Dialoog
(Foto Jan Locus)
Verkeerde keuzes door verkeerd begrepen duurzaamheid
22 |
Caroline Ven 2015 (gedelegeerd bestuurder VKW) en Dirk Fransaer (gedelegeerd bestuurder VITO) | vkw ondernemen
mei
Dialoog
Ecologisten maken zich zorgen over de klimaatwijziging en ons milieu. Als ingenieur zit u misschien eerder in het kamp van diegenen die zeggen dat technologie alles oplost? Dirk Fransaer: “Ja, en ik heb dan nog twee ingenieursdiploma’s (lacht). Technologie zal altijd belangrijk zijn, maar het is niet de enige component van de oplossing. Ecologisten die vragen dat we veel minder energie gebruiken, zullen altijd een minderheid blijven, want de grote meerderheid kan je niet overtuigen om radicaal anders te gaan leven. Of je zou zeer repressief regelgevend moeten werken. Indien landen zoals China werken aan een reductie van hun CO2-emissies, doen ze dat grotendeels uit eigenbelang. Net zoals ze nu volop werken aan de luchtkwaliteit omwille van smog en fijn stof.” Caroline Ven: “Technologie is inderdaad maar één factor. De geschiedenis leert dat onze welvaart, maar ook ons welzijn, verhoogden toen de industriële revolutie begon. Die doorbraak kwam er niet dankzij technologie alleen, want veel van die technologie bestond al. Er is ooit een stoommachine ontwikkeld in de oudheid, maar die werd nooit ingeschakeld in de productie, want de waarde van een mensenleven was erg relatief en de idee dat ook slaven en de arme massa recht hadden op welvaart, leefde niet. Uiteindelijk hadden Chinezen als eersten het buskruit, maar er gebeurde niet veel mee. Waarom niet? Omdat het maatschappelijk systeem niet geënt was op het streven naar meer “Met de wijze waarop we thans welv a a r t vo or groene energie opwekken, stort ons zoveel mogelijk energiesysteem in elkaar.” mensen. Dus ja, Dirk Fransaer ik geloof sterk in technologie, maar ook de vooruitgangsgedachte én het inrichten van degelijke instituties die zulke samenleving vorm geven, zijn minstens zo noodzakelijk.”
Vanuit een verkeerd begrepen duurzaamheid maken we foute energiekeuzes, zo stelt Dirk Fransaer. Maar eigenlijk vindt de VITOdirecteur de eindige voorraad materialen op aarde een veel grotere uitdaging. Caroline Ven gaat een eind mee, maar blijft bezorgd over de energiezekerheid op de korte en middellange termijn.
Duitsland heeft een drastische regelgever met een duidelijke keuze: kerncentrales moeten dicht en de keuze gaat naar alternatieve energie. Dirk Fransaer: “De Duitsers hebben tegelijk zeer slim de kosten hiervoor afgewenteld van hun grote bedrijven. Energie produceren kost gemiddeld 40 euro per megawatt uur, maar de consument betaalt eerder gemiddeld 220 euro, want er komen kosten bovenop voor het o.a. het netwerkbeheer en voor een heel pak groenestroomcertificaten. Voor 70 tot 80 euro zou je een rendabele STEGcentrale kunnen uitbaten. Helaas zijn die uit de markt geconcurreerd door het huidig beleid van groene-energieopwekking en de wijze (intermitterend) waarop die groene-energie wordt opgewekt. Studies duiden aan dat de kostprijs voor elektriciteitsproductie de komende jaren nog verder zal dalen naar een 20 euro gemiddeld per jaar tegen 2050, maar met grote prijsverschillen in de loop van het jaar, afhankelijk van de beschikbaarheid van zon en wind.” Dat is goed nieuws? Dirk Fransaer: “Dat dacht u maar. Dat is de productieprijs, maar de vraag is hoeveel de gebruiker zal moeten betalen? We zitten met gigantische bijkomende kosten voor groene stroom en uiteindelijk betalen de burger en de bedrijven
vkw ondernemen 2015 |
mei
| 23
Dialoog
