Verder hartelijk dank aan diegenen die nog bedankt hadden moeten worden, maar hier niet vermeld staan

Voorwoord Het schrijven van een thesis vergt heel wat planning en tijd, meer dan ik in eerste plaats had durven denken. Misschien is het hier dan ook wenselijk enkele personen te bedanken voor hun inbreng van dit thesisschrift. In eerste plaats wil ik mijn externe promotor, de heer Stijn Devaere (Centexbel), bedanken voor zijn deskundige uitleg en tijd om mij vertrouwd te maken met de juiste gang van zaken. Mijn interne promotor, mevrouw Kathelijne Velghe (PIH), voor haar geduld, goede raad en het nalezen van dit manuscript. Dank aan de vele bedrijfsleiders en/of vertegenwoordigers uit de Vlaamse textielsector voor hun hartelijke ontvangst tijdens één van de vele bedrijfsbezoeken en/of uitleg over de gelabelde textielproducten die ze produceren en op de markt lanceren. -

Luc Clarysse, gedelegeerd bestuurder (Weverij Jules Clarysse NV)

-

Johan Devolder, sales manager Frankrijk (Weverij Jules Clarysse NV)

-

Claire Van Causenbroeck, verantwoordelijke Oeko-Tex (Centexbel)

-

Philip Ghekiere, marketing manager European Ticking (Bekaert Textiles)

-

Wim Overlaet (Control Union Belgium)

-

Christian Verraes, sales director (Libeco-Lagae Fabrics)

-

Antoon Janssens, verdeler eco en fairtradetextiel (Ecolena)

-

Ingrid Gheysels, verantwoordelijke productontwikkeling (Santens NV)

-

Christian Parmentier, zaakvoerder (Parmentier)

-

Henk Van Laere, verkoopsdirecteur (UCO Yarns)

-

Christ Coopman, ingenieur (Creatuft)

Verder hartelijk dank aan diegenen die nog bedankt hadden moeten worden, maar hier niet vermeld staan.

Dit eindwerk is gedrukt op gerecycleerd papier, voorzien van de ecolabels „Nordic Swan‟ en „Der Blaue Engel‟. 1

Inhoudsopgave VOORSTELLING VAN HET THESISONDERWERP 1 2 3

Algemene inleiding ..................................................................................................... 11 Problematiek en doelstelling ....................................................................................... 13 Voorstelling van Centexbel ......................................................................................... 15

INLEIDING TOT HET ECOLABELS 4

Ecolabel ....................................................................................................................... 16 4.1 Wat ...................................................................................................................... 16 4.2 Gebruik van eco of bio ........................................................................................ 17 4.3 Waarom?.............................................................................................................. 18 4.4 Waaraan moet een goed label voldoen? .............................................................. 18 4.5 Classificatie van labels ........................................................................................ 19 4.5.1 Classificatie volgens instantie ..................................................................... 19 4.5.1.1 De officiële labels .................................................................................... 19 4.5.1.2 Private, collectieve labels ........................................................................ 19 4.5.1.3 Private, individuele, gecontroleerde labels .............................................. 19 4.5.1.4 Private, individuele, niet-gecontroleerde labels ...................................... 20 4.5.2 Classificatie volgens type ............................................................................ 20 4.5.2.1 Type 1 (ISO): Etikettering ....................................................................... 20 4.5.2.2 Type 2 (ISO): Zelfvastgestelde milieu-uitspraken .................................. 21 4.5.2.3 Type 3 (ISO): Verklaringen of voorlichtingsfiches betreffende producten 21 4.5.3 Andere ......................................................................................................... 21 4.5.3.1 CE-markering .......................................................................................... 21 4.5.3.2 Kwaliteitslabels ....................................................................................... 22 4.5.3.3 Productrelevante labels ............................................................................ 22

CERTIFICATIE EN CONTROLE 5

Certificatie en controle ................................................................................................ 24 5.1 Certificatie ........................................................................................................... 24 5.1.1 Certificatieprocedure ................................................................................... 24 5.1.1.1 De aanvraag ............................................................................................. 25 5.1.1.2 Testen ...................................................................................................... 25 5.1.1.3 Conformiteitsverklaring .......................................................................... 25 5.1.1.4 Certificaat ................................................................................................ 26 5.1.2 Certificeringsorganismen voor textielproducten ......................................... 26 5.1.3 Certificeerders voor textielgrondstoffen ...................................................... 27 5.1.3.1 Europa...................................................................................................... 27 5.1.3.2 USA ......................................................................................................... 28 5.1.3.3 Japan ........................................................................................................ 29 5.2 Controle ............................................................................................................... 29 2

CRITERIA 6

Criteria ......................................................................................................................... 30 6.1 Wat ...................................................................................................................... 30 6.2 Verschillende criteria ........................................................................................... 30 6.2.1 Inleiding ....................................................................................................... 30 6.2.2 Economische criteria ................................................................................... 30 6.2.3 Ecologische criteria ..................................................................................... 30 6.2.4 Sociale criteria ............................................................................................. 31 6.2.4.1 Voorbeeld: SA8000 ................................................................................. 32

NATUURLIJKE TEXTIELGRONDSTOFFEN 7

Natuurlijke textielgrondstoffen ................................................................................... 34 7.1 Inleiding ............................................................................................................... 34 7.1.1 Katoenvezel Co............................................................................................ 36 7.1.1.1 Biokatoen versus conventionele katoen .................................................. 37 7.1.1.2 Genetisch gemodificeerd katoen ............................................................. 40 7.1.2 Wol (Wo) ..................................................................................................... 41 7.1.3 Vlas/Linnen ................................................................................................. 42 7.1.4 Natuurzijde .................................................................................................. 43 7.1.5 Harde vezels ................................................................................................ 43

ECOLABELS VOOR TEXTIELGRONDSTOFFEN 8

Organic Exchange 100 en OE Blended ....................................................................... 45 8.1 Beschrijving ......................................................................................................... 45 8.2 Procedure en regels - OE 100 standaard .............................................................. 46 8.3 Certificatie en controle ........................................................................................ 47 8.4 Criteria ................................................................................................................. 48 8.4.1 Milieucriteria ............................................................................................... 49 8.4.2 Productiecriteria........................................................................................... 49 8.4.2.1 Vereisten voor het egreneerproces .......................................................... 49 8.4.2.2 Vereisten voor opslagplaatsen ................................................................. 49 8.4.2.3 Vereisten voor het spinproces ................................................................. 50 8.4.2.4 Vereisten voor het weef- en breiproces ................................................... 50 8.4.2.5 Vereisten voor verven en finishing .......................................................... 51

9

Biogarantie .................................................................................................................. 52 9.1 Beschrijving ......................................................................................................... 52 9.2 Beheer van het label ............................................................................................ 52 9.3 Certificatie en controle ........................................................................................ 53 9.4 Regels en procedures ........................................................................................... 53 9.5 Criteria ................................................................................................................. 55 9.5.1 Grondstoffen ................................................................................................ 55 9.5.2 Verwerking .................................................................................................. 56 9.5.3 Eindproduct ................................................................................................. 56 9.5.4 Milieucriteria ............................................................................................... 56 9.5.5 Sociale criteria ............................................................................................. 57 3

9.6

Agriculture biologique......................................................................................... 58

10 Demeter ....................................................................................................................... 59 10.1 Beschrijving ......................................................................................................... 59 10.2 Beheer van het label ............................................................................................ 59 10.3 Certificatie, controle en regels ............................................................................. 59 10.4 Criteria ................................................................................................................. 61 10.4.1 Milieucriteria ............................................................................................... 61 10.4.1.1 Grondstoffen ........................................................................................ 61 10.4.1.2 Verwerking .......................................................................................... 61 10.4.2 Sociale criteria ............................................................................................. 62 11 KRAV .......................................................................................................................... 63 11.1 Beschrijving ......................................................................................................... 63 11.2 Beheer van het label ............................................................................................ 63 11.3 Certificatie en controle ........................................................................................ 64 11.4 Regels en procedure............................................................................................. 65 11.5 Criteria ................................................................................................................. 66 11.5.1 Productiecriteria........................................................................................... 66 11.5.2 Criteria voor het eindproduct ....................................................................... 67 11.5.3 Milieucriteria ............................................................................................... 68 11.5.3.1 Grondstoffen ........................................................................................ 68 Katoen.................................................................................................................. 68 Zijde ..................................................................................................................... 68 Wol ...................................................................................................................... 68 Vlas ...................................................................................................................... 69 11.5.3.2 Andere milieucriteria ........................................................................... 69 11.5.4 Sociale criteria ............................................................................................. 69 12 Naturland ..................................................................................................................... 70 12.1 Beschrijving ......................................................................................................... 70 12.2 Beheer van het label ............................................................................................ 70 12.3 Certificatie, controle en regels ............................................................................. 71 12.4 Criteria ................................................................................................................. 72 12.4.1 Milieucriteria ............................................................................................... 72 12.4.2 Sociale criteria ............................................................................................. 73

EUROPESE ECOLABELS VOOR TEXTIELPRODUCTEN 13 EKO Sustainable Textile ............................................................................................. 76 13.1 Beschrijving ......................................................................................................... 76 13.2 Beheer van het label ............................................................................................ 76 13.3 Certificatie en controle ........................................................................................ 77 13.4 Regels en procedure............................................................................................. 77 13.5 Criteria ................................................................................................................. 78 13.5.1 Milieucriteria ............................................................................................... 78 13.5.1.1 Grondstoffen ........................................................................................ 78 13.5.1.2 Productiecriteria................................................................................... 79 13.5.2 Sociale criteria ............................................................................................. 80

4

14 GOTS - Global Organic Textile Standard ................................................................... 81 14.1 Beschrijving ......................................................................................................... 81 14.2 Beheer van het label ............................................................................................ 82 14.3 Certificatie en controle ........................................................................................ 82 14.4 Regels en procedure............................................................................................. 83 14.5 Criteria ................................................................................................................. 84 14.5.1 Milieucriteria ............................................................................................... 84 14.5.1.1 Criteria voor vezelproductie ................................................................ 84 14.5.1.2 Productiecriteria................................................................................... 84 14.5.1.3 Criteria voor het eindproduct ............................................................... 86 14.5.2 Sociale criteria ............................................................................................. 86 15 GUT ............................................................................................................................. 87 15.1 Beschrijving ......................................................................................................... 87 15.2 Certificatie en controle ........................................................................................ 88 15.3 Criteria ................................................................................................................. 89 15.3.1 Controle op schadelijke stoffen ................................................................... 89 15.3.2 Controle op emissie ..................................................................................... 89 15.3.3 Controle op geur .......................................................................................... 90 15.3.4 Controle door consumenten ......................................................................... 90 16 Made in Green ............................................................................................................. 91 16.1 Beschrijving ......................................................................................................... 91 16.2 Beheer van het label ............................................................................................ 92 16.3 Certificatie en controle ........................................................................................ 92 16.4 Criteria ................................................................................................................. 92 16.4.1 Gezondheid .................................................................................................. 92 16.4.2 Milieucriteria ............................................................................................... 92 16.4.2.1 ISO 14000 ............................................................................................ 93 16.4.2.2 EMAS (Europees Milieubeheer en –AuditSysteem) ........................... 93 16.4.3 Sociale criteria ............................................................................................. 94 17 IVN NaturTextil .......................................................................................................... 96 17.1 Beschrijving ......................................................................................................... 96 17.2 Beheer van het label ............................................................................................ 97 17.3 Procedure, controle en regels............................................................................... 97 17.4 Criteria ................................................................................................................. 98 17.4.1 Milieucriteria ............................................................................................... 98 17.4.1.1 Labelclassificatie en materiaalsamenstelling....................................... 98 ‘Ecologisch’ of ‘Ecologische omschakeling’ ...................................................... 98 Gefabriceerd met x % ecologische materialen of gefabriceerd met x % materialen uit ecologische omschakeling ............................................................ 98 17.4.1.2 Voorbehandeling op veredelingsprocessen ......................................... 99 17.4.1.3 Kleurstoffen, hulpmiddelen, bedrukken en pigmenten ....................... 99 17.4.1.4 Eindbehandeling ................................................................................ 100 17.4.1.5 Algemeen ........................................................................................... 100 Milieumanagement ............................................................................................ 100 Afvalwaterbehandeling...................................................................................... 100 Distributie en transport ...................................................................................... 101 Boekhouding en interne kwaliteitscontrole ....................................................... 101 5

17.4.2 17.4.3

Kwaliteitscriteria ....................................................................................... 101 Sociale criteria ........................................................................................... 101

