Vereniging Zelfstandige Vertalers. Bulletin. vrijdag 13 oktober 2000 ALGEMENE LEDENVERGADERING. Jaargang 11 nr. 4, oktober 2000

Vereniging Zelfstandige Vertalers Bulletin Jaargang 11 nr. 4, oktober 2000

vrijdag 13 oktober 2000 ALGEMENE LEDENVERGADERING ’t Madammeke Lieve Vrouwestraat 6–10 Amersfoort Van de redactie De zomerperiode waarin de gevestigde routinepatronen worden doorbroken en vele vertalers afstand doen van termijnen en toetsenborden, is voorbij. Het dagelijks leven met andere spannende elementen dient zich weer aan. Graag nodigen we daarom onze leden uit voor de volgende algemene ledenvergadering op bovenvermeld adres. Agenda en programma staan vermeld op de volgende pagina’s. In dit nummer ook aandacht voor de problemen rond het kwaliteitstraject dat het Ministerie van Justitie voor tolken en vertalers voorstelt en de DIN-norm. Ook roepen wij onze leden op met voorstellen te komen met betrekking tot subsidiegevers voor het MetaCom-congres in 2001, het Jaar van de Talen. We verheugen ons erop VZV-vertalers, genodigden en introducés in Amersfoort te ontmoeten, naar het verhaal van de Asterix-vertaler te luisteren en zeer passend daarna het Culinair Museum op te zoeken. De Vlaamse keuken van ’t Madammeke zal een logische afsluiting van deze dag zijn. Graag tot vrijdag 13 oktober. Ilse Hesper

Inhoud Van de redactie Nieuwe leden Programma 13 oktober 2000 Taalacrobatiek in een tekstballon Agenda ALV Toelichting op de begroting Financieel overzicht Begrotingsvoorstel 2001 Tolken, Vertalen en Justitie Kwaliteitstraject tolken en vertalers — standpunt VZV Vertalen en tolken — een definitie MetaCom-lustrum — subsidies DIN 2345 — Norm voor vertalers?

Nieuwe leden In september zijn twee nieuwe leden tot de VZV toegelaten:

en

Saskia Wieberdink Poortenaarlaan 40 3431 RH Nieuwegein tel 030 6043246 fax 030 6043246 [email protected], [email protected] Frans – Nederlands Jill Whittaker Jachtlaan 10 3958 EJ Amerongen tel 0343 45438 fax 0343 451289 [email protected] Nederlands – Engels

Programma 13 oktober 2000 Programma voor de algemene ledenvergadering van de VZV op vrijdag 13 oktober 2000 te Amersfoort. Vanaf 15.00 uur

Ontvangst van de leden in de serre van ’t Madammeke.

15.30 uur - 16.45 uur

Algemene ledenvergadering VZV.

16.45 uur - 17.00 uur

Ontvangst van genodigden en introducés in de Bovenzaal.

17.00 uur - 18.45 uur

Receptie en lezing: Taalacrobatiek in een tekstballon door Frits van der Heide, vertaler van de Asterix-stripverhalen.

18.45 uur - 19.45 uur

Nederlandse eetgewoonten van voor en na Obelix tot heden: Culinair Museum Mariënhof.

20.00 uur - 22.00 uur

Vlaamse keuken nu: Diner in ’t Madammeke.

Bereikbaarheid

Vergaderruimte en museum bevinden zich in de binnenstad van Amersfoort op enkele minuten loopafstand van elkaar.

2

Openbaar vervoer naar het restaurant Vanaf het NS Centraal Station Amersfoort gaan er verschillende stadsbussen naar het centrum (5,6,7,8 en 9); er is ook een treintaxi. Eigen vervoer Vanaf A28 afrit 8 (afrit Amersfoort Hoevelaken, Hogeweg afrijden richting centrum. Hogeweg gaat over in Stadsring). Vanaf A1 afrit 12 (Bunschoterstraat/ Radiumweg afrijden, linksaf Amsterdamseweg oprijden. Amsterdamseweg gaat over in Stadsring). Op de Stadsring staan blauw-gele borden met parkeergarages. Borden Koestraatparkeergarage aanhouden. Parkeeruitgang Varkensmarkt nemen, Koestraat inlopen, op de Varkensmarkt rechts aanhouden en de Langestraat inlopen. Tweede straat links is de Lieve Vrouwestraat.