VITO De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) is een onafhankelijke Europese onderzoeksorganisatie op het gebied van cleantech en duurzame ontwikkeling. VITO biedt objectief onderzoek en beleidsadviezen aan industrie en overheid. Zowat 750 medewerkers werken mee aan internationale projecten over de hele wereld en haalden zo een omzet van 140 miljoen euro (2014). VITO heeft zijn hoofdkantoor in Mol, maar heeft ook een dochteronderneming in China. Voor bedrijven biedt VITO onafhankelijke expertise en faciliteiten om innovatieve technologieën te testen, om processen te verbeteren en om kosten te besparen, rekening houdend met de economische realiteit. (JC)
die rekening. Europa maakt een uitzondering op de regel voor concurrentievervalsing, namelijk om duurzame energie te introduceren. Duitsland doet dat systematisch en bevoordeelt daarbij vooral de eigen grote industriële groepen, waardoor die laatste zelfs lagere energieprijzen genieten dan hun Amerikaanse concurrenten die beschikken over goedkoop schaliegas. Kmo’s en burgers betalen de rekening, in Duitsland en bij ons. In elk geval, met de hoeveelheid groene energie die we vandaag opwekken en de manier waarop, komen we in een instabiel energiesysteem, financieel en technologisch. Niemand investeert nog in klassieke technologie. Kerncentrales liggen eruit en de huidige groeneenergieopwekking is intermitterend. Voor een duurzame transitie hebben we dringend nood aan opslag, groenestroomproductie zonder noemenswaardige operationele kosten en transmissie om bronnen met elkaar te combineren.” Er zijn plannen voor een atol voor onze kust. Een eiland waarin men water oppompt als er veel wind is en het laat terugstromen door een turbine als er geen wind is, zoals men al doet in Coo? Dirk Fransaer: “Wat zal dat kosten en wie zal dat betalen?! De kosten die gepaard gaan met het compenseren van het nadeel van wind en zonnepanelen, moet je leggen bij de producenten ervan. Dan pas gaat een ‘level playing field’ ontstaan. Caroline Ven: “Inderdaad, of we ondergraven onze ‘base load’. We zien vandaag hoe goede STEG-centrales ontmanteld worden. We moeten dringend zorgen voor een stabiel investeringsklimaat voor energieprojecten. Het investeringsklimaat is vandaag nefast. Ondanks de relatief hoge prijzen voor energie in België, worden toch veel projecten afgeblazen. Dat heeft alles te maken met het arbitrair bevoordelen van een bepaalde energiemix en dat onder de vorm van subsidies voor specifieke technologieën. Die doen niets voor de beschikbaarheid van een stabiele ‘base load’. Daarnaast is er nog het probleem van vergunningen en mogelijke beroepsprocedures die grote projecten erg vertragen of zelfs op de lange baan schuiven, en het weinig stabiele beleidskader.”
24 |
mei
| vkw ondernemen 2015
We vinden blijkbaar moeilijk het juiste evenwicht. Door de normen om onze woningen energie-efficiënter te maken, wordt bouwen nu onbetaalbaar. Dirk Fransaer: “Ook hier gaat men uit van een verkeerd begrip van duurzaamheid en van een aantal dogma’s. Men focuste op woningen om energie te besparen en CO2 te reduceren, maar daarbij is men uit het oog verloren dat duurzaamheid ook een sociale component omvat. Niet elke uitgespaarde kilowatt is een goeie. We overdrijven met onze isolatie-eisen. Er zijn voldoende studies die uitwijzen dat ze de prijs voor bestaande woningen te hoog opdrijven in verhouding tot het bereikbare resultaat. Minder rendabele stookketels vervangen geeft op korte termijn (1 à 2 jaar) een grotere CO2-reductie dan met de huidige EPB-regelgeving voor nieuwbouwwoningen en kost véél minder. Om na die 2 jaar meer te doen en verder te gaan, moet je kijken naar integratie van energie en groenewarmtenetten.” Om de CO2-uitstoot van Vlaanderen sterk te reduceren, kan men ook