18 Oeko-Tex ................................................................................................................... 103 18.1 Beschrijving ....................................................................................................... 103 18.2 Beheer van het label .......................................................................................... 103 18.2.1 Oeko-Tex 100 ............................................................................................ 104 18.2.1.1 Certificatie, procedure en regels ........................................................ 105 18.2.2 Oeko-Tex 1000 .......................................................................................... 105 18.2.3 Oeko-Tex 100 plus .................................................................................... 106 19 Cradle to Cradle ......................................................................................................... 107 19.1 Beschrijving ....................................................................................................... 107 19.2 Certificatie, controle en regels ........................................................................... 108 19.3 Criteria ............................................................................................................... 109 19.3.1 Milieucriteria ............................................................................................. 109 19.3.2 Sociale criteria ........................................................................................... 110

GEN - GLOBAL ECOLABELLING NETWORK 20 Der Blaue Engel ........................................................................................................ 112 20.1 Beschrijving ....................................................................................................... 112 20.2 Beheer van het label .......................................................................................... 113 20.3 Controle ............................................................................................................. 114 20.4 Regels en procedure........................................................................................... 114 20.5 Criteria ............................................................................................................... 115 20.5.1 Milieucriteria ............................................................................................. 115 20.5.1.1 Textielvloerbekleding ........................................................................ 115 20.5.1.2 Matrassen ........................................................................................... 116 20.5.1.3 Gestoffeerde meubelen ...................................................................... 117 20.6 Sociale criteria ................................................................................................... 117 21 Nordic Swan .............................................................................................................. 118 21.1 Beschrijving ....................................................................................................... 118 21.2 Beheer van het label .......................................................................................... 119 21.3 Certificatie en controle ...................................................................................... 119 21.4 Regels en procedures ......................................................................................... 120 21.5 Criteria ............................................................................................................... 120 21.5.1 Grondstoffen .............................................................................................. 121 Enkele voorbeelden: .............................................................................................. 121 21.5.2 Milieucriteria ............................................................................................. 121 21.5.3 Sociale criteria ........................................................................................... 122 21.5.4 Kwaliteitscriteria ....................................................................................... 122 22 Het Europees ecolabel ............................................................................................... 123 22.1 Beschrijving ....................................................................................................... 123 22.2 Beheer van het label .......................................................................................... 124 22.3 Procedure en regels ............................................................................................ 124 22.4 Controle ............................................................................................................. 125 22.5 Criteria ............................................................................................................... 126 6

22.5.1 Milieucriteria ............................................................................................. 126 22.5.1.1 Criteria voor textielvezels.................................................................. 126 22.5.1.2 Productiecriteria................................................................................. 127 22.5.2 Kwaliteitscriteria ....................................................................................... 127 23 Swedish Falcon .......................................................................................................... 128 23.1 Beschrijving ....................................................................................................... 128 23.2 Beheer van het label .......................................................................................... 129 23.3 Certificatie en controle ...................................................................................... 129 23.4 Procedure en regels ............................................................................................ 129 23.5 Criteria ............................................................................................................... 130 23.5.1 Productcriteria ........................................................................................... 130 23.5.1.1 Criteria voor producten van niveau B ‘goedgekeurd fabrikant’ ........ 131 23.5.1.2 Criteria voor producten van niveau A ‘goedgekeurde vezel en goedgekeurd fabrikant’ .......................................................................................... 132 23.5.1.3 Criteria voor het eindproduct ............................................................. 132 23.5.2 Milieucriteria ............................................................................................. 133 23.5.3 Sociale criteria ........................................................................................... 133 24 Eco-label - Korea ....................................................................................................... 134 24.1 Beschrijving ....................................................................................................... 134 24.2 Beheer van het label .......................................................................................... 134 24.3 Certificatie, procedure en regels ........................................................................ 135 24.4 Criteria ............................................................................................................... 136 24.4.1 Milieucriteria ............................................................................................. 136 24.4.1.1 Bedden (Matrassen) ........................................................................... 136 24.4.1.2 Kledij ................................................................................................. 136 24.4.1.3 Textiel voor decoratieve toepassingen .............................................. 137 24.4.2 Kwaliteitscriteria ....................................................................................... 137 25 Ecomark ..................................................................................................................... 138 25.1 Beschrijving ....................................................................................................... 138 25.2 Beheer van het label .......................................................................................... 138 25.3 Controle, regels en procedure ............................................................................ 139 25.4 Criteria ............................................................................................................... 140 25.4.1 Milieucriteria ............................................................................................. 140

26 Eco Mark - Japan ....................................................................................................... 143 26.1 Beschrijving ....................................................................................................... 143 26.2 Beheer van het label .......................................................................................... 143 26.3 Certificatie, controle en regels ........................................................................... 144 26.4 Criteria ............................................................................................................... 144 26.4.1.1 Grondstoffen ...................................................................................... 144 26.4.1.2 Verwerking ........................................................................................ 145 27 Environmental Choice – Australia ............................................................................ 147 27.1 Beschrijving ....................................................................................................... 147 27.2 Beheer van het label .......................................................................................... 148 27.3 Certificatie, controle en regels ........................................................................... 148 7

27.4 Criteria ............................................................................................................... 149 27.4.1 Milieucriteria ............................................................................................. 149 27.4.1.1 Grondstoffen ...................................................................................... 149 27.4.2 Kwaliteitcriteria ......................................................................................... 150 27.4.3 Sociale criteria ........................................................................................... 150 28 Environmental Choice – New Zealand...................................................................... 151 28.1 Beschrijving ....................................................................................................... 151 28.2 Beheer van het label .......................................................................................... 152 28.3 Certificatie, controle en regels ........................................................................... 152 28.4 Criteria ............................................................................................................... 153 28.4.1 Milieucriteria ............................................................................................. 153 28.4.1.1 Grondstoffen ...................................................................................... 153 28.4.1.2 Productiecriteria................................................................................. 154 28.4.2 Kwaliteitscriteria ....................................................................................... 154 29 GreenLabel - Singapore ............................................................................................. 156 29.1 Beschrijving ....................................................................................................... 156 29.2 Beheer van het label .......................................................................................... 156 29.3 Certificatie, controle en regels ........................................................................... 156 29.4 Criteria ............................................................................................................... 157 29.4.1 Milieucriteria ............................................................................................. 157 30 Green Mark - Taiwan ................................................................................................ 158 30.1 Beschrijving ....................................................................................................... 158 30.2 Beheer van het label .......................................................................................... 159 30.3 Certificatie, procedure en regels ........................................................................ 159 30.4 Criteria ............................................................................................................... 160 30.4.1 Milieucriteria ............................................................................................. 160 30.4.1.1 Stoffen luiers ..................................................................................... 160 30.4.1.2 Matrassen ........................................................................................... 160 31 Thai Green Label ....................................................................................................... 162 31.1 Beschrijving ....................................................................................................... 162 31.2 Beheer van het label .......................................................................................... 163 31.3 Certificatie, controle en regels ........................................................................... 163 31.4 Criteria ............................................................................................................... 164 31.4.1 Milieucriteria ............................................................................................. 164 31.4.2 Kwaliteitscriteria ....................................................................................... 165

8

SOCIALE LABELS MET MILIEUCRITERIA 32 Made-By .................................................................................................................... 167 32.1 Beschrijving ....................................................................................................... 167 32.2 Beheer van het label .......................................................................................... 168 32.3 Certificatie en controle ...................................................................................... 168 32.4 Criteria ............................................................................................................... 169 32.4.1 Milieucriteria ............................................................................................. 169 32.4.2 Sociale criteria ........................................................................................... 169 33 Max Havelaar ............................................................................................................ 170 33.1 Beschrijving ....................................................................................................... 170 33.2 Beheer van het label .......................................................................................... 171 33.3 Certificatie en controle ...................................................................................... 171 33.4 Regels en procedure........................................................................................... 171 33.5 Criteria ............................................................................................................... 173 33.5.1 Criteria voor landbouworganisaties ........................................................... 174 33.5.1.1 Economische criteria ......................................................................... 174 33.5.1.2 Milieucriteria ..................................................................................... 174 33.5.1.3 Sociale criteria ................................................................................... 174 33.5.2 Criteria voor arbeidsorganisaties ............................................................... 175 33.5.2.1 Milieucriteria ..................................................................................... 175 33.5.2.2 Sociale criteria ................................................................................... 175 34 STEP .......................................................................................................................... 177 34.1 Beschrijving ....................................................................................................... 177 34.2 Beheer van het label .......................................................................................... 178 34.3 Certificatie, controle en regels ........................................................................... 178 34.4 Criteria ............................................................................................................... 180 34.4.1 Economische criteria ................................................................................. 180 34.4.2 Milieucriteria ............................................................................................. 180 34.4.3 Sociale criteria ........................................................................................... 181 35 Eco Linen................................................................................................................... 183 36 Pure wear ................................................................................................................... 184 37 Origin Assured........................................................................................................... 185 37.1 Beschrijving ....................................................................................................... 185 37.2 Certificatie, controle en regels ........................................................................... 185 37.3 Criteria ............................................................................................................... 186 37.3.1 Controle ..................................................................................................... 186

MARKTONDERZOEK 38 Marktonderzoek – enquête ........................................................................................ 188

9

LEVENSCYCLUSANALYSE 39 Levenscyclusanalyse ................................................................................................. 197 39.1 Concept .............................................................................................................. 197 39.1.1 Voorbeeld van een productiestap in de textielproductie ........................... 198 39.2 De LCA-componenten ....................................................................................... 198 39.2.1 Doelbepaling.............................................................................................. 198 39.2.2 Inventarisatie ............................................................................................. 199 39.2.3 Impact analyse en evaluatie ....................................................................... 200 39.2.4 Interpretatie ................................................................................................ 200 39.3 LCA-componenten in de praktijk ...................................................................... 200 39.4 LCA-software .................................................................................................... 202

BESLUIT 40 41 42 43 44

Besluit ........................................................................................................................ 204 Glossarium ................................................................................................................. 206 Lijst van figuren & tabellen ....................................................................................... 211 Literatuurlijst ............................................................................................................. 213 Bijlagen …………………………………………………………………………….214

10

1

Algemene inleiding

Om het jaar is er ergens wel een milieutop in de wereld waar „ernstig‟ gedebatteerd wordt over de huidige milieuproblematiek in aanwezigheid van manifesterende milieugroeperingen. De Rio-conferentie in Brazilië van 1992 was zo‟n milieutop en één van de lichtpunten waar duurzame ontwikkeling door de wereldgemeenschap als doelstelling erkend werd. Sindsdien staat de noodzakelijke integratie van sociale en economische ontwikkeling én de bescherming van het leefmilieu op de agenda van steeds meer landen. De doorsnee wereldburger ligt alvast niet wakker van de huidige milieuproblemen op onze blauwe planeet, daar de huidige financiële wereldcrisis de volledige aandacht opeist. Toch is er op milieuvlak een kleine verandering waarneembaar. Misschien is die verandering wel voor een deel toe te schrijven aan een Amerikaanse documentairefilm van enkele jaren geleden. In 2006 werd de Amerikaanse documentairefilm „An Inconvenient Truth‟, gepresenteerd door Al Gore, hartelijk onthaald door het publiek. Dankzij de film, waarin de opwarming van de aarde centraal staat, wordt de mens bewust gemaakt over de huidige milieuproblematiek, die sinds de industriële revolutie enkel maar groter wordt. Dankzij de wereldwijde aandacht voor de problematiek, stond het thema milieu plots weer in de spotlights. Multinationals, die reeds ecologische producten aanboden, kregen een duwtje in de rug. Anderen hadden de weg naar ecologisch verantwoorde producten ontdekt en speelden hier handig op in. Ondanks de huidige financiële crisis, is dit de eerste crisis waarin ecologie en/of duurzaamheid op de agenda blijven van de meeste bedrijven. In de bouwsector wordt promotie gevoerd rond milieubewust en duurzaam (ver)bouwen met o.a. premies voor zonnepanelen en allerlei renovaties. De dienstensector biedt meer groene energie aan, lanceert milieucampagnes om bewust om te springen met energie, vermeldt de herkomst van de groene energie op de energiefacturen, … of legt desnoods torenhoge boetes op bij onverantwoord energieverbruik. Milieuverenigingen starten milieuforums op, die zich bijvoorbeeld buigen over het thema kernenergie. De automobielsector doet verdere research naar waterstofcel- en elektrische auto‟s. Biotoeristen ontdekken het ecotoerisme. De landbouwsector schakelt over naar biologische teelten en zijn de bron van biobrandstoffen. In de voedingsector krijgt de biovoeding een boost en duiken er meer natuurvoedingswinkels (o.a. Bio-planet) op in het straatbeeld. Ook de politieke wereld zet het licht op groen en verstrekt subsidies om de productie van biologische teelt en duurzame initiatieven aan te zwengelen en te promoten. Veel sectoren zijn op de biokar gesprongen en hebben de weg naar ecologisch verantwoorde producten ontdekt.