Adressen ’t Madammeke Lieve Vrouwestraat 6–10 3811 BR Amersfoort 033 4630155 Culinair Museum Mariënhof Kleine Haag 2 (hoek Stadsring) 3811 HE Amersfoort 033 4631025

Aanmelden en kosten Aanmelding graag zo spoedig mogelijk bij het VZV-Secretariaat via het onlangs toegestuurde aanmeldingsformulier. Vergeet niet de namen van de introducés te vermelden! Het middagprogramma en de receptie komen voor rekening van de VZV.

De bijdrage voor het diner bedraagt voor VZV-leden ƒ 60 en voor introducés ƒ 70. Wij verzoeken u de bedragen over te maken op girorekening 1961176 t.n.v. Penningmeester VZV, onder vermelding van: bijdrage diner. Betaling kan eventueel ook tijdens de receptie plaatsvinden.

Taalacrobatiek in een tekstballon De spreker op onze vergadering is Frits van der Heide, de Nederlandse vertaler van de Asterix-verhalen. Voor de meesten van ons, die vaak per strekkende meter rapporten, verslagen, berichten, bestekken en handleidingen in een andere taal omzetten, een intrigerend aspect van het vak: geen betoog, maar een toespeling, geen debat,

maar een grap, geen zinnen, maar een uitroep, een losse opmerking. Wel zo dat een verhaal ontstaat waar wij mee verder leven. Want wie kent de avonturen van Asterix en Obelix niet? Frits van der Heide zal over deze andere kant van ons vak verhalen.

Agenda algemene ledenvergadering 1.

Ontvangst en opening, ingekomen stukken Vaststelling van de notulen van de vergadering van 16 april 2000 (zie Bulletin nr 3, juni 2000) 2. Financiën a. Overzicht huidige situatie b. Begrotingsvoorstel 2001 3. MetaCom a. Activiteiten b. Ontwikkelingen

4.

Ledenbestand

5.

Tolken en vertalen

6.

Diversen

7. Datum volgende ALV Voorstel: zaterdag 7 april, Christiaan Huygens Kabinet te Zeist. Omdat de locatie op vrijdag niet is geopend, stellen wij voor op een zaterdag te vergaderen. 8.

Rondvraag & sluiting

Toelichting op de begroting (Zie volgende bladzijde voor de cijfers.) 1. De inkomsten uit contributies zijn zeer conservatief berekend. Op dit moment lopen enkele aanvragen voor lidmaatschap en we verwachten binnenkort nieuwe leden te kunnen opnemen. 2. Voor het MetaCom-lustrum is pro memorie ƒ 600,= opgenomen voor het niet waarschijnlijke geval dat op het laatste moment tegenvallers optreden en voor gemaakte kosten een beroep op de verenigingen gedaan moet worden. Wij gaan

ervan uit dat dit bedrag niet aangesproken wordt. 3. Eveneens is een bedrag voorzien voor een VZV-invulling op het MetaComcongres. Op dit moment zijn nog geen concrete voorstellen voorhanden. 4. Het VZV-lustrum heeft geleid tot iets hogere uitgaven dan begroot. De hogere uitgaven worden geheel gecompenseerd door hogere inkomsten als gevolg van het grotere aantal deelnemers.

3

Financieel Overzicht Midden september was de financiële situatie van de VZV in grote lijnen overeenkomstig de planning die wij verleden jaar opstelden.

Hieronder een overzicht van de stand van zaken en een voorstel voor de begroting voor het volgend jaar.

