Verhuisbewegingen en verhuismotieven van senioren
Verhuisbewegingen en verhuismotieven van senioren in de gemeente Súdwest-Fryslân
Colofon Het rapport ‘Verhuisbewegingen en verhuismotieven van senioren in de gemeente Súdwest-Fryslân’ is een uitgave van Partoer in opdracht van Elkien en de provincie Fryslân.
Projectleiding Drs. Wilma de Vries Auteurs Drs. Wilma de Vries Sanne Wiegersma, MSc Met dank aan Drs. Sjoerd IJdema Iris van der Heijden Drs. Maja Jokhan Wil Groen Ing. Maeike Lok Opmaak Partoer Eindredactie Sonja Toonstra Leeuwarden, september 2013 Partoer, Fries bureau voor sociaal economische vraagstukken Westersingel 4 Postbus 298 8901 BB LEEUWARDEN T: (058) 234 85 00 E:
[email protected] I: www.partoer.nl
2
Inhoudsopgave 1
2
3
4
Inleiding
5
1.1
Aanleiding onderzoek
5
1.2
Onderzoeksvragen
5
1.3
Methoden
6
1.4
Gemeente Súdwest-Fryslân
6
Senioren in Súdwest-Fryslân
9
2.1
Aantal 60-74-jarigen sterk toegenomen
9
2.2
Meeste 60-plussers wonen in Sneek
10
2.3
Relatief veel 75-plussers in Blauwhuis en Koudum
10
Verhuisbewegingen binnen de gemeente
11
3.1
Minder verhuisbewegingen in 2012 dan in 2011
11
3.2
Vooral 75-plussers verhuizen
11
3.3
Meer vrouwen dan mannen verhuisd
11
3.4
Vooral alleenstaande vrouwen verhuizen
12
3.5
Meeste senioren verhuizen in of naar grotere kernen
12
3.6
Bolsward en Sneek trekken meeste senioren vanuit andere kernen
13
3.7
Jongere senioren verhuizen naar Sneek, Workum, Koudum en IJlst
15
3.8
Meeste senioren verhuizen naar dichtbij gelegen grotere kern
15
Verhuismotieven in de gemeente Súdwest-Fryslân
17
4.1
Deelnemers aan het onderzoek
17
4.2
Verhuisbewegingen van de respondenten
17
4.3
Verhuizing naar huidige woonplaats
18
4.3.1
Verhuizingen naar Sneek
18
4.3.2
Verhuizingen naar Bolsward
19
4.3.3
Verhuizingen naar Workum
20
4.3.4
Verhuizingen naar Witmarsum
20
4.3.5
Verhuizingen naar IJlst
21
4.4
Verhuizing naar huidige woning
21
4.5
Van verhuisplan tot daadwerkelijke verhuizing
23
4.6
Kopen of huren?
23
4.7
Woningaanbod
24
4.8
Tevredenheid en toekomstwensen
25
5
Samenvatting en conclusies
27
6
Aanbevelingen
31
Literatuur
33
Bijlage
35 3
4
1
Inleiding
1.1
Aanleiding onderzoek
Fryslân heeft te maken met demografische veranderingen. De bevolking groeit nauwelijks meer en krimpt zelfs in bepaalde gemeenten. De verwachting is dat de bevolking op termijn krimpt. Tegelijkertijd verandert de samenstelling van de bevolking. Er vindt ontgroening en vergrijzing plaats. Het aantal Friese inwoners van 60 jaar en ouder is sinds 2000 aanzienlijk toegenomen. In 2000 was nog 19% van de Friese bevolking 60 jaar of ouder, in 2012 is dit toegenomen tot ruim 24%. Naar verwachting zal het aantal senioren de komende decennia sterk toenemen. De omvangrijke babyboomgeneratie bereikt de seniorenleeftijd en de levensverwachting is in de afgelopen decennia toegenomen1. Met het ouder worden veranderen de woon- en zorgbehoeften. Uit landelijk onderzoek blijkt dat het merendeel van de senioren verhuist binnen een straal van slechts enkele kilometers2. In Fryslân wordt wel verondersteld dat senioren vooral naar de grotere kernen trekken. Of dit daadwerkelijk het geval is, is niet duidelijk. Dit is de reden dat woningbouwcorporatie Elkien, in navolging van woningbouwcorporatie Wonen Noordwest Friesland, aan Partoer heeft gevraagd een onderzoek te verrichten naar de verhuisbewegingen en verhuismotieven van senioren in Súdwest-Fryslân. Voor woningbouwcorporaties, maar ook voor gemeenten en andere maatschappelijke organisaties, zoals zorginstellingen, is het van belang om te weten waar senioren zich vestigen. Met andere woorden welke verhuisbewegingen senioren maken en welke motieven daaraan ten grondslag liggen. Als senioren zouden verhuizen vanwege hiaten in het woningaanbod in hun woonplaats, ligt hier mogelijk een opgave voor de corporaties. Met dit onderzoek wordt vooral ingezoomd op de typische Friese plattelandssituatie. In het rapport Krimp en Groei3 komt naar voren dat een deel van de kleinere dorpen in Fryslân krimpt. Voor de provincie Fryslân is het in het kader van de krimpbeweging ‘Fan mear nei better’ van belang om zicht te krijgen op de verhuisbewegingen en verhuismotieven van haar inwoners. Het onderzoek Verhuisbewegingen en verhuismotieven van senioren is eind 2012 gestart in de gemeenten het Bildt, Franekeradeel en Súdwest-Fryslân. De start in deze drie gemeenten geeft de Provincie goed zicht op de verhuisbewegingen en verhuismotieven van oudere bewoners in plattelandsgemeenten met veel kleine dorpen. Voor de Provincie is dit onderzoek dan ook een pilot die mogelijk aanleiding kan zijn voor verder onderzoek in de rest van de provincie. Naast Elkien draagt de Provincie dan ook bij aan de financiering van dit onderzoek in Súdwest-Fryslân vanuit de provinciale middelen voor Partoer. 1.2
Onderzoeksvragen
Elkien en de provincie Fryslân hebben voor de gemeente Súdwest-Fryslân aangegeven inzicht te willen hebben in de verhuisbewegingen van 60-plussers op kernniveau in de afgelopen jaren. Er wordt hierbij een onderscheid gemaakt tussen 60 t/m 74-jarigen enerzijds en 75-plussers anderzijds. De eerste groep betreft doorgaans de nog vitale senioren. Voor de leeftijdscategorie 75plus wordt de zorgvraag steeds belangrijker. In het onderzoek staan twee vragen centraal. De eerste vraag betreft welke verhuisbewegingen binnen een gemeente plaatsvinden van kern naar kern. En in hoeverre er een trek is van senioren naar centrumplaatsen. De uitgaande verhuizingen (naar andere gemeenten) zijn in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. De tweede vraag is welke motieven senioren hebben om te verhuizen en waarom zij naar een specifieke plaats zijn verhuisd. De antwoorden op deze vragen geven de woningbouwcorporaties input voor het ontwikkelen van beleid voor de nabije toekomst: waar moeten zij zich op richten en hoe kunnen senioren gefaciliteerd worden om te wonen waar ze graag willen wonen? Door deze vraag niet alleen te richten op de huurdersmarkt maar te verbreden naar de gehele markt worden de uitkomsten van dit onderzoek ook van belang voor gemeenten en mogelijk ook voor andere maatschappelijke organisaties, zoals zorgaanbieders. 1 2 3
Vries, W. de & Pusztay, G. (2012) Vergrijzing in Fryslân, Fluchskrift, 02/2012, Leeuwarden, www.partoer.nl RIGO (2011) Senioren op de woningmarkt. Provincie Fryslân (2010) Krimp en Groei, demografyske feroaring yn de provinsje Fryslân.
5
1.3
Methoden
Om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden is een combinatie van een kwantitatief en een kwalitatief onderzoek verricht. 1) Kwantitatieve gedeelte - Data CBS en Monitor Fryslân Er is begonnen met het verkrijgen van een algemeen beeld over het aantal 60-plussers in de gemeente Súdwest-Fryslân (d.w.z. hoeveel senioren wonen er in de gemeente, waar wonen deze senioren). Hiervoor is gebruik gemaakt van data van het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Monitor Fryslân. - Data gemeente Om te onderzoeken welke verhuisbewegingen senioren maken is de gemeente verzocht gegevens te leveren van de verhuisde 60-plussers in de afgelopen jaren. Door de gemeente Súdwest-Fryslân is een databestand aangeleverd van 60-plussers die in de periode 1 januari 2011 tot 1 oktober 2012 zijn verhuisd. Deze lijst bestond uit 1.271 personen. Het databestand bevatte de volgende gegevens: leeftijd, geslacht, oude adres, nieuwe adres en verhuisdatum. Op basis van deze gegevens is de huishoudenssamenstelling afgeleid, dus of iemand alleenstaand of gehuwd/samenwonend is. - Kwantitatieve data analyse De gegevens van de gemeente zijn geanalyseerd met Excel en SPSS. Er zijn hiermee kruisverbanden gelegd om na te gaan of er bijvoorbeeld verschillen waren tussen verhuisbewegingen van jongere en oudere senioren, mannen en vrouwen, en alleenstaanden en gehuwden. De uitkomsten hiervan zijn nader verkend in het kwalitatieve onderzoeksdeel. 2) Kwalitatieve gedeelte - Selecteren van respondenten Op basis van de beschikbare lijst van de gemeente is een selectie gemaakt van respondenten voor het onderzoek. Er is geprobeerd een goede verdeling te maken in geslacht, leeftijd en oude en nieuwe woonplaats. Er zijn geen respondenten geïnterviewd in verpleeg- en verzorgingshuizen, omdat de reden van verhuizing hier naartoe de (toegenomen) zorgvraag is. Eind november 2012 zijn ongeveer 50 brieven gestuurd naar senioren die in de afgelopen twee jaar verhuisd zijn. De verhuisde personen konden door het opsturen van een antwoordkaart of telefonisch doorgeven dat zij bereid waren om mee te werken aan het onderzoek. - Interviews De interviews vonden plaats bij de mensen thuis aan de hand van een semi-gestructureerde vragenlijst. Er is eerst een pilot uitgevoerd bij een verhuisde 60-plusser. Na het afnemen van de eerste interviews is besproken of vragen onduidelijk zijn, of er vragen missen of overbodig zijn. In de gemeente Súdwest-Fryslân zijn in totaal twintig gesprekken gehouden. De interviews duurden gemiddeld anderhalf uur. - Kwalitatieve data analyse Op de belangrijkste uitkomsten van de kwantitatieve data analyse is nader ingegaan tijdens de interviews. De gesprekken zijn naderhand uitgewerkt. De open vragen zijn geanalyseerd door middel van het toekennen van codes aan tekstfragmenten. Op deze manier is er gekeken naar overeenkomsten, thema’s en trends in tekstfragmenten. 1.4
Gemeente Súdwest-Fryslân
De gemeente Súdwest-Fryslân bestaat sinds 1 januari 2011 toen de vijf gemeenten Sneek, Bolsward, Wymbritseradiel, Nijefurd en Wûnseradiel fuseerden tot één gemeente. Súdwest-Fryslân heeft bijna 83.000 inwoners. De gemeente telt 69 kernen, waarvan de stad Sneek met 32.860 inwoners het grootste is. Sneek heeft een breed en compleet aanbod van voorzieningen op het gebied van zorg, winkels en ontspanning. Er is een divers woningaanbod voor senioren.