11

De textielsector bleef niet verweesd achter, want modeketens ontdekten de ecologisch verantwoorde kledij. Niet enkel de traditionele ecoshops als „Bioplanet‟ en „Ecolena‟ (groothandel in biologische kledij) maakten de biokledij hip, trendy en betaalbaar, maar ook de ketens zoals C&A, H&M, JBC, Esprit, Vero Moda, Jack&Jones, E5-Mode, Mango, … nemen biokledij sinds korte tijd op in hun assortiment. Deze tendens is sinds kort ook duidelijk in andere segmenten van de textielsector (o.a. kleurstofproducenten). [24] Vandaag wordt de consument bedolven onder de ecoproducten. Bijna elk voedingsproduct beschikt over een biologische variant. Productlabels als biogarantie en agriculture biologique zijn al goed ingeburgerd bij de voedingsconsument. Of de consument op het vlak van ecologisch verantwoorde producten, in het bijzonder textielproducten, voldoende geïnformeerd wordt is een ander paar mouwen. Want vandaag de dag wil de consument meer dan ooit weten wat er in het voedsel, drank, kledij en andere producten zit die hij/zij consumeert of gebruikt.

12

2

Problematiek en doelstelling

Niet elke consument is vertrouwd met de term eco/bio en maakt zich wellicht weinig zorgen over zijn persoonlijke ecologische voetafdruk. De consument is er zich niet van bewust welke weg een ecologisch product heeft afgelegd vooraleer een biologisch product in het winkelkarretje terechtkomt of waarom een product een ecologisch keurmerk opgespeld krijgt. De consument moet zich in zijn behoeftes voorzien en hierbij telkens een keuze maken. Een ecologische keuze maken is alvast niet evident, daar steeds meer ecologische logo‟s en afbeeldingen het product of de verpakking ervan sieren. Toch wordt de consument verleid tot kopen door allerlei slogans en labels en stelt zich weinig vragen over de grafische vormgeving van productlabels in de kraag van een T-shirt of op andere textielproducten (bv. tapijten en matrassen). Naast deze productlabels beschikt een ecologisch geproduceerd textielproduct over een apart label, namelijk een ecolabel (zie hoofdstuk 4.1 pag. 16). Heden zijn er tal van productlabels beschikbaar en gelinkt aan het milieu. Sommige ecolabels verwijzen naar de grondstof zoals organic cotton, naar duurzaamheid, sociale aspecten, energieverbruik, pesticidengebruik, … Textielfabrikanten zijn natuurlijk sterk geïnteresseerd in ecolabels. Enerzijds is de milieubewuste consument vragende partij naar ecologische kwaliteitsgarantie, anderzijds wil de Europese textielmarkt zich onderscheiden van de massaproductie door textielreuzen als bijvoorbeeld China, Turkije en India. Vandaag duiken ecolabels uit het niets op. Ze verschijnen bij wijze van spreken in alle mogelijke maten en kleuren. Voor de potentiële koper is dit misschien een lust voor het oog en een zekerheid dat het textielproduct op een milieuvriendelijke manier is vervaardigd. Door het ruime aanbod van ecolabels ziet de ecologische consument het bos door de bomen niet. Een waaier aan ecolabels heeft de textielmarkt overspoeld. Hierdoor kan een milieubewuste consument argwaan krijgen. Hij kan zich hierbij enkele vragen stellen: -

Wat betekent het ecolabel? Waar komt het ecolabel vandaan? Is het ecolabel betrouwbaar? Welke garantie of informatie biedt het ecolabel? Wordt een ecolabel gecontroleerd? Zo ja, wie voert deze controle uit?

13

Dit thesisschrift met als onderwerp „ecolabels van textielproducten‟ biedt in ieder geval al enige helderheid. Het onderzoek zal een beeld schetsen van alle bestaande ecolabels binnen Europa en daarbuiten. Een ecolabel zal gedefinieerd worden en de verschilpunten tussen de ecolabels onderling zullen onder de loep genomen worden van allerlei textielproducten zoals kledij, decoratiestoffen, matrassen, … Er zal aandacht besteed worden aan het label zelf natuurlijk, het land van herkomst, de verschillende criteria of eisen (economisch, sociaal en milieu), communicatie naar de consument, kwaliteit van het product, de controleinstantie bevoegd voor de labelcontrole, … Verder in het thesisschrift worden de resultaten van een eco-enquête vermeld en bediscussieerd. Deze zullen een beeld schetsen over de interesse voor ecologisch verantwoorde kledij en de ecolabelkennis onder de consumenten. Vervolgens wordt een korte marktstudie uitgevoerd naar LCA-softwarepakketten om in de mate van het mogelijke een aantal vergelijkende LCA-studies uit te voeren. Tenslotte zullen verschillende aspecten (katoen versus biokatoen, genetisch gewijzigd katoen, …) meer in detail bekeken worden en wordt het thesisschrift afgesloten met een besluit waarin eveneens aandacht geschonken wordt aan de mening over ecotextiel van textielfabrikanten uit de Vlaamse textielsector.

14

3

Voorstelling van Centexbel

Centexbel [26] is een erkend wetenschappelijk en technologisch onderzoekscentrum voor de Belgische textielnijverheid, met vestigingen in Gent, Brussel en Verviers. Het textielcentrum werd opgericht in 1950 dankzij de Belgische beroepsfederatie van de textielindustrie (heden: Fedustria) met als doelstelling de concurrentiekracht van de textielnijverheid in België te vrijwaren en te versterken. Het wetenschappelijk onderzoeksinstituut wordt o.a. geaccrediteerd door IMO (Institut für Marktökologie). De literatuurstudie van het eindwerk „ecolabels voor textielproducten‟ gebeurt in opdracht van Centexbel (Zwijnaarde). Eén van de activiteiten van het onderzoeksinstituut is trouwens het certificeren van textielproducten, waaronder bekende ecolabels als OkoeTex (100, 1000 en 100 plus), GUT, certipar en Made in Green. Tijdens de certificatieprocedures biedt Centexbel trouwens verschillende diensten (controle- en kwaliteitstesten, ondersteuning, opvolging, …) aan. De hoofdactiviteiten van Centexbel zijn gebaseerd op vier belangrijke peilers:

·

onderzoek

Wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe technologische toepassingen met als belangrijkste thema‟s materialen, processen, gezondheid, veiligheid en beveiliging.

·

innovatie

Bij innovatie staan de Technologische Adviseerdiensten (TAD) en de Technologische Innovatiestimuleringsdiensten (TIS) van Centexbel centraal. Deze diensten begeleiden Belgische bedrijven in het zoeken en uitwerken van innovatieve ideeën of technische problemen (producten, diensten of bedrijfsprocessen).

·

laboratoria (testing)

Het onderzoekscentrum beschikt over geaccrediteerde laboratoria (BELAC ISO 17025) en is erkend in meer dan 25 landen. Fysische, chemische en microbiologische proeven op textiel (kleur-, zweet-, wrijf-, …-echtheid), brandgedrag, milieuanalyse, … is slechts een greep uit het aanbod van de testlaboratoria.

·

dienstverlening

Een laatste activiteit op de lijst van Centexbel is de overdracht van kennis. Textiel – en textielverwante bedrijven kunnen een beroep doen op een waaier van diensten, zoals technologisch advies, inwinnen van informatie omtrent milieuwetgeving, intellectuele eigendomsrechten, kwaliteitscontrole, productcertificatie, opleidingen (training), … 15

4

Ecolabel

4.1

Wat

Het woord ecolabel kan uiteengerafeld worden in twee termen.

eco-

voorvoegsel ter aanduiding dat het in het tweede lid genoemde op milieuvriendelijke manier wordt geproduceerd en/of verwerkt, syn. bio-: ecobanaan, ecobrandstof, ecogroente, ecokatoen, ecomelk, ecoproducten, ecovoedsel, ecotextiel, …[33]

label

een etiket met informatie over een artikel; fabrieksmerk een compact en visueel logo (woorden en symbolen) aangebracht op producten en/of diensten) [33]

Een label is in ieder geval geen synoniem voor een keurmerk. Een keurmerk wordt door het Nederlands Keurmerkinstituut geformuleerd als een compact, visueel kwaliteitsoordeel over een product of dienst, afkomstig van een betrouwbare bron. In een oogopslag (compact) is te zien (visueel) dat het product of dienst in orde bevonden is (kwaliteitsoordeel) door een onafhankelijke, deskundige instantie (betrouwbare bron). Kortom, keurmerken zijn eigenlijk kwaliteitsvolle labels. Een ecolabel is een label dat het (globale) milieuaspect benadert van een product of dienst binnen een specifieke categorie, in dit geval textielproducten. Deze benadering is meestal gebaseerd op levenscyclusbeschouwingen (van wieg tot graf). In tegenstelling tot „groene‟ symbolen of andere formele verklaringen (gedragscodes) ontwikkeld door fabrikanten of dienstverleners, zou een ecolabel gecontroleerd moeten worden door een onpartijdige erkende organisatie.

16

4.2

Gebruik van eco of bio

Eco kan niet zomaar gebruikt worden … De termen biologisch, ecologisch, organisch of natuurlijk lijken voor veel mensen hetzelfde. Toch zijn de termen biologisch, ecologisch en organisch samen met de afkortingen bio en eco wettelijk beschermd in België. De EG verordening 2092/91 (straks vervangen door 834/2007 en 889/2008) dekt enkel de onverwerkte plantaardige landbouwproducten, voorts dieren en niet-verwerkte dierlijke producten alsook de verwerkte plantaardige en dierlijke landbouwproducten bestemd voor menselijke consumptie en de diervoerders. De verordening 2092/91 houdt regels in betrekkende tot de productie, etikettering en controle. Textiel, petfood, catering, cosmetica, reinigingsproducten, … worden niet gedekt door deze verordening. Dit wil zeggen dat de bedrijven niet verplicht zijn onder controle te staan voor de verwerking van de biogrondstoffen tot een eindproduct. Daarom werd bijvoorbeeld het Biogarantie lastenboek (privaat lastenboek) ontwikkeld om strenge normen aan de bedrijven voor te stellen samen met een controle- en certificeringsysteem gelijkwaardig aan die voorzien in het kader van de EG-verordening 2092/91. Producenten van bioproducten voor de voedingssector moeten zich dus aan de normen van de biologische landbouw en veeteelt houden (o.a. geen gebruik van meststoffen noch synthetisch chemische bestrijdingsmiddelen). Wat betreft textielproducten zijn er volgens mevr. Muriel Huybrechts (medewerker wetgeving en beleid van Bioforum Vlaanderen vzw) geen normen uitgeschreven. Elke textielfabrikant kan een textielproduct voorzien van een label met de aanduiding „bio‟ of „eco‟ zonder dat dit textielproduct gecontroleerd wordt. Een groot nadeel hierbij is dat er een aanzienlijk verschil in betrouwbaarheid gecreëerd wordt tussen een (eco)label dat men zichzelf toegekend heeft en een (eco)label dat werd afgeleverd volgens bepaalde strenge criteria en gecontroleerd door een onafhankelijk en erkend instituut. Momenteel buigt Euratex (European Apparel and Textile Organisation), de Europese textielfederatie, zich over dit obstakel. Men wenst eveneens in de textielsector het gebruik van termen „green‟, „eco‟ en „organic‟ aan banden te leggen en minimale vereisten te formuleren waaraan een textielproduct dient te voldoen om een vermelding van bijvoorbeeld „eco‟ te dragen. [35]

17

4.3

Waarom?

Enkele jaren geleden is het thema „milieu‟ een hot onderwerp geworden. Iedere milieubewuste persoon kan wel meespreken over allerlei milieuproblemen zoals het broeikaseffect, het gat in de ozonlaag, uitdroging van meren, bedreigde diersoorten, vervuiling van rivieren, de toenemende afvalberg, … Consumenten met een hart voor het milieu zijn er zich van bewust dat ze hun steentje kunnen en moeten bijdragen. Eén van de vele oplossingen is alvast te kiezen voor een product dat minder schade toebrengt aan het milieu. Om de consument te overtuigen dat een bepaald product wel degelijk milieuvriendelijk wordt geproduceerd, kan men dit product of de verpakking ervan voorzien van een ecolabel. Een levenscyclusanalyse van het product wordt vaak gebruikt om de meest significante milieu-impacten van een product te identificeren. Op die manier is het voor de consument gemakkelijk een product te herkennen dat minder milieubelastend is. Een gekend ecolabel kan dus uitgespeeld worden als belangrijk marketingtool. Een nadeel van ecolabelling is wellicht de ongecontroleerde wildgroei aan ecolabels, omdat vandaag de dag er geen reglementering is omtrent het gebruik van eco of bio op textielproducten. Op de textielmarkt zijn er honderden biokatoenlabels in omloop en worden consumenten vaak misleid door niet erkende, private labels zoals „organic cotton‟.

