wachten tot mijn vrouw van werk komt, maar ik kan ook andere organisaties helpen door mijn expertise in te zetten. ’ Walter van Tiel, interview ECHTZZP, (april 2014)

Bron: ECHTZZP, (oktober 2013)



Projecten en ideeën KIZO: Ambachtswerk en andere culturen

Projecten en ideeën

Zzp’ers in het ambacht

De projecten en ideeën richten zich op bewustwording van politiek en beleidsmakers, op lokaal, regionaal, landelijk en internationaal niveau vanuit de zzp’ er geredeneerd. De duurzame verandering komt uit de groep zelf, daarom is het ook van belang dat de ware zzp’ ers op lokaal en landelijk niveau via KIZO-ECHTZZP gefaciliteerd worden om collectieve en individuele inzichten verder te kunnen versterken. Met de verkregen inzichten en ambities is KIZO-ECHTZZP kennisleverancier, initiator en/of deelnemer in een aantal projecten en organisaties met ideeën die aansluiting zoeken bij de politieke realiteit. KIZO-ECHTZZP wil een helder en realistisch beeld neerzetten over zzp’ers en randvoorwaarden creëren voor een gelijkwaardige positie in de maatschappij. De projecten richten zich op inhoudelijke agendering van het thema zzp’ers, waar het gaat om groepen, (inter)nationale netwerken en overkoepelende vraagstukken als belastingen en cao’s.

Ambachtswerk en andere culturen

40

Zzp’ers in het ambacht................................................................................................................................................41 Andere cultuur (AC) zzp’er........................................................................................................................................43

Opleiding en ontwikkeling

45

O&O faciliteiten voor zzp’ers ...................................................................................................................................45 ZZP-Academie via TIER .............................................................................................................................................48

(Inter)nationale en lokale netwerken

49

De Amsterdamse ZZP vloot .....................................................................................................................................49 Het organiseren van de lokale geluiden van de zzp’ers ......................................................................................54 European Freelancers Movement..............................................................................................................................56

Aanzet tot onderzoek

57

Europees zzp onderzoek – The rise of Europe’s Independent Professionals (iPros)....................................57 KIZO proposal – Improvement of the organisation of Human Capital by companies ................................62

Belastingen en cao

64

Een belastingstelsel dat aangepast is aan een werkelijkheid met zzp’ers.........................................................64 Beroepsgebonden cao..................................................................................................................................................71


De ambachtelijk ondernemer: hoofd, hart en handen! Hoofd, hart en handen, deze drie woorden kenmerken de zzp’er in de ambachten. Het passievol werken ‘met de handen’ maakt het onderscheid tussen een ambacht en industriële productie. De definitie van ambachten kent veel variaties. De werkdefinitie zoals die door de SER wordt gehanteerd geeft goed weer van welke specifieke combinatie van elementen sprake is: n Vakkundig, handmatig en geschoold maakwerk (vakmanschap, scheppend karakter, maatwerk); n Voornamelijk in de praktijk geleerd; n Waarbij vaardigheid van groot belang is; n Uitgeoefend als economische activiteit. Het merendeel van de ondernemingen in het ambacht bestaat uit zzp’ers. En dit aantal blijft stijgen; waren er in 2006 nog 55% van de ondernemers zzp’er, in 2010 was dat opgelopen naar 67%. Het Hoofdbedrijfschap Ambachten (HBA) behartigde de collectieve belangen van ambachtelijk ondernemers in de 36 bij haar aangesloten branches, tot de beëindiging van de taken per januari van dit jaar. De organisatiegraad van ondernemers in de ambachten is laag en veel kleine brancheorganisaties kenmerken zich door hun geringe slagkracht. Met de opheffing van het HBA is een eind gekomen aan een collectieve voorziening: ondersteuning en bundeling van krachten voor met name zelfstandig ondernemers en kleine brancheorganisaties. De gemeenschappelijke belangen en problematiek zijn echter onverminderd actueel. Denk bijvoorbeeld aan zaken als opleiding, weten regelgeving of promotie van het beroep met het oog op instroom. De opheffing van deze collectieve voorzieningen, los van de vraag of de werkwijze van het HBA aan vernieuwing toe was, is een directe ontkenning van het kabinet Rutte dat ambachtelijk ondernemers ook een publiek belang dienen. Diverse andere onderzoeken die het HBA heeft laten uitvoeren bevestigen de bevindingen uit de enquêtes die door KIZO zijn uitgevoerd en onderschrijven de uniciteit van deze groep zelfstandigen.




Uit het rapport ‘De sector ambachten, economie en arbeidsmarkt’, uitgevoerd door Ecorys (2011) blijkt dat de belangrijkste reden om als zzp’er aan de slag te gaan de hang naar meer vrijheid en/of autonomie en flexibiliteit is. De keuze voor het zzp-schap is een vrijwillige en maakt het mogelijk om flexibel om te gaan met werktijden en werkplek en arbeid te combineren met zorgtaken en/of het gezin. In sommige branches vindt je zelfs bijna uitsluitend zzp’ers. Dit is bijvoorbeeld het geval in de creatieve industrie of de uiterlijke verzorging. Een belangrijke kanttekening moet hier wel gemaakt worden. De bovengenoemde vrijwillige keuze betekent niet dat het gedwongen zzp-schap niet bestaat. De vraag is in hoeverre de keuze voor zelfstandigheid na bijvoorbeeld gedwongen ontslag vrijwillig is en of er sprake is van ondernemerschap. Met het afschaffen van de vestigingswet in 2007 werden al geen ondernemersvaardigheden meer geëist. Veel zzp’ers zijn niet goed op de hoogte hoe ze hun business draaiende moeten houden. Ze missen kennis en kunde in hun ondernemersloopbaan, van (pre)start tot finish. Brancheverenigingen kunnen een belangrijke rol spelen in advies en training ondernemersvaardigheden. Dit gebeurt dan ook, maar het probleem is dat zzp’ers over minder geneigd zijn om zich aan te sluiten bij een branchevereniging of andere belangenorganisatie. Meer in het algemeen wordt er minder noodzaak gevoeld om lid te worden van verenigingen. De ambachten maken een belangrijk onderdeel uit van onze economie wat betreft werkgelegenheid en omzet. Maar, minstens zo belangrijk: ondernemers vormen een onmisbaar onderdeel van onze maatschappij. De bevolking vergrijst en ontgroent. Voor de ambachten betekent dat, dat zonder extra inspanning de uitstroom uit de ambachten niet ingevuld zal worden door nieuwe instroom. Met als gevolg het verdwijnen van bedrijvigheid in bepaalde regio’s. De ambachtelijke branches zijn vaak kleinschalig en bestaan voor het merendeel uit zzp’ers. Er is behoefte aan goede en betrouwbare kennis over deze groep. Het zijn prima vakmensen, maar voor beleid en lobby ontbreekt het aan tijd en kennis. Vanuit onze brede achtergrond binnen de ambachtseconomie maken wij ons als kennispartner van KIZO en ECHTZZP sterk voor de ambachtelijke zelfstandig ondernemer. Wij zetten onze kennis en ervaring, die we in de loop der jaren hebben opgedaan, in voor behoud van de ambachten. Via ECHTZZP zien wij mogelijkheden om die kennis van ambachten te vergroten en te delen, alsmede de ambachtswerker een duidelijker profiel te geven om op die manier recht te doen aan de ambachtelijke ondernemers en hun maatschappelijk belang. drs. Rixt Schambach, filosoof drs. Hugo Wink, Sociaal-, Arbeids- en Organisatiepsycholoog

Andere cultuur (AC) zzp’er Om direct met de deur in huis te vallen moest er een nieuwe benaming komen voor de doelgroep van zzp’ers van buitenlandse afkomst. Voorheen was het woord “allochtoon” in gebruik maar dit is in een slecht daglicht komen te staan. Het woord werd gebruikt om bepaalde groepen te stigmatiseren. Inmiddels is er een enorme aanwas gekomen van mensen met een andere culturele achtergrond uit alle delen van de wereld. Er is gekozen voor Andere Cultuur = AC als voorvoegsel om een zo breed mogelijke groep aan te geven die ondanks de vele verschillen dit als overeenkomst heeft. Volgens opgave werken er in Nederland 1,7 miljoen AC mensen in alle sectoren van de samenleving. De voornaamste leveranciers zijn Turkije, Marokko, Suriname met op enige afstand gevolgd door Polen, China, Irak en Afghanistan. Van deze groepen is er ook al een tweede generatie en vaak al een derde generatie aan het werk. Door factoren als eigen voedingspatronen, andere inzichten in gezondheidszorg en ontslag/ondernemerschap kiezen er steeds meer voor een bestaan als AC-zzp’er. Dit heeft gevolgen voor de Nederlandse samenleving. Door opvoeding en achtergrond is er sprake van cultuurverschil tussen de NC- zzp’er (Nederlandse Cultuur zzp’er) en de AC-zzp’er. Dit verschil komt ook naar voren in de bedrijfsvoering en in het aangaan van zakelijke contacten. Voor veel AC-zzp’ers zijn de huidige regels niet duidelijk of worden anders geïnterpreteerd. Voor de huidige politiek is het van belang vast te stellen in welke sectoren de AC-zzp’ers het meest actief zijn. Met het oog op de werkgelegenheid moet de politiek kijken naar mogelijkheden om deze sectoren te stimuleren en te sturen. Taal is en blijft een probleem bij de AC-zzp’ers. Door taalproblemen ontstaat afhankelijkheid van derden als tussenpersoon. Vertalen is een vak en de tussenpersonen zijn zelden vakkundig op dit gebied waardoor er vervelende situaties ontstaan, niet alleen tussen opdrachtgever en uitvoerder maar ook tussen overheid en zzp’er. Door de taal problemen ontstaan ook financiële problemen waardoor een deel van deze groep te maken krijgt met faillissementen, bancaire problemen en daaruit volgende familie en privé problemen. Het is van belang dat er onderzoek word verricht, zodat er inzicht komt op een aantal belangrijke terreinen: n Hebben de AC- zzp’ers een goed beeld van wat een echte zzp-positie is?




