Verhalen van de Wijk Zelfevaluatie van een intergenerationeel kunstproject van scholieren en senioren in Nieuw-Vennep Centrum
• Projectscan • Conclusies en aanbevelingen Juli 2012
1
Verhalen van de Wijk Zelfevaluatie van een intergenerationeel kunstproject van scholieren en senioren in Nieuw-Vennep Centrum
Inleiding Het projectteam van ‘Verhalen van de Wijk’ heeft zelf haar project geformuleerd en geëvalueerd met behulp van de projectscan voor sociaalartistieke praktijken. Het team is daarbij geassisteerd door Sikko Cleveringa, senior adviseur van CAL-XL. Met dit digitale instrument optimaliseer en documenteer je een projectaanpak en evalueer je zelf de beoogde resultaten en effecten. De scan beschrijft het wie, wat, hoe en waarom van een project in termen van ambitie en realisatie. De scan is online digitaal ingevuld en vervolgens gepubliceerd in het projectenweb (Zie www.cal-xl.nl/projectenweb). De projectscan is een vorm van zelfevaluatie. Met de scan worden de ambities en realisaties van het project beschreven vanuit de perceptie van de direct betrokkenen. Naast de projectscan kan ook een meer formeel en ‘geobjectiveerd’ project onderzoek worden uitgevoerd op basis van gestandaardiseerde enquêtes en observaties. Het betreffende project is echter zo kleinschalig dat daar niet voor gekozen is (kostbaar in tijd en middelen en weinig kans op significante uitkomsten). Dit dossier is geschreven door de extern adviseur, Sikko Cleveringa, op basis van gesprekken over de digitale projectscan, bezoek van de voorstelling in Hoofddorp en informele gesprekken met diverse betrokkenen.
Creatieregie Het dossier is schematisch opgebouwd in volgorde van de belangrijkste stappen van creatieregie: 1. Maatschappelijke vraag / voedingskracht (waarom?) 2. Artistiek antwoord / creatieve kracht (wat?) 3. Co-creatie / samenwerkingskracht (wie?) 4. Cultuurparticipatie en – bereik / vormkracht (hoe?). Meer informatie en achtergronden over deze stappen zijn te vinden op de website van CAL-XL en in de publicatie ‘Cultuur Nieuwe Stijl; Praktijkboek community arts en nieuwe cultuurfuncties’ (zie verder www.cal-xl.nl)
2
1 Maatschappelijke vraag / voedingskracht Ambitie en realisatie Brongroep
Persoonlijke ontwikkeling
De beoogde brongroep zijn senioren die relatief gezien in een maatschappelijk isolement leven. De feitelijke deelnemers zijn uiteindelijk senioren die in mindere mate in een maatschappelijk isolement leven.
Volgens de wijkanalyse hebben zowel jongeren als senioren (te) weinig om te doen in Nieuw Vennep. Beide groepen hebben baat bij meer kansen om hun talenten te ontwikkelen (verhalen van ouderen, creatief talent van jongeren). Als resultaat blijven de verhalen wat onderbelicht maar de talenten van jongeren worden zeker aangesproken.
Gemeenschap
Sociale cohesie
De senioren hebben maatschappelijk contact via o.a. de vrijwillige ouderenadviseurs van MeerWaarde. Het idee is om daar scholieren (van HVC) uit Nieuw Vennep aan te linken in het kader van hun maatschappelijke stage (gefaciliteert door het ‘WijkTalententeam’ van Stichting Alexander). De ouderen komen zo in contact met een andere generatie uit hun gemeenschap. MeerWaarde krijgt de link met de ouderenadviseurs echter niet georganiseerd. Via andere netwerken worden uiteindelijk wel andere senioren bereikt.
Het doel is ontmoeting tussen ouderen en jongeren die nu langs elkaar heen leven. Door een gezamenlijke activiteit leren ze elkaar op een andere manier kennen. Het resultaat is echter een eenmalig gesprek en een voorstelling. Er is geen gezamenlijke activiteit en/of andere duurzame relatie ontstaan.
Publiek
Publieke beeldvorming
Het beoogde publiek zijn vooral de ouderen en jongeren uit Nieuw Vennep. De actieve deelnemers en hun generatiegenoten. Naast de voorstellingen/tentoonstellingen wordt via de media ook een groter publiek bereikt.