Begrotingsvoorstel 2001 Begroting 2000

Realisatie 2000-09-19

Begroting 2001

Opbrengsten Contributie/inschrijfgeld Bijdragen ALV Rente

18.500 4.000 550

17.355 4.040 530

18.000 2.500 400

Subtotaal

23.050

21.925

20.900

Onttrekking aan de reserve

10.680

5412

—

Totaal

33.730

27.337

20.900

4.230 4.500 1.700 8.400 8.500 5.000

3.173 3.095 994 4.200 9.356 5.710

1.000

600

300 100

209

4.230 5.000 2.000 6.000 — — 400 600 600 500 100 750 720

33.730

27.337

Uitgaven Administratiekantoor Admin. (fax, ALV, uren, mat.) Porti ALV/PR Lustrum VZV-folders Bestuurskosten MetaCom Garantie MetaCom p.m. Diversen (geschenken, KvK) Beoordelingen Invulling MetaCom-lustrum Onvoorzien Totaal

4

20.900

Tolken, vertalen en Justitie Grote onrust is binnen de tolken- en vertaalwereld gezaaid door de handelwijze van het Ministerie van Justitie, dat in een schrijven van 20 juni 2000 eisen en tarieven vastlegt voor tolken en vertalers binnen de werkingssfeer van Justitie.

Achtergrond Sinds enkele jaren vinden onderhandelingen plaats tussen tolkenorganisaties en het Ministerie van Justitie over kwalificaties en tarieven van tolken. Het rapport ‘Met recht tolken en vertalen’ (rapport Raaphorst) is daarvan een uitvloeisel. Het gaat in dit rapport om diensten die worden verricht voor de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), voor de gerechten of via de Tolkencentra (onder andere voor het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers, voor de rechtshulpverlening en voor de gezondheidszorg). Naar aanleiding van het rapport Raaphorst hebben binnen een overlegplatform waaraan verschillende beroepsgroepen en vertegenwoordigers van de tolkenwereld deelnemen verdere besprekingen plaatsgevonden, o.a. over tarieven. Deze besprekingen waren veelal teleurstellend, de toon was soms grimmig, en gemaakte afspraken werden achteraf teruggedraaid. Voor de organisaties van tolken en voor de MetaCom die als overkoepelende organisatie optrad, was dit zeer onbevredigend, omdat tal van knelpunten niet werden weggenomen.

Beslissing Ministerie van Justitie Ondanks een uiterst confuse overlegsituatie hebben vele tolken en vertalers een brief ontvangen waarin het ministerie stelt dat de eisen die in toekomst worden

gesteld aan tolken of vertalers in overleg met vertegenwoordigers van afnemers, vertegenwoordigers van onze beroepsgroep en met deskundigen zijn totstand-gekomen. Er zullen voortaan uniforme kwaliteitseisen moeten worden geformuleerd voor de tolk- en vertaaldiensten binnen de werkingssfeer van Justitie en tevens moet er een uniform tarief worden vastgesteld. Tolken en vertalers dienen een kwaliteitsovereenkomst met het ministerie te sluiten en een kwaliteitstraject te volgen. Degenen die aan de eisen voldoen ontvangen stapsgewijs een hogere vergoeding.

Algemene bezwaren De brief van het ministerie legt uniforme tarieven voor tolken en vertalers op zonder dat overeenstemming met onze beroepsgroep is bereikt. Bovendien zijn vele vragen nog onbeantwoord. In de diverse stukken die de tolken hebben opgesteld komen deze aan de orde. Om slechts twee te noemen: is de tolk die het kwaliteitstraject volgt nog een zelfstandig ondernemer? Wie betaalt de opleiding/ bijscholing?

Bezwaren van de VZV De discussie met het ministerie over tolken en vertalen wordt voornamelijk met de tolkenorganisaties en vanuit het gezichtspunt van de tolken gevoerd. Vertalers zijn als zodanig niet vertegenwoordigd en hebben geen stem. Wat ook de uitkomst van de onderhandelingen zal zijn, het vertaalaspect wordt als secundair gezien. Het is ontoelaatbaar dat de twee beroepen zonder onderscheid als een geheel worden behandeld en de vertalers als gesprekspartner afwezig zijn. I.H.