6
Na Sneek is Bolsward met 10.025 inwoners de grootste plaats van Súdwest-Fryslân. Bolsward is een centrumplaats voor het omringende platteland. Er zijn diverse voorzieningen op het gebied van ouderenzorg. Na Sneek en Bolsward volgen qua inwonersaantallen Workum (4.365), Makkum (3.525), IJlst (3.180), Koudum (2.670), Heeg (2.325) en Witmarsum (1.760). In Súdwest-Fryslân zijn er in totaal dertien kernen met tenminste 1.000 inwoners. De overige 56 kernen hebben minder dan 1.000 inwoners. In Bijlage 1 staat een overzicht van het aantal inwoners per kern in SúdwestFryslân. Figuur 1.1: Gemeente Súdwest-Fryslân met de ligging van de acht grootste kernen
Met uitzondering van IJlst is in de grootste plaatsen van Súdwest-Fryslân een verpleeg- en/of verzorgingshuis gevestigd. Sneek telt één verpleeghuis en vier verzorgingshuizen. In Bolsward staat één verpleeghuis en er zijn twee verzorgingshuizen. In Workum, Koudum, Witmarsum, Makkum en Heeg staat een verzorgingshuis. Tevens is er een verzorgingshuis gevestigd in Blauwhuis, een dorp met 585 inwoners. In tabel 1.1 staat een overzicht van de verpleeg- en verzorgingshuizen in Súdwest-Fryslân.
7
Tabel 1.1: Verpleeg- en verzorgingshuizen per kern in Súdwest-Fryslân, 2013 Verpleeghuizen Plaats De Ielanen Bloemkamp Verzorgingshuizen
Sneek Bolsward
Clein Clooster Frittemahof Bonifatiushuis Wumkeshûs It Menniste Skil Huylckenstein Nij Mariënacker De Finke Avondrust Talma State Aylva State Teatskehûs
Sneek
Bolsward Workum Koudum Makkum Heeg Witmarsum Blauwhuis
8
2
Senioren in Súdwest-Fryslân
2.1
Aantal 60-74-jarigen sterk toegenomen
Het totaal aantal inwoners in de huidige gemeente Súdwest-Fryslân is tussen 2000 en 2012 met 4% toegenomen. Súdwest-Fryslân telt in 2012 in totaal 82.634 inwoners. Van deze inwoners zijn 20.758 60 jaar en ouder. In 2000 waren dit er nog 15.128. Sinds 2000 is het aantal senioren dus toegenomen met ongeveer een kwart. In 2000 was 19% van de bevolking 60 jaar en ouder, in 2012 is dit toegenomen tot 25%. Het aandeel senioren zal in de komende jaren naar verwachting nog verder toenemen. Volgens de prognoses van de Provincie4 zal in 2030 26% van de bevolking in SúdwestFryslân 65-plus zijn; in 2012 is dit nog 18%. De prognose betreft de 65-plussers, er zijn geen prognoses van het aandeel 60-plussers. Als naar de verschillende leeftijdscategorieën wordt gekeken, zien we dat sinds 2000 vooral het aantal senioren in de leeftijdscategorie 60-74 jaar in Súdwest-Fryslân sterk is toegenomen. In 2000 woonden er in de gemeenten die nu Súdwest-Fryslân vormen in totaal 10.056 senioren tussen 60-74 jaar. In 2012 zijn dit er 14.526. Dit betekent in twaalf jaar tijd een toename van 4.470, ofwel een toename met 44%. Dit komt doordat de omvangrijke naoorlogse babyboomgeneratie nu 60-plus is geworden. Ook het aantal 75-plussers is tussen 2000 en 2012 toegenomen, maar in mindere mate. Er is een toename van 1.142 75-plussers in de gemeente Súdwest-Fryslân, van 5.072 in 2000 tot 6.214 in 2012, een toename van 23%. Figuur 2.1: Aantal 60-74-jarigen en 75-plussers in Súdwest-Fryslân, 2012
Bron: CBS, bewerking Partoer
4
Provincie Fryslân (2013) Prognose Fryslân 2013, trendprognose Bevolking en Huishoudens.
9
2.2
Meeste 60-plussers wonen in Sneek
De gemeente Súdwest-Fryslân telt vele dorpen en steden. In absolute zin wonen in 2012 veruit de meeste senioren van 60 jaar en ouder in Sneek (8.144). Sneek is ook veruit de grootste stad van de gemeente. Na Sneek wonen de meeste 60-plussers in Bolsward (2.647), Workum (1.336), Makkum (930), Koudum (916), IJlst (728), Heeg (602) en Witmarsum (452). Dit zijn ook de acht grootste kernen van de gemeente. In deze acht grootste kernen wonen in Koudum en Workum relatief gezien de meeste 60-plussers. In deze plaatsen is respectievelijk 34 en 31% van alle inwoners 60 jaar of ouder (tabel 2.1). In de hele gemeente is 25% van de bevolking 60-plusser. Van de grotere kernen wonen in IJlst relatief de minste 60-plussers (22,9%). In IJlst zijn geen woonzorgvoorzieningen aanwezig, die wel in de andere grotere kernen van Súdwest-Fryslân zijn gevestigd. Tabel 2.1: Aantal inwoners van 60 jaar en ouder in de acht grootste kernen van Súdwest-Fryslân en aandeel senioren in de totale bevolking per kern, 2012 Totaal % 60Totaal % 60-74 jaar Totaal % 75+ aantal plussers van aantal van de aantal van de inwoners de totale 60-74 totale 75+ totale 60 jaar en bevolking jaar bevolking bevolking ouder Sneek 8.144 24,8 5.453 16,6 2.691 8,2 Bolsward 2.647 26,4 1.728 17,2 919 9,2 Workum 1.336 30,6 915 21,0 421 9,6 Makkum 930 26,4 670 19,0 260 7,4 Koudum 916 34,3 594 22,2 322 12,1 IJlst 728 22,9 531 16,7 197 6,2 Heeg 602 25,9 425 18,3 177 7,6 Witmarsum 452 25,7 301 17,1 151 8,6 Overige 5.003 22,8 3.935 17,9 1.068 4,9 dorpen Totale 20.758 25,1 14.552 17,6 6.206 7,5 gemeente Bron: CBS, bewerking Partoer
In vrijwel alle overige, en kleinere dorpen in de gemeente is minder dan 34% van de bevolking 60plus. De uitzonderingen zijn Sandfirden: van de 290 inwoners is 53% 60-plus, Longerhouw (55 inwoners) 46%, Indijk (100) 40% en Uitwellingerga (385) 37%. 2.3
Relatief veel 75-plussers in Blauwhuis en Koudum
Als naar de twee leeftijdscategorieën wordt gekeken valt op dat van de acht grootste plaatsen, in Koudum relatief de meeste 75-plussers van de gemeente wonen. In Koudum is namelijk 12,1% van de bevolking 75-plus (tabel 2.1). Na Koudum wonen relatief de meeste 75-plussers in Workum (9,6%), Bolsward (9,2%), Witmarsum (8,6%) en Sneek (8,2%). In de kleinere dorpen – Overige dorpen in de tabel - wonen relatief de minste 75-plussers, hier is slechts 5% van de inwoners 75-plus. In deze dorpen zijn geen verpleeg- en verzorgingshuizen te vinden, waar doorgaans overwegend 75plussers wonen. Er is echter één uitzondering: Blauwhuis telt 585 inwoners en 12,4% van de bevolking is 75-plus. Dit is te verklaren door het woonzorgcentrum het Teatskehûs. In Koudum en Workum wonen relatief de meeste 60-74-jarigen, respectievelijk 22,2 en 21%. Dit is ruim boven het gemiddelde van de gemeente dat 17,6% is.