Het gezamenlijk proces en resultaat kan bijdragen aan een positievere beeldvorming van ouderen over jongeren en omgekeerd. Het resultaat is zodanig dat dit inderdaad wederzijds een positief beeld kan oproepen en kan inspireren tot nieuwe contacten.
Fysieke plek
Fysieke leefbaarheid
Het project speelt zich eerst af in de huiskamer van senioren, daarna met de jongeren in het creatief centrum en tot slot in theater van Hoofddorp. De bedoeling is daarna ook in Nieuw Vennep. Dat wordt uiteindelijk het HVC.
De wederzijdse negatieve beeldvorming heeft vooral betrekking op de openbare ruimte (o.a. het winkelcentrum). De organisaties zijn er nu eenmalig in geslaagd om een ontmoeting thuis en in het theater in Hoofddorp te organiseren maar hebben de locale voorzieningen (zoals de bibliotheek of centrum voor de kunsten) nu geen nieuwe betekenis gegeven voor toekomstige gezamenlijke activiteiten en ontmoetingen.
3
2. Artistiek antwoord / Creatieve kracht Ambitie
Realisatie
Cultuureducatie, erfgoed, onderzoek
Cultuureducatie, erfgoed, onderzoek
Jongeren bereiden met het WijkTalententeam een interview voor en gaan in koppels op bezoek bij relatief eenzame ouderen. Thema is hoe de ouderen de jonge generatie ervaren. De verhalen verwerken zij in een discipline maar keuze (schilderen, videoanimatie, rap, muziek, dans, theater, schrijven). Daarbij gaan ze zelf creatief aan de slag met docenten kunsteducatie en kunnen hun eigen talent ontwikkelen. Om optimale zeggingskracht te garanderen zullen echter - vooral in de afwerking - de docenten van Pier K de artistieke regie in enige mate in handen nemen. De betrokkenheid van de jongeren kan ook vorm krijgen in het mee organiseren van de publieksmanifestaties.
In de voorbereiding van het interview met het WijkTalententeam is de sociale doelstelling van het project erg expliciet en leidend geworden in het type vragen (wat vinden ouderen van jongeren) en kwamen de echte verhalen eigenlijk alleen per toeval tot stand (met juweeltjes als ‘het verhaal van de duif’). Uiteindelijk hebben veel jongeren de vorm van de ontmoeting zelf tot thema van hun voorstelling gemaakt (‘hoe was het om dat interview doen’). Daardoor werd het in eerste ontmoeting tussen ouderen en jongeren die elkaar niet kennen (eerst ongemakkelijk en dan soms verrassend leuk) in veel gevallen toch treffend verbeeld.
Culturele zelforganisatie
Culturele zelforganisatie
De jongeren doen dit via school in het kader van hun maatschappelijke stage. De ouderen worden benaderd via ouderenadviseurs van MeerWaarde. Bij het bezoek is verder geen professional aanwezig.
Uiteindelijk is een andere groep ouderen bereid gevonden de jongeren te ontvangen. De jongeren hebben dat heel zelfstandig gedaan. Bij de artistieke verwerking van de ontmoeting en de voorstelling was er verder geen direct contact tussen de jongeren en de ouderen.
Culturele productie
Culturele productie
De culturele producties worden verwerkt tot een tentoonstelling en een podiumprogramma voor de ouderen, familie, vrienden en ander belangstellenden. Het project laat een mix van disciplines zien van schilderen en tekenen tot audiovisuele technieken en taalexpressie, dans en theater. Bij de première wordt dit aangevuld met professioneel terugspeeltheater. Er wordt ook een videoregistratie gemaakt van de tentoonstelling en uitvoering.
De expositie en voorstelling is een mooi geheel geworden. De jongeren zijn over het algemeen heel creatief aan de slag gegaan en zijn met een aansprekend resultaat. De ouderen, jongeren, familie en vrienden waren over het algemeen blij verrast met het resultaat. De eerste voorstelling in het Cultuurgebouw had echt de allure van een première. De resultaten zijn professioneel gedocumenteerd in een video over het proces en over het verhalenfestival.