4.4

Waaraan moet een goed label voldoen?

Er zijn heel wat labels op de markt zoals productlabels, milieulabels, kwaliteitslabels, …. Ze sieren de producten in alle kleuren en maten. Door de overvloed aan labels is het belangrijk dat (eco)labels in het oog springen door hun eenvoud en eenduidigheid. Een vereiste is dat de consument de labels gemakkelijk herkent, begrijpt en ermee vertrouwd geraakt, maar dit is zeker niet de enige vereiste waaraan een goed label moet voldoen. De criteria, waaraan een goed label moet voldoen, kunnen volgens Centexbel in enkele puntjes aangehaald worden: -

relevantie: de problematiek die de labels behandelen moet relevant zijn voor de consumenten en/of bedrijven; duidelijkheid: consumenten moeten begrijpen waarover het gaat; toegankelijkheid: zowel voor bedrijven als voor consumenten; financiële haalbaarheid: zowel voor bedrijven als voor consumenten; invloed/effect: hebben ze een positieve invloed op de problematiek; betrouwbaarheid: consumenten, bedrijven en begunstigden moeten er vertrouwen in hebben.

Een doorsnee textiellabel geeft bijvoorbeeld informatie over de wastemperatuur van het textielproduct, het handels- of kledingsmerk, de soort textielvezels waaruit het 18

textielproduct vervaardigd is (bv. 100 % katoen), het land van herkomst (bv. made in China), de maat (bv. XL – Extra Large).

4.5 4.5.1 4.5.1.1

Classificatie van labels Classificatie volgens instantie [9] De officiële labels

Dit zijn door de overheid beheerde systemen voor de erkenning van de ecologische kwaliteit van producten. De controles worden uitgevoerd door externe, onafhankelijke en doorgaans geaccrediteerde organismen. De accreditatie garandeert de betrouwbaarheid en de kwaliteit van de controles. Het zijn vrijwillige systemen: enkel de producenten die dat willen, brengen deze labelling op hun product aan.

Voorbeelden: Europees ecolabel, Der Blauwe Engel, Nordic Swan, …

4.5.1.2

Private, collectieve labels

Deze milieukwaliteitslabels worden verstrekt door een industriële sector, een beroepsvereniging, een vereniging die als onafhankelijk van de fabrikant wordt beschouwd. De controles worden uitgevoerd door een externe, onafhankelijke en doorgaans geaccrediteerde organismen. De accreditatie garandeert de betrouwbaarheid en de kwaliteit van de controles. Het gaat hierbij om vrijwillige systemen: enkel de producenten die dat willen, laten het label op hun producten aanbrengen.

Voorbeelden: EKO, Biogarantie, FSC, Oeko-Tex, fairtrade Max Havelaar, …

4.5.1.3

Private, individuele, gecontroleerde labels

Deze milieukwaliteitslabels zijn in het leven geroepen door een fabrikant of een distributeur, maar worden gecontroleerd door een extern en onafhankelijk organisme, dat over het algemeen geaccrediteerd is. De accreditatie waarborgt de betrouwbaarheid en de kwaliteit van de controles.

Voorbeelden: producten van warenhuisketens met een eigen huismerk waarop de vermelding „bio‟ staat en Origin Assured

19

4.5.1.4

Private, individuele, niet-gecontroleerde labels

Deze milieukwaliteitslabels worden in het leven geroepen door een fabrikant of een distributeur en blijven zijn exclusieve verantwoordelijkheid. Er wordt geen externe en onafhankelijke controle over uitgeoefend.

Voorbeelden: Eco Linen, Pure wear, Neckermann, …

4.5.2

Classificatie volgens type

Het ontstaan van milieulabels is feitelijk gebaseerd op LCA (Life Cycle Analysis). Het is een handige tool om informatie te verkrijgen over het milieueffect van een product. Er zijn heel wat vrijwillige of verplichte milieulabels op de markt. De Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO), welke een netwerk is van nationale normalisatie instituten (voor België is dit het Belgisch Instituut voor Normalisatie), heeft drie types van vrijwillige labels geformuleerd. De drie types vloeien voort uit de normen NBN EN ISO 14021, NBN EN ISO 14024 en ISO/TR 14025 (in voorbereiding). Hoewel de drie types verschillend geformuleerd worden, streven ze allen een gemeenschappelijk doel na en kunnen als volgt geformuleerd worden:

„door het verlenen van verifieerbare en accurate informatie, die niet misleidend is, over milieuaspecten van producten en diensten, om de vraag en het verschaffen van deze producten en diensten een duwtje in de rug te geven die minder impact veroorzaken op het milieu, aan te moedigen‟ [4]

4.5.2.1

Type 1 (ISO): Etikettering

Ecolabels voor textielproducten worden gecatalogeerd onder de milieulabels van type 1. Volgens de norm NBN EN ISO 14024 is de milieuetikettering van het type 1 gebaseerd op een door derden opgesteld criteriaprogramma. Dit programma is volkomen vrijwillig te volgen door de producent of dienstverlener. De derde partij kent een licentie toe voor het gebruik van een milieulabel op producten uit een bepaalde productcategorie. Het milieulabel kan worden verleend door een openbare instantie of vereniging zonder winstoogmerk. De criteria, verbonden aan het label, hebben in principe betrekking op de verschillende milieu–effecten van het product en zijn gebaseerd op levenscyclusbeschouwingen.

20

4.5.2.2

Type 2 (ISO): Zelfvastgestelde milieu-uitspraken

In dit geval worden de milieueisen opgesteld door een producent of een verdeler. Ze hebben dikwijls slechts betrekking op één enkel milieuaspect. De norm NBN EN ISO 14021 bepaalt de eisen aan dewelke zelfvastgestelde milieu-uitspraken moeten voldoen, alsook de termen die mogen worden gebruikt (bvb.100 % biologisch afbreekbaar, recycleerbaar, lange levensduur, energiezuinig, enz.) en hun toepassingsgebied. Deze zelfvastgestelde milieu-uitspraken zijn niet erg betrouwbaar en wel om twee redenen: ze worden niet gesteund door een derde partij en ze belichten slechts één enkel milieuaspect.

4.5.2.3

Type 3 (ISO): Verklaringen of voorlichtingsfiches betreffende producten

Een derde type van milieulabels zijn verklaringen of kaartsystemen. Een technisch rapport (ISO/TR 14025) verstrekt informatie omtrent het milieueffect van een product gedurende zijn levenscyclus. Deze informatie wordt gecontroleerd door een onafhankelijke derde partij en wordt vervolgens verstrekt aan de fabrikant of verdeler. De informatie wordt kenbaar gemaakt door het product van een symbool te voorzien.

4.5.3 4.5.3.1

Andere CE-markering

Figuur 4.1 - CE-markering

De CE-markering (figuur 4.1) is een initiatief van de Europese Unie. Het is een productlabel dat als doel heeft de veiligheid van personen en producten te waarborgen. Als een fabrikant een CE-markering voor zijn product wenst te bekomen zullen er enkele testen worden uitgevoerd in overeenstemming met de Europese specificaties. Tijdens het testen worden 6 basiseisen gecontroleerd: -

mechanische sterkte en stabiliteit brandveiligheid hygiëne, gezondheid en milieu gebruiksveiligheid geluidshinder energiebesparing en warmtebehoud

21

Door het labelgebruik is het gemakkelijk om producten uit verschillende Europese landen onderling te vergelijken met behulp van dezelfde testprocedures. Een ander voordeel is een stap in de richting van één open Europese markt waardoor bijkomende controles in andere Europese lidstaten onnodig worden en het vrij verkeer van goederen niet bemoeilijkt wordt. De certificatie, keuring en testen worden tenslotte uitgevoerd door een testinstituut erkend door de EU.

4.5.3.2

Kwaliteitslabels

Een kwaliteitslabel is een keurmerk/logo welke aangeeft dat alle deelnemers in de productieketen zich engageren om de koper een perfecte kwaliteit aan te bieden. Een kwaliteitslabel kan zowel bekomen worden voor diensten als voor het productieproces. Een zeer bekend kwaliteitslabel is ISO 9001, welke de enige is uit de ISO 9000 familie die certificeerbaar is. Om een dergelijk kwaliteitslabel te verkrijgen moet de producent zich houden aan bepaalde normen hoe een product (goederen of diensten) vervaardigd moet worden. De ISO-normen beschrijven tevens hoe de bewaking (externe audits), correctie en een systeem van preventie moet aanwezig zijn in het kader van de productieprocessen.

4.5.3.3

Productrelevante labels

Deze labels hebben betrekking op specifieke productgroepen, zoals een textielproduct of constructiehout. Sommige labels geven de samenstelling aan van het materiaal waaruit de kledij is vervaardigd. Op die manier informeert het label de consument. Een merklabel is weliswaar geen keurmerk. Voorbeelden zijn het FSC-label (figuur 4.2), katoen- en wollabel (figuren 4.3 en 4.4).

Figuur 4.2 - FSC-label

Figuur 4.3 - katoenlabel

22

Figuur 4.4 – wollabel

Het FSC-label - Forest Stewardship Council - is ontwikkeld om de gebruikers te helpen bij de identificatie van hout - en producten op basis van hout - afkomstig van goed beheerde bossen. Feitelijk kan dit label evengoed op textielproducten, die vervaardigd zijn uit viscose, prijken. De eigenaar van het katoenlabel is een Amerikaanse organisatie voor de promotie van Upland katoen (Cottoninc). Het wollabel is in handen van de Woolmark Company. Dit internationaal keurmerk, dat niet enkel aangeeft een textielproduct uit wol bestaat, maar tevens de garantie biedt dat het textielproduct aan bepaalde kwaliteitscriteria voldoet (vezelsterkte, krimpeigenschappen, pilling, …). Het keurmerk informeert echter niet over de milieuaspecten van de schapenhouderij, en ook niet over de dierenbehandeling.

23

5

Certificatie en controle

5.1

Certificatie

Certificatie kan verwoord worden als een procedure waarbij een derde partij (een labelverlenende instantie) een schriftelijke verklaring verstrekt na een controle. Deze schriftelijke verklaring bevestigt dat een product, een dienst, een organisatorische structuur, een bedrijfskwaliteitssysteem of managementsysteem voldoet aan specifieke eisen en het recht heeft een label aan een product te bevestigen. Enerzijds is certificatie vaak een wettelijke vereiste om een bepaald product op de (buitenlandse) markt te lanceren. Anderzijds kan men een certificaat uitspelen als een commerciële troef om steviger in de schoenen te staan tegenover concurrerende bedrijven.

certificaat

5.1.1

schriftelijke verklaring, syn. getuigschrift, bewijs, attest: een certificaat van echtheid, van deugdelijkheid, van onvermogen; certificaat van oorsprong, bewijs van herkost van goederen, in sommige landen gevorderd bij invoer, of diendende als bewijs voor de koper dat het gekochte uit de verlangde fabriek, van het verlangde merk is [33]

Certificatieprocedure

Voordat een fabrikant een certificaat overhandigd krijgt, dient er een (lange) procedureweg te worden afgelegd. In eerste instantie moet de textielfabrikant voor zichzelf uitmaken waarvoor hij een certificaat wenst te verkrijgen (product, productgroep of proces). Dit kan voor verschillende aspecten zijn zoals bv. aanwending van biologische grondstoffen, minimaal energieverbruik, … Vervolgens moet de fabrikant een certificatieorganisme kiezen, die zijn productieproces zal doorlichten en het product of dienst zal testen in overeenstemming met de eisen of standaarden van het gewenste certificaat. Meestal wordt het certificeringorganisme aangeduid door de beheerder van het ecolabel, waarvoor de fabrikant een aanvraagformulier heeft ingevuld. De certificatieprocedure voor het behalen van bijvoorbeeld het Oeko-Tex label (zie hoofdstuk 18 p. 103) werd tijdens een bezoek aan Centexbel uitgebreid besproken met mevr. Claire Van Causenbroeck [54] en verloopt als volgt …

24

5.1.1.1

De aanvraag

Om een Oeko-Tex label te bekomen, wordt het bedrijf verzocht voor elke productgroep een aanvraagformulier in te vullen. De aanvraag moet een duidelijke beschrijving weergeven van de materialen die men wenst te certificeren. Voorbeeld: artikelen die enkel qua kleur verschillen, maar voor de rest dezelfde chemische behandelingen ondergaan hebben, worden in één productgroep ondergebracht In de aanvraag moeten de volgende gegevens duidelijk vermeld worden: productomschrijving, productklasse, kwaliteitssysteem (ISO 9000, ISO 14000, EMAS, …), grondstoffen (lijst van alle leveranciers), volledige lijst van de gebruikte kleurstoffen / voorbeeld verfrecepten / volledige lijst van de gebruikte hulpmiddelen / voorbeeld van finishrecepten, flowchart van het productieproces, … De aanvraag dient te worden ondertekend door de aanvrager, waardoor hij de volledige verantwoordelijkheid neemt voor de ingevulde gegevens. Alle documenten moeten correct en naar waarheid worden ingevuld, want auditoren kunnen een bedrijfsbezoek brengen en een audit uitvoeren om de conformiteit van de Oeko-Tex gecertificeerde artikelen na te gaan. In geval van niet conformiteit, worden de kosten verbonden aan nieuwe controletesten en de audit aan het bedrijf doorgerekend.