Projecten en ideeën KIZO: Opleiding en ontwikkeling

n In welke segmenten zijn de AC-zzp’ers actief? n Welke verschillen zien wij tussen de 1e en 3e generatie AC-zzp’er? n Wat is het gemiddeld opleidingsniveau van de AC-zzp’er en waar is behoefte aan? n Wat gebeurt er met de AC-zzp’er wanneer deze het niet redt?

O&O faciliteiten voor zzp’ers

Dit zijn de eerste vijf vraagstellingen waarnaar onderzoek moet worden gedaan.

Brief aan Stichting van de Arbeid

De eigen visie van de AC-zzp’er op de uitvoering van de pure zelfstandigheid is heel anders dan die van de NC-zzp’er. Waar een NC-zzp’er weinig hulp kan verwachten van familie en vrienden is dit bij de gemiddelde AC-zzp’er een andere situatie. Vaak is de familieback-up de enige mogelijkheid voor de AC-zzp’er om te overleven. De support en zelfs het geheel terug kunnen vallen op de familie en vrienden is voor de AC-zzp’er een versterkende factor ten opzichte van de NC-zzp’er.

De arbeidsmarkt verandert snel. De flexibilisering van de arbeidsmarkt vereist aanpassingen in het beleid. Inmiddels zijn er in Nederland meer dan 800.000 werkenden als zzp’er actief. Dit aantal neemt nog steeds toe. Investeren in ondernemersvaardigheden, kennis en vakbekwaamheid voor deze groeiende groep is van belang voor ontwikkeling om actief te kunnen blijven participeren op de arbeidsmarkt.

Het opzetten en gebruik van netwerken gaat bij de gemiddelde AC-zzp’er ook heel anders dan bij de NC-zzp’er. Er is duidelijk sprake van familiare netwerken die soms generaties teruggaan. Deze netwerken zijn altijd grensoverschrijdend en gaan verder dan het land van herkomst. Een aantal belangrijke punten van aandacht zijn de integratie van techniek en communicatie binnen de AC-zzp groep. Hoe goed is internet en de verschillende communicatie kanalen geïntegreerd in de AC-ZZP groep? Zijn de financieringen voor de AC-zzp’er een probleem of word er uitgeweken naar alternatieve vormen? Hoeveel investeert de AC-zzp’er in zichzelf? dr. Arnaud van der Veere Incumed Instituut

Uit de ESF-E subsidie 2007-2013 aan het opleidings- en ontwikkelingsfonds voor zelfstandig ondernemers OOZZP blijkt dat zzp’ers bereid zijn te investeren in hun eigen opleiding. Zelfstandig ondernemers uit diverse sectoren hebben zelf meer dan € 600.000 bijgedragen aan hun opleiding en ontwikkeling als cofinanciering voor een ESF-bijdrage van ruim € 300.000. De praktijk is dat groepen van zzp’ers zelf de verantwoordelijkheid nemen om te voorzien in hun opleiding –en specialisatie al dan niet vanuit hun netwerk. Zij dragen hiervoor grotendeels zelf de kosten (zowel out-of-the-pocket uitgaven als verleturen) en kunnen nauwelijks gebruik maken van ondersteunende maatregelen. Deze individuele bijdragen blijven grotendeels buiten het zicht van de sectoren, terwijl er maatschappelijk sprake is van vergaande flexibilisering (schatting 30%) binnen alle sectoren. Het is daarom van belang om deze groep niet over het hoofd te zien, maar goed in beeld te brengen. In het Sociaal Akkoord is de positie van de zzp’er duidelijk gemaakt. Binnen de sectorplannen is de positie van zzp’ers minder duidelijk. Het is daarom noodzakelijk dat wordt onderzocht: n In hoeverre er in de sectorplannen aandacht is gegeven aan de toegankelijkheid van O&O-faciliteiten voor zzp’ers (informatie, participatie, financieel); n In hoeverre er significante beroepsgroepen zijn waar wèl scholingsbehoefte bestaat, maar waar géén stimulans is geformuleerd op basis van Sectorplan of O&O-fonds; n De behoeften van zzp’ers en van de arbeidsmarkt; n De bereidheid en noodzakelijkheid om te investeren in opleiding en ontwikkeling; n Hoe een link kan worden gelegd met de toekomst van de arbeidseconomie.




Op basis hier van kan worden geadviseerd: n Op welke wijze per sector en per beroepsgroep de scholingsbehoefte van zzp’ers effectief en efficiënt kan worden ondersteund (CAO, O&O, directe subsidiëring, bundeling van faciliteiten en initiatieven); n Hoe investeringen van zzp’ers als cofinanciering gebundeld kunnen worden; n Op welke wijze OOZZP optimaal kan bijdragen aan de duurzame inzetbaarheid van zzp’ers die op basis van de huidige sectorplannen (nog) niet worden gefaciliteerd. Onderstaande organisaties dringen er bij de Stichting van de Arbeid op aan om budget beschikbaar te stellen om deze analyse te kunnen uitvoeren: n OOZZP n FNV Zelfstandigen n Platform Zelfstandige Ondernemers n ZZP Nederland n Amsterdam Economic Board n FNV Kiem n KIZO - ECHTZZP n Nederlandse Vereniging van Journalisten n Netwerk Zelfstandig Werkenden n Ontwikkelingsfonds Creatieve Industrie n Zelfstandig Ondernemend Nederland

Reactie op terugkoppeling Stichting van de Arbeid Eind mei sluit de termijn waarop plannen voor het herstel van de economie kunnen worden ingediend bij het Actieteam Crisisbestrijding. Voor zelfstandig ondernemers bieden de sectorplannen niet of nauwelijks mogelijkheden. Wederom wordt een steeds grotere groep werkenden in Nederland genegeerd. Een groep die net als alle andere werkenden belasting betaalt en waaraan de economische crisis niet is voorbijgegaan. De traditionele werknemers leggen, vaak zonder dat ze het zelf weten, geld opzij voor opleiding en ontwikkeling. Werkgevers zijn ook bereid te investeren. Het is daarom logisch dat bij de plannen uit het sociaal akkoord deze middelen worden betrokken. Werkgevers en werknemers stellen gezamenlijk sectorplannen op. En krijgen de helft van deze plannen door het Rijk gefinancierd. Om mensen die moeite hebben op de arbeidsmarkt te komen, of om zich te handhaven, een handje te helpen. En zo het economisch herstel te bevorderen.


in dienst bij een werkgever. Zelfstandig ondernemers zijn dat niet. Die hebben niet ongemerkt gespaard, of een opdrachtgever die hun opleiding deels wil betalen. Logisch dus, dat zij niet mee mogen profiteren bij de sectorplannen, die immers voor de helft door werknemers en werkgevers worden gefinancierd. Minder logisch, of eigenlijk totaal onlogisch is dat 800.000 zelfstandig ondernemers daarmee ook geen gebruik kunnen maken van de 600 miljoen die minister Asscher beschikbaar heeft gesteld. Immers, de economische crisis is niet aan zelfstandig ondernemers voorbij gegaan. Ook zij kunnen een steuntje in de rug gebruiken, investeren in hun toekomst en de economische ontwikkeling van Nederland. Echter: ‘Er zijn geen mogelijkheden om in de Sectorplannen ruimte af te dwingen voor zzp’ers’, zegt de Stichting van de Arbeid, verantwoordelijk voor het stimuleren en coördineren van deze plannen. Natuurlijk, niet alle maatregelen uit de sectorplannen zijn van toepassing op zelfstandig ondernemers. Maar in ieder geval willen zij ook overstappen naar een branche waar meer opdrachten te verkrijgen zijn, scholing volgen of een EVC traject doen. Een gezondheidscheck doen. Of een jongere begeleiden. De cruciale vraag is: Waarom krijgen werknemers in loondienst en werkgevers hierbij 50% van het Rijk vergoed en waarom vallen zelfstandig ondernemers buiten de boot? De praktijk leert dat zelfstandig ondernemers ook zelf in hun toekomst investeren en op die manier de nodige cofinanciering voor hun rekening nemen. Het Opleidings- en Ontwikkelingsfonds voor Zelfstandig Ondernemers heeft ruim drie ton aan Europese subsidies kunnen verdelen onder zelfstandigen, die zelf meer dan een miljoen euro in hun opleiding en ontwikkeling financierden. Het is nu tijd zelfstandig ondernemers serieus te nemen en als volwaardig mee te nemen in het rijksbeleid. Dat kan door het aanstellen van een rapporteur of ombudsman, die onder meer misstanden in weten regelgeving aan de orde stelt, schijnzelfstandigheid en uitbuiting van zelfstandigen op een positieve manier aanpakt en proactief adviseert over het verbeteren van de positie van zelfstandigen in het overheidsbeleid. Dick Spel Voorzitter OOZZP

Het Rijk investeert daarmee 600 miljoen euro in werknemers. Niet in werkenden. Werkenden zijn alle Nederlanders die arbeid verrichten. Werknemers zijn 46 | De ZZP-Maatschappij



ZZP-Academie via TIER Top Institute for Evidence Based Education Research (door Wim Groot & Henriette Maassen-van den Brink)