beter elektrische wagens verplichten en hun batterijen slim inzetten als dynamische opslagcapaciteit. Bovendien kost het verbruik van die wagens véél minder dan klassieke personenwagens. Met de gerapporteerde prijs van het energieatol heb je nu al drie keer meer elektriciteitsopslag met aanschaf van Tesla’s en krijg je er de wagens gratis bij... sanctioneren. Caroline Ven: “Maar is er wel voldoende opwekkingscapaciteit om de elektrische wagen van energie te voorzien? We riskeren nu al tekorten en stroompannes.” Dirk Fransaer: “Correct, dus moeten we snel investeren in opslag. Er was
recent een doctoraat in Leuven rond opslagcapaciteit van elektrische voertuigen. In Noorwegen steunt de overheid grootschalig elektrische wagens en zo introduceert men een gigantische opslagcapaciteit in de markt. Dat kan mooi complementair zijn met windmolens. Tesla wenst de prijs van zijn batterijen te halveren tegen 2018, door de opslagcapaciteit ervan te verdubbelen. Dat behoeft geen regelgeving, zorg dat je op elk moment een situatie hebt waarin vraag en aanbod elkaar eenvoudig vinden. Auto’s staan zeer veel stil. Welnu, met aangepaste software kunnen we elektrische auto’s gebruiken als buffers en bekomen we een stabiliserend effect. Maar zonder die opslag krijgen we inderdaad problemen. Dus, onze regelgeving is verkeerd? Dirk Fransaer: “Ze is niet geïntegreerd. Beleidsverantwoordelijken voor energie, gebouwen, milieu, klimaat… maken optimale wetgeving, maar dan elk vanuit hun eigen
“We moeten dringend zorgen voor een stabiel investeringsklimaat voor energieprojecten.” Caroline Ven
perspectief. De aanpak moet geïntegreerd zijn, want die problemen zijn verbonden. In Vlaanderen worden zaken opgelegd onder het mom van ‘het moet van Europa’, maar geïnspireerd door een eigen, ideologisch gedreven agenda. Er is te weinig maatschappelijke discussie en er wordt in slogans gedacht. De effecten van de geplande en genomen maat-
(Foto Jan Locus)
Dialoog
Dirk Fransaer (gedelegeerd bestuurder VITO)
regelen worden wel voldoende doorgerekend, maar er wordt onvoldoende rekening mee gehouden. De Europese regelgeving is meestal goed doordacht, al laat men zich hier en daar ook een onzinnig idee influisteren door lobbyisten. Maar de omzetting van de Europese regels gebeurt regionaal. Caroline Ven: “Dat is een erg schadelijk fenomeen, want op die manier verliezen we ons draagvlak bij de burger. Mensen zien op de duur alleen nadelen en geen resultaten. Je ziet dat in milieudossiers, inzake de financiële markten, overheidsfinanciën… Ook organisaties zoals de onze kunnen een rol spelen om dat soort verbanden aan het licht te brengen en het gehele plaatje te bekijken.” Dirk Fransaer: “Kijk, je krijgt altijd een spel tussen het regelgevend kader, de reactie van het publiek daarop en ten slotte technologie. Maar technologie evolueert sneller dan de eerste twee. Dat kan betekenen dat een eerder goede oplossing op een bepaald moment achterhaald is. Dat is de wet van de remmende voorsprong. De gescheiden ophaling van huisvuil is daar een voorbeeld van. Caroline Ven: “Er speelt daar ook een gebrek aan flexibiliteit in onze maatschappij. Als je één keer zaken organiseert op een bepaalde manier, krijg je dat moeilijk bijgestuurd zodra dat wenselijk blijkt. Je ziet dat ook op het vlak van arbeid en werk. Technologie geeft mogelijkheden om werk flexibeler te maken en onafhankelijker van tijd en plaats, maar ons reglementair kader is er totaal niet aan aangepast. In dat verband huiver ik voor de reglementitis die de laatste jaren sterker wordt en waarbij men elke situatie tracht te beschrijven en te beregelen, qua wetgeving rond arbeid, seksisme, racisme, technologie... Men zou beter werken met grote, algemene principes en die adequaat beoordelen door mensen die er met gezond verstand naar kijken.” Hoe komt u tot de redenering dat energie niet echt het probleem is, alsof ons energieverbruik geen CO2-probleem creëert? Dirk Fransaer: “Er is een CO2-probleem, maar dat duurzaam oplossen betekent ook dat je dat doet op een betaalbare manier. Het potentieel van diepe geothermie in grote delen van Europa of van zonlicht in zuidelijke gebieden