Kwaliteitstraject tolken en vertalers — standpunt VZV De benadering van het ministerie is, wat betreft de vertalers, gebaseerd op een onvolledig inzicht in het beroep. Het ministerie beschouwt het vertalen als een afgeleide van het tolken en ontkent daardoor de essentiële verschillen tussen beide beroepen. Daarom distantieert de VZV zich uitdrukkelijk van het door het ministerie beoogde

kwaliteitstraject. Bij elke discussie over dit onderwerp binnen de MetaCom of elders zal de VZV aan dit standpunt vasthouden en pas aan de discussie willen deelnemen als duidelijkheid bestaat over het beroep van vertaler en de specifieke eisen en verantwoordelijkheden die aan dit beroep zijn verbonden. Ilse Hesper, voorzitter

5

Vertalen en tolken — een definitie Vertalers en tolken — zij worden vaak over een kam geschoren. Wij tillen er meestal niet zwaar aan en velen hebben de vroegere gecombineerde opleiding tolk/vertaler gevolgd, die het verschil in het vage liet. Er is echter wel degelijk een essentieel verschil tussen beide beroepen en dat verschil reikt verder dan het simpele feit dat de ene groep schrijft en de andere groep spreekt, want dat zijn bijkomstigheden.

Overeenkomst Zowel vertalers als tolken hebben als opdracht het overzetten van een boodschap van de ene in de andere taal. Om een beeld te gebruiken: beide beroepsgroepen hebben de taak een bepaald bouwsel met andere bouwstenen in een andere context te herbouwen, en beide beschikken zij daartoe over een grote hoeveelheid bouwstenen: syntaxis, grammatica, idioom, kennis, ervaring enz. Vertalers en tolken creëren met deze bouwstenen een nieuwe structuur die dezelfde intentie, werking en uitstraling heeft als de oorspronkelijke structuur. Dit denkwerk doen zowel vertalers als tolken: zij geven hetzelfde met andere woorden voor een ander publiek weer. De kwaliteit van het vertalen en tolken wordt bepaald door het vermogen van de vertaler of de tolk om zijn bouwstenen te hanteren en deze te verwerken tot een goed eindresultaat.

Onderscheid Tegenover deze overeenkomst op het mentale en intellectuele vlak staat in de praktijk een wezenlijk onderscheid met betrekking tot het respectieve eindproduct. De tolk maakt communicatie mogelijk tussen twee of meer op dat moment aanwezige personen of groepen, en zijn bemiddeling beperkt zich tot deze communicatie op deze plek en deze tijd. Zodra een misverstand dreigt te ontstaan, kunnen de gesprekspartners ingrijpen, zij kunnen navragen en zich verzekeren van de bedoeling. Zodra de gesprekspartners uit elkaar gaan, is de taak van de tolk beëindigd. Achteraf kan niemand terugkomen op wat er is gezegd, in de zin van: "Zeg eens tolk, je hebt op een gegeven

6

moment dit gezegd. Klopt dat wel?" Geen zinnig mens die dit als een reële vraag opvat waarop een zinnig antwoord zou kunnen volgen. Het enige wat de tolk kan doen, is naar het proces-verbaal of de notulen verwijzen, die schriftelijk zijn neergelegd en ondertekend door de betrokken partijen, en niet door de tolk. Voor de vertaler daarentegen bestaat er geen context waarbinnen hij werkt, en de vertaling bestaat achteraf als zelfstandig gegeven, als referentie, uitgangspunt of conclusie. De vertaling wordt op een ander moment door andere personen in ander verband besproken en beoordeeld. Daardoor moeten aan het geschreven woord andere condities worden gesteld. De vertaler moet uiterst nauwgezet te werk gaan, sterker nog de implicaties van zijn vertaling overzien en zich zorgvuldig en eenduidig kunnen uitdrukken, want hij blijft ook na de concrete bezigheid van het vertalen voor zijn product verantwoordelijk en tot op zekere hoogte aansprakelijk. In de discussie over de kwaliteit van tolken en vertalers moet dit aspect van verantwoordelijkheid expliciet worden betrokken. Een vertaler kan niet volstaan met een vertaling die min of meer in de buurt komt van de strekking van de uitgangstekst, ervan uitgaande dat de strekking ‘wel begrepen zal worden’. Hiermee wordt de tolk uiteraard niet te na gesproken: deze moet tenslotte zonder hulpmiddelen in situ in vaak moeilijke omstandigheden zijn beroep uitoefenen. Het gaat om het verschil tussen dienstverlening en product, zoals dit o.a. gesteld wordt door H.-J. Groeneveld, ondernemingsadviseur van Deloitte & Touche Accountants en Belastingadviseurs (Vertaalcongres NVTV, 1999). Aan dat product worden specifieke eisen gesteld, en daaraan dient de vertaler te voldoen. Evenals al degenen die kwaliteitseisen willen opstellen, moet de vertaler zich daar altijd van bewust zijn. Om tot het beeld van het begin terug te keren: de tolk vormt met zijn bouwstenen een ad hoc geheel dat essentieel is voor momentane communicatie, de vertaler bouwt een duurzame structuur die stand moet houden, onafhankelijk van tijd en plaats. Wie schrijft, blijft! I.H.