10
3
Verhuisbewegingen binnen de gemeente
3.1
Minder verhuisbewegingen in 2012 dan in 2011
Volgens gegevens van de gemeente Súdwest-Fryslân zijn er in de periode van 1 januari 2011 tot 1 oktober 2012 1.271 personen van 60 jaar en ouder binnen de gemeente verhuisd. De verhuizingen van buiten de gemeente naar Súdwest en de uitgaande verhuizingen (naar andere gemeenten) zijn in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Van de senioren die binnen de gemeente zijn verhuisd, verhuisden er 777 (61%) in 2011 en 494 (39%) in 2012. Voor 2012 betreft het gegevens tot 1 oktober. In 2012 zijn er minder personen verhuisd dan in 2011. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de verslechterde of vastzittende woningmarkt voor koophuizen waar ook senioren mee te maken hebben. Sommige senioren zullen wel willen verhuizen, maar verhuizen niet voordat hun huidige woning is verkocht. Door de crisis op de woningmarkt blijven ze wonen in de huidige woning. 3.2
Vooral 75-plussers verhuizen
Van de verhuisde 60-plussers verhuizen 75-plussers iets vaker dan de 60-74-jarigen, terwijl de totale omvang van de groep 60-74-jarigen ruim twee maal zo groot is als 75-plussers. In vergelijking met 2011 zijn er in 2012 relatief meer 75-plussers verhuisd. Ook dit kan te maken hebben met de verslechterde woningmarkt. Wellicht verhuizen senioren van 60-74 jaar in 2012 minder, omdat hun huidige woning moeilijk te verkopen is. 75-plussers zullen vaker verhuizen vanwege een toenemende zorgvraag. En dit ongeacht of men hun huis kwijt is of niet. Tabel 3.1: Aantal verhuisde 60-plussers binnen Súdwest-Fryslân, 2011 en 2012 2011 2012 Totaal Aantal % Aantal % Aantal 60-74 jaar 381 49 228 46 609 75+ 396 51 266 54 662 Totaal 777 100 494 100 1.271
% 48 52 100
Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
3.3
Meer vrouwen dan mannen verhuisd
Van de personen die zijn verhuisd in 2011 en 2012 is 40% man (506) en 60% vrouw (765). Dit komt overeen met de samenstelling van de bevolking waarbij in deze leeftijdscategorieën vrouwen oververtegenwoordigd zijn. Van de mannen verhuist de meerderheid (56%) als ze jonger dan 75 jaar zijn, van de vrouwen verhuist de meerderheid (57%) als ze 75-plus zijn. Tabel 3.2 Verhuisleeftijd en geslacht van senioren die zijn verhuisd binnen Súdwest-Fryslân, 2011 en 2012 2011 en 2012 Aantal % Aantal % Totaal mannen vrouwen 60-74 jaar 282 56 327 43 609 75+ 224 44 438 57 662 Totaal 506 100 765 100 1.271 Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
11
3.4
Vooral alleenstaande vrouwen verhuizen
Van de verhuisde personen is de meerderheid (59%) alleenstaand; 41% van de verhuisde personen is gehuwd of woont samen met een partner. Als naar de leeftijd wordt gekeken, dan valt op dat in de leeftijdscategorie 60-74 jaar vooral gehuwden verhuizen en dat de verhuisde 75-plussers overwegend alleenstaand zijn (tabel 3.3). Tabel 3.3: Verhuisleeftijd en huishoudenssamenstelling van senioren die zijn verhuisd binnen Súdwest-Fryslân, 2011 en 2012 2011 en 2012 Aantal % Aantal % Totaal alleenstaanden gehuwden/ samenwonenden 60-74 jaar 284 38 325 62 609 75+ 463 62 199 38 662 Totaal 747 100 524 100 1.271 Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
Van de verhuisde vrouwen is een ruime meerderheid (66%) alleenstaand. Vooral zij verhuizen. Bij de mannen is iets meer dan de helft (52%) gehuwd (tabel 3.4). Tabel 3.4: Geslacht en huishoudenssamenstelling van senioren die zijn verhuisd binnen SúdwestFryslân, 2011 en 2012 2011 en 2012 Mannen % Vrouwen % Totaal Aantal 243 48 504 66 747 alleenstaanden Aantal gehuwden/ samenwonenden 263 52 261 34 524 Totaal 506 100 624 100 1.271 Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
3.5
Meeste senioren verhuizen in of naar grotere kernen
In 2011 en 2012 (van 1 januari 2011 tot 1 oktober 2012) zijn - volgens gegevens van de gemeente in totaal 1.271 60-plussers binnen Súdwest-Fryslân verhuisd. Hiervan zijn 909 personen binnen een kern verhuisd (72%) en 362 zijn vanuit een andere kern in Súdwest-Fryslân naar hun huidige woonplaats verhuisd (28%). De gemeente telt 69 kernen. In 42 kernen van Súdwest-Fryslân zijn in de periode 1 januari 2011 tot 1 oktober 2012 verhuisbewegingen van 60-plussers geweest. In negen kernen betreft dit minstens twintig verhuisbewegingen, vooral in/naar de grootste kernen van Súdwest-Fryslân. Sneek is de grootste plaats van de gemeente. Bijna de helft van alle 60-plussers die in de afgelopen jaren in de gemeente zijn verhuisd, verhuist in/naar Sneek. De tweede plaats in omvang is Bolsward. Ook in/naar Bolsward verhuizen veel senioren. Opvallend is dat er in/naar Witmarsum en Blauwhuis relatief veel senioren verhuizen. Witmarsum is qua inwonertal de 8e kern en qua verhuisde senioren de 3e. Blauwhuis is qua inwonertal de 22e kern en qua verhuisde senioren de 9e. Dat relatief veel senioren naar deze kernen verhuizen heeft te maken met de vestiging van verzorgingshuizen in deze kernen.
12
Tabel 3.5: Kernen waar minimaal twintig 60-plussers zijn verhuisd, het aantal verhuisde 60plussers in deze kernen, en het percentage verhuisde senioren, 2011 en 2012 Aantal verhuisde 60% van alle verhuisde 60plussers plussers in Súdwest Sneek 604 47,5 Bolsward 224 17,6 Witmarsum 79 6,2 Workum 70 5,5 Makkum 56 4,4 Heeg 48 3,8 Koudum 46 3,6 IJlst 24 1,9 Blauwhuis 21 1,7 Overige dorpen 99 7,8 Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
3.6
Bolsward en Sneek trekken meeste senioren vanuit andere kernen
In Sneek (86,8%) en Makkum (80,4%) verhuizen relatief gezien de meeste 60-plussers binnen de kern. Veel senioren verhuizen dus naar een ander huis binnen hun woonplaats (tabel 3.6). Tabel 3.6: Kernen in Súdwest-Fryslân waar minimaal twintig 60-plussers zijn verhuisd naar type verhuizing, 2011 en 2012 Aantal Aantal % Aantal % verhuisde verhuisde verhuisde senioren senioren senioren vanuit binnen kern andere kern Sneek 604 524 86,8 80 13,2 Bolsward 224 141 62,9 83 37,1 Witmarsum 79 29 36,7 50 63,3 Workum 70 43 61,4 27 38,6 Makkum 56 45 80,4 11 19,6 Heeg 48 24 50,0 24 50,0 Koudum 46 28 60,9 18 39,1 IJlst 24 13 54,2 11 45,8 Blauwhuis 21 10 47,6 11 52,4 Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
Qua aantallen trekken Bolsward (83) en Sneek (80) het grootste aantal senioren van elders (tabel 3.6). Dit heeft te maken met de woonmogelijkheden voor senioren in deze steden. Opvallend is echter dat van alle verhuisde 60-plussers in Sneek in 2011 en 2012 slechts 13% uit andere kernen afkomstig is. Binnen Sneek vinden dus relatief veel verhuizingen plaats. Ruim 37% van de verhuisde senioren in Bolsward komt vanuit andere kernen. Witmarsum, Blauwhuis en Heeg hebben met respectievelijk 63,3, 52,4 en 50% relatief de meeste verhuisde senioren vanuit andere kernen in Súdwest-Fryslân. Daarna volgen IJlst (45,8%), Koudum (39,1%) Workum (38,6%) en Bolsward (37,1%). Dit heeft te maken met de aanwezigheid van seniorenwoningen en de vestiging van verzorgingshuizen in deze kernen.
13
In figuur 3.1 zijn de verhuisbewegingen van senioren naar de kernen, waar minimaal tien 60-plussers vanuit andere kernen naar toe zijn verhuisd, in kaart gebracht. Hierop is te zien dat absoluut gezien de meeste senioren naar Sneek, Bolsward, Witmarsum en Workum trekken. Dit betreft uitsluitend de verhuisbewegingen van kern naar kern binnen de gemeente Súdwest-Fryslân. Figuur 3.1: Verhuisbewegingen van senioren naar de kernen waar minimaal tien 60-plussers vanuit andere kernen naar toe zijn verhuisd in 2011 en 2012
Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
14
3.7
Jongere senioren verhuizen naar Sneek, Workum, Koudum en IJlst
Als naar de leeftijd gekeken wordt waarop wordt verhuisd, valt op dat vooral senioren in de leeftijdscategorie 60-74 jaar – de ‘jongere senioren’ - vanuit omliggende dorpen naar Sneek, Workum, Koudum en IJlst verhuizen. Zij lijken vooral te trekken naar de centrumplaatsen in de regio vanwege het brede aanbod van voorzieningen. Naar Bolsward, Witmarsum, Makkum, Heeg en Blauwhuis verhuizen de senioren daarentegen vaker als ze 75-plus zijn. De verhuizing naar deze plaatsen hangt samen met de aanwezigheid van verpleeg- en verzorgingshuizen in deze kernen. De senioren die naar een verpleeg- of verzorgingshuis gaan zijn overwegend 75-plus, alleenstaand en in meerderheid vrouw. Tabel 3.7: Aantal verhuisde senioren vanuit andere kern per leeftijdscategorie, 2011 en 2012 60-74 jaar % 75+ % Totaal aantal verhuisde senioren vanuit een andere kern Sneek 45 64 35 36 80 Bolsward 36 43 47 57 83 Witmarsum 10 20 40 80 50 Workum 18 67 9 33 27 Makkum 4 36 7 64 11 Heeg 11 46 13 54 24 Koudum 11 61 7 39 18 IJlst 7 64 4 36 11 Blauwhuis 3 27 8 63 11 Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
3.8
Meeste senioren verhuizen naar dichtbij gelegen grotere kern
De meeste senioren die in de afgelopen jaren vanuit een andere kern naar hun huidige woonplaats zijn verhuisd, zijn afkomstig uit dorpen uit de directe omgeving. Sneek trekt vooral inwoners uit de voormalige gemeente Wymbritseradiel. Hetzelfde geldt voor IJlst Heeg en Blauwhuis. Opvallend is dat vanuit Sneek ook senioren naar Bolsward, Heeg en Blauwhuis trekken. Dit heeft te maken met de verpleeg- en verzorgingshuizen in deze plaatsen. Witmarsum was de hoofdplaats van Wûnseradiel. De meeste nieuwe bewoners van Witmarsum komen uit dorpen uit het voormalige Wûnseradiel. De twee grootste plaatsen van het voormalige Nijefurd, Workum en Koudum, trekken vooral bewoners uit de omringende dorpen uit Nijefurd. De vestigers in Bolsward die afkomstig zijn uit andere kernen, hebben een wat meer diverse herkomst: de meesten komen uit Wûnseradiel, maar ook uit Sneek en Wymbritseradiel. Dit lijkt te maken te hebben met de bovenregionale functie van zorgcentra. Ook de senioren die naar Makkum trekken hebben een wat diverse herkomst. Dit zou te maken kunnen hebben met de specifiek ligging aan de IJsselmeerkust met een strand en boulevard.
15
Tabel 3.8: Aantal verhuisde senioren vanuit andere kernen naar voormalige gemeente, 2011 en 20125 Verhuizingen Sneek Bolsward WûnseWymbritNijefurd Totaal aantal vanuit vorige radiel seradiel verhuisde gemeente: senioren vanuit andere kern Huidige woonplaats: Sneek Bolsward Witmarsum Workum Makkum Heeg Koudum IJlst Blauwhuis
9 23 2 2 2 10 2 5
19 2 2 2
7 27 28 10 3 2 3 -
50 22 1 1 14 1 6 4
14 11 13 3 13 2 -
80 83 50 27 11 24 18 11 11
Bron: Gemeente Súdwest-Fryslân, bewerking Partoer
5
Vanwege het groot aantal kernen in de gemeente Súdwest-Fryslân is voor de ‘vorige woonplaats’ een indeling gemaakt van de voormalige gemeenten die per 1-1-11 zijn samengegaan in de huidige gemeente SúdwestFryslân.