Het ZZP-Academie scholingsprogramma zal op termijn een diversiteit van scholingsprogramma’s kunnen aanbieden, verschillend in doelstelling en afgestemd op de samenstelling en diversiteit van de doelgroep in kwestie: n Bestaande MBO, HBO of WO-programma’s of combinaties van diverse eerder ontwikkelde programma’s, kunnen na aanpassingen in de vormgeving worden aangeboden, aansluitend op een groeiende behoefte aan verhoging van het opleidingsniveau van startende en reeds werkzame zzp’ers. n Nieuwe programma’s zullen worden ontwikkeld, specifiek gericht op de ondersteuning van professionalisering van zzp’ers. Vanuit de ZZP-Academie zal een programma worden aangeboden voor doen van marktonderzoek. n Korte scholingsprogramma’s zullen worden ontwikkeld met het doel innovaties in ZZP beroepen evidence based te ondersteunen met onderzoeksresultaten. n Contacten tussen ZZP-Academie en zzp’ers kunnen worden aangewend voor de mogelijkheid voor zzp’ers tot deelname aan onderzoeksprojecten. n In samenwerking met zzp’ers kunnen projecten worden ontwikkeld in de vorm van “academische ZZP / onderzoekende ZZP” waarin de ontwikkeling en disseminatie van kennis ten behoeve van evidence based innovatie direct op elkaar aansluiten. Alle aangepaste ZZP-Academieprogramma’s combineren zelfstudie en groepsonderwijs in een andere vorm en volgorde dan de programma’s waarvan ze zijn afgeleid, maar blijven qua doelstelling, inhoud en toetsing volstrekt gelijkwaardig aan de bestaande programma’s. Aanpassingen zijn mede noodzakelijk om een flexibele instroom mogelijk te maken. Groepsonderwijs in een virtuele leeromgeving die aansluit op fysiek contactonderwijs op locatie overbrugt de afstand tussen formeel onderwijs en informeel leren in professionalisering en innovatie.


Projecten en ideeën KIZO: (Inter)nationale en lokale netwerken

De Amsterdamse ZZP vloot De Amsterdamse ZZP vloot is een idee voor een open samenwerkingsverband van bedrijven, kennisinstellingen en overheidsinstellingen, dat wordt aangejaagd door KIZO. Met elkaar willen zij initiatieven ontplooien om de positie en financiële zelfredzaamheid van zzp’ers te versterken en eraan bij te dragen dat zij een duurzame economische bijdrage leveren aan de regionale economie. De Amsterdamse ZZP vloot wil een beweging zijn en kent geen geïnstitutionaliseerde vorm. Zij wil transformeren van een regiegroep op goede ideeën tot (creatieve) projecten die leiden tot producten en diensten welke een beweging van zzp’ers faciliteert. Deze beweging is van de zzp’ers in de Amsterdamse Metropool Regio en gericht op het behouden en versterken van de economische en maatschappelijke waarde van hun kennis en vaardigheden.

Achtergrond Het aantal zzp’ers is de afgelopen jaren sterk gegroeid en zal, naar verwachting, de komende jaren blijven groeien vanuit de vergaande trends van flexibilisering en modernisering van de arbeidsmarkt. Onder de zzp’ers kunnen verschillende soorten worden onderscheiden: n Werknemers die vrijwillig hun baan opzeggen, en vervolgens als zelfstandige iets heel anders gaan doen of juist vergelijkbare werkzaamheden uitvoeren. n Werknemers die worden ontslagen en vervolgens door hun oude werkgever als zzp’er worden ingehuurd. Dit komt met name voor in de bouwen mediasector. n Werknemers die worden ontslagen en vervolgens geen baan kunnen vinden. Zij gaan dan ‘maar’ aan de slag als zzp’er. n Hybride ondernemers die naast hun baan in loondienst een eigen bedrijf runnen. Hét kenmerk van de zzp-er is dat hij, net als een zelfstandig ondernemer, werkt voor eigen rekening en risico. Dit heeft financiële consequenties (zelf verzekeren voor arbeidsongeschiktheid, geen verzekering als er geen werk is, geen automatische pensioenopbouw), maar ook consequenties voor het van waarde blijven op de ‘arbeidsmarkt’. De zzp-er draagt er zelf zorg voor dat hij zich blijft ontwikkelen en scholen en dat hij actief is in het opbouwen en behouden van een netwerk, alles gericht op het, letterlijk, van meerwaarde zijn en blijven voor opdrachtgevers. De kenmerken van het werken voor eigen rekening en risico zijn er altijd, in De ZZP-Maatschappij | 49


goede en in slechte tijden. Wel is het zo dat de consequenties van de het ondernemerschap en zzp-schap in slechte tijden kunnen leiden tot precaire situaties, niet alleen voor de persoon zelf; ook voor partijen die (financiële) diensten aan hem verlenen en voor overheidsinstellingen. De dagelijkse praktijk laat zien dat het regelen van administratieve en financiële zaken dusdanig veel tijd in beslag neemt dat de zzp’er niet of nauwelijks meer tijd heeft aandacht te besteden aan wat hij zou moeten doen: het creëren van economische (en maatschappelijke) (meer)waarde voor opdrachtgevers. Het is deze situatie die aanleiding is geweest om de ZZP vloot in het leven te roepen. Mede door de huidige economische situatie zien we dat gemeentelijke instituties en uitvoerders zwaar worden belast met een steeds stijgend aantal aanvragen om hulp. Studies laten zien dat er op dit moment bij de Dienst Werk en Inkomen ongeveer 4.000 verzoeken per jaar binnen komen. In ongeveer 25% van de gevallen is de situatie zodanig urgent dat een gesprek volgt. Ook de Belastingdienst, woningcorporaties en organisaties die werken aan schuldsanering worden met geconfronteerd met zzp’ers die zich in financiële penibele situaties bevinden. Deze partijen worden ook geconfronteerd met weten regelgeving die grenzen stelt aan het bieden van passende financiële oplossingen. Zo geldt voor het toekennen van een eventuele ondersteunende uitkering door de Dienst Werk en Inkomen dat aanwezig eigen vermogen eerst ‘opgegeten’ moet worden. Zit dit vermogen in de overwaarde van een huis, dan betekent dit dat eerst het huis moet worden verkocht voordat een uitkering kan worden verstrekt. De financiële malaise waar een zzp’er in terecht kan komen is onder meer het gevolg van een teruglopende en/of veranderende vraag naar de diensten en producten die hij levert: minder vraag betekent minder omzet. De veranderende vraag betekent dat de zzp’er alert moet zijn t.a.v. zijn aanbod: waar is behoefte aan in de markt? Hoe zorgt de zzp’er dat zijn aanbod hierop aansluit? Hoe zorgt de zzp’er ervoor dat hij noodzakelijke kennis en vaardigheden blijft ontwikkelen? Samenvattend kan worden gesteld dat de zzp’er die het (even) tegenzit zich geconfronteerd ziet met het regelen van allerhande administratieve en financiële zaken. Tegelijkertijd is tijd en energie nodig om zich te richten op een aanbod van diensten en/of producten dat waarde heeft, te netwerken en acquisitie te plegen.

De Amsterdamse ZZP vloot De Amsterdamse ZZP vloot stelt zich tot doel de financiële zelfredzaamheid van zzp’ers te versterken en eraan bij te dragen dat zzp’ers een duurzame bijdrage kunnen leveren aan de regionale economie. Deze ambitie wil de Amsterdamse ZZP vloot realiseren met bedrijven, kennisinstellingen en overheidsinstellingen. De focus in de komende periode is niet zozeer gericht op het organiseren en inrichten van ‘de organisatie’ van de Amsterdamse ZZP vloot. De aandacht gaat uit 50 | De ZZP-Maatschappij


naar het opzetten van projecten die inhoudelijk bijdragen aan het ontstaan van de beweging. Op basis van gesprekken met bedrijven, kennisinstellingen en overheidsorganisaties zijn vier kerndomeinen benoemd waar de eerste initiatieven worden ontplooid. Deze vier kerndomeinen zijn: n Werk naar werk voor zzp’ers n Het (maatschappelijk ) actief blijven en toevoegen n Als het even tegenzit, welke preventieve maatregelen zijn mogelijk n Hoe kunnen de zzp’ers zelf een bijdrage leveren in goede en slechte tijden

De eerste initiatieven: de vloot te water Uitgangspunt van alle projecten is te komen tot een sterke idee ontwikkeling en uiteindelijk prototypes, welke gebruikt kunnen worden in andere sectoren en mogelijk andere gemeenten, met hun eigen parameters. Ieder project heeft zijn eigen voorbeeldfunctie en maken deel uit van de beweging. Of het nu gaat om een deel van de Amsterdamse ZZP Vloot die zich bezighoudt met omscholing , of juist met kennisdeling, de inzet is voorbeelden creëren en teruggeven aan de markt, waarbij het contact met de Amsterdamse zzp’er in de Vloot gedurende de projecten groter wordt en daarmee participatie en gedragenheid op de ideëen onstaat.

Kerndomein Werk naar werk voor zzp’ers Project: Van F-business naar E-business? De financiële sector kent een krimp welke nog niet tot een einde is gekomen. Er zullen nog mensen worden ontslagen. We zien in de financiële sector ook een ontwikkeling waar verder en diepgaand geautomatiseerd wordt. Er zal behoefte blijven mensen die zowel financiële als ICT kennis en vaardigheden in huis hebben. Samen met organisaties verbonden aan de Amsterdam Economic Board willen we een traject inkleuren waarbij 100 Amsterdamse ZZP financials omgeschoold worden tot Amsterdamse top ICT’er. Doel: ervaring opdoen met omscholing daar waar een directe relatie gezien wordt tussen vakgebieden. De financiële sector zal verder en diepgaand automatiseren in de komende decennia.