MetaCom-lustrum — subsidies De MetaCom ontwikkelt op dit moment plannen voor een veelzijdig en attractief lustrum in september/oktober 2001. De mogelijkheden om aan de plannen vorm te geven hangen sterk af van de inkomsten die de MetaCom kan verwerven buiten de deelnamegelden, die niet boven de ƒ 300 zullen uitkomen. De bij de MetaCom aangesloten verenigingen wordt verzocht om zo spoedig mogelijk met serieuze en gerichte voorstellen te komen van organisaties, bedrijven en personen die voor subsidies kunnen worden benaderd. Gaarne verneemt de VZV of iemand van haar leden bepaalde ingangen heeft om subsidie-

bronnen aan te boren. Gaarne contact opnemen met een van onze bestuursleden. Het programma van het lustrum wordt een verzameling van gelijktijdige activiteiten waar men in groter of kleiner verband kennis uitwisselt en informatie vergaart. Er zal een kort plenair programma zijn, waarna de deelnemers kunnen kiezen uit meerdere parallelle kleinere bijeenkomsten. Alle onderdelen zijn facultatief: de deelnemers kunnen ook het wandelgangenprogramma bezoeken. Het geheel heeft een feestelijk karakter en bestaat uit serieuze en iets minder serieuze onderdelen.

DIN 2345 — Norm voor vertalers? Het ‘Deutsche Institut für Normen’ (DIN) stelt voor, Europese en internationale normen voor de vertaalpraktijk te definiëren. Deze normen beogen voor zelfstandige vertalers, vertaaldiensten en vertaalbureaus een middel te zijn om hun verantwoordelijkheid vast te leggen en daardoor vertrouwen te scheppen bij de opdrachtgever. Hoewel wij de uitgangspunten in abstracto kunnen onderschrijven, plaat sen wij vraagtekens bij het nut, de praktische uitwerking en vooral het uiteindelijke resultaat.

De voorgestelde procedures De norm is expliciet bedoeld voor o.a. de zelfstandige vertaler en beperkt zich niet tot de grote vertaaldiensten en -bureaus. In principe, dat wil zeggen in theorie, kunnen wij de voorgestelde norm, die vooral over procedures gaat, ook onderschrijven. Onderwerp van de norm zijn vooral de contracten die tussen opdrachtgever en vertaler worden afgesloten m.b.t. zowel de aard van de tekst — die eerst aan de vertaler dient te worden voorgelegd zodat deze met kennis van zaken kan beslissen — als de leveringstermijn van brontekst en vertaling, als ook de aanvullende diensten. Ook de afspraken over geheimhouding, teruggave van documen-

ten, vermelding van naam van de vertaler bij publicaties, etc. zijn in theorie zinnig.