16
4
Verhuismotieven in de gemeente Súdwest-Fryslân
4.1
Deelnemers aan het onderzoek
In Súdwest-Fryslân zijn in december 2012 en januari en februari 2013 twintig interviews gehouden met senioren (60-plussers) die in de periode 1 januari 2011 tot 1 oktober 2012 zijn verhuisd binnen de gemeente. De respondenten zijn geselecteerd op grond van hun leeftijd, geslacht en laatste verhuisbeweging. Het is gelukt een redelijke spreiding in de respondentengroep te verkrijgen qua geslacht, leeftijd en huishoudenssamenstelling. Er zijn iets meer vrouwen (elf) dan mannen (negen) gesproken en wat meer ‘jongere’ senioren dan 75-plussers. De jongste respondent was 61 jaar en de oudste 83 jaar. De gemiddelde leeftijd van de respondenten was 70,8 jaar. Twaalf senioren zijn gehuwd of wonen samen met een partner, acht zijn alleenstaand. De meeste gesprekken zijn gevoerd in Sneek en Bolsward, de steden waar getalsmatig de meeste senioren naar toe zijn verhuisd. Daarnaast zijn er gesprekken gevoerd in Workum, Witmarsum, IJlst en Hindeloopen. Tabel 4.1 geeft een overzicht van de achtergrondkenmerken van de respondenten. Tabel 4.1: Achtergrondkenmerken van deelnemers aan het onderzoek in gemeente Súdwest-Fryslân Huidige woonplaats Totaal Sneek Bolsward Workum Witmarsum IJlst Hindeloopen Geslacht Man 9 3 2 2 2 Vrouw 11 5 2 1 1 1 1 Leeftijd 60-74 jaar 14 6 3 3 1 1 75+ 6 2 1 2 1 Huishoudens samenstelling Gehuwd/samenwonend 12 4 4 3 1 met partner Alleenwonend: 8 4 2 1 1 6 4 1 1 - Weduwe of weduwnaar 1 1 - Gescheiden 1 1 - Ongehuwd of nooit gehuwd geweest 20 8 4 3 3 1 1 4.2
Verhuisbewegingen van de respondenten
De meeste respondenten zijn vier tot vijf keer in hun leven verhuisd. In de analyse is de meest recentelijke verhuizing meegenomen. Gekeken naar de woongeschiedenis zien we dat tien van de geïnterviewde senioren geboren en getogen zijn in Súdwest-Fryslân, drie elders uit Fryslân komen en zeven buiten Fryslân zijn geboren. Eén persoon is terugverhuisd naar de plaats waar hij oorspronkelijk vandaan komt. Acht geïnterviewde senioren hebben altijd in Súdwest-Fryslân gewoond, meestal in hetzelfde gebied als waar zij nu nog wonen: in de buurt van Sneek, Workum, Witmarsum of Bolsward. Bij de laatste verhuizing zijn alle respondenten binnen de gemeente verhuisd. Doorgaans woonden de respondenten voordien in een kleinere kern in de buurt van de grotere plaats waar zij nu wonen. Enkele respondenten die recent naar Sneek zijn verhuisd woonden voordien ook in Súdwest, maar op ruime afstand van Sneek (Koudum, Zurich).
17
Tabel 4.2: Oude en nieuwe woonplaats van deelnemers aan het onderzoek Huidige woonplaats Aantal Vorige woonplaats Sneek
8
Bolsward
4
Workum
3
Witmarsum
3
IJlst Hindeloopen Totaal
1 1 20
4.3
Koudum 2x IJsbrechtum Offingawier IJlst Zurich Goënga Sneek Burgwerd Witmarsum Oppenhuizen Blauwhuis It Heidenskip Nijhuizum Ferwoude Pingjum Arum Makkum Koufurderrige Koudum
Verhuizing naar huidige woonplaats
Aan de respondenten is gevraagd waarom zij specifiek naar hun huidige woonplaats zijn verhuisd. 4.3.1
Verhuizingen naar Sneek
Acht van de geïnterviewde senioren zijn naar Sneek verhuisd. Sneek is met rond de 32.000 inwoners de grootste stad van Súdwest-Fryslân met veel voorzieningen en een gevarieerd woningaanbod. Senioren die recent naar Sneek zijn verhuisd geven vrijwel allen aan dat de vele voorzieningen een belangrijke reden was om naar Sneek te verhuizen. Vrouw, 65 jaar: “Er is hier veel te doen. Ik ga elke ochtend naar het zwembad en regelmatig naar de bibliotheek. Er zijn veel winkels en er wordt van alles georganiseerd.” Vooral ook de aanwezigheid van diverse zorgvoorzieningen, zoals het ziekenhuis en de zorgcentra is een overweging om voor Sneek te kiezen. Man, 71 jaar: “Mijn vrouw moet regelmatig naar het ziekenhuis, dat is hier dichtbij”. Ook als men nu nog gezond is verhuizen sommige senioren naar Sneek met het oog op de toekomst als de gezondheid achteruitgaat of de partner wegvalt. Vrouw, 70 jaar: “Mocht mijn man wegvallen dan woon ik dichtbij veel voorzieningen. In Sneek heb je veel winkels en het ziekenhuis. Ik heb geen rijbewijs, dan kan ik me toch zelf redden.” Het woningaanbod is verder een belangrijke reden om in Sneek te gaan wonen. In de kleinere dorpen zijn vaak geen of weinig seniorenwoningen. In Sneek is behoorlijk wat variatie in woningen voor senioren, zowel koop- als huurwoningen en appartementen. Man, 71 jaar: “Mijn vrouw kon niet meer traplopen. We wilden wel in Zurich blijven wonen, maar daar waren geen huurwoningen beschikbaar. Van de vier seniorenwoningen die er ooit stonden is er nog maar één over, de rest is verkocht zodra er iemand ging verhuizen.”
18
Vrouw, 68 jaar: “In Offingawier zijn alleen maar vrijstaande huizen met grote tuinen, geen appartementen. Bovendien zijn er geen voorzieningen. Ik was altijd al op Sneek georiënteerd en nu woon ik dichtbij winkels en het centrum.” Sommige senioren zijn vooral ook naar Sneek verhuisd vanwege de waterrijke omgeving. Man, 73 jaar: “We zijn indertijd naar Friesland verhuisd omdat we van water houden. We hebben een boot en dan woon je in Sneek goed, met veel water in de buurt. Onze boot ligt hier vlakbij, we kunnen zo naar het Sneekermeer.” Vrouw, 82 jaar: “Ik heb jaren op een schip gewoond. Nu heb ik uitzicht op het water. In de zomer is het hier heel levendig. Vanuit mijn huis is altijd iets te zien: er komen veel boten voorbij en de rondvaartboot vertrekt regelmatig. Ik geniet hiervan.” Andere senioren zijn naar Sneek verhuisd om dichter bij familie of vrienden te wonen. Vrouw, 67 jaar: “We woonden eerst in IJlst. Ik belandde in een rolstoel. We moesten op zoek naar een ander huis omdat ik niet meer de trap op kon. Onze kinderen wonen in Sneek, daarom zijn we ook hier gaan wonen.” Soms wonen kinderen en familie buiten de provincie. Een aantal respondenten zijn verhuisd vanwege de sociale contacten, om dichter bij vrienden en kennissen te wonen. Vrouw, 73 jaar: “Ik ben alleen en woonde eerst in een dorpje vlakbij Sneek. Mijn kinderen wonen ver weg. Veel vriendinnen wonen in Sneek. Sinds ik hier woon komen zij veel vaker op visite en ik ga vaker naar hen.” Er zijn ook senioren die uit hun vorige woonplaats zijn verhuisd omdat de sociale omgeving niet beviel. Zij hopen in Sneek meer contacten te kunnen leggen. Man, 73 jaar: “Het beviel ons niet in K. Wij komen uit het westen en konden geen goed contact krijgen met de overwegend Fries sprekende dorpsgenoten. Ze hebben een andere mentaliteit. Sneek is een grotere plaats en er wonen wat meer mensen met een andere achtergrond. We denken hier meer contacten te kunnen opbouwen.” 4.3.2
Verhuizingen naar Bolsward
Vier van de geïnterviewde senioren zijn naar Bolsward verhuisd. Bolsward telt ruim 10.000 inwoners. De stad Bolsward is een centrumplaats voor het platteland dat er om heen ligt Er zijn diverse voorzieningen, onder andere ook op het gebied van ouderenzorg, waarvan Bloemkamp de bekendste is. Ook is er een divers woningaanbod. Aan de respondenten is gevraagd waarom zij specifiek naar Bolsward zijn verhuisd. De meesten kenden Bolsward al goed, omdat ze er eerder gewoond hadden of omdat ze er vanuit hun vorige woonplaats ook al regelmatig kwamen, bijvoorbeeld om inkopen te doen. De senioren noemen vooral de aanwezigheid van de diverse voorzieningen als reden om naar Bolsward te verhuizen. Vrouw, 80 jaar: “Ik wilde terug naar Bolsward omdat hier meer voorzieningen en winkels zijn dan in Blauwhuis. Ik zat in Bolsward al bij een aantal verenigingen. In Blauwhuis had je altijd de auto nodig om ergens te komen.” Man, 73 jaar: “Alles zit hier dichtbij. We kunnen zo even naar de winkel en we kunnen hier naar de fitness.” Ook de aanwezigheid van zorgvoorzieningen is een beweegreden om naar Bolsward te verhuizen. Vrouw, 73 jaar: “Voor mij is de mogelijkheid om zorg van Bloemkamp te krijgen van belang. Je hoeft dan niet zo snel weer te verhuizen, dat geeft een gerust gevoel.”