Culturele programmering
Culturele programmering
De première van de tentoonstelling en uitvoering is onderdeel van een verhalenfestival in het theater van Hoofddorp. De ouderen kunnen vanuit Nieuw Vennep daar naartoe komen. Later kan de tentoonstelling en eventueel de uitvoering ook nog in Nieuw Vennep plaats vinden. De videoregistratie verschijnt op regionale TV en andere media.
De voorstelling in Hoofddorp was een groot succes. Een groot aantal senioren en alle jongeren waren aanwezig met daarnaast een publiek van ouders, docenten, professionals, vrienden en bekenden. Er was weinig publiek van buiten (vanwege de zaterdagochtend?). Er is wel uitgebreid verlag van gedaan in regionale media. De uitvoering in Nieuw Vennep was een maand later op de school. De expo heeft ook nog in PierK gestaan tijdens de open dag.
4
3. Co-creatie / Samenwerkingskracht Ambitie en realisatie Sociale professionals
Sociale professionals
MeerWaarde HVC Stichting Alexander
MeerWaarde is mede initiatiefnemer en zou een belangrijke rol spelen met haar ouderenadviseurs als intermediair. Dat is helaas niet gelukt. HVC en Stichting Alexander hebben echter het initiatief wel zeer voortvarend kunnen oppakken en werden in de loop van het project steeds meer medeeigenaar.
Culturele professionals
Culturele professionals
Pier-K Bibliotheek
Piek-K is met haar cultuuraanjager projecteigenaar en leverde bovendien de benodigde docenten. Deze hebben met de jongeren een goed resultaat weten te behalen. De Bibliotheek is mede-initiatiefnemer en was producent van het Verhalenfestival in Hoofddorp. Het is gezien de doelstellingen van het project jammer dat de vestiging in Nieuw Vennep niet een belangrijkere rol heeft gehad.
Sociale deelname
Sociale deelname
Scholieren van HVC Senioren (aanvankelijk ook ouderenadviseurs…)
De scholieren hebben actief deelgenomen en ook zelf verantwoordelijkheid genomen bij de organisatie en uitvoering van de interviews. De senioren zijn welwillend gastheer-/vrouw geweest en bezoeker van de voorstelling maar hadden een relatief passieve rol.
Culturele deelname
Culturele deelname
Scholieren van HVC – artistieke bijdrage
De scholieren waren ook betrokken met actieve kunstbeoefening. Over het algemeen wisten zij een creatief niveau te bereiken met een eigen inbreng. Ouderen werden meer naar ‘opinie’ over jongeren gevraagd dan naar verhalen van de wijk. Deze kwamen in enkele gevallen per toeval wel boven.
5
4. Cultuurparticipatie en – bereik / Vormkracht Ambitie en realisatie De resultante van bovenstaande keuzes en verwikkelingen is dat het project haar ambities niet op alle fronten haalt. In de onderstaande figuur is te zien dat de mate van identificatie door publiek en de mate van sociale participatie door deelnemers naar verwachting is en de culturele deelname (van jongeren) zelfs boven verwachting. De mate van betrokkenheid van professionele organisaties valt tegen omdat MeerWaarde en de Bibliotheek in Nieuw Vennep hun rol niet waar hebben kunnen maken. Dat wordt deels gecompenseerd doordat HVC en Alexander heel actief zijn gaan deelnemen. Op niveau van de gemeenschap ontstaan er per saldo hoogstens op individueel niveau nieuwe betekenisvolle relaties. Ook met betrekking tot de fysieke ruimte en voorzieningen blijven de realisaties achter bij de (reeds bescheiden) ambities.