Kerndomein Het maatschappelijk actief blijven en toevoegen Project: Contributing Partners Amsterdam In samenwerking met vrijwilligersorganisaties in Amsterdam komen tot een inventarisatie van mogelijkheden om samen te werken met zzp’ers in het kader van De ZZP-Maatschappij | 51


omscholing en het leveren van een maatschappelijke bijdrage, tijdens een korte periode (overbrugging) en een langere periode als werk niet meer bereikbaar is. Aangetoond is van recent KIZO onderzoek naar sociaal ondernemerschap (okt. 2013) dat 84% van de zzp’ers graag betaald maatschappelijk actief willen zijn. Een groep van 41% wil dit doen tegen een tarief van onder de 250 euro per dag. Doel: de uitgesproken ambitie invullen om naast het verdienen van reguliere inkomsten, ook via een maatschappelijk taak bij te dragen aan de samenleving en economische meerwaarde te creëren op grond waarvan directe hulp en coulance gerechtvaardigd is. Zonder eigen initiatief en actief bijdragen, geen ondersteuning. De wet van Raiffeisen.

Kerndomein Als het even tegenzit, welke preventieve maatregelen zijn mogelijk Project: Now I know what hit me! Samen met de Dienst Werk en Inkomen (DWI) van de gemeente Amsterdam onderzoeken we onder zzp’ers die in de financiële problemen zijn gekomen en hoe zij deze overwonnen hebben. Doel van dit onderzoek is na te gaan of eerder signalen over de (slechte) situatie hadden kunnen / moeten worden opgepikt en of en zo ja hoe de zzp’er eerder aan de bel had kunnen trekken. Het onderzoek wordt uitgevoerd aan de hand van interviews met zzp’ers die zich bij DWI hebben gemeld, met wethouders en wetenschappers. Doel: Conceptualisatie om de handelingsbekwaamheid bij de doelgroep te versterken.

Project: De anti-faillisementsverzekering Met onder andere een schuldsaneerder, rechtsbijstandverzekeraar, service provider en zzp’ers een dienst verzinnen die de kaders neerzet voor een product of dienst die ingezet kan worden bij de situatie als het even tegenzit.


groep voor een opvang voor internationale zzp’ers. Doel: het verzorgen van een warm bad voor talentvolle migranten vergelijkbaar met de opvang van expats met daarnaast een duidelijk ondernemend tintje.

Wie zitten er achter dit initiatief? Initiatiefnemers voor de Amsterdamse ZZP Vloot zijn de Nyenrode Business Universiteit en het Kennisinstituut Zelfstandig Ondernemerschap. Aanleiding voor het initiatief was de constatering dat de arbeidsmarkt flexibiliseert en het aantal zzp’ers blijft groeien. Tegelijkertijd wordt zichtbaar dat zzp’ers hun eigen problematiek kennen maar dat wet weten regelgeving (nog) niet voldoende aansluit bij de nieuwe realiteit op de arbeidsmarkt. Het initiatief voor de Amsterdamse ZZP vloot wordt ondersteund door de Kamer van Koophandel Amsterdam (KvK) en de Amsterdam Economic Board (Board). De relevantie om naar de groep zzp’ers te kijken en centraal te stellen komt voort uit het gegeven dat er in de Amsterdamse regio 47.000 zzp’ers werkzaam zijn. Een groot deel daarvan is werkzaam in clusters waar de Board zich op richt: de Financiële en Zakelijke Dienstverlening en de Creatieve Industrie. Met de ondersteuning van het initiatief laten de Board en KvK zien dat zij het belang van zzp’ers voor de regionale economie en haar innovatiekracht herkennen en erkennen. Samen met de initiatiefnemers willen zij actief een bijdrage leveren om vraagstukken onder zzp’ers in beeld te brengen in een proces waarbij zzp’ers, bestaande instituties en autoriteiten samenwerken om te komen tot innovatieve projecten die bijdragen aan versterking van deze groep werkenden. kennisuitwisseling en internationaal werken. Gemeenten die geïnteresseerd zijn in een vergelijkbare aanpak en overwegen om voor hun zzp’ers van betekenis kunnen, kunnen hierover contact opnemen met KIZO.

Doel: het creëren van zekerheden en betaalde steun mogelijk maken zonder dat zzp’ers een beroep hoeven te doen op een uitkeringsinstantie.

Kerndomein: International freelance workforce Project: International future workers group Een groep organiseren van internationale kennis –en kunde migranten die Amsterdam die met hun internationale vaardigheden de kenniseconomie in Amsterdam verder aanjaagt. Talentvolle migranten kunnen de nieuwsgierigen naar hun talenten ontmoeten en mogelijk kunne n hier ook internationale uitwisselingsprojecten gestart worden op basis van culturele kwaliteiten. Daarnaast zorgt de 52 | De ZZP-Maatschappij



Het organiseren van de lokale geluiden van de zzp’ers Het KIZO heeft ruim 400 gemeenten aangeschreven met het verzoek om de lokale zzp’ers te faciliteren en het onderzoek naar de dagelijkse praktijk van de zzp’er te gebruiken voor beleidsvorming. Er is een brede visie en focus nodig op een groep van 10%-15% werkenden, die de lokale economie en welvarendheid aanjagen, zorgen voor werk en economische rijkdom en aan de andere kant soms een beroep moeten doen op de sociale voorzieningen.

Brief aan gemeenten (door Robbert Brantz en prof. dr. mr. Leo Witvliet) Geacht college, Graag vragen wij uw aandacht voor de groep van nieuwe werkenden - zzp’ers. Deze zijn onder andere werkzaam als freelancer, interim manager, ondernemer, zelfstandig professional of thuiswerkende schoonheidsspecialist. De groep is inmiddels zo groot geworden, dat zij van belangrijke invloed is op de lokale economie. De verwachting is dat deze groep de komende jaren zal blijven groeien en hun bijdrage aan en belang voor de lokale economie verder toeneemt. Kennis van de denkbeelden van deze nieuwe werkenden - zzp’ers, direct afkomstig van de doelgroep zelf, is nodig om relevante bestuurlijke besluiten mogelijk te maken. Een actieve participatie van de nieuwe werkende als derde samen met overheid en instituties die verantwoordelijkheden hebben in deze. Om dit proces te ondersteunen, om kennis te krijgen van en terug te geven op zowel op plaatselijk, regionaal en landelijk niveau, is het onafhankelijk landelijk onderzoeksplatform ECHTZZP in het leven geroepen.


onderzoeken. De lokaal aangesloten zzp’ers uit uw gemeente maken automatisch deel uit van de landelijke zzp onderzoeksgroep. Met de collegevormingen is het logisch dat we nog een weinig reacties hebben mogen ontvangen, sommige reacties zijn best “bijzonder” te noemen.

‘Wij weten veel van zzp’ers en we weten ook veel niet van zzp’ers. Dat willen we ook zo houden.’ Gemeente met ca. 1.000 zelfstandigen (bron: CBS 2010/2012)

‘Wij hebben geen specifieke club/netwerk van zzp’ers in onze gemeente. Er is ook geen specifiek gemeentelijk beleid voor deze doelgroep. Daarom voelen we er niks voor financieel bij te dragen.’ Gemeente met ca. 9.000 zelfstandigen (bron: CBS 2010/2012)

‘Wij zullen ons niet aansluiten bij ECHTZZP. Op dit moment functioneert hier een commerciële ondernemersclub voor zzp’ers en daar hebben wij goed contact mee.’ Gemeente met ca. 2.000 zelfstandigen (bron: CBS 2010/2012)

Uw gemeente kan deel uit gaan maken van dit onderzoeksplatform, of eigenlijk doen wij een verzoek daartoe. De zzp’ers uit uw gemeente kunnen dan deelnemen aan de maandelijkse onderzoeken, waarvan de resultaten aan hen en aan u ter beschikking gesteld worden. De zzp’er kan op dit platform kennis ophalen (site), discussiëren (forum), samenwerkingen en netwerken starten (community), netwerken vinden (acquisitie en kennis), hun gedrag en positie spiegelen (reflectie) aan andere zzp’ers en deelnemen aan een breed scala van landelijke zzp 54 | De ZZP-Maatschappij



European Freelancers Movement Het EFIP (European Forum for Independent Professionals), een groep van nationale verenigingen van zelfstandige professionals op Europees niveau, heeft in maart 2014 zijn manifest gepresenteerd tijdens een persconferentie in het Europees Parlement in Brussel. KIZO ondersteunt dit manifest en is al jaren kennispartner van EFIP. Er komen steeds meer zzp’ers, deze groep maakt een vitaal deel uit van de Europese arbeidsmarkt en economie. Het manifest van EFIP dient als leidraad voor politici op alle niveaus om dit belangrijke demografische gegeven te begrijpen en te adresseren. Als voorloper op de Europese Parlementsverkiezingen vragen we de overheid en de markt om: Erken zzp’ers! Geef ons een officiële status op alle niveaus van overheid en bureaucratie. Besef dat we anders zijn dan het midden en kleinbedrijf of andere categorieën. Denk aan ons als u beleid maakt dat ons raakt. Geef ons toegang! Zorg ervoor dat overheidsdiensten en services toegankelijk zijn, dan zzp’ers meegenomen worden in aanbestedingen, toegang hebben tot opleiding en in aanmerking komen voor subsidies. Tel ons mee! Neem ons mee in alle officiële statistieken en volg de demografische groei beter. Stop ons niet weg in het midden en kleinbedrijf. Geef ons een stem! Praat met onze representatieve organisaties, geef ons een stoel aan de tafel en wijs een EU zzp gedelegeerde aan om onze belangen te behartigen. Behandel ons eerlijk! Betaal op tijd. Stel contracten samen die ethisch verantwoord zijn.

Projecten en ideeën KIZO: Aanzet tot onderzoek

Europees zzp onderzoek – The rise of Europe’s Independent Professionals (iPros) KIZO maakte deel uit van een Europees onderzoek uitgevoerd in zeven Europese lidstaten, door prof. dr. Patricia Leighton van de IPAG Business School in Frankrijk. Het onderzoek was onder leiding van het European Forum of Independent Professionals (EFIP). KIZO, partner van de EFIP, was lid van het onderzoeksteam van nationale experts voor Nederland. Het onderzoeksrapport geeft een dieper begrip aan wie de zelfstandige professional is, de omgeving waarin ze werken, wat hen motiveert en welke factoren het succes bevorderen dan wel belemmeren. Voor het onderzoek zijn de gegevens en trends over het zelfstandig ondernemerschap van negen EU-landen, waaronder Nederland, geanalyseerd. Het onderzoek biedt een reeks belangrijke aanbevelingen, niet alleen voor de 9 miljoen zelfstandige professionals die actief zijn in Europa, maar waar ook de EU-economie als geheel van profiteert. Een samenvatting van de onderzoeksresultaten is bijgevoegd.