vkw ondernemen 2015 |
mei
| 25
Dialoog
Dus energie is niet echt een probleem? Het is een kwestie van beschikbare zaken goed te combineren en te organiseren? Dirk Fransaer: “De echte uitdaging zijn materialen, want die zijn fysisch beperkt aanwezig. Je kan vandaag geen gram koper of fosfor bijmaken en zal dat ook nooit kunnen! De behoefte aan materialen stijgt, omdat de wereldbevolking toeneemt en omdat de consumptie in grote delen van de wereld verhoogt. De vraag naar gallium, germanium, indium, neodymium, scandium en tantalium zal snel tot schaarste leiden. We weten nu al zeker dat sommige voor het einde van deze eeuw niet meer voorradig zullen zijn of niet meer rendabel ontginbaar.” Jo Cobbaut
e-waste: het probleem is de oplossing
(Foto Worldloop)
is er. Warmteoverschotten, aardwarmte, groenewarmtenetten kunnen woningen verwarmen zonder voor bijkomende CO2-uitstoot te zorgen. Dan bereik je een E30-peil met een woning die thans E60 of D70 heeft. Er komt meer en meer goedkope tot gratis elektriciteit beschikbaar. Wereldwijd is men bezig CO2 uit de lucht te halen en die om te zetten in bruikbare materialen zoals butanol. Als men dat kan met gratis energie, dan hoef je zelfs niet in te spelen op het gedrag van mensen.
ICT kent een enorme groei, maar veroorzaakt ook een snelgroeiende afvalstroom. Veel afval komt terecht in ontwikkelingslanden, waar het zelden wordt verwerkt op duurzame wijze. Een probleem dus, ware het niet dat daar ook een kans ligt voor ondernemers in Afrika. In een samenwerking met Umicore stimuleert en steunt de ngo WorldLoop lokale Afrikaanse ondernemers met educatieve middelen en kennis om elektronisch afval in te zamelen en op een duurzame wijze te ontmantelen. WorldLoop leert Afrikaanse ondernemers hoe ze alle fracties van het elektronisch afval op de juiste manier kunnen behandelen, via intensieve training, gecombineerd met inzicht in goede zakelijke praktijken. Dit jaar organiseerden WorldLoop en UNIDO (United Nations Industrial Development Organization) bijvoorbeeld in België een training voor Afrikaanse technici, met een praktijkopleiding die ook een sessie van een halve dag bij Umicore omvatte. WorldLoop heeft sinds 2011 samenwerkingsverbanden opgezet met ondernemers in Kenia, Tanzania, Rwanda, Burundi, Senegal, Zambia, de Democratische Republiek Congo en Chili. De centra stuurden steeds meer ingezameld en ontmanteld materiaal naar de recyclagefabriek van Umicore in Antwerpen. Dat laatste wordt steeds relevanter want grondstoffen worden steeds schaarser en voor een specialist als Dirk Fransaer, directeur VITO, wordt dat een veel reëler probleem dan het energievraagstuk (zie artikel op p. 22 e.v.). De samenwerking tussen Umicore en WorldLoop focust specifiek op elektronisch afval dat zich in Afrika heeft opgehoopt en dat afkomstig is van materiaal van ICT-ontwikkelingsprojecten en dat het einde van zijn levensduur in de ontwikkelde landen heeft bereikt. Het resultaat van de recyclagedienst, de waarde van de edelmetalen, wordt opnieuw geïnvesteerd in projecten om de inzameling en recyclage te financieren van volledige apparaten, inclusief de componenten zonder waarde. (JC)
26 |
mei
| vkw ondernemen 2015