Mooi, ... Een positieve zijde van de DIN 2345 is met name de analyse van het werk van de vertaler en de benoeming van een aantal aanvullende diensten, waarover duidelijke afspraken dienen te worden gemaakt. Zo zijn daar de vorm van aflevering, de te gebruiken software, de uitwerking van een voor de opdrachtgever specifieke terminologie, de grafische presentatie (plaatjes, formules, schema's), de lay-out, de typografie en de revisie door een derde. Deze diensten staan buiten de directe vertaalopdracht en maken daardoor deel uit van een aanvullende overeenkomst. Een verder belangrijk aspect is dat de opdrachtgever expliciet moet aangeven wie de doelgroep voor de vertaling is. Een vertaling bedoeld voor interne communicatie binnen een commissie mag achteraf niet worden gebruikt als algemene publicatie voor het grote publiek. Last but not least: ook de opdrachtgever moet aan specifieke eisen voldoen. Zo moet hij gespecialiseerde literatuur, woordenlijsten en -boeken en equivalente teksten ter beschikking stellen, eventueel een bedrijfsbezoek regelen en een con-

7

tactpersoon aanwijzen die de vragen van de vertaler kan beantwoorden...

...maar geen hoera! Deze procedures betekenen in de dagelijkse praktijk een extra last voor de individuele zelfstandige vertaler omdat de benodigde tijd die voor het correct vervullen van de procedures niet in het product kan worden doorberekend. Het ‘beheer’ van de procedure van een vertaling impliceert dat de vertaler een 25-tal formele punten moet afhandelen, afhankelijk van de grootte van de opdracht. Het essentiële bezwaar ligt echter op een ander vlak — dat van de kwaliteit. De vertaler verplicht zich o.m. om, voordat hij een vertaling aflevert, te verifiëren dat er geen omissies in de vertaling zijn, dat de inhoud juist en overeenkomstig de doelstelling van de vertaling is weergegeven en dat spelling, grammatica en taalgebruik correct zijn. Wat zijn daarvoor de normen? Wanneer is de vertaling ‘juist’ weergegeven? Hoe beoordeel je stijl? Welke tolerantie bestaat er met betrekking tot spelling, grammatica

en taalgebruik? Bij een DIN-norm voor een schroef, bijvoorbeeld, wordt uitgegaan van de ‘perfecte’ schroef, en de afwijking mag zoveel procent of zoveel promille zijn. Over hoeveel ‘speling’ beschikt de vertaler? Wat is de perfecte vertaling die als grondslag voor de norm dient? En hoe groot is de ‘tolerantie’ bij spoed?

Intrinsieke incompatibiliteit Zolang het overzetten van een tekst van de ene in de andere taal niet volledig is geautomatiseerd en het resultaat niet op voorhand eenduidig en eensluidend kan worden vastgesteld, is het niet mogelijk zinvolle kwaliteitsnormen op te stellen. De DIN 2345 is hiervan een duidelijk voorbeeld. De objectieve procedures worden op negen dichtgedrukte pagina’s uiteengezet en elk stapje in de procedure kan met een paraaf worden voorzien. Het eigenlijke werk, het vervaardigen van een goede vertaling, wordt daarentegen in minder dan tien regels ‘even’ samengevat. Daarmee vervalt mijns inziens de zin van de norm DIN 2345. I.H.

Uit een ter vertaling aangeboden tekst: Het publieke domein krijgt er in een wereld die steeds verder globaliseert nieuwe quasies en look-a-likes bij. Commerciële exploitatie, vermijding van risico's en ervaringsconsumptie als nieuw wereldwijd fenomeen leiden tot afgepaalde arena's van vermaak.

Het Bulletin is een periodieke uitgave van de Vereniging Zelfstandige Vertalers. Zie voor meer informatie over de VZV ook de webstek: http://www.degeus.com/vzv

Het bestuur van de VZV bestaat uit:

Ilse Hesper, voorzitter Marcus de Geus, secretaris Béatrice Râtel, penningmeester Myrna Dop, lid — toelatingen Harold Alexander, lid

8

Adreswijzigingen en algemene correspondentie: VZV Braamkamp 551 7206 JC Zutphen Tel.: 0575 571420 / Fax : 0575 529544 [email protected]

Kopij voor het Bulletin:

VZV-Bulletin Voorstraat 70 2611 JS Delft Tel: 015 2190888 / Fax: 015 2190482 [email protected]