6
5. Analyse: de ‘gulden snede’ van sociaalartistieke praktijken* In de projectopzet zijn de artistieke prioriteiten niet logisch gekoppeld aan de maatschappelijke vraag. In de uitvoering zijn daardoor effecten opgetreden die functioneel volgen uit de artistieke prioriteiten, niet de maatschappelijke. Het project heeft vooral geresulteerd in persoonlijke ontwikkeling (van jongeren) en publieke beeldvorming (van jongeren en ouderen). Er is weinig effect gehaald op sociale cohesie omdat de jongeren en ouderen (en ouderenadviseurs) niet verleid werden tot samenwerking (zelforganisatie = prioriteit nummer 3). Tot slot is in de programmering voor Hoofddorp gekozen waardoor de fysieke omgeving van Nieuw Vennep niet aan betekenis kon winnen. Als zelforganisatie belangrijker was gemaakt had daar overigens ook al eerder winst op geboekt kunnen worden (gezamenlijk werken op een gezamenlijke locatie). Met een prioriteit 1 op samenwerking / zelforganisatie tussen jongere en senioren (plus ouderenadviseurs en professionals) had het project er heel anders uitgezien. Maatschappelijke vraag (ambitie -> realisatie)
Artistiek antwoord (ambitie = realisatie)
Persoonlijke ontwikkeling
Cultuur educatie en onderzoek
Prioriteit 2 -> 1
Prioriteit 1
Sociale cohesie
Zelforganisatie
Prioriteit 1 -> 3
Prioriteit 3
Publieke beeldvorming
Productie
Prioriteit 3 -> 2
Prioriteit 2
Fysieke leefbaarheid
Programmering
Prioriteit 4 -> 4
Prioriteit 4
* de gulden snede van sociaalartistiek werken: empirisch is vastgesteld dat er een functionele relatie bestaat tussen het type doelstelling en het type culturele activiteit (zoals hierboven in tweetallen gepresenteerd). Zie verder CNS blz 43.
7
6. Conclusies en aanbevelingen Conclusies 1. De initiatiefnemers hebben in principe een gouden formule gevonden maar zijn er nog niet in alle opzichten in geslaagd om het goed in de vorm te krijgen; 2. Het project is geslaagd als vorm van persoonlijke ontwikkeling / kunsteducatie voor middelbare scholieren en in zekere mate ook als bijdrage aan een positieve publieke beeldvorming over zowel jongeren als ouderen in Nieuw Vennep; 3. De prioriteit lag echter bij het vergroten van sociale cohesie tussen ouderen en jongeren. Dat is nu niet verder gekomen dan een éénmalige ontmoeting. Er lagen ook kansen om één of meerdere plekken in Nieuw Vennep een nieuwe betekenis te geven als plek voor gezamenlijke activiteit en ontmoeting (Centrum voor de Kunsten, Bibliotheek). Deze zijn nog niet benut; 4. Met dit project is nu wel de potentie duidelijk geworden van de koppeling tussen maatschappelijke stage en kunsteducatie enerzijds en senioren en jongeren anderzijds. Het project is goed gedocumenteerd en kan prima dienen om de initiatiefnemers van een volgende editie te inspireren. 5. Positief is dat met name de school heeft ontdekt dat dit project een heel waardevolle invulling kan zijn van de maatschappelijke stage en dat de artistieke component daar een belangrijke meerwaarde aan geeft (onderzoek, reflectie, verbeelding, zichtbaarheid). Het is zeker interessant om er volgend jaar mee door te gaan en dan een aantal van de onderstaande leerpunten / aanbevelingen daarin mee te nemen. Aanbevelingen 6. Let een volgende keer beter op de ‘gulden snede van sociaalartistieke praktijken’ en wijk er alleen vanaf als daar een goede rede voor is; 7. een volgende keer zouden de jongeren meer handvatten mee kunnen krijgen met welke werkvorm ze een inspirerend thema / verhaal op kunnen halen (bv. naar aanleiding van een dierbaar voorwerp of portret). Er kan ook bewuster worden gestuurd op de inhoud van verhalen: geven ze (nieuwe) betekenis aan individuele ervaringen, aan collectieve ervaringen en/of aan erfgoed? 8. een volgende keer zouden de jongeren gekoppeld kunnen worden aan de ouderenadviseurs en samen met hen wel achter de deur van eenzame ouderen kunnen komen. Past ook goed in kader van de maatschappelijke stage en de ouderenadviseurs kunnen ook bijdragen aan een sterkere vorm en inhoud; 9. Een volgende keer zou er meer kunnen worden samengewerkt tussen ouderen en jongeren (samen creatief aan de slag, samen naar de voorstelling gaan, samen op het podium, etc.); 10. Door de première in de bibliotheek in de eigen omgeving te organiseren (Nieuw Vennep) krijgt deze een nieuwe betekenis voor de betrokkenen. De bibliotheek kan dan als partner ook beter haar eigen kwaliteiten inzetten (inrichten expo met eventueel aanvullende documentatie, publiciteit, ontvangst, locale podiumfunctie, etc..)
8
9