19
Het wonen van kinderen of vrienden in Bolsward is tevens een reden om naar Bolsward te verhuizen. Man, 73 jaar: “Oorspronkelijk komen we niet uit Friesland. We wonen hier sinds 2002 en wilden in Friesland blijven wonen. Onze zoon woont in Bolsward, dat is de belangrijkste reden dat we nu hier wonen.” Een respondent heeft altijd in een dorp in de buurt van Bolsward gewoond, op een boerderij. Toen hij het bedrijf over deed aan zijn zoon, moest hij samen met zijn echtgenote op zoek naar een nieuwe woning. In het dorp waar het echtpaar eerst woonde konden ze geen geschikte woning vinden. Man, 67 jaar: ”Ik ben eigenlijk geen stadsmens. Ik was liever op het platteland blijven wonen, met wat meer ruimte om je heen. Maar daar had je geen geschikte woningen. We wilden eerst vlakbij de boerderij een woning bouwen, maar we kregen hiervoor geen vergunning. Toen werd het Bolsward, vooral vanwege deze woning.” 4.3.3
Verhuizingen naar Workum
Workum heeft ruim 4.000 inwoners. Het is een centrumplaats voor de nabije omgeving. In Workum hebben drie senioren deel genomen aan het onderzoek. De respondenten die naar Workum zijn verhuisd hebben voordien jaren vlakbij Workum gewoond. Zij hadden al een sociale band met Workum omdat er familie, vrienden en kennissen wonen. Voor de meeste senioren was Workum de dichtstbijzijnde grotere plaats waar men al regelmatig kwam voor bijvoorbeeld boodschappen. Zij hebben vooral voor Workum gekozen omdat alle voorzieningen op loop- of fietsafstand zijn. Er zijn twee supermarkten en er zijn zorgvoorzieningen in de buurt, zoals een huisarts en een zorgcentrum. Man, 64 jaar: ”Het is hier gezellig. Er zijn veel winkels, in de zomer is het hier levendig met de vele kroegjes en restaurants.” Ook worden er veel activiteiten georganiseerd. Vrouw, 66 jaar: “Der wurdt hjir fan alles dien yn de stêd en no binne we der mear by belutsen.” Twee van de drie respondenten woonden voordien op een boerderij nabij een klein dorp. Het bedrijf is overgedragen aan de volgende generatie. Zij wilden daar niet te ver vandaan wonen omdat de man nog steeds regelmatig op het bedrijf meewerkt. Voor deze respondenten was het wel wennen om in een grotere plaats te wonen. Man, 65 jaar: “It befalt goed, mar it is wol hiel oars as yn in doarp, dêr is men folle closer.” 4.3.4
Verhuizingen naar Witmarsum
Witmarsum telt ongeveer 1.750 inwoners. Er zijn drie senioren geïnterviewd die recent naar Witmarsum zijn verhuisd. De respondenten woonden voordien allen in de buurt: in Pingjum, Arum of Makkum. Zij zijn vooral vanuit deze (meestal) kleinere plaatsen naar Witmarsum verhuisd vanwege de uitgebreidere voorzieningen op korte afstand, zonder dat men met de auto of het openbaar vervoer er naar toe hoeft. Vrouw, 68 jaar: “Ik kwam al veel in Witmarsum voor boodschappen, de kapper, de dokter. Ik heb geen auto en ben afhankelijk van de fiets. Het was maar 2 km, maar vooral als het hard waaide lukte dat fietsen niet meer goed.” Vrouw, 68 jaar: “Ik wilde uit Pingjum weg om de voorzieningen en het vervoer. Er is daar gewoon niets meer. Als er iets zou gebeuren, kon ik ook niet zomaar de bus pakken.”
20
Man, 77 jaar: “We kregen gezondheidsproblemen, het huis en de tuin werden te groot. We konden toen kiezen uit o.a. Wommels, Makkum, Witmarsum. Toen we deze woning konden krijgen hebben we gekozen voor Witmarsum. Dit is vlakbij Arum waar we lang hebben gewoond. Hier wonen bekenden en er is hier nog een winkel.” De respondenten hadden al een sociale binding met Witmarsum. De een is er geboren en kent er nog veel mensen. De ander woonde vlakbij, in Arum, en heeft veel bekenden in Witmarsum. Er is een winkel en er is de mogelijkheid om zorg te krijgen. Man, 77 jaar: “Alles is hier: kapper, pedicure, schoonheidsspecialiste. Dat is prettig want mijn vrouw kan dan zelf er naar toe gaan, zonder dat er autovervoer nodig is.” Eén van de respondenten is naar Witmarsum verhuisd vanwege de zorgmogelijkheden. Man, 83 jaar: “Ik had een mooi appartement in Makkum. Ik ben nu nog gezond, maar omdat ik alleen ben zal ik voor de zorg afhankelijk van anderen zijn. Daarom ben ik op zoek gegaan naar een woonlocatie waar zorg mogelijk is. Dat is hier. Ik kende hier ook wel enkele mensen.” 4.3.5
Verhuizingen naar IJlst
Eén van de geïnterviewde senioren is naar IJlst verhuisd. IJlst is een plaats met ruim 3.000 inwoners. Het was eerst de hoofdplaats van de voormalige gemeente Wymbritseradiel. In IJlst zijn winkels en enige voorzieningen te vinden. De geïnterviewde respondent is naar IJlst verhuisd omdat er in het dorp waar ze altijd vlakbij heeft gewoond geen geschikt woningaanbod was. Zij wilde eigenlijk helemaal niet naar een andere plaats verhuizen. Vrouw, 78 jaar: “Ik was het liefst naar Hommerts gegaan, maar daar zijn geen huizen voor senioren. Ik vind dat er meer aangepaste huizen voor senioren in de kleinere dorpen moeten komen. Dan hoef je als oudere niet meer naar een andere plaats te verhuizen.” IJlst was voor de respondent het beste alternatief. Het ligt niet ver van het dorp en de boerderij waar ze lang heeft gewoond. Nu ze er woont bevalt het goed. “Het huis staat op een leuke plek met een mooi uitzicht op het gemeentehuis.” 4.4
Verhuizing naar huidige woning
Waar letten senioren op bij het zoeken naar een nieuwe woning? Aan de respondenten is gevraagd waarom zij naar hun huidige woning zijn verhuisd. Vooral 75-plussers naar een seniorenwoning Van de 75-plussers zijn alle geïnterviewden verhuisd naar een seniorenwoning, zorgwoning of levensloopgeschikte woning. De respondenten woonden voordien in een rij- of hoekhuis of een vrijstaande woning. Zij zijn naar een ander type woning verhuisd doorgaans vanwege gezondheidsredenen: de lichamelijke conditie is verslechterd en het traplopen wordt moeilijk. Man, 80 jaar: ”Ik ben ernstig ziek geweest en heb een zware hartoperatie gehad. Ik kon niet meer in mijn vrijstaande huis blijven wonen. In dit appartement is alles gelijkvloers. Ik kan hier hulp krijgen, je hebt contact met andere bewoners en er zijn regelmatig activiteiten. Het mooie uitzicht vervangt de tuin.” Ook wordt dikwijls de tuin als reden genoemd om te verhuizen, vooral door vrouwen. Vrouw, 80 jaar: “De belangrijkste reden om te verhuizen was toch wel dat de tuin te groot werd. Mijn man heeft last van zijn rug en kon de tuin niet meer onderhouden. Nu hebben we die zorg niet meer.”
21
Bij het verhuizen naar een andere woning wordt ook op de aanwezigheid van zorgvoorzieningen gelet. Man, 77 jaar: “Deze aanleunwoning in Witmarsum biedt alle mogelijkheden van extra zorg wanneer dit nodig is. We wonen dichtbij de lift, dat is voor ons heel praktisch met de rollator.” Vrouw, 82 jaar: “Ik woon hier prachtig in Sneek, met mooi uitzicht, het is gelijkvloers en nieuw. Bovendien is het vlak bij het Bonifatiushuis. Als het nodig is kan ik van daaruit zorg krijgen. Ik krijg nu bijvoorbeeld tafeltje-dek-je en er is een alarmeringssysteem.” 60-74-jarigen verhuizen naar eengezinswoning of seniorenwoning Senioren in de leeftijdscategorie 60-74 jaar verhuizen naar verschillende typen woningen. Sommigen verhuizen naar een seniorenwoning, zorgwoning of levensloopgeschikte woning. Dit betreft senioren van wie de gezondheid is verslechterd of de mobiliteit is verminderd. Soms zijn het echter ook senioren die nog geen gezondheidsproblemen hebben, maar kleiner willen wonen, bijvoorbeeld omdat de partner is overleden en men er nu alleen voor staat. Vrouw, 73 jaar: “We woonden prachtig, maar toen mijn man is overleden voelde ik me er niet meer prettig. Er waren teveel herinneringen. Ook was er een grote tuin. Als het dan mooi weer was, moest ik eigenlijk in de tuin werken terwijl ik dan liever van het mooie weer wilde genieten. Ik heb nu een ruim balkon op de zonkant.” Zij besluiten te verhuizen en zo alvast te anticiperen op de volgende levensfase. Voordeel is dat men zelf het moment kan kiezen om te verhuizen, bijvoorbeeld als een geschikte woning beschikbaar komt. Vrouw, 73 jaar: “Wat mij vooral aantrok aan dit complex was dat je zelfstandig kan blijven wonen. En als je hulp nodig hebt kun je in Bloemkamp terecht. Op deze manier kunnen we heel lang samen blijven, we hoeven dan niet uit elkaar.” In de leeftijdscategorie van 60-74 jaar is een vrijstaande woning, een rij-of hoekhuis of een tweeonder-een-kap huis ook nog in trek. Sommige senioren kiezen hiervoor omdat ze nog niet aan een seniorenwoning toe zijn. Dikwijls gaat men wel wat kleiner wonen dan ervoor. Sommige respondenten zagen erg tegen de verhuizing op, bijvoorbeeld van een grote boerderij naar een kleinere woning. Als men eenmaal verhuisd is, blijkt dit mee te vallen. Man, 64 jaar: “It is in hiel geryflik hûs. It is goed isolearre, wy ha rom sicht. Wy wolle hjir eins ús hiele fierdere libben wenjen bliuwe. As it nedich is, sette wy der in treplift yn. Ik wol net nei in bejaardetehûs, dan binne jo sa ôfhinklik, dat fyn ik mar neat.” In tabel 4.3 staan de woonkenmerken van geïnterviewde senioren in de gemeente Súdwest-Fryslân voor en na de laatste verhuizing per leeftijdscategorie op een rij. Tabel 4.3: Woonkenmerken van respondenten in gemeente Súdwest-Fryslân, per leeftijdscategorie 60-74 jaar 75+ Type woning Voor Na Voor Na verhuizing verhuizing verhuizing verhuizing Rij-of hoekhuis 3 3 2 Vrijstaand 10 2 3 Twee-onder-een-kap 1 2 Appartement of flat 2 1 Seniorenwoning/zorgwoning/ 5 6 levensloopgeschikte woning Verzorgingshuis/ woonzorgcentrum Totaal 14 14 6 6
22
4.5
Van verhuisplan tot daadwerkelijke verhuizing
Meeste respondenten zijn enige tijd op zoek naar een geschikte woning De tijd dat respondenten in Súdwest-Fryslân daadwerkelijk verhuizen nadat ze besloten hadden te gaan verhuizen, varieert. Vooral als men eerst een koophuis had, hangt het moment van verhuizen dikwijls samen met het moment dat dit huis verkocht is. Vrouw, 66 jaar: “Het duurde ongeveer een jaar voordat we het besluit hadden genomen het huis te koop te zetten. En toen we dit hadden gedaan brak net de crisis uit. Het huis heeft drie jaar te koop gestaan. Toen diende zich een koper aan en hadden we één maand om te verhuizen.” Een aantal respondenten had een bepaalde plek op het oog en maakte er werk van op het moment dat er nieuwbouwplannen waren. Al duurde het dan soms nog wel even voordat de woning gereed is. Vrouw, 68 jaar: “Toen ik hoorde dat er plannen waren om hier een appartementencomplex te bouwen, had ik meteen iets van: daar wil ik wonen. Ik kende deze wijk, wilde een appartement zonder de zorg van een tuin, maar wel met een groot terras. Ik wilde in dit complex ook alleen maar deze woning, en dat is gelukt. Het duurde toen nog wel twee jaar voordat het klaar was.” Bij anderen ging de verhuizing sneller. Vrouw 78 jaar: ”De jongens zagen het huis in de krant en ik zei ‘koop maar’. Ze hebben het vervolgens voor me opgeknapt en mijn schoondochter heeft de inrichting gedaan.” Sommige respondenten hebben vrij snel een huis toegewezen gekregen omdat ze een urgentieverklaring hadden. Man, 77 jaar: “We stonden nog maar een half jaar ingeschreven, maar we zijn met voorrang geplaatst omdat we urgent waren. De huisarts heeft hier voor gezorgd.” De meeste personen zeggen zelf de keuze te hebben gemaakt om te verhuizen. De 75-plussers krijgen vaker het advies om te verhuizen. De kinderen geven hierbij het vaakst advies, gevolgd door de dokter. Man, 80 jaar: “Mijn gezondheid ging achteruit. Op advies van mijn dochters ben ik naar dit seniorencomplex verhuisd met uitgebreide servicemogelijkheden.” 4.6
Kopen of huren?