5.1.1.2

Testen

Het instituut, in dit geval Centexbel, bepaalt op basis van het aanvraagformulier welke controletesten uitgevoerd moeten worden om het product te controleren en welke stalen nodig zijn. Indien enkele van de gebruikte textielmaterialen of accessoires reeds het Oeko-Tex certificaat verkregen hebben, kan het aantal testen verminderd worden. Na het testen ontvangt de aanvrager een certificatierapport waarin de resultaten vergeleken worden met de grenswaarden volgens de klasse waarin het artikel zich bevindt.

5.1.1.3

Conformiteitsverklaring

Wanneer de testresultaten voldoen aan de eisen van de Oeko-Tex 100, moet de aanvrager verklaren dat de goederen die hij produceert onder dezelfde benaming, steeds gelijk zullen zijn met de goederen die hij liet testen. Dit gelijkvormigheidsattest komt overeen met de productcertificatieprocedure beschreven in EN 45014.

25

5.1.1.4

Certificaat

Centexbel geeft de aanvrager de toestemming om het Oeko-Tex label voor de beschreven productgroep voor een vastgestelde periode (1 jaar) te gebruiken. Deze periode kan telkens verlengd worden. Centexbel heeft altijd het recht om willekeurig stalen uit de productie of uit de handel te nemen om deze te hertesten op kosten van de aanvrager. Een voorbeeld van een certificaat kan in de bijlagen worden geraadpleegd of op de website van Centexbel. [26]

5.1.2

Certificeringsorganismen voor textielproducten

Elk certificeringsorganisme is gespecialiseerd en bevoegd voor een bepaalde productcategorie. Bedrijven bevoegd voor accreditatie van textielproducten moeten in ieder geval erkend worden door IFOAM [5], ISO 65 (EN 45011) of beide. In eerste plaats zijn certificaten te verkrijgen voor de grondstof waaruit het textielproduct is vervaardigd. Daarnaast zijn er nog certificaten die betrekking hebben op de aansluitende verwerkingsprocessen van de (biologische) textielvezels, waarbij de vezels omgezet worden in garen, breisels en weefsels tot uiteindelijk kledij. Alle certificaten die geen betrekking hebben op de grondstof van het eindproduct, dienen in ieder geval te voldoen aan de criteria opgenomen in een verplicht certificaat. Deze verplichte certificaten worden verleend door drie grote certificeerders, die geaccrediteerd zijn door IFOAM. Het IFOAM, International Federation of Organic Agriculture Movements, is de wereldwijde koepel van de biologische sector met hoofdzetel in Bonn (Duitsland). De organisatie telt bijna 800 leden uit ruim 100 landen. De leden zijn op hun beurt vaak koepelorganisaties, waardoor de impact van IFOAM heel ver reikt. IFOAM heeft een leidende en adviesverstrekkende functie voor biologische organisaties. Het voornaamste doel is een wereldwijde toepassing van ecologische, sociale en economische gegronde systemen, die gebaseerd zijn op de uitgangspunten van biologische landbouw. De doelstellingen van het IFOAM staan vermeld op www.ifoam.org en zijn: -

het uitbouwen van een globaal partijprogramma voor biologische organisaties (van biologische landbouwers tot certificeerders) het ontwikkelen, communiceren en verdedigen van de grondbeginselen van biologische landbouw het verdedigen en vergemakkelijken van de goedkeuring van biologische landbouw het promoten van de ontwikkeling van biologische markten 26

-

5.1.3

het garanderen van een effectieve managementorganisatie met voldoende en erkende middelen

Certificeerders voor textielgrondstoffen

In de textielsector zijn er drie grote IFOAM-geaccrediteerde certificatie-organismen bevoegd voor biologische grondstoffen en kunnen trouwens op hun beurt controleinstanties erkennen. Deze organismen zijn gevestigd in Europa (Organic Farming, figuur 5.1) [3], Verenigde Staten van Amerika (USDA Organic, figuur 5.2) [10] en Japan (Japanese Agriculture Standard, figuur 5.3). [7]

Figuur 5.1 - Organic Farming, Europe

Figuur 5.2 - USDA Organic, USA

Figuur 5.3 - Japanese Agriculture Standard, Japan

Deze drie certificeerders moeten erop toezien dat de grondbeginselen van biologische landbouw worden nageleefd. De eisen voor het bekomen van het certificaat houdt hoofdzakelijk in dat de landbouwer (bv. katoenteler) biologisch geteelde katoen aflevert aan de textielfabrikant.

5.1.3.1

Europa

Op 24 juni 1991 heeft de EU-raad de wettelijke voorschriften (No 2092/91) omtrent biologische productie van landbouwproducten en richtlijnen, die verwijzen naar landbouwproducten en voedingsmiddelen, goedgekeurd. De introductie van de voorschriften maakte deel uit van de hervorming van het EU-landbouwbeleid. In sommige EU landen was dit het hoogtepunt omdat biologische landbouw officieel erkend werd. De wettelijke voorschriften (No 2092/91) kunnen geraadpleegd worden op de website van organic europe [3] en omvatten: -

het labellen en promoten van een biologisch product de productieregels (geen ggo‟s, geen pesticiden, …) het inspectiesysteem het goederenverkeer in EU de grondbeginselen van biologische productie op landbouwniveau

27

-

bijlagen voor gebruik van bodemverbeteraar en verdelgers die toelating dienen te hebben door het inspectie-orgaan

Op 28 juni 2007 is er een herziening gebeurd en zal de EU-reglementering No 2092/91 volgend jaar vervangen worden door No 834/2007. Deze gewijzigde voorschriften (No 834/2007) omvatten in grote lijnen dezelfde als in voorgaande reglementering, maar aangevuld met algemene en specifieke regels, zoals: -

5.1.3.2

verantwoordelijk energieverbruik en natuurlijke hulpbronnen als water, grond en lucht; minimaliseren van niet-hernieuwbare bronnen; recycleren van afval; verbod op het gebruik van ggo‟s; verdelgingsmiddelen op basis van stikstof zijn niet toegelaten; …

USA

Het ministerie voor landbouw in de Verenigde Staten (USDA, [10]) heeft een nationaal biologisch programma. Dit National Organic Program (NOP) ontwikkelt, implementeert en beheert standaarden voor productie en transport van biologisch geteelde landbouwproducten zoals voedingsproducten, textielvezels en andere speciale oogsten (bv. grondstoffen voor bierbrouwerijen). Bovendien accrediteert het NOP certificeringsagenten in binnen- en buitenland die belast zijn met de inspectie van biologische productie, verwerkingsprocessen, … De recentste NOP reglementering van 30 oktober 2008 formuleert: -

definities; wat geschikt is voor certificatie; biologische productie- en procesvereisten; (niet) toegestane middelen en methodes tijdens de biologische productie en verwerking; regels omtrent labelinformatie (100 % biologisch, biologisch of biologisch geproduceerd en minder dan 70 % biologisch); certificatie; accreditatie van certificering agenten; vergoedingen voor certificatie; inspectie en testen; …

28

5.1.3.3

Japan

De productie en verwerking van biologische producten voor de Japanse markt wordt gereglementeerd in de Japanse landbouwnormen of Japanese Agriculture Standard (JAS). De gecertificeerde producten worden gekenmerkt met het officiële JAS-label, weergeven in figuur 5.3, van de Japanse regering. MAFF, Japanese Ministry of Agriculture, Forestry and Fisheries, heeft IMO aangesteld voor het inspecteren en certificeren van biologische producten.

5.2

Controle

Controles worden vaak uitgevoerd door een overheidsinstantie of door een erkend (geaccrediteerd) organisme dat onafhankelijk van de producent optreedt. Een controleorganisme is pas geaccrediteerd als het van de beheerder van het label de controle toevertrouwd krijgt. In een beperkt aantal gevallen moet het controleorganisme geaccrediteerd zijn door een extern organisme dat de onafhankelijkheid en de bekwaamheid van het controleorganisme bevestigt. Dit extern organisme moet op zijn beurt eveneens erkend zijn. Het grote voordeel van een accreditatie is de betrouwbaarheid en kwaliteit waarmee de controles van een label worden uitgevoerd. Tenslotte biedt dit een garantie voor de consument dat zijn koopwaren op een degelijke manier gecontroleerd werden en voor de fabrikant dat het productieproces of eindproduct al dan niet voldoet aan vooropgestelde eisen. In geen enkel geval zal de accreditatie zich uitspreken over de labelcriteria. In tabel 5.1 wordt een overzicht gegeven van geaccrediteerde textielcertificeerders. Certificeerders moeten geaccrediteerd zijn door IFOAM, ISO 65 of door beide en zijn belast met het uitvoeren van inspecteren van bedrijven, controle en testen van producten, … om tenslotte het uiteindelijke certificaat te verlenen. Tabel 5.1 - geaccrediteerde textielcetificeerders

Certificeerder Control Union Certifications Institute for Marketecology Ecocert Soil Association Centexbel Institute for Ethic and Environmental Certification (ICEA) Japan Organic Cotton Association

Land (stad) Nederland (Zwolle) Zwitserland (Weinfelden) Frankrijk (L‟Isle Jourdain) England (Bristol) België (Zwijnaarde) Italië (Bologna Japan (Tokio)

29

6

Criteria

6.1

Wat (criteria) beginsel waarnaar, kenmerk waardoor het ware van het onware, het werkelijke van het schijnbare wordt onderscheiden; - maatstaf bij een beoordeling, syn. toets [33]

criterium

6.2 6.2.1

Verschillende criteria Inleiding

Aan elk ecolabel zijn er criteria verbonden, die het economisch en/of ecologisch en/of sociaal luik benaderen en uitvoerig bespreken. De criteria worden vaak gedefinieerd door de organisatie die het ecolabel beheert. Deze criteria moeten bijvoorbeeld door de katoenteler of textielfabrikant worden nageleefd opdat het ecolabel verkregen zou worden voor de geteelde grondstof, het product, de dienst of het productieproces.

6.2.2

Economische criteria

Economische criteria hebben hoofdzakelijk betrekking op de (minimum)prijs die producenten ontvangen voor hun producten. Een voorbeeld is het label Max Havelaar dat toegekend wordt aan textielproducten waarvan de grondstof afkomstig is van biokatoentelers. Naast de kostprijs van het biokatoen, krijgen telers vaak nog een fairtrade premie erbovenop en worden sociale projecten in hun land ondersteund zoals infrastructuur, duurzaam bosbeheer en onderwijs.

Voorbeeld: Fairtrade Max Havelaar

6.2.3

Ecologische criteria

Ecologische criteria voor een eco-label zijn vanzelfsprekend. Deze criteria hebben hoofdzakelijk betrekking op handelingen of producten die uit den boze zijn en geweerd moeten worden uit het productieproces. Voorbeelden zijn: -

verbod verbod verbod verbod verbod

op op op op op

pesticiden bij biokatoenteelt; kankerverwekkende azokleurstoffen; waterroten bij vlasproductie; synthetische sterkmiddelen; motwerende producten;

30

-

emissiegrenswaarde voor formaldehyde; …

Voorbeeld: Europees ecolabel

6.2.4

Sociale criteria

Sociale criteria winnen meer en meer aan belangstelling in de textielsector. Dit is ondermeer te merken aan de solidariteitscampagne van 11.11.11, die opgestart is in oktober 2008 onder de slogan „Werknemers zijn geen gereedschap‟. [38] Iedereen heeft recht op waardig werk, op een fatsoenlijk inkomen en op sociale bescherming. Vandaag is dit probleem alom tegenwoordig in de armere landen. Wereldwijd verdient de helft van de werkende mensen minder dan 1,5 euro per dag zonder enige vorm van sociale zekerheid. Om die reden worden sociale criteria meer en meer gelinkt aan een eco-label voor textielproducten, vermits de textielproductie grotendeels in armere landen gebeurt. Een stap in de goede richting is dat sociale productlabels vaker opgenomen worden in de sociale criteria. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de ecolabels „Nordic Swan‟ (SA8000) en „Der Blaue Engel‟ (Rugmark Seal en STEP label). Het Belgische sociaal label kan op het product aangebracht worden om de consument te informeren dat de rechten van de werknemers werden gerespecteerd doorheen de hele productieketen. Onder „rechten‟ worden vier fundamentele arbeidsnormen van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) verstaan. Deze zijn: ●

Verbod op kinderarbeid – minimumleeftijd en Verbod op de ergste vormen van kinderarbeid

●

Verbod op discriminatie – in tewerkstelling en Gelijk loon voor gelijk werk

●

Verbod op dwangarbeid

●

Vrijheid van vereniging en recht op organisatie en recht op collectieve onderhandelingen, ook wel syndicale rechten genoemd

De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) – International Labour Organisation, ILO in het Engels – werd in 1919 opgericht als onderdeel van het Verdrag van Versailles.