Future working: the rise of Europe’s independent professionals (iPros) Patricia Leighton, Professor of European Social Law at the IPAG Business School, France. With Duncan Brown By the beginning of 2013, five years since the onset of the recession, there had been a loss of around seven million jobs across the European Union. On average, one in ten people were left without work, with countries such as Spain and Greece facing much higher unemployment rates. Yet one part of the labour market bucked this trend. The EU has seen a new phenomenon - the rise of the independent professional, or iPro, often referred to as freelancers. Their rise represents a major shift in the nature of work and ways of working. No longer can work be defined simply in terms of working for a big corporation, public sector employer or an SME. iPros, with their different approaches to work and distinct philosophy, have the ability to be flexible and innovative, and provide value-added to businesses and economies.




Who are the iPros? iPros are highly skilled self-employed individuals who work for themselves but do not employ others. They range from journalists and designers to ICT specialists and consultants. iPros represent a significant segment of professional working generally, making up 25% of all those working in professional, scientific and technical work and 22% of all those in arts and entertainment. The growth in iPros in the EU since 2004 has been remarkable. Numbers have increased by 45% from just under 6.2 million to 8.9 million in 2013, making them the fastest growing group in the EU labour market.The growth in iPros has not been consistent across EU states, but in the Netherlands, Poland and France it has been especially marked. The EU still faces unprecedented levels of unemployment and without this growth in iPro working, the picture would be much gloomier. What do we know about iPros? In spite of this growth little is known about iPros, the way they work and the barriers they face. Who are they? Why do they choose to work this way and how do they cope with uncertainty and risk? iPros are virtually invisible in academic literature, and in official statistics they are subsumed in either self-employment or SME data. Yet they provide a responsive, competitive supply of expertise to cater for constantly changing client needs and contribute to economic growth. At a time of rapid change and increased competition, it is critical that European policy makers and the business community understand iPros, the skills and innovation they provide, and ways in which their contribution to the economy can be nurtured. Finding out more about iPros This research aimed to find out more about iPros and understand the reality of their working lives, the regulatory framework they work within, and the wider context of their work. The research was carried out in two phases between June 2012 and May 2013. The first phase involved the analysis of existing data and trends in iPro working across the EU with a focus on nine states1. Phase two consisted of 87 face-to-face or telephone interviews with three groups: iPros drawn from three representative professions2, leading academics, and leaders of professional bodies and trade unions, administrators and politicians familiar with the issues around iPro working. What did the research find? The research confirmed there is a major change in the way work is performed - a shift from having a job to working for clients. A new and exciting radical agenda based on collaboration rather than competition has emerged as a response to perceived failures in existing business and management strategies. However, there are also many barriers to being an iPro and working in this way is complex. It 58 | De ZZP-Maatschappij


demands policy makers and client organisations to devise customised initiatives to support iPro working. Attitudes towards iPros The importance of iPro working is increasingly being recognised as having legitimacy. However, iPros do face constant accusations of ‘sham’ self-employment, where employees are forced or voluntarily become self-employed to minimize tax and other liabilities. They feel they are treated with suspicion and hostility by fiscal authorities, ignored by politicians developing initiatives to support new enterprises, and marginalised by the wider business community. Becoming an iPro iPros find this way of working fulfilling. Many choosing to work in this way have rejected standard employment, which they feel requires conformity and represses creativity. Survey data indicates that many EU citizens (37%) share these views and wish to work independently but are deterred by fear of failure, a lack of finance and skills, and red tape. There is a scarcity of support for those starting out as an iPro. The perceived unavailability of relevant and affordable information and advice has resulted in iPros being concerned with their lack of business skills. iPro working The rise of iPro working marks a distinctive shift to a more collaborative way of working. iPros value autonomy and freedom, yet to be effective they need the appropriate support. As their specific needs are not recognised, iPros have developed their own supportive environments in the form of co-working spaces and professional hubs. The current regulatory and support frameworks within which iPros work require adjustment. Professional bodies & training iPros in regulated professions regard professional bodies highly, including for training purposes. However, others generally reject the need for such organisations and look to less formal and contemporary forms of professional support such as online training, social clubs/networks, and interdisciplinary facilities. iPros operate in fast moving knowledge areas and the lack of continuing professional development amongst them emerges as a critical issue. Policy implications Placing iPros in SME or entrepreneur categories is considered misconceived. This emphasises the definitional and categorization problems relating to iPros. Government policy favours traditional employment patterns and iPros feel this is because they are difficult for policy makers. Policy makers tend to focus on job creation rather than work creation, an area where iPros actively contribute. They neglect the indirect job creating potential of iPros who help businesses to cut costs and become more efficient. De ZZP-Maatschappij | 59


Recommendations The findings of the research has led to a series of recommendations targeted at policy makers, professional bodies, clients of iPros and iPros themselves. If implemented, these recommendations will enable iPros’ contribution to businesses and economies to be nurtured, and iPro workers in the EU will grow at an even faster rate. The recommendations relate to: n Awareness, recognition and the contribution of iPro working. n Finding a voice for iPros. n Training and development. n Providing support for iPros. Policy makers and public officials should: n Ensure that iPros are properly researched and indentified in national and EU data. n Recognise that iPros are a distinct group: they are neither SMEs or entrepreneurs and are not ‘sham’ self-employed either. n Recognise the contribution of iPros to economies and ensure that iPros’ characteristics and needs are specifically recognised in policy development. n Ensure that iPros are expressly considered where policy issues with particular relevance (e.g. late payment, access to public procurement contracts, enhancing employability) are being addressed for SMEs. n Ensure that policy and legal developments do not negatively impact iPros and that iPros are not disproportionately penalised through fiscal and other regimes. n Ensure that there is an emphasis on work creation in publicly funded schemes to support the creation of jobs so that iPros are not excluded or disadvantaged. n Recognise that iPro working is a legitimate and realistic career option, and encourage this way of working by funding those transitioning from traditional forms of employment into iPro working. n Facilitate iPros in gaining a voice to express views and concerns, and ensure they have adequate representation at EU level through committee and consultative body membership, and seats on advisory boards so they can be consulted when change is proposed. n Develop new models of work support with greater flexibility and creativity in order to explore different ways of responding to iPros’ needs. n Encourage iPros to engage in continued professional development by considering their specific training needs and providing funding through the form of tax concessions, subsidies or vouchers. Professional bodies should: n Clearly identify and take into account the distinctive needs of iPros as well as employee members. n Recognise that the growth in iPro working presents new opportunities and 60 | De ZZP-Maatschappij


take an innovative approach to recruiting iPros. n Consider how best to provide iPros with support, particularly in terms of useful training and offering a wider range of relevant services. n Ensure the delivery of training is practical and attractive to iPros through increased use of online and other flexible forms of training. n Ensure that iPros are represented on relevant committees so they have a voice. n Collaborate more effectively with other bodies and associations, and form alliances to strengthen the support for iPros. iPros should: n Consider the most effective ways of achieving a voice and identify avenues to express unifying views and promote iPro working. n Identify specific issues and concerns relating to iPro working and develop a policy agenda to highlight these. n Continue to develop and gain support for innovative support structures. n Take responsibility for career development in a more active and coherent way. n Recognise that collaboration does not undermine independence and find the right balance between working in isolation and with others. Clients of iPros should: n Clearly identify and take into account the distinctive needs of iPros. n Recognise that the growth in iPro working presents challenges to traditional management practices and develop new models of working in response to this. n Review existing contractual and other issues that may inhibit the way in which iPros work. n Recognise the implications of late payment and other practical concerns that iPros often encounter.

1 Belgium, Finland, France, Germany, Italy, Netherlands, Poland, Spain and the UK 2 Lawyers, writers of various sorts and IT professionals



KIZO proposal – Improvement of the organisation of Human Capital by companies NWO Top Call* (door prof. dr. Arjan van den Born)

The number of freelancers (aka independent professionals, contractors or indies) is increasing in all western societies. Even to the point that some industries are nowadays dominated by freelancers (e.g. the creative industries such as the Arts, Media & Entertainment, and Design). But this growth is not at all limited to the creative industries. Even in traditional industries, this new freelance relationship is definitively on the rise. Even in established multinational firms it is not uncommon that 25-30% of all jobs are performed by freelancers. Moreover with the impact of new digital technologies we see new innovative business models emerging which are threatening more traditional firms. Typically these firms have a small nucleus which, with the help of modern Work 2.0 (in Dutch: Het Nieuwe Werken) communication technologies, coordinates a larger network of freelancers who oftentimes work quite independently of each other.


ted as employees or as suppliers? For which functions should they use freelance contracts? What are the effects of freelancing on our Intellectual Property (IP)? How loyal are freelancers and how loyal do I want them to be? Are freelancers a substitute for employees or not? The key research question for a competitive innovation-driven economy is therefore: How can organizations craft optimal freelance relations which combine flexibility and autonomy with high levels of education, development, trust, and knowledge sharing? To answer this complex question the research first zooms into the relationship between freelancers and various sponsor organizations and the outcomes of this relationship. We will specifically look into: 1) the knowledge transfer process between freelancers and employees and 2) lifelong learning of freelancers. On an organizational level we identify the factors that determine advantageous sponsorship and which foster a High Innovation HRM culture. On the individual level we identify the factors that foster or hamper the individual lifelong learning and knowledge transfer. Obviously the scope will not be limited to professional skills alone, but incorporates also entrepreneurial skills such as branding, marketing, and selling. Finally we will look at the broader role of the government. What do our findings on organizations and individuals mean for the task of the government? How can government promote lifelong learning of professional and entrepreneurial skills in freelancers? What does this entail for social and fiscal policy? *Voorstel gestruikeld over methode van cofinanciering