Vaker een huurwoning na verhuizing In totaal wonen na de verhuizing elf respondenten in een huurwoning en negen in een koopwoning. Van de huurwoningen zijn er zeven van Elkien, één van Accolade, één van De Wieren, één van Plantein en één van een andere organisatie. Vóór de verhuizing woonden vijf van de respondenten in een huurwoning en vijftien in een koopwoning. Bij zowel de 60-74-jarigen als de 75-plussers is het aantal huurwoningen toegenomen na de verhuizing. De senioren geven aan te kiezen voor een huurwoning vanwege de leeftijd. Vrouw, 68 jaar: “Ik ben al op leeftijd, dan wil je niet meer kopen.” Man, 73 jaar: “Vanwege de leeftijd en het gemak zijn we gaan huren. Ons vorige huis hebben we gelukkig voor een goede prijs verkocht.” Sommige senioren geven aan geen zorgen te willen hebben van een te groot huis met het nodige onderhoud en nu meer tijd vrij te willen maken voor andere zaken.
23
Man, 67 jaar: “De belangrijkste reden om te gaan huren is dat je dan zelf niet voor het onderhoud hoeft te zorgen. We hebben altijd gezegd: ‘als we 65 zijn verkopen we de boel.” Man, 74 jaar “We hebben nu de leeftijd dat we beter van ons geld kunnen gaan genieten. We hebben een boot gekocht en een nieuwe auto. Daar kun je dan beter in investeren dan in een huis.” Soms zijn er ook financiële overwegingen om voor een huurhuis te kiezen. Man, 71 jaar: “We hadden onvoldoende vermogen om nogmaals een huis te kopen, maar we wilden ook het risico niet meer aangaan. We kunnen nu de huur goed betalen.” Gezondheidsredenen spelen voor een enkele respondent mee in de keuze voor een huurwoning en geen zorgen willen hebben over onderhoud. Man, 77 jaar: “Het huis en de tuin waren veel te groot. Het lukte niet meer. Nu hebben we daar geen rompslomp meer van.” Vrouw, 82 jaar: “Huren is makkelijker. Je hebt zelf geen omkijken naar onderhoud. Dat wordt allemaal voor je gedaan.” 60-74-jarigen kopen nog vaker opnieuw een huis omdat men dit gewend was en zelf de regie over het huis willen houden. Vrouw, 68 jaar: “We hebben altijd een koophuis gehad. Je hebt de vrijheid om het zelf in te delen, zonder dat je aan allerlei regels gebonden bent. Aan een huurhuis heb ik eigenlijk niet eens gedacht.” Man, 64 jaar: “Hiere is sa ûnseker, jo witte net of de hier omheech giet of net. Boppedat binne jo ôfhinklik fan oaren foar ûnderhâld en sa, no, dat wol ik net. Hjir bin ik eigen baas.” Sommige senioren denken ook goedkoper uit te zijn met kopen in plaats van huren. Vrouw, 66 jaar: “Als je een huurwoning hebt dan heb je altijd te maken met stijgende huurprijzen. Bij koop heb je een vaste prijs. Koop is op de lange termijn altijd goedkoper.” Man, 65 jaar: “De huur is vaak ook best hoog en er zijn niet zoveel huurhuizen in Workum. ‘By in keaphûs komt it jild nei jo ta.” Tabel 4.4: Huur of koop van respondenten in gemeente Súdwest-Fryslân, per leeftijdscategorie 60-74 jaar 75+ Huur of koop Voor Na Voor Na verhuizing verhuizing verhuizing verhuizing Huur 3 6 2 5 Koop 11 8 4 1 Totaal 14 14 6 6 Op de vraag ‘waar ging u naar op zoek toen u had besloten om te gaan verhuizen, naar een huur-of een koopwoning’ antwoordt de meerderheid (tien senioren) dat zij op zoek zijn gegaan naar een huurwoning. Zes personen geven aan op zoek te zijn gegaan naar een koopwoning en vier hadden geen voorkeur voor huur of koop. 4.7
Woningaanbod
Aanbod huurwoningen niet voldoende Van de tien respondenten die een huurwoning zochten, vinden acht het aanbod van de woningbouwcorporaties niet voldoende. Vooral in de leeftijdsgroep 60-74 jaar is men niet tevreden over het woningaanbod. Een aantal respondenten zegt dat er te weinig keuze is en te lange wachttijden. 24
Vrouw, 67 jaar: “Er zijn denk ik wel genoeg huizen, als je zelf niet kieskeurig bent. Veel woningen zijn appartementen of flats en daar wilden we niet in. We wonen nu op de begane grond, alles is gelijkvloers. Van dit type woningen zijn er maar een paar en als je graag zo’n woning wilt moet je behoorlijk wat geduld hebben.” Vrouw, 80 jaar: “Er worden te weinig woningen met een slaapkamer beneden aangeboden. We stonden lang ingeschreven, maar hebben nooit wat gehoord. We moesten er zelf achteraan.” Soms is er te weinig aanbod in de plaats van eerste voorkeur. Man, 71 jaar: “In Zurich zijn simpelweg geen huurwoningen beschikbaar en zeker geen seniorenwoningen. We moesten nu wel naar Sneek.” Andere respondenten vinden dat de kwaliteit van de woningen niet voldoende is. Vrouw, 68 jaar: “De ene woning was vochtig en de straat was niet goed. Ik kreeg wel steeds tips van de woningbouwstichting voor woningen in Scharnegoutum, daar belden ze steeds voor. Maar dat is voor mij de verkeerde kant op!” Op de vraag wat hieraan verbeterd kan worden geven een aantal respondenten aan dat er meer huurwoningen voor senioren zouden moeten komen. Man, 67 jaar: “Voor dit nieuwe type seniorenwoning – levensloopgeschikt - is veel belangstelling. Vooral van de wat jongere ouderen. Er hadden nog wel tien of twintig bijgebouwd kunnen worden.” Tevredenheid over aanbod geschikte koopwoningen De meeste respondenten zijn redelijk tevreden over het aanbod van koopwoningen. Vooral in de grotere plaatsen als Sneek en Bolsward is er een gevarieerd aanbod, vooral voor de leeftijdsgroep 60-74 jaar. Een aantal 75-plussers geeft aan dat er onvoldoende woningen naar hun smaak te koop staan en dat men daarom voor huur heeft gekozen. Dit heeft vooral te maken met de kwaliteit van de woningen. Niet alle koopwoningen zijn aangepast naar de behoeften van senioren. Senioren willen vaak gelijkvloers wonen en geen groot huis meer hebben. Andere senioren die niet tevreden zijn over het aanbod van koopwoningen zijn senioren die het liefst in een dorp waren blijven wonen. Vooral het aanbod in kleinere dorpen is beperkt. Vrouw, 78 jaar: “Ik heb nu wel een goed huis, maar ik was liever in Hommerts gaan wonen. Hier was echter geen enkele geschikte woning. Toen moest ik wel verder naar omliggende plaatsen gaan kijken.” Man, 67 jaar: “Ik was liever op het platteland gebleven. Maar daar zijn nauwelijks huizen die qua kwaliteit en prijs hetzelfde zijn als hier in Bolsward.” 4.8
Tevredenheid en toekomstwensen
De meerderheid van de respondenten in Súdwest-Fryslân is tevreden over de huidige woning en geeft aan de komende jaren hier te willen blijven wonen, mits de gezondheid het toelaat. Vrouw, 73 jaar: “We willen hier niet meer weg. Ik wil er niet aan denken! We wonen hier mooi en het huis is van alle gemakken voorzien.” Vrouw, 68 jaar: “Ik hoop hier te blijven. Je weet nooit hoe het loopt. Je kunt je heup breken of wat anders krijgen. 100 hoef ik niet te worden. ‘As de holle mar goed bliuwt.” Man, 74 jaar: “Het Eiland (Sneek) is een mooie woonomgeving. We kijken uit op de steigers en boten voor de deur. Dat is wat we wilden!”
25
Vrouw 68 jaar: “Het bevalt me hier heel goed, het is precies zoals ik het wilde hebben. Als de gezondheid verslechtert kan ik hulp krijgen van de Parkflat, hier vlakbij. Bovendien helpen we elkaar hier in het complex. We verkeren allemaal in dezelfde levensfase en ondersteunen elkaar zoveel mogelijk.” Man, 83 jaar: “Ik ben heel tevreden hier. Het huis is helemaal aangepast: er zijn geen drempels, er zijn beugels in wc en een stoel in de douche. Ik wil eigenlijk niet meer naar een verpleeghuis. Ik hoop dat dit mijn laatste station is!” Enkele respondenten geven aan rekening te houden met dat zij ooit nog naar een verzorgingshuis moeten verhuizen. Vrouw, 82 jaar: “Ik hoop hier zolang mogelijk te wonen, ja eigenlijk tot het einde. Eventueel kan ik hulp van het Bonifatiushuis krijgen. Als ik echt niet meer hier kan wonen, kan ik ook daar naar toe. Ik ga er nu ook wel eens naar toe om te eten. Ik weet dat het daar ook goed is, dat is een geruststelling.” Een aantal respondenten geeft aan dat ze belangstelling hebben voor andere woonvormen. Vrouw 74 jaar: “Ik zou belangstelling hebben voor een speciaal voor senioren ingerichte woonboerderij met voor iedereen wel een eigen appartement, maar ook veel gezamenlijkheid. Als er maar genoeg mensen zijn die dat willen, dan zou de woningbouwcorporatie of gemeente dit misschien kunnen gaan ontwikkelen.” Vrouw, 73 jaar: “Er zouden meer wooncentra moeten komen in de kleinere dorpen, naar het voorbeeld van ‘De Kampen in Tjalleberd.”