31

6.2.4.1

Voorbeeld : SA8000

SA8000 is één van de bekendste normen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen wereldwijd en wordt vaak in het sociaal pakket van een ecolabel opgenomen (bv. Nordic Swan en Made in Green). De SA8000-standaard (1997) werd geformuleerd door de Amerikaanse organisatie Social Accountability International (SAI) in samenwerking met verschillende industriesectoren, vakbonden en mensenrechtenorganisaties. De normen van de SA8000 worden getoetst aan de nationale wetgevingen, waarbij steeds van de strengst geldende normen wordt vertrokken (bijvoorbeeld minimumleeftijd België > 15). Een opsomming van de SA8000-elementen kunnen geraadpleegd worden op de website van www.sa-intl.org [14] en ziet er als volgt uit: -

-

-

-

-

-

Kinderarbeid: geen arbeiders onder de leeftijd van 15, uitzondering voor ontwikkelingslanden die opereren onder de ILO conventie 138 (14 jaar) Gedwongen arbeid: geen gedwongen arbeid, inclusief gevangenisarbeid of slavernij, geen huisvesting geven en niet in bewaring geven van identiteitspapieren aan de werkgevers of externe recruteerders Gezondheid en veiligheid: verschaffen van een veilige en gezonde werkomgeving, stappen ondernemen om verwondingen te voorkomen, regelmatige training op vlak van gezondheid en veiligheid, systemen creëren om gevaren voor de gezondheid of veiligheid te detecteren, toegang tot toiletten en drinkbaar water Vrijheid van vereniging en recht tot collectieve onderhandelingen: het recht respecteren om handelsverenigingen te vormen en zich aan te sluiten + collectieve onderhandelingen; waar de wet deze vrijheden verbiedt: bevorderen van gelijkaardige verenigingen en afspraken. Discriminatie: geen discriminatie op basis van ras, sociale status, afkomst, religie, lichamelijke ongeschiktheid, geslacht, sexuele oriëntering, vakbond of politieke band, of leeftijd; geen sexuele intimidatie Discipline: geen lijfstraffen, mentale of fysieke dwang of verbaal misbruik Werkuren: volgens de bruikbare wet, maar (in elk geval) niet meer dan 48 uur per week met minstens een vrije dag in elke week; vrijwillige overuren moeten minder dan 12 u/week (op regelmatige basis) bedragen en betaald worden aan een toeslagtarief; overuren kan met een mandaat indien dit opgenomen is in de collectieve afspraken Compensatie: lonen uitbetaald voor een standaardweek moeten voldoen aan de legale industrie- en standaarden en moeten toereikend zijn om te voorzien in de basisbehoeften van de arbeider en hun familie; geen disciplinaire inhoudingen op het loon

32

-

Managementsystemen: mogelijkheden zoeken om winst te maken en certificatie te handhaven moeten verder gaan dan gewone volgzaamheid om de standaard te integreren in hun managementsystemen en praktijken.

33

7

Natuurlijke textielgrondstoffen

7.1

Inleiding

Textielgrondstoffen spelen al eeuwen een voorname rol in het dagdagelijkse leven van de mens. Egyptenaren gebruikten meer dan 5000 jaar vóór onze tijdrekening al vlas voor hun zeilen, kledij en het omwinden van mummies. Geen enkel gewas heeft eeuwenlang een rol gespeeld in de lotsbestemming van een volk zoals het vlas in Vlaanderen. In de jaren 1960-1970 kwam de vlasteelt aan zijn hoogtepunt en kreeg de Leie niet voor niets de bijnaam de „Golden River‟. Niet enkel vlas was een belangrijk handelsproduct in de Vlaamse textielindustrie. Reeds in de negende eeuw verschijnen de beroemde Vlaamse laken, vervaardigd uit wol, op bijna alle buitenlandse markten zoals Marseille en Wenen, zelfs in Rusland en in Azië. De vlasplant kon in de Vlaamse gronden makkelijk aarden. Tot op vandaag sieren vlaskapelletjes de Vlaamse akkers. De katoenplant daarentegen kon niet geteeld worden op Belgische bodem. Toch werden de eerste katoenspinmachines in Europa (Engeland) gebouwd en is de naam Steverlynck en Picanol een gevestigde waarde geworden in de stad Ieper en ver daarbuiten. Dankzij de eenvoudige natuurlijke grondstoffen (katoen, wol, vlas, …) is de Belgische textielnijverheid uitgebloeid tot één van de marktspelers in de wereld op vlak van tapijtproductie. Vrijwel alle gekende vezelsoorten kunnen worden gebruikt bij het vervaardigen van textielproducten. De keuze van textielvezel wordt bepaald door de eigenschappen die van het eindproduct geëist zullen worden. De natuurlijke textielvezels eisen natuurlijk de volle aandacht omdat deze textielvezels tot op vandaag nog het meest verwerkt worden in ecotextiel in vergelijking met synthetische vezels. De meest voorkomende natuurlijke textielvezels worden in dit hoofdstuk kort besproken. [31]

34

Textielvezels worden doorgaans onderverdeeld in twee grote hoofdgroepen: de natuurlijke textielvezels en de kunstmatige of man-made fibres. De twee hoofdgroepen worden in tabel 7.1 en 7.2 schematisch voorgesteld. Tabel 7.1 - overzicht natuurlijke vezelstoffen

zaadvezels

katoen

stengel- of bastvezels

vlas hennep jute ramee

bladvezel

manilla sisal

vruchtvezel

kapok kokos

houtvezel

viscose

plantaardige natuurlijke vezelstoffen

dierlijke

wol haren zijde

minerale

asbest

Tabel 7.2 - overzicht synthetische vezelstoffen

kunstmatige vezelstoffen

plantaardige

rayongaren rayonvezels papiergarens rubberdraden

dierlijke

melkwol

minerale

metaaldraden glaswol polyvinylchloride, PVC polyamide, PA-6 / PA-66 / PA-11 polyester, PES polyacrylonitril, PAC modacryl, MOD polypropyleen, PP polyurethaan, PUE

synthetische

Beide tabellen (7.1 en 7.2) zijn te raadplegen in het boek Textielwaren. [59]

35

7.1.1

Katoenvezel Co

Katoen is de zaadpluis van de katoenplant en bestaat voornamelijk uit cellulose ((C6H10O5)n). De katoenplant is een hoge éénjarige struik, die in bijna alle (sub)tropische gewesten gedijd. Door selectie en kruising bestaan in Amerika alleen al enkele honderden katoensoorten. De duurste katoensoort (fijne en lange katoenvezels) worden geteeld in Egypte en is natuurlijk van de hoogste kwaliteit. De eigenlijke katoenvezels groeien aan het oppervlak van de katoenzaden. Als de katoenvrucht in de vorm van een bolster rijp wordt, opent ze zich, waardoor de katoenbol vrijkomt. Als de katoenbol rijp is, opent hij zich spontaan en worden de katoenvezels samen met de zaken geplukt. Vanzelfsprekend beïnvloedt het gehalte aan onzuiverheden de handelswaarde van het katoen. Gebroken twijgjes, stukjes bladeren of bolomhulsels, zaaddeeltjes (micro)stof, zand, metaalstof en dergelijke verontreinigingen komen normaal in ruw katoen voor en kunnen 8 tot 30 % van de totale massa vertegenwoordigen. De meeste verontreinigingen worden in de dons van de katoenvruchten gevonden die onderaan op de struik voorkomen. Natuurlijk wordt zuiverder katoen verkregen door handpluk in plaats van machinale pluk, die mede de waarde van het katoen doet stijgen. De handelswaarde van katoen is afhankelijk van: -

de gemiddelde lengte van de vezels; de glans; de kleur; de zuiverheid; de elasticiteit of veerkracht; de treksterkte; de fijnheid; het vochtgehalte.

Katoen is veruit de belangrijkste textielgrondstof voor de productie van textiel en kleding. Wereldwijd is katoen de textielgrondstof voor bijna de helft van alle kleding. De keerzijde van de medaille is echter het gebruik van bestrijdingsmiddelen en kunstmest tijdens de katoenteelt. De Wereldgezondheidsorganisatie duidt de bestrijdingsmiddelen (die voor katoen gebruikt worden) aan die zeer schadelijk en extreem schadelijk zijn. Nochtans hechten de katoentelers weinig belang aan de risico‟s van deze bestrijdingsmiddelen, die zeer schadelijk zijn voor het milieu en de persoonlijke gezondheid van de telers. Maar liefst 18 % van alle bestrijdingsmiddelen ter wereld worden aangewend in de katoenteelt. De katoenteelt eist niet enkel een overmaat aan pesticiden (8x meer dan vlas). Irrigatie van de katoenakkers is eveneens noodzakelijk, waarbij oppervlakte- en grondwater stilaan uitgeput geraken.

36

Het Aralmeer op de grens van Kazachstan en Oezbekistan is hiervan een mooi voorbeeld en wordt besproken op de website van Schone Kleren (http://www.schonekleren.be). De uitdroging van het meer wordt als één van de grootse milieurampen genoemd. Het meer staat op nummer acht van de grootste meren ter wereld. Sinds de jaren 1960 is het meer steeds zouter geworden. De pesticiden uit de katoenteelt zijn hiervoor grotendeels verantwoordelijk. Doordat het Aralmeer opdroogt blijven zoutresten achter die pesticiden bevatten. Deze worden op hun beurt door de wind afgezet in de omliggende gebieden, die op hun beurt een gevaar vormen voor het milieu en de volksgezondheid. [15]

7.1.1.1

Biokatoen versus conventionele katoen

Katoen op zich heeft al een natuurlijk karakter, doordat katoen afkomstig is van een plant. Veel mensen vinden dat dit een reden is dat katoen milieuvriendelijker is dan synthetische vezels. Desondanks is katoen één van de meest veeleisende planten op vlak van bestrijdingsmiddelen. In sommige landen sproeit men om de 4 dagen met pesticiden, herbiciden, kunstmeststoffen of giftige ontbladeringsmiddelen. Hierdoor wordt de grond niet alleen zwaar belast maar komt ook de gezondheid van de mensen die rond de katoenvelden vertoeven in het gedrang. Daarenboven doet men tijdens het textielproces een beroep op zwaar milieubelastende stoffen zoals chloor, detergenten, synthetische harsen (formaldehyde) en kleurstoffen met zware metalen of schadelijke azokleurstoffen. Hierdoor is de prijs voor biokatoen gevoelig hoger. Tijdens een bedrijfsbezoek aan een katoenspinnerij (UCO Yarns, Brugge, [60]) op 23 januari 2009 en een zeefdrukkerij (Dejonghe, Meulebeke, [32]) op 13 februari 2009 werden volgende cijfers meegedeeld:

UCO Yarns (Brugge) -

conventionele katoen: 1 €/kg garen Max Havelaar (handgeplukt) en biokatoen: 1,70 – 1,90 €/kg garen

Zeefdrukkerij (Meulebeke) verkoopprijs van een T-shirt (150 gram) -

conventionele katoen: 1,25 € biokatoen: 8,60 €

37

Bovendien wordt het hele productieproces gecontroleerd door een onafhankelijk controleen keurmerkorganisatie vanaf het beginstadium van de katoenteelt tot de vele milieuvriendelijke veredelingsprocessen (bleken, verven, motvrij maken, …) die de gefabriceerde stoffen ondergaan. Bij de biologische katoenteelt neemt men in ieder geval de volgende aandachtspunten in acht: -

geen gebruik van pesticiden, herbiciden of kunstmeststoffen (inzetten van natuurlijke middelen) gebruik van chemische toevoegingen in veevoeder, en van groeistimulatoren en hormonen de katoenpluis wordt manueel geplukt, waarbij de plantenresten verwerkt worden in veevoer de stof wordt in zijn natuurlijke ecrutint (verbleking bij wassen) aangeboden of men gebruikt zuurstofwater in plaats van chloor bij de bleking men krimpt mechanisch voor in plaats van gebruik te maken van synthetische kunstharsen met formol men gebruikt kleurstoffen zonder zware metalen en zonder giftige azokleurstoffen biokatoenboeren worden begeleid, ondersteund en zijn ook zeker van hun afname verbod op gebruik van ggo‟s (genetisch gemanipuleerde organismen)

38

Een schematisch overzicht tussen traditionele versus biologische katoenteelt wordt weergegeven in tabel 7.2. Tabel 7.2 - traditionele versus biologische katoenteelt