The growth of freelancing has important benefits such as increased flexibility for businesses (both private and public organizations) and more autonomy for individuals. But there are also significant drawbacks of these new labour relations which might, over time, hamper economic growth. Most importantly, the potential lack of trust inherent in all transaction oriented relationships may lead to under-investment in education, lower levels of knowledge exchange, and thus lower planes of innovation and growth. The short-term orientation of freelance labour relations poses a huge risk in this era where yesterday’s knowledge is worthless. In an advanced economy one needs high-innovation HRM systems which combine high levels of flexibility and specialization with high levels of trust and interaction. While the growth of freelancing has been substantial, in practice many firms struggle with the strategies and policies around freelancers; should they be trea-



Projecten en ideeën KIZO: Belastingen en cao

Een belastingstelsel dat aangepast is aan een werkelijkheid met zzp’ers Bijgaand manifest is twee jaar geleden aangeboden bij de toenmalig staatssecretaris en de commissie Van Dijkhuizen. Uiteraard is het wederom “stil”, toch moet de knellende werking van de nieuwe groep ontspanning vinden in het belastingstelsel, ook voor de betrokken inspecteurs die anders voor een onmogelijke handhavingstaak staan.

Het Eerste Belasting Manifest van KIZO


n Sterke behoefte om pensioenstelsel toekomstbestendig te maken; n Andere invulling aan solidariteit en collectieve verzekeringen; n Administratieve druk op burgers, ondernemers en overheid; Dit manifest heeft ten doel om een aanzet te geven voor een (aangepast) belastingstelsel, waarbij een aantal maatschappelijke en economische ontwikkelingen fiscaal gestimuleerd dan wel ingeperkt/bijgestuurd worden. Het manifest is politiekneutraal opgesteld, in de uitvoering kunnen verschillende accenten worden aangebracht in de verschillende heffingspercentages. Veranderingen op de arbeidsmarkt Enerzijds is er druk vanuit werkgevers om versoepeling van het ontslagrecht van werknemers te realiseren, anderzijds is er meer behoefte aan tijdelijke dan wel specifieke expertise. De enorme toename van ZZP’ers is daar een karakteristiek van. Deze kennis en expertise markt zal verder groeien. Deze groep ZZP’ers wordt fiscaal gelijkgeschakeld met werknemers zonder het sociale vangnet van werknemers.

(door prof. dr. Victor van Kommer, Peter Thijssen en Geert Jan Lutjes) Referentie: Artikel “Naar een vernieuwde inkomstenbelasting met ruimte voor ondernemen” Inleiding Maatschappijen en haar inwoners zijn altijd onderhevig aan verandering. In ons tijdperk heeft iedereen het gevoel dat zijn tijdperk onzeker is en dat juist hij aan de poort staat van grote veranderingen. Als er echter één constante is in de geschiedenis, dan is het deze onrust over wat morgen brengen zal. Ook in de laatste twintig jaar zijn er nieuwe ontwikkelingen tot ons gekomen, die in de nabije toekomst noodzaakt tot een ander flankerend fiscaal stelsel: n Stimulering van de kenniseconomie; n Globalisering en sterke opkomst van Aziatische economieën; n Digitalisering van de maatschappij waarbij vooral bepaalde intermediair rollen verdwijnen of sterk van karakter veranderen n Individualisering van de maatschappij n Participatie van vrouwen en ‘nieuwkomers’ in de hoogste segmenten van arbeids- en ondernemersmarkt; n Vergrijzing; n Flexibilisering van de arbeidsmarkt, zowel reductie van zekerheid van werk als de enorme groei van het aantal zelfstandig ondernemers; n Flexibiliseren van de kennismarkt; n Versterken van zelfredzaamheid en economische participatie van de inwoners; n (On)houdbaarheid huidig stelsel van hypotheekrente aftrek; 64 | De ZZP-Maatschappij

Tevens zien we dat er een contante groei in het aantal zelfstandigen door de bewuste keus voor individualisering die mede versterkt wordt doordat er minder zicht is op de beschikbaarheid van collectieve voorzieningen. Anderzijds wordt de groet ook veroorzaakt door werkgevers die behoefte hebben aan verlaging van arbeidskosten en een autonome stroom van nieuwe zelfstandigen omdat hun vak en vaardigheden niet meer voldoen aan de nieuwe eisen op de arbeidsmarkt. Daarnaast is het in het huidige fiscale stelsel aanlokkelijk voor ondernemers om kosten te maken binnen de onderneming. Daarmee reduceert de ondernemer feitelijk de eigen concurrentiepositie. Als overheid zou “efficiënt plus produceren” gestimuleerd moeten worden. Voor veel ondernemers geldt dat er op basis van fiscale motieven voor een BV of BV-structuur wordt gekozen, terwijl de bedrijfsactiviteiten dat niet vereisen. Dit heeft een grote administratieve druk tot gevolg, zowel voor de ondernemer als ook voor de overheid. Inwoners zullen steeds vaker de behoefte hebben om een hybride vorm van inkomen uit arbeid en onderneming te realiseren. Ook het fiscale stelsel zal deze ontwikkeling moeten faciliteren en dat is eenvoudig te realiseren met de volgende oplossingen: 1. Inkomen uit ondernemen ontkoppelen van inkomsten uit arbeid; 2. Inkomen uit ondernemen kent een specifieke fiscaliteit (box 2); 3. Ondernemers krijgen een forfaitair kostenniveau toegewezen, dat stimuleert De ZZP-Maatschappij | 65


efficiënt ondernemen (hetgeen betekent het afschaffen van aftrekbare kosten, gemengde kosten, berekening privé gebruik etc.); 4. Omzet is leidend voor heffing: a. Omzetbelasting b. Winstheffing (op basis van omzet minus loon, inkoop en forfaitaire kosten) c. Heffing is eindheffing 5. Investeringen bij inkomen uit ondernemen zijn onderdeel van de forfaitaire kosten; 6. Afschaffen van VAR en urencriterium; 7. Stimulering van daadwerkelijke pensioenopbouw van ondernemers, zzp’ers en andere dienstverleners niet zijnde in vast dienstverband. Faciliteren van zelfredzaamheid en participatie Was vroeger de zekerheid van werkgarantie en pensioenvoorziening een van de fundamenten in onze economie, nu zien we in een rap tempo dat de eerder genoemde zelfredzaamheid met de daarbij behorende waarden als initiatief en deskundigheid de overhand gaat nemen, en dit geldt natuurlijk voor de jongere generatie en de professionele dienstverleners. We moeten daarbij in ogenschouw nemen dat de stutten onder de nieuwe economie juist initiatief, risico, kunde en kennis zijn welke niet door ons belastingstelsel worden erkend of gefaciliteerd. Het is eerder de vorm van de werkrelatie of ondernemerschap wat het onderscheidende element is. We zien dat in tijden van recessie de zelfstandigen hun reserves opsouperen en dat in betere tijden hun winst progressief wordt belast. Daarnaast is de afwezige of karige toegang tot het sociale zekerheids- en pensioenstelsel een keuze die zelfstandigen natuurlijk formeel hebben gemaakt, maar in werkelijkheid bestaat er geen goed alternatief voor de zelfstandigen waardoor van een keuze ook geen sprake kan zijn. De flexibele schil rond onze economie, die ons voor een scherpe recessie heeft behoed, kent geen maatschappelijke tegenprestatie. Kennis en vermogen Momenteel wordt vermogen boven de vrijstelling belast. De overheid verwacht in toenemende mate dat inwoners zelf verantwoordelijkheid nemen voor inkomensvoorzieningen. Daar vallen uiteraard pensioenvoorzieningen onder, maar ook voorzieningen voor fluctuaties in inkomen per jaar. Vermogensvorming moet fiscaal gestimuleerd worden. Het ontwikkelen van kennis en expertise moet sterker worden gestimuleerd. Dat verhoogt de zelfredzaamheid op de arbeidsmarkt. Nu is er een drempelwaarde en 66 | De ZZP-Maatschappij


is aftrekbaarheid weggevallen in het arbeidskostenforfait en beperkt in de buitengewone lasten aftrek. Deze heringevoerde stimulans zou voor iedere inwoner moeten gelden en hoeft niet afhankelijk te zijn van inkomen en positie tenzij de uitgave alleen bestemd is voor bekwaamheden waar de economie geen behoefte aan heeft. Sparen, subsidies, bijdragen, toeslagen en maatschappelijk rekening courant We zien momenteel een flink aantal regelingen voor sparen, subsidies, bijdragen en toeslagen. We kunnen noemen: n De aftrek pensioenpremies in de Wet LB en de Wet IB; n De afgeschafte spaarloonregeling; n De FOR (forfaitaire oudedagsreserve voor ondernemers); n De afgeschafte levensloopregeling; n Het voorgestelde sociale leenstelsel; n Etc. Daartegenover staan een aantal uitgaven van de overheid die noodzakelijk worden geacht als burgers juist niet de middelen hebben om de kosten te dragen. Een paar voorbeelden: n Studietoelagen en goedkope studieleningen; n Kinderopvangtoeslag; n Huurtoeslag; n Zorgtoeslag; n Etc. Er pleit veel voor om het oerwoud van voorzieningen en spaarfaciliteiten onder een dak te brengen. De Belastingdienst introduceert een maatschappelijk rekening-courant waar enerzijds opnamen mogelijk zijn en anderzijds sparen inzichtelijk wordt gemaakt. De particuliere pensioenvoorzieningen zouden hier buiten beschouwing moeten blijven. Voor zowel Toeslagen als Voorzieningen bepaalt de overheid de definities en kaders. Toeslagen worden uit overheidsmiddelen ingezet om gewenst gedrag te stimuleren en hebben daarmee een dynamisch karakter. Waarbij wel aangetekend moet worden dat de overheid een betrouwbare en duurzame partner moet zijn. Voorzieningen betreffen de eigen middelen van de inwoner waarvoor de overheid fiscale faciliteiten biedt ten behoeve van zelfredzaamheid, zoals pensioen, variatie in inkomen, arbeidsongeschiktheid etc. Bij een maatschappelijk rekening-courant zal enerzijds de band tussen burger en publieke dienst helderder worden en anderzijds zullen bepaalde onttrekkingen De ZZP-Maatschappij | 67



of reserveringen worden gesaldeerd. Dit zal leiden tot een vereenvoudiging en daardoor een vermindering van de uitvoeringskosten.