26
5
Samenvatting en conclusies
Fryslân heeft te maken met demografische veranderingen. De totale bevolking groeit nauwelijks meer. Het aantal senioren neemt toe. Met het ouder worden veranderen de woon- en zorgbehoeften. In de gemeente Súdwest-Fryslân is, op verzoek van woningbouwcorporatie Elkien en de provincie Fryslân, onderzoek uitgevoerd naar de verhuisbewegingen en verhuismotieven van senioren (60+) in deze gemeente. De eerste onderzoeksvraag was welke verhuisbewegingen hebben plaatsgevonden in de afgelopen jaren. De tweede onderzoeksvraag was welke motieven senioren hebben om te verhuizen en of zij naar een specifieke plaats zijn verhuisd. Gelijktijdig is het onderzoek ook uitgevoerd in de gemeenten het Bildt en Franekeradeel. Om de onderzoeksvragen te beantwoorden is een combinatie van een kwantitatief en kwalitatief onderzoek uitgevoerd. Voor het kwantitatieve onderdeel is data van CBS en de gemeente SúdwestFryslân geanalyseerd. De gegevens over het aantal senioren en de spreiding van de senioren over de gemeente zijn afkomstig van het CBS. De gegevens over de verhuisde senioren in 2011 en 2012 binnen de gemeente Súdwest-Fryslân zijn afkomstig van de gemeente. Senioren die zich van buiten de gemeente hebben gevestigd en senioren die zijn vertrokken uit de gemeente zijn in dit onderzoek niet meegenomen. Het kwalitatieve onderzoek bestond uit het afnemen van twintig interviews met senioren die recent zijn verhuisd. In deze gesprekken kwamen vooral de motieven voor verhuizing aan de orde. Senioren in Súdwest-Fryslân Toenemend aantal senioren In Súdwest-Fryslân is in 2012 25% van de bevolking 60 jaar of ouder. In 2000 was dit nog 19%. Het aantal senioren (60-plussers) is dus de afgelopen tien jaar aanzienlijk toegenomen. Vooral het aantal 60-74-jarigen is sinds 2000 sterk gestegen. Naar verwachting zal het aantal senioren in de komende tijd nog verder toenemen. Meeste senioren wonen in grootste kernen De meeste senioren wonen in Sneek, Bolsward, Workum, Makkum, Koudum, IJlst, Heeg en Witmarsum. Dit zijn tevens de grootste kernen van de gemeente. Met uitzondering van IJlst zijn in al deze kernen verpleeg- en verzorgingshuizen gevestigd. Behalve woonzorgcentra zijn in al deze kernen ook andere woonvoorzieningen voor senioren aanwezig. Ook relatief gezien (het aantal senioren afgezet tegen de totale bevolking) wonen de meeste 60-plussers in de grotere kernen. In Koudum en Workum is zelfs ongeveer een derde van de bevolking 60-plus. Relatief weinig 75-plussers in kleine dorpen In Koudum, en ook in het kleine Blauwhuis, wonen relatief de meeste 75-plussers (12% van de inwoners). Relatief de minste 75-plussers wonen in de dorpen met minder dan 1.500 inwoners. Hier is slechts 5% van de bevolking 75-plus. De oudere senioren zijn dus vooral geconcentreerd in de grotere plaatsen van Súdwest-Fryslân. Verhuisbewegingen binnen de gemeente Minder verhuizingen in 2012 In 2012 zijn er minder senioren verhuisd dan in 2011. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de stagnatie van de woningmarkt waar ook de senioren mee te maken hebben. Vooral 75-plussers verhuizen Senioren die verhuizen zijn vooral 75-plus. Hoewel de leeftijdscategorie 75-plus geringer in omvang is dan de leeftijdscategorie 60-74 jaar, verhuizen de 75-plussers vaker dan de jongere leeftijdscategorie. 75-plussers verhuizen vaker vanwege een toenemende zorgvraag of het verliezen van hun partner. Er zijn in beide leeftijdscategorieën meer vrouwen. Vrouwen verhuizen in meerderheid als ze 75-plus zijn, mannen verhuizen vaker als ze jonger dan 75 jaar zijn. In de leeftijdscategorie 60-74 jaar verhuizen vooral gehuwden, terwijl de meeste 75plussers die verhuizen alleenstaand zijn. Vooral alleenstaande vrouwen verhuizen na het verliezen van hun partner.
27
Meeste verhuizingen in zelfde kern De meeste senioren die zijn verhuisd in 2011 en 2012 zijn verhuisd binnen de kern waar ze al woonden. 28% van de senioren is naar een andere woonplaats binnen de gemeente verhuisd. Trek naar centrumplaatsen De meeste senioren (in absolute aantallen) die binnen Súdwest-Fryslân naar een andere woonplaats verhuizen, trekken naar de grootste plaatsen van de gemeente. Zij verhuizen naar Sneek en Bolsward. Dit heeft vooral te maken met een aantrekkelijk woonklimaat waarbij diverse voorzieningen (zorg, winkels, ontspanning) in deze centrumplaatsen onder handbereik zijn. Ook het gevarieerde woningaanbod voor senioren speelt een rol en de aanwezigheid van verpleeg- en verzorgingshuizen. Behalve naar Sneek en Bolsward trekken senioren in Súdwest-Fryslân ook naar de kernen: Workum, Makkum, IJlst, Koudum, Heeg en Witmarsum. Deze kernen tellen tussen de 1.760 en 4.365 inwoners. Er is in deze kernen een redelijk voorzieningenaanbod aanwezig. Met uitzondering van IJlst staat in al deze kernen een verzorgingshuis van waaruit doorgaans ook zorg aan huis geboden kan worden. Weinig verhuizingen naar kleine dorpen tenzij er een zorginstelling is Naar kleinere dorpen trekken nauwelijks senioren vanuit andere dorpen. Een uitzondering hierop is echter Blauwhuis. Dit dorp telt 585 inwoners. Door de aanwezigheid van het verzorgingshuis Teatskehûs trekken toch senioren, en dan vooral 75-plussers, naar dit relatief kleine dorp. Senioren verhuizen vooral naar dichtbij gelegen grotere kern De meeste senioren in Súdwest-Fryslân die verhuizen, verhuizen naar de dichtstbijzijnde grotere plaats waar voorzieningen en woningaanbod voor senioren zijn. Vanuit het voormalige Wûnseradiel trekken de senioren vooral naar Witmarsum of Bolsward, vanuit het voormalige Nijefurd naar Workum of Koudum en vanuit het voormalige Wymbritseradiel naar Sneek, Heeg of IJlst. 60-74-jarigen verhuizen vooral naar Sneek, Workum, Koudum en IJlst Van de senioren die naar een andere plaats verhuizen, verhuizen jongere senioren (60-74 jaar) vooral naar Sneek, Workum, Koudum en IJlst. Zij trekken voornamelijk naar deze plaatsen om dichter bij voorzieningen te wonen. Zij anticiperen alvast op de toekomst waarbij de mobiliteit wellicht vermindert en de zorgbehoefte toeneemt. 75-plussers verhuizen vooral naar Bolsward, Witmarsum, Makkum, Heeg en Blauwhuis 75-plussers daarentegen verhuizen relatief het meest naar Bolsward, Witmarsum, Makkum, Heeg en Blauwhuis. De 75-plussers verhuizen vooral naar deze plaatsen vanwege de zorgvoorzieningen in deze kernen (verpleeg- en verzorgingshuizen, aanleunwoningen, dagverzorging). Verhuismotieven Senioren hebben verschillende motieven om te verhuizen. Vaak verhuizen senioren door een combinatie van motieven. Uit de gesprekken met de senioren die recent zijn verhuisd komen de volgende motieven om te verhuizen naar voren. Noodzaak of wens voor een ander type woning Veel senioren hebben de wens voor een woning die gelijkvloers is, niet te groot is en geen grote tuin heeft. Dit is doorgaans de aanleiding om te gaan verhuizen. Voor sommige senioren is een verhuizing noodzakelijk als zij te maken krijgen met gezondheidsproblemen van zichzelf of van hun partner of zorgbehoeftig worden. Zij kunnen bijvoorbeeld moeilijk traplopen en krijgen moeite met het onderhoud van het huis en de tuin. Andere senioren kiezen vrijwillig voor een ander type woning. Doorgaans kiezen zij voor een kleiner huis, dat gelijkvloers is en geen of een kleine tuin heeft. Vooral vrouwen die hun partner hebben verloren kiezen er voor te verhuizen omdat de zorg voor het huis en de tuin te belastend wordt. Anderen, doorgaans (echt)paren, willen tijd vrij maken voor andere zaken en genieten van de nog resterende jaren. Dikwijls geven de senioren bij het stijgen van de leeftijd de voorkeur aan een huurwoning boven een koopwoning, omdat men dan niet zelf de verantwoording heeft voor het onderhoud. Er zijn echter ook senioren in de leeftijdscategorie 60-74-jarigen die nog wel een (koop)woning zoeken met een ruime tuin omdat men hier nu eindelijk tijd voor heeft.