Traditionele katoenteelt

Biologische katoenteelt

ZAADPREPARATIE - zaadbehandeling met fungiciden of biociden - gebruik van onbehandelde zaden - gebruik van genetisch - verbod op genetisch gemanipuleerde zaden in 70 % van gemanipuleerde zaden de geteelde katoen in VSA BODEM EN WATER - gebruik van synthetische - sterke bodem door afwisseling van kunstmeststoffen akkerbouw - schade aan bodem is toe te - houdt meer water vast door de schrijven aan monocultuur biomassa in de bodem - vereist intensieve bewatering VERWIJDEREN VAN ONKRUID - gebruik van herbiciden voor het - fysische verwijdering onderdrukken van - onkruidcontrole door cultivatie en onkruidontwikkeling handschoffelen - meervoudig gebruik van herbiciden BESTRIJDING VAN ONGEDIERTE - intensief gebruik van insecticiden (25 % van het pesticidengebruik - onderhoudt een evenwicht tussen wereldwijd) ongedierte en hun natuurlijke - gebruik van pesticiden vijanden door een gezonde bodem ∙ de 9 meest voorkomende zijn giftig - gebruik van insecten zoals ∙ 5 zijn waarschijnlijk kankerverwekkend gaasvliegjes en lieveheersbeestjes - gebruik van sproeivliegtuigen met om katoen te beschermen mogelijke neerslag op - gebruik van vangoogsten (lokaas) in landbouwarbeiders en wilde dieren de nabijheid van katoenvelden

-

OOGSTEN ontbladeren gebeurt met toxische chemicaliën -

39

steunt in de meeste gevallen op seizoensvorst voor het ontbladeren ontbladeren wordt gestimuleerd door watermanagement

7.1.1.2

Genetisch gemodificeerd katoen

Gentechnologie maakt het mogelijk om genetisch gemodificeerde organismen (ggo‟s) te produceren. Hiervoor wendt men levende organismen (of delen ervan) aan voor: -

het vervaardigen of wijzigen van producten; het aanpassen van planten of dieren; het ontwikkelen van micro-organismen voor specifieke doeleinden.

Gentechnologen passen de eigenschappen van planten, dieren of bacteriën aan door in te grijpen op de informatiedrager, die aan de basis ligt van alle kenmerken van een organisme: het DNA. Voorbeeld van ggo‟s zijn planten zoals soja en maïs, die ongevoelig gemaakt zijn voor bepaalde herbiciden of schadelijke insecten. „Ggo‟s zijn een zegen voor de biodiversiteit‟ en „Ggo-landbouw is de milieuvriendelijkste‟ zijn enkele straffe uitspraken van de Belgische wetenschapper, Marc Van Montagu, die uitgeroepen is tot de tweede grootste Belgische wetenschapper door het wetenschappelijk vakblad EOS. [30] Deze Belgische onderzoeker staat momenteel aan het hoofd van de Europese Federatie voor Biotechnologie en geldt als een van de grondleggers van genetische modificatie. Eind jaren 1970 ontdekte hij samen met een collega een methode om planten genetisch te wijzigen, waardoor het gebruik van herbiciden en insecticiden overbodig wordt. Op dit moment is 70 procent van het katoen dat wereldwijd wordt geteeld, genetisch gemodificeerd zodat de planten tegen insecten bestand zijn. Daardoor wordt het gebruik van giftige pesticiden drastisch teruggeschroefd. Elk jaar waren er in ontwikkelingslanden tientallen dodelijke ongevallen met die producten. Bovendien brengen die bestrijdingsmiddelen voor heel wat schade toe aan nuttige insecten. Door het pesticidengebruik en de irrigatievereisten is katoen één van de meest vervuilende gewassen ter wereld. Vaak zijn de pesticiden terug te vinden in katoenen kledij. De hoeveelheid water die nodig is voor het meest eenvoudig landbouwgewas als katoen is hallucinant: voor 250 gram katoen zijn liefst 25 volle baden nodig. Biokatoen en genetisch gewijzigd katoen bieden alvast een oplossing. Sommige onderzoekers, waaronder professor Dirk Inzé van het Vlaams Instituut voor Biotechnolgie (VIB), zijn sterke voorstanders van ggo‟s. [62] Biotechnologen beweren dat genetische modificatie de enige manier is om op een volledig zuivere manier aan landbouw te doen en dat de positieve milieu-effecten van gg-katoen aanzienlijk zijn. Gemodificeerd katoen is beschermd tegen bepaalde schadelijke insecten, zoals maden en rupsen, ofwel kan het resistent gemaakt worden tegen een herbicide, meestal glyfosaat. Door dit toedoen zou gg-katoen in aanmerking komen voor een biolabel. [62] Grote tegenhangers van gg-katoen zijn natuurlijk de milieu-organisaties, die waarschuwen dat ggo‟s mogelijks kunnen kruisen met katoensoorten in het wild of met

40

andere plantages. Op die manier kunnen insecten en onkruiden immuun worden tegen de ingebouwde stoffen, wat reeds gebeurd is in Australië. Tijdens de literatuurstudie werd de vraag „Zou genetisch gemanipuleerd katoen in

aanmerking kunnen komen voor een ecolabel, wat het geval is voor biokatoen? Waarom (niet)?‟ gericht aan het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. [29] Eén van de wetenschappers van het instituut, ir. René Custers, formuleerde een bondig antwoord:

“De regels voor de bioteelt, zowel in Europa als daarbuiten, sluiten het gebruik van genetisch gemodificeerde organismen uit, met uitzondering van veterinaire geneesmiddelen die met behulp van GGO‟s zijn gemaakt. Dit betekent dat genetisch gewijzigde katoen geen ecolabel zal kunnen krijgen. Niet omdat deze katoen niet duurzaam zou zijn of niet zou kunnen passen in een milieuvriendelijke teelt, maar omdat dit niet past in de visie van de biologische teelten.” De meeste ecolabels die in deze studie zullen behandeld worden verbieden juist het gebruik van genetisch gemodificeerd katoen, terwijl bijvoorbeeld het Europees ecolabel dit verbod niet oplegt. Dit betekent dat deze textielproducten gerust vervaardigd kunnen worden met genetisch gemodificeerd katoen. Toch ligt de oplossing volgens milieuorganisaties eerder bij ecologische landbouw, maar zij mogen in ieder geval niet ontkennen dat het laatste jaar het aantal mensen op de wereld dat ondervoed is, is gestegen tot een miljard … en de consumptie van goederen en vraag naar grondstoffen, met uitzondering van de huidige crisis 2008-2009, alsmaar toeneemt. Biolandbouw is dus geen oplossing, maar een optimaal gebruik van biotechnologie zou dit probleem van tafel kunnen schuiven. Tijdens het schrijven van dit eindwerk lag trouwens het aanplanten van genetisch gewijzigde populieren in Vlaanderen onder vuur. In „Het Laatste Nieuws‟ van 14 februari 2009 kon worden gelezen dat de federale ministers van Volksgezondheid Laurette Onkelinx (PS) en haar collega van Milieu Paul Magnette (PS) dan toch het licht op groen hebben geplaatst voor het planten van genetisch gewijzigde populieren. Het Vlaams Instituut voor Biotechnologie heeft dit project opgestart om biobrandstof te produceren. [46]

7.1.2

Wol (Wo)

De natuurlijke vezels afkomstig van de huidbedekking van zoogdieren worden „wol‟ of „haar‟ genoemd. De benaming „wol‟ is bij wet beschermd en mag alleen gebruikt worden voor vezels afkomstig van een schaap. Om in overeenstemming te zijn met deze wettelijke bepaling, wordt in deze gevallen, net zoals voor de hardere vezels bijvoorbeeld paardenhaar, koeienhaar, kameelhaar, enz. het best over „haar‟ of over „vezel‟ gesproken: dus mohairvezel (van de angorageit), angorahaar (van het angorakonijn), kasjmiervezel

41

(van de kasmiergeit), kasjgorahaar (van een geit, die een kruising is van de kasjmier- en de angorageit) lamahaar (van het lamaschaap), e.a. Volgens de schapenrassen bestaan er grote verschillen in soepelheid en in fijnheid van de wol. De fijnste en de soepelste is de merinowol, die redelijk kort en zeer gekroesd is. Wol en haar hebben een gelijkaardige chemische samenstelling. Beiden zijn ze opgebouwd uit dezelfde bouwstenen, die de keratine vormen en onderscheiden zich hierdoor van cellulose. Zoals alle eiwitstoffen is de keratine van wol en van haren opgebouwd door de aaneenschakeling van organische aminozuren, waarvan de algemene formule kan worden geschreven als:

H H

R HN COOH x

H | O N- C-C | OH R

(- H2O)

(-HN - CH - CO -)x | R

sterkuiteenlopende moleculedelen aminogroep carboxylgroep getal

Naast de eindgroepen van de verschillende macromoleculen komen dus veel vrije carboxyl- en aminogroepen voor. De aminogroepen hebben een basisch karakter en kunnen dus zuren binden; de carboxylgroepen hebben een zwakzuur karakter en kunnen dus basen binden. De wol is bijgevolg amfoteer. Daarenboven heeft de keratine een isoelektrisch punt. Het iso-elektrisch punt van de keratine is die pH-waarde, waarbij ze evenveel positieve als negatieve ladingen draagt: bij wol situeert dit punt zich in de zone van pH 4,2 tot 4,9 en meestal rond pH 4,7. De eigenschappen van de wolvezel hangen sterk af van het schapenras. Toch kunnen vooral de fijnheid, de kroezing, de lengte, de stijfheid, de glans en de verviltbaarheid worden aangehaald naast de fysische en mechanische eigenschappen.

7.1.3

Vlas/Linnen

De vlasvezel werd reeds in de inleiding van hoofdstuk 8 aangehaald en staat centraal in het boek ‟20 eeuwen vlas in Vlaanderen‟ van de hand van Bert Dewilde. [34] De bastvezel wordt beschouwd als de oudste textielvezel. Daar vlasplanten het best op leem- en kleigrond groeien, werden ze vooral in West-Vlaanderen geteeld. Het water van de Leie 42

werd voor het roten aangewend, zodat zij soms de Golden River werd genoemd. Allerlei economische factoren en de concurrentie van de kunstvezels hebben er echter toe bijgedragen dat deze vezel veel van zijn belang heeft verloren. De vlasvezel is en blijft nochtans een edele vezel, geschikt voor luxeartikelen zoals tafellinnen. Het vlas ligt onder de vorm van vezelbundels in één enkele ring in de bast. De elementaire vezels zijn hierin sterk aaneengekleefd door lignopectine. De bundels zelf zijn door pectine aan het randweefsel vastgekleefd en lopen door van in de wortel tot de top van de stengel. De vezelwinning uit de plant omvat normaal de volgende bewerkingen: het slijten, het drogen, het repelen, het roten, het drogen, het braken (brakelen of breken) en tenslotte het zwingelen. Andere bastvezels naast vlas zijn hennep, jute en ramee.

7.1.4

Natuurzijde

Natuurzijde is gedurende eeuwen de enige textielgrondstof geweest die in filamentvorm verkregen kon worden. Ze wordt door de zijderupsen zoals de Bombyx mori (echte zijde) en sommige andere wilde of halfwilde rupsen gesponnen. Het winnen van de zijdedraad gebeurt door het afhaspelen van de cocons na het doden van de poppen door onderdompeling in heet water. Na deze behandeling wordt de zijde ontbast of ontgomd. Door deze bewerking wordt met behulp van zuren, basen of enzymes de sericine verwijderd met als doel de zijde zachter en glanzender te maken.

7.1.5

Harde vezels

De harde vezels omvatten de bladvezels, die ook soms harde hennepvezels worden genoemd, en de kokosvezel die een vruchtvezel is. In de reeks van de bladvezels zijn de belangrijkste sisal-, henequen- en manilla- of abacavezel.

43

Ecolabels worden aan verschillende textielproducten toegekend. Dit hoofdstuk behandelt uitsluitend ecolabels voor grondstoffen (bv. katoen of vlas), die verwerkt worden in textielproducten zoals interieurtextiel, matrassen, kledij, … De bedoeling van deze ecolabels is een garantie te leveren dat de gebruikte grondstoffen afkomstig zijn uit biologische teelt. Het milieulabel wordt reeds afgebeeld op de verpakking van de grondstoffen.