wat rust, maar zal uiteindelijk niet leiden tot een fundamentele en permanente oplossingen. Een aantal oplossingsrichtingen voor deze problematiek:

Wij pleiten ervoor om al deze regelingen te uniformeren en te transformeren naar een rekening-courant verhouding met de overheid. De volgende oplossingen faciliteren deze doelstellingen beter:

1. Wonen niet meer langer deel laten uitmaken van Box 1: verlaat het principe van ‘inkomen uit wonen’;

1. Vermogen onderverdelen in a. “Vrij beschikbaar” welke belast is; b. “Werkkapitaal onderneming”, gemaximeerd door afleiding van omzet; c. “Reserveringen inkomen”, onbelast maar bij aanspreken belast; 2. Verstrek iedere inwoner een aftrekpost voor opleiding bij erkende onderwijsinstellingen en trek deze af tegen een vast percentage (voorstel hoogste IB tarief); 3. Uniformeren van het woud van regelingen voor sparen, subsidies, bijdragen en toeslagen en een transformatie naar een rekening-courantverhouding met de overheid. (nader onderzoek nodig) Het Maatschappelijk Rekening Courant biedt inwoners de mogelijkheid om keuzes te maken welke de gewenste zelfredzaamheid bevorderen. Het doel is om inwoners de mogelijkheid te bieden om keuzes te maken voor hun vermogensvorming dan wel opbouwen van aanspraken.

2. Introduceer Woontoeslag Koopwoning (kan onderdeel zijn van de rekening courant verhouding): n Inkomensonafhankelijk (hef de ongelijkheid in voordeel tussen belastingplichtigen op); n Stimuleer aflossing door woonkosten in de vorm van hypotheekrente te relateren aan de WOZ; n Zorg voor startersstimulatie door bijvoorbeeld bij de eerste koopwoning gunstiger voorwaarden te hanteren; 3. Introduceer Woontoeslag Huurwoning (en harmoniseer deze met woontoeslag, de overheid moet immers een neutraal standpunt innemen): n Inkomenstoets (geen huurtoeslag boven een bepaald verzamelinkomen); n Bepaal minimum en maximum huur voor Huurtoeslag (bijvoorbeeld €300 600); n Huur wordt vastgesteld op % van inkomen, verschil is de huurtoeslag; 4. Schaf de overdrachtsbelasting af en vervang deze door een belasting op de overwaarde bij verkoop, eventueel te bezien als voorheffing op de successiebelasting.

Het huidige pensioenstelsel kan behouden blijven. Er ontstaat dan een aanvulling vanuit opgebouwd eigen voorzieningen, dan wel zelf opgebouwde aanspraken via verzekeringen.

Maatregelen op korte termijn te implementeren: Het Nieuwe Belastinghuis gebaseerd op de volgende uitgangspunten:

Het biedt ook de mogelijkheid om bijvoorbeeld een sociaal leenstelsel voor de studiefinanciering te integreren, los van invulling door de overheid of markt.

1. Inkomen uit Arbeid is gebaseerd op een arbeidsrelatie met gezagsverhouding; afdracht van premies en belasting door werkgever middels loonheffing;

Het voordeel van een Maatschappelijk Rekening Courant is (in combinatie met de genoemde fiscale faciliteiten) dat de inwoners en overheid samen de vermeende onzekerheden, als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen, kunnen reduceren. Het instrument van Toeslagen en Voorzieningen maakt ook dat inwoners actiever betrokken worden bij het keuzeproces.

2. Inkomen uit Ondernemen is gebaseerd op omzet waarbij kosten worden onderverdeeld in: n Loonkosten (controleerbaar o.b.v. loonheffing); n Inkoopkosten (directe relatie met de omzet, dus toetsbaar o.b.v. kengetallen); n Forfaitaire kosten voor de ondernemer (vast percentage van de omzet); n Afdracht van belasting (winstheffing) gelijktijdig met omzetbelasting (waardoor ook de Belastingdienst zich kan concentreren op de inkomenszijde i.p.v. de kostenuitgaven);

Hypotheekrenteaftrek De problematiek van de hypotheekrenteaftrek is natuurlijk evident. Het is op den duur maatschappelijk niet meer te betalen. Vanuit Brussel zal de druk op Nederland alleen maar toenemen. Het feit dat hogere inkomens meer voordeel genieten door middel van de schijvensystematiek is niet langer verdedigbaar. De huidige onduidelijkheid draagt er mede toe bij dat de woningmarkt zich in een impasse bevindt. De geringe aanpassing door het Kabinet Rutte II creëert wellicht 68 | De ZZP-Maatschappij

3. Vermogen: n ‘Vrij beschikbaar’ (belast); n ‘Werkkapitaal’ (maximum afgeleid van omzet); n ‘Reserveringen’ (nu niet belast maar bij aanspreken wel); De ZZP-Maatschappij | 69


4. Sparen, subsidies, bijdragen en toeslagen worden ondergebracht in het Uniform Toeslagen mechanisme en maken onderdeel uit van een Maatschappelijk Rekening Courant; 5. Transformeren van de hypotheekrenteaftrek en huursubsidie naar woontoeslag(en) of invoeren van aparte gefixeerde aftrekbox. Overige ingrepen: 1. Opheffen VAR en urencriterium voor ondernemers; 2. Rationaliseren van “onnodig” gebruik van BV of BV structuren (zorg dat de IB zich richt op de echte onderkant van het ondernemersland); 3. Instellen van aftrekpost ten behoeve van kenniseconomie; 4. Afschaffen van de overdrachtsbelasting en vervangen door een “surplus value”.


Beroepsgebonden cao De eerste oplossing is gelegen in een functie- of beroepsgebonden cao. Het tumult binnen met name de FNV in 2011 kan na de nodige barensweeën leiden tot een herinrichting van vakbonden én cao’s langs de lijn van beroep en functie in plaats van sector of bedrijf. De beroepsgebonden cao bestaat al langer, bijvoorbeeld voor de politie, militairen, docenten, verpleging, en artsen in loondienst. Niet toevallig zijn dit beroepen waar de organisatiegraad hoog is. Ook beroepsverenigingen voor zelfstandigen en professionals zitten in de lift. De aandacht voor vakmanschap is groot. De beroepsgebonden cao biedt naast helderheid over de loonschalen ook basale, beroepsgebonden voorzieningen die te maken hebben met zaken als beroepskwalificatie, opleidingen, vakmanschap, veilig en gezond werken en pensioenen. Op basis van een dergelijke cao krijg je de belangrijkste arbeidsvoorwaarden die bij je beroep horen en niet die van het bedrijf waar je werkt. Ook kan hiermee het verschil tussen ‘eigen mensen’ en ingehuurde/gedetacheerde medewerkers voor een belangrijk deel worden weggepoetst. Dit zal de mobiliteit op de arbeidsmarkt ten goede komen. Drie vraagstukken bij de beroepsgebonden cao willen we hier nog duiden, zonder direct een passende oplossing te hebben. 1. Op de eerste plaats is er het vraagstuk van de werkingssfeer. Bij de klassieke cao wordt de werkingssfeer bepaald door het bedrijf waar iemand werkt (als je tenminste in dienst bent van dat bedrijf). Bij de beroepsgebonden cao wordt de werkingssfeer bepaald door het beroep dat wordt uitgeoefend. Hierbij kan de vraag ontstaan of de werkgever of opdrachtgever het beroep bepaalt, of dat de medewerker zelf kan kiezen. De praktijk zal het uitwijzen. 2. Een tweede vraag is wie de rol van werkgever speelt bij onderhandelingen over de cao. Daar waar beroepen en arbeidsorganisaties in hoge mate samenvallen (politie, zorg, onderwijs) is een werkgeversvertegenwoordiging gemakkelijk samen te stellen. Als beroepen (secretariële functies, commerciële functies) echter in veel verschillende bedrijven of sectoren voorkomen, zal het niet meevallen een vertegenwoordigende werkgeversdelegatie samen te stellen. 3. Tot slot is er de vraag van de ‘mededinging’. Bij de beroepsgebonden cao kunnen loonafspraken ook tariefafspraken worden. De mededingingswetgeving moet hierop worden aangepast. Bron: Arbeidsverhoudingen 2020, NCSI (2012)



Bronnen

Bronnen Boot, G. C. (2012). Zzp-ers: flexibiliteit, bescherming en zekerheid: rede. Leiden: Universiteit Leiden. Born, J.A. van den (2013). The Fuzzy Firm. Soest: Born to Grow. Bosch, N., Roelofs, G.,Vuuren, D. van & M. Wilkens (2012). De huidige en toekomstige groei van het huidige aandeel zzp’ers in de werkzame beroepsbevolking. CPB. Burke, A. (2012). The Role of Freelancers in the 21st Century British Economy. PCG Dekker, F. et al. (2013). En toen waren er zzp’ers. Den Haag: Boom Lemma. Dekker, F. & M. Stavenuiter (2012). Zzp’ers en het sociale stelsel: op weg naar herziening? Utrecht:Verwey-Jonker Instituut. Dijkhuizen, J.,Veldhoven, M. van & R. Schalk (2014). Development and Validation of the Entrepreneurial Job -Demands Scale. International Journal of Knowledge, Innovation and Entrepreneurship, 2, pp. 70-89. Goudswaard, A., et al. (2014). De toekomst van flexibele arbeid; Een onderzoek van TNO naar flexstrategieën van Nederlandse bedrijven. Hoofddorp: TNO/ABU. Gratton, L. (2012) The Shift: The Future of Work is Already Here. Collins