28
In de buurt van voorzieningen willen wonen (winkels, zorg, activiteiten) Vooral voor 75-plussers is een belangrijk motief om te verhuizen naar een andere woonplaats het zorg- en voorzieningenniveau in een bepaalde kern. Vooral Bolsward en Sneek trekken daardoor senioren uit de omringende dorpen omdat het voorzieningenniveau in de kleinere dorpen veel beperkter is. Iemand die niet meer zelf auto kan rijden of zonder rijbewijs alleenstaand wordt, probeert dikwijls te verhuizen naar een kern met meer voorzieningen. Voor senioren die vanwege gezondheidsproblemen zorg nodig hebben is dit dan een noodzaak. Zij kunnen in de grotere kernen terecht in een verzorgingshuis, aanleunwoning of seniorenwoning. Andere senioren zijn nog wel mobiel maar anticiperen op een verminderde mobiliteit en verhuizen, ook als het nog niet direct noodzakelijk is, al vroegtijdig naar een centrumplaats. De concentratie van winkels en het aanbod van activiteiten voor senioren spelen daarbij eveneens een rol. Sociale omgeving, dichter bij familie, vrienden of kennissen willen wonen De wens om dichter bij familie, vrienden en/of kennissen te wonen wordt vaak groter als de gezondheid achteruitgaat of de partner is overleden. Echter ook senioren in kleinere dorpen die nog wel gezond zijn en een partner hebben, zoeken soms een grotere kern op vanwege de sociale contacten en de grotere keuze in activiteiten voor senioren die in grotere kernen plaatsvinden. Ook komt het voor dat senioren bewust een nieuwe sociale omgeving zoeken omdat men zich in de oude omgeving niet meer thuis voelde, bijvoorbeeld vanwege gebrek aan sociale contacten. Om eenzaamheid te voorkomen besluiten sommige senioren te verhuizen naar een plaats waar meer mogelijkheden tot contact is. Aantrekkelijke fysieke omgeving Voor een aantal respondenten was de ligging van vooral Sneek in een watersportgebied een belangrijke reden om hier naar toe te verhuizen. Zij kiezen vooral voor een locatie vlakbij of aan het water. Dit betreft vooral de wat jongere senioren die ook bereid zijn over een aanzienlijke afstand te verhuizen. Veel senioren hechten aan een woonlocatie waarin zij een mooi uitzicht hebben. Voor sommigen is dat een locatie waar ze vanuit huis uitzicht op het water hebben of op landerijen. Voor anderen is dat een locatie waarin ze uitzicht hebben op een levendige straat waar van alles te zien is. Doordat senioren veel tijd in en rondom huis doorbrengen is dit een veelgenoemd aspect. Woningtype en woonvoorkeuren van senioren 75-plussers naar seniorenwoning, 60-74-jarigen naar diverse woningtypen Uit de interviews met de senioren komt naar voren dat de zelfstandig wonende 75-plussers vanuit een rij- of hoekhuis of een vrijstaande woning doorgaans zijn verhuisd naar een seniorenwoning, zorgwoning of levensloopgeschikte woning. Zij zijn naar een ander type woning verhuisd vanwege gezondheidsredenen(de lichamelijke conditie is verslechterd; het traplopen wordt moeilijk) of om kleiner te wonen zonder een grote tuin. Senioren in de leeftijdscategorie 60-74 jaar verhuizen naar verschillende typen woningen. Sommigen verhuizen naar een seniorenwoning, zorgwoning of levensloopgeschikte woning vanwege gezondheidsredenen of door vermindering van de mobiliteit. Anderen verhuizen naar een eengezinswoning of bungalow die kleiner is dan de vorige woning. Vaker een huurwoning na verhuizing De geïnterviewde senioren wonen na de verhuizing vaker in een huurwoning dan vóór de verhuizing. Vooral de 75-plussers zijn naar huurwoningen verhuisd. Bij de 60-74-jarigen is het beeld gevarieerder. Ook 60-74-jarigen huren vaker dan voordien, maar sommige senioren kopen nog wel een ander huis. Gezien het beperkte aantal respondenten kunnen hier geen harde conclusies over getrokken worden. De respondenten zijn niet altijd tevreden over het woningaanbod van de verschillende woningbouwcorporaties. Zij zijn niet altijd tevreden over de kwaliteit of de woonomgeving van de huurhuizen. Anderen vinden dat er te weinig aanbod is van geschikte seniorenwoningen in de kleinere dorpen waar men voordien woonde en het liefst had willen blijven wonen.
29
30
6
Aanbevelingen
Het aantal 60-plussers in de gemeente Súdwest-Fryslân is in de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen en zal naar verwachting ook in de komende jaren blijven stijgen. Door deze vergrijzing is een toenemende vraag naar (senioren)woningen en levensloopgeschikte woningen te verwachten. Vanwege de economische crisis is het aantal nieuwbouwplannen echter verminderd. Dit kan tot schaarste op de woningmarkt voor senioren leiden. Een aanzienlijk deel van de geïnterviewde senioren heeft bij het stijgen van de leeftijd de voorkeur aan een huurwoning boven een koopwoning. Woningbouwcorporaties en overheden zullen bij de woningbouwplannen voor de komende tijd vooral rekening dienen te houden met de groeiende vraag naar senioren (huur)woningen. Behalve door nieuwbouw zou in deze toenemende vraag ook voorzien kunnen worden door het aanpassen van bestaande woningen voor senioren. Aanbeveling 1 Hou rekening met de groeiende vraag naar seniorenwoningen en/of levensloopgeschikte woningen in de woningbouwplannen voor de komende tijd.
De senioren in Súdwest-Fryslân zijn vooral (absoluut en relatief) geconcentreerd in de grotere plaatsen in de gemeente. Ook senioren die recent naar een andere plaats zijn verhuisd, zijn overwegend naar de grootste plaatsen verhuisd. Zij verhuizen hier naartoe vanwege voorzieningen (winkels, ontspanning), het woningaanbod voor senioren en de zorgmogelijkheden. Vooral 75plussers verhuizen naar de grotere plaatsen als zij (meer) zorg nodig hebben. De komende jaren zijn er grote veranderingen in de zorg op komst. De zorgsector staat voor een omslag. De verwachting is dat verzorgingshuizen worden ontmanteld en dat zorg meer extramuraal verleend gaat worden. Dit betekent dat senioren langer zelfstandig wonen in een woning die hiertoe geschikt is en waar voorzieningen nabij zijn. Door de toename van het aantal senioren en door de vermindering van de intramurale zorg zal de extramurale zorg aanzienlijk toenemen. De extramurale zorg zal zo efficiënt mogelijk georganiseerd dienen te worden om de kosten te kunnen beheersen. Aanbeveling 2 Concentreer de nieuwbouw van seniorenwoningen in plaatsen waar extramurale zorg efficiënt verleend kan worden.
Uit het onderzoek komt naar voren dat recent verhuisde senioren vooral zijn verhuisd naar de grotere plaatsen in de gemeente. Er zijn echter ook senioren die in de kleine dorpen blijven wonen. Is dit omdat zij mobieler zijn of minder prijs stellen op de nabijheid van een uitgebreid pakket aan voorzieningen? Verkrijgt men ondersteuning uit het informele netwerk? Zijn de sociale cohesie en leefbaarheid in het dorp redenen om te blijven? Of is men hier geboren en getogen en wil men niet meer op deze leeftijd naar een andere plaats verhuizen? Heeft dit te maken met de woningmarkt of ziet men op tegen een verhuizing naar een andere woonplaats? Of is men gesteld op de rust en ruimte en wellicht het weidse uitzicht? Aanbeveling 3 Onderzoek waarom senioren in de kleine dorpen willen (blijven) wonen.
31
De veranderingen in de zorg, zoals de afschaffing van een aantal Zorg Zwaarte Pakketten, hebben als consequentie dat bewoners langer zelfstandig moeten blijven wonen. De veranderingen zijn niet voor alle senioren duidelijk. Zij kennen vaak ook niet de mogelijkheden van extramurale zorg. Om senioren te ondersteunen in het maken van weloverwogen keuzes ten aanzien van het wonen in de laatste levensfase, is het van belang dat zij goed geïnformeerd worden over de mogelijkheden. Aanbeveling 4 Informeer senioren over de veranderingen die in de zorg die op komst zijn en de consequenties die dit heeft voor hen. Dit kan door bijvoorbeeld preventieve huisbezoeken, het organiseren van informatieve bijeenkomsten in samenwerking met ouderenbonden of andere organisaties voor senioren.
In de afgelopen jaren is het aantal verhuizingen van senioren verminderd. Dit lijkt vooral te maken te hebben met de verslechterde situatie op de woningmarkt. Hierdoor stagneert de doorstroming van woningen. Senioren blijven in een royaal huis wonen terwijl jonge gezinnen genoodzaakt zijn in een starterswoning te blijven wonen. En senioren blijven in een koophuis terwijl ze liever willen huren. Dit vraagt om nieuwe initiatieven om de doorstroming te bevorderen. Aanbeveling 5 Bedenk creatieve initiatieven om de doorstroming van de woningmarkt te bevorderen, bijvoorbeeld via woningruil tussen generaties of tussen de private markt en de huurdersmarkt.
32
Literatuur Provincie Fryslân (2010) Krimp en Groei, demografyske feroaring yn de provinsje Fryslân. Leeuwarden: provincie Fryslân. Provincie Fryslân (2013) Prognose Fryslân 2013, trendprognose Bevolking en Huishoudens. Leeuwarden: provincie Fryslân. RIGO (2011) Senioren op de woningmarkt: nieuwe generaties, andere eisen en wensen. Den Haag: Ministerie van VROM. Vries, W. de & Pusztay, G. (2012) Fluchskrift Vergrijzing in Fryslân. Leeuwarden: Partoer.
33
34
Bijlage Aantal inwoners per kern van Súdwest-Fryslân, 2012 Aantal Kern inwoners Kern
Aantal inwoners
Sneek
32.860
Gaastmeer
290
Bolsward
10.025
Schettens
275
Workum
4.365
Wons
275
Makkum
3.525
Abbega
250
IJlst
3.180
Goënga
250
Koudum
2.670
Ferwoude
245
Heeg
2.325
Gaast
200
Witmarsum
1.760
Schraard
190
Scharnegoutum
1.645
Tirns
175
Woudsend
1.400
Zurich
165
Oppenhuizen
1.105
Offingawier
160
Arum
1.105
Wolsum
135
Nijland
1.025
Hartwerd
130
Stavoren
970
Idsegahuizum
110
Hindeloopen
875
Indijk
100
Warns
790
Koufurderrige
90
Oudega
700
Hichtum
90
Hommerts
635
Dedgum
90
IJsbrechtum
625
Westhem
85
Pingjum
610
Allingawier
85
Hemelum
595
Greonterp
80
Blauwhuis
585
Cornwerd
80
Kimswerd
585
Hieslum
75
Parrega
490
IJpecolsga
65
Tjerkwerd
470
Longerhouw
55
Exmorra
455
Piaam
50
Oosthem
415
Loënga
40
Uitwellingerga
385
Nijhuizum
35
Gauw
380
Idzega
30
Molkwerum
375
Tjalhuizum
30
It Heidenskip
365
Kornwerderzand
25
Lollum
355
Smallebrugge
15
Folsgare
345
Sandfirden
15
Burgwerd
340
Breezanddijk
Jutrijp
300
Totaal
Bron: CBS – bewerking Partoer
35
5 82.625
Partoer Westersingel 4 8913 CK Leeuwarden T (058) 234 85 00 www.partoer.nl