Groot, W.J.N., Es, A. van, Gehrels, C. & H. Maassen van den Brink (2013). Scholingsfondsen beschikken over miljarden maar benutten hun vermogen onvoldoende. Het Financieel Dagblad Hilhorst, E. (2014). Zzp’ers in de provincie Utrecht 2013: onderzoek naar een groeiende beroepsgroep. Utrecht: Economic Board Utrecht. Kommer,V. van & M. Alink (2012). The Dutch Approach (description of the Dutch Tax and Customs Administration). Nederland: Dutch Tax and Customs Administration. Leighton, P. (2013). Future working: the rise of Europe’s independent professionals (iPros). PCG McKeown, T. et al. (2013). Ipro index 2013. Monash University/ Entity Solutions Ministerie van EL&I (2012). ZZP-actieplan: regeldrukvermindering voor zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers): definitieve versie - juni 2012. Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Den Haag. Ministerie van EL&I (2014). Kabinetsreactie WRR-rapport ‘Naar een lerende economie’. Kamerbrief van de minister van Economische Zaken en de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal op 27 maart 2014.

Ministerie van SZW (2011). Kabinetsreactie SER-advies: Zzp-ers in beeld. Kamerbrief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, namens de minister van Economische Zaken en staatssecretaris van Financiën aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal op 4 maart 2011. Den Haag. Ministerie van SZW (2013). Pensioen van Zelfstandigen: Onderzoek naar de oorzaken van beperkte pensioenopbouw van zelfstandigen en mogelijke oplossingsrichtingen hiervoor. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Ministerie van Financiën en Ministerie van Economische Zaken. Den Haag. Ministerie van SZW (2014). Zelfstandigen en pensioen. Kamerbrief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal op 15 januari 2014. Ministerie van SZW (2014). Aanpak schijnconstructies. Kamerbrief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal op 15 april 2014. Ministerie van SZW (2014). Kabinetsreactie SER Advies: Handmade in Holland. Kamerbrief van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, namens de minister van Economische Zaken en staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal op 23 mei 2014. Den Haag.

Ministerie van BZK (2013). Hypotheekverstrekking aan zzp’ers. Kamerbrief van de minister voor Wonen en Rijksdienst en minister van Financiën aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal op 17 juni 2013. Den Haag. O+S (2013). Meting economisch klimaat, november 2013. Bureau Onderzoek en Statistiek. Amsterdam. O+S (2014). Betekenis meer zzp’ers in Amsterdam. Bureau Onderzoek en Statistiek. Amsterdam. Rapelli, S. (2012). European I-pros: A Study. PCG Schaekel&Partners/Nyenrode Business Universiteit (2013). Interim Index 10: trends & shifts in de markt voor tijdelijk management. Utrecht. SER (2010). Zzp-ers in beeld: een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Advies 10/04, oktober 2010. Sociaal Economische Raad. Den Haag. SER (2011). Zelfstandigen en arbeidsomstandigheden. Advies 11/02, maart 2011. Sociaal Economische Raad. Den Haag. SER (2013). Handmade in Holland:Vakmanschap en ondernemerschap in de ambachtseconomie. Advies 13/02, juni 2013. Sociaal Economische Raad. Den Haag.

Stam, E. (2013). De Nederlandse Ondernemerschap paradox. TPE digitaal, 7(4), 21-40 UWV (2014). UWV Arbeidsmarktprognose 2013-2014; Met een doorkijk naar 2018. UWV Werkbedrijf, afd. Arbeidsmarktinformatie en –advies. Amsterdam. UWV (2014).Vacatures in Nederland 2013; De vacaturemarkt en personeelswerving in beeld. UWV Werkbedrijf, afd. Arbeidsmarktinformatie en –advies. Amsterdam. De Vries, N.E. & P.J.M.Vroonhof (2011). Ondernemen voor de toekomst; Innovatie en pensioenen van zzp’ers: resultaten meting II, najaar 2010, zzp-panel. Zoetermeer: EIM. De Vries, N.E. & P.J.M.Vroonhof (2011). Ondernemen zonder personeel: resultaten meting I, najaar 2012, zzp-panel. Zoetermeer: EIM. De Vriens, N.E. en A. Bruins (2013). Opleiding en scholing van zzp’ers; resultaten meting I van 2013, zzp-panel. Zoetermeer: Panteia. Westerveld, M. (2011). Het stiefkind van het arbeidsrecht: de complexe relatie van zelfstandige arbeid en sociale verzekering: rede. Amsterdam: UVA.

A. Goudswaard, J. Sanders & W. Smits (Eds.), Dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt: De focus op flexibilisering. (pp. 251-260). Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek. Ybema, J. F., Lautenbach, H.,Van der Torre, W., Banning, R., De Vroome, E., Dirven, H.J., & S. van den Bossche (2013). Zelfstandigen Enquête Arbeid 2012: Methodologie en beschrijvende resultaten. Hoofddorp/Heerlen: TNO/CBS. Ybema, J. F., Preenen, P., Koppes, L., De Vroome, E. & F. Leijten (2013).Vergelijking van de arbeidsomstandigheden en inzetbaarheid van zzp’ers en werknemers 2012. Hoofddorp/ Heerlen: TNO. Witvliet, L. & G. van Dijk (2012). De stille revolutie: flexibilisering van arbeidsmarkt. Witvliet, L. (2013). Zorgvuldige typering van de zzp’er voorkomt verdere prietpraat. WRR (2013). Naar een lerende economie; Investeren in het verdienvermogen van Nederland. Amsterdam: Amsterdam University Press. Zandvliet, K. et al. (2013). ZZP tussen werknemer en ondernemer. Rotterdam: SEOR/ReflecT/ Bureau Mediad.

Wilthagen, T. (2013). Essay: De toekomst van flexibiliteit en zekerheid: naar een nieuw ‘Dutch Design’? In R. van Gaalen,


Kennisinstituut Zelfstandig Ondernemerschap

Over KIZO KIZO is ontstaan uit de behoefte aan een onafhankelijke partij die feiten en kengetallen verzamelt over zzp’ers. KIZO is daarnaast initiatiefnemer van en als partner betrokken bij een groot aantal projecten en ideeën gericht op het zelfstandig ondernemerschap. Een korte uitleg over de doelen en uitgangspunten van de organisatie. Een specifiek op de zelfstandige ondernemer/professional gericht instituut kan een belangrijke bijdrage leveren aan de acceptatie en erkenning van deze groepering in het maatschappelijk stelsel. Ook kan zij de ontwikkeling van producten en diensten stimuleren die in de specifieke behoeften van deze doelgroep kunnen voorzien.

Feiten verzamelen en de beweging van onderaf KIZO doet permanent kwantitatief zzp-onderzoek in het onderzoeksplatform ECHTZZP. Verder wil KIZO resultaten van zzp-onderzoeken verzamelen, bundelen en duiden o.a. met de onderzoekspartners: Nyenrode Business Universiteit, Universiteit Utrecht, Tilburg University, Monash University en LPAG Business School Paris/Nice. Naast het individuele van de zzp’er zijn er allerlei collectieven en die zullen ook toenemen. Deze zijn niet altijd zichtbaar. De meest zichtbare solidaire collectieven zoals broodfondsen, coöperatieve structuren voor acquisitie of kennis en succesvolle specialistennetwerken tussen opdrachtgevers, zijn vaak georganiseerd vanuit de zzp’ers. Al die positieve initiatieven bieden hoop voor de toekomst. Er zijn bijna 800.000 zzp’ers in Nederland, de nieuwe manier van werken verdient aandacht en onderzoek om te ontdekken, te delen en te herkennen.

Onderzoeksplatform ECHTZZP Omdat menig onderzoek gaat over de zzp’er zonder te weten wie die groep nu eigenlijk is, heeft KIZO in samenwerking met verschillende partners* het onderzoeksplatform ECHTZZP opgericht. ECHTZZP is het praktijkgerichte onderzoeksplatform voor alle zzp’ers die willen bijdragen aan kennisontwikkeling. Op ECHTZZP delen zzp’ers hun ervaringen en inzichten en iedere deelnemer vult maandelijks een vragenlijst in.

Agenda Onderzoeksplatform ECHTZZP Afgeronde onderzoeken: 2013 Juni Opdrachtverwerving Juli Samenwerken en netwerken Pensioen Augustus Fiscale voordelen September Boekhouding en administratie Oktober Tevredenheid en welzijn Sociaal ondernemerschap November Inkomenszekerheid,omzet, bezit en pensioen December Identiteit, imago en innovatie 2014 Januari Februari Maart April Mei

Starters en financieringsbehoeften Investering in opleiding Kennis en nieuwe manieren van leren Rol overheid Eigen risico

Geplande onderzoeken 2014: Juni Samenwerken: werkrelaties en concurrentie Juli/Augustus Technologie September Collectiviteiten, AO, pensioen Oktober Tevredenheid en welzijn November Vraag en aanbod arbeid December Professionalisering

www.kizo.nl 74 | De ZZP-Maatschappij

www.echtzzp.nl De ZZP-Maatschappij | 75

Mede mogelijk gemaakt door:

verken, herken deel DE ZZP- MAATSCHAPPIJ Te groot om te negeren

Recommend Documents