44

8

Organic Exchange 100 en OE Blended

Figuur 8.1 - OE 100 Standard

8.1

Figuur 8.2 - Organic Exchange

Figuur 8.3 - OE Blended Standard

Beschrijving

Strenge normen en voorschriften worden uitgeschreven voor biologische voeding, terwijl ook biologische textielvezels aan strenge criteria onderworpen. Op de textielmarkt verwijzen de meeste ecolabels naar het ecologisch productieproces (van teelt tot productie) en verwijzen slechts enkele labels uitsluitend naar de textielgrondstof. Eén van de bekendste ecolabels voor textielgrondstoffen is het Organic Exchange label (OE 100 Standard en OE Blended, [13]). Organic Exchange is een non-profit organisatie (labelbeheer), gevestigd in de Verenigde Staten van Amerika (Texas en Californië, USA), die zich concentreert op het certificeren van biologisch katoen en het stimuleren van de uitbouw van de biologische katoenindustrie. De richtlijnen van Organic Exchange zijn er gekomen doordat consumenten meer en meer bewust worden van de productieomstandigheden in de katoenindustrie. Eén van de omstreden items is het intens gebruik van pesticiden en synthetische meststoffen. Door het gebruik van deze hulpstoffen en andere conventionele landbouwpraktijken wordt de landbouwgrond zwaar belast en worden andere milieufactoren negatief beïnvloed zoals water, lucht, fauna, … De milieu en sociale impact, geassocieerd met de katoenproductie, kan verminderd worden door het invoeren van biologische katoenteelt en in het Organic Exchange programma te stappen. Leden van Organic Exchange zijn: Coop, Cutter & Buck, Hess Natur, Marks & Spencer, Mountain Equipment Cooperative, Nike, Norm Thompson, Otto Versand, Patagonia en Timberland. Deze ondernemingen hebben reeds beslist om biologisch katoen te verwerken in hun producten. De bekendste modeketen in België, die de maatregelen van Organic Exchange in acht neemt, is de C&A.

45

De eerste Organic Exchange standaard werd ontwikkeld in 2004 door een drietal personen (Rebecca Calahan-Klein, Graham Burden en Mark Prosé). De standaard werd geschreven met de bedoeling om textielproducten, vervaardigd uit conventionele en biologische katoen, te promoten. In 2007 werd de standaard in een nieuw kleedje gestoken en werd de Organic Exchange 100 ontwikkeld voor het ondersteunen van eisen als „100 % biologisch katoen‟. Aan deze laatste werkten vertegenwoordigers van Organic Exchange mee en speciale eenheden zoals certificeringsinstituten als Control Union, IMO, Onecert en Quality Cerfication Services. OE 100 Standaard is een standaard voor het opsporen en documenteren van de aankoop, verhandeling en gebruik van 100 % gecertificeerd biologische katoenvezels in garen, stoffen en afgewerkte producten. Het label verzekert dat het textielproduct uit 100 % biologisch katoen is vervaardigd en is dus een handig hulpmiddel voor bedrijven wanneer ze biologisch katoen wensen aan te kopen of te verkopen.

8.2

Procedure en regels - OE 100 standaard

De OE 100 standaard eist dat bedrijven met de volgende zaken rekening houden: -

-

de aankoop van biologische katoen moet gebeuren bij een katoenteler die hiervoor gecertificeerd is; minimum 95 % van de textielvezels moet van biologische aard zijn, waarbij de overige 5 % (versieringen) uit ander materiaal mag vervaardigd zijn; het biokatoen moet op een bepaalde manier verhandeld worden zodat het zijn identiteit behoudt tot aan het spinproces; het garen, stoffen en afgewerkte producten dienen behandeld te worden en voorzien van een label zodat de aankoop en gebruik van gecertificeerd biokatoen geverifieerd kan worden in elke stap van het productieproces; documenten handhaven die bevestigen dat alle nodige stappen genomen werden; het textielproduct laten certificeren door een onafhankelijk, geaccrediteerde derde partij belast met het certificeren overeenkomstig OE 100 Standaard en dit voor elke partij die bij het productieproces komt kijken.

Daarnaast zijn er regels in verband met de wijze van verpakking (verhinderen van contaminatie met andere niet-biologische vezels), distributie en opslag van biologisch katoen. Het biologische katoen, dat getransporteerd wordt, moet altijd identificeerbaar zijn aan de hand van een label/document waarop gegevens staan als: -

identificatiegegevens van het gecertificeerde bedrijf (of eigenaar/koper van het product); benaming van het product met een referentie naar het 100 % biologisch katoen; 46

-

8.3

naam van het certificeringsorgaan door wie het bedrijf gecertificeerd werd; de benaming van de standaard waarvoor het product gecertificeerd werd; een identificatienummer van het lot biokatoen.

Certificatie en controle

Het binnenhalen van het Organic Exchange certificaat gebeurt door het vervullen van de Organic Exchange richtlijnen. Vooraleer een inspectie ter plaatse wordt gestuurd, moet er een archiefsysteem voorhanden zijn, om over alle nodige documenten of rapporten te beschikken die noodzakelijk zijn om in het Organic Exchange programma te stappen. De inspectievereisten van de OE 100 standaard zijn van toepassing op elke individuele operatie in het textielgebeuren (bvb. egreneren, spinnen, weven/breien). De standaard kan gelden voor bedrijven dat textielproducten produceert uit 100 % biokatoen (met uitzondering van afgewerkte producten, die tot 5 % niet biologisch katoenversieringen kunnen bevatten). Bij de voorbereiding van een inspectiebezoek, moet het bedrijf een document voorbereiden om de certificatie trachten binnen te halen. Het document bevat volgende informatie: -

een volledige beschrijving van de productie-afdeling (naam van de afdeling, benaming van de handeling en locatie, activiteit die wordt uitgevoerd); een lijst van alle praktische maatregelen die genomen worden bij een bepaalde activiteit om naleving van de standaard te verzekeren; een verklaring waarin vermeld staat dat het bedrijf opereert in overeenkomst met de OE 100 Standaard.

De beschrijving, lijst van praktische maatregelen en de verklaring van naleving van de standaard moeten ondertekend worden door een vertegenwoordiger van het bedrijf die de certificatie probeert te bereiken. Het document zal gecontroleerd worden op juistheid door het certificeringsorgaan tijdens het inspectiebezoek. Wanneer gebreken of niet-naleving van de standaardvereisten wordt geconstateerd, zal de inspectie een rapport verstrekken aan het bedrijf. Het bedrijf dient dit rapport mede te ondertekenen en de nodige correcte maatregelen te nemen. Eens de nodige maatregelen vervuld zijn, wordt dit nogmaals goedgekeurd door de inspectie en wordt het certificaat verleend. Het bedrijf, dat een certificatie nastreeft, moet over een geldig certificaat beschikken van al zijn toeleveranciers van biokatoen (bvb. importeurs moeten een document voorleggen als de biokatoen afkomstig is uit de derde wereld) en de resultaten van hun eigen labotesten, rekeningen, …

47

Eens de certificatie een feit is, wordt het betrokken bedrijf gepubliceerd op een website van Organic Exchange. Nadien worden de bedrijfsafdelingen jaarlijks (on)aangekondigd bezocht door het certificeringsorgaan. De informatie die certificeerders onderzoeken is: -

de leverancier van biologisch geteelde katoen (katoenteler); de verkoper van balen gecertificeerd biologisch katoen; het verbruik aan biokatoen in het productieproces van het bedrijf die de certificatie aanvraagt (aantal balen, hoeveelheid garens of stof, …); de identiteit van het geproduceerde product, de hoeveelheden en de depotnemers en kopers van het product.

De nodige documenten moeten verstrekt worden tijdens het inspectiebezoek, zoals: -

transactie-certificaat: bewijs dat het biokatoen volgens de regels van biologische landbouw werd geteeld; facturen (in- en verkoop); transportdocumenten (vermelding van de naam en identificatiecode van het certificeringsorgaan); massabalans (opgemaakt door de producent) die input en output weergeeft met volgende formule:

A * (± B) = C met

A : input van de benodigde hoeveelheid biokatoen B : winst of verlies van het productieproces C : totale hoeveelheid van het geproduceerde eindproduct

Het eindpercentage van verlies of opbrengst zal vergeleken worden met het te verwachten percentage en elke verandering zal worden onderzocht.

8.4

Criteria

De criteria, die van toepassing zijn op een gelabeld textielproduct, is afhankelijk van de markt waar het textielproduct terechtkomt en verkocht wordt. In de Verenigde Staten is er een vereiste dat de geproduceerde biokatoen moet voldoen aan de landbouwvoorschriften van het Nationaal Biologisch Programma (NOP: National Organic Program). De voorschriften in de Organic Exchange standaard zijn voor globaal gebruik en niet enkel bedoeld voor een bepaalde afzetmarkt.

48

8.4.1

Milieucriteria

De criteria op vlak van milieu verwijzen naar de biologische voorschriften voor het telen van biologisch katoen. Hiervoor wordt verwezen naar eisen voor biologisch katoen, welke aangehaald werden in tabel 7.2 op pagina 39 van dit thesisschrift (bv. verbod op pesticiden, manueel plukken, …).

8.4.2 8.4.2.1

Productiecriteria Vereisten voor het egreneerproces

Tijdens het egreneren of ontkorrelen van het katoen mag enkel katoen verwerkt worden dat als biologisch is gecertificeerd door een geaccrediteerde certificeerder. Tijdens het ontkorrelen moeten de nodige biologische certificaten, facturen en transactiedocumenten beschikbaar zijn, zodat bij een mogelijke controle deze documenten getoond kunnen worden. Na het ontkorrelen wordt het katoen verpakt in balen, waarbij elke baal voorzien moet worden van een document (met vermelding van biokatoen) om later de herkomst van het katoen te traceren. Het bedrijf dat instaat voor het ontkorrelen van het katoen moet eveneens documenten bijhouden waar het katoen naartoe gaat. De biokatoen afkomstig van de katoentelers wordt in een aparte zone, bestemd voor biokatoen, gestockeerd. Wenst men biokatoen te ontkorrelen dan dient men de egreneermachine eerst te reinigen zodat resten van conventionele katoen verwijderd worden. Daarom wordt de eerste gevormde katoenbaal verwijderd en niet verhandeld als biokatoen. De korrels afkomstig van het biokatoen worden eveneens afzonderlijk gestockeerd. Bedrijven actief in het egreneren van biologische katoen moeten gecertificeerd worden en de Organic Exchange standaard of een andere nationaal erkende biologische standaard.

8.4.2.2

Vereisten voor opslagplaatsen

Als balen biokatoen verhandeld worden en tijdelijk in een opslagplaats terechtkomen, moet de beheerder van de opslagplaats de nodige transactiedocumenten kunnen voorleggen (aankoop- en verkoopfacturen, transportdocumenten, …). Te allen tijde moeten de balen kunnen worden geïdentificeerd en zijn dus voorzien van labels gehecht aan de balen. De opslagplaatsen moeten gekend zijn en kunnen eveneens aan een inspectiebezoek worden onderworpen voor eventuele testen op de grondstof of naleving van de Organic Exchange voorschriften. 49

8.4.2.3

Vereisten voor het spinproces

Op elk moment moet het biokatoen in het spinproces traceerbaar zijn, m.a.w. men moet kunnen achterhalen waar het biokatoen vandaan komt. De verantwoordelijke van de spinnerij moet rapporten bijhouden (bvb. hoeveelheden) voor eventueel inspectiebezoek. De spinnerij moet beschikken over afzonderlijke ruimte voor de opslag van biologisch katoen en moet duidelijk zichtbaar worden gemaakt mbv labels. De verantwoordelijke van de spinnerij zal enkele zaken in acht moeten nemen: -

-

-

gecertificeerd biologisch katoen moet afzonderlijk getransporteerd en gestockeerd worden van de conventionele katoen; bij het spinnen van biokatoen moet de spinner er voor zorgen dat alle conventionele katoen uit het spinproces is verwijderd anders kan het gesponnen biokatoen niet beschouwd worden als biokatoen; het biokatoen moet traceerbaar zijn tijdens de verschillende processen als het openen van de balen, het kaarden, kammen en het spinnen en bobijnen; de verantwoordelijke van de spinnerij moet een systeem ontwikkelen voor het verhinderen van eventuele vermenging van katoen met biokatoen; na het verpakken van de bobijnen moet deze voorzien worden van een label met het opschrift dat het garen vervaardigd is uit 100 % gecertificeerd biologisch katoen; de vervoersdocumenten voor 100 % biologische garens moet de referenties bevatten van katoenbalen.

Het certificeringsorgaan inspecteert het hele spinproces en controleert de bovenvermelde zaken tijdens de inspectie.

8.4.2.4

Vereisten voor het weef- en breiproces

Bij het weef- of breiproces moeten rapporten bijgehouden worden voor het traceren van het biologisch katoen tussen de verschillende textielbewerkingen, stockage van garens en stoffen, … om menging of verwarring met andere niet-biologische producten te vermijden. De verantwoordelijke van de weverij zal 100 % biologisch katoen gebruiken voor producten die gecertificeerd worden tot OE 100. Eveneens alle ketting- en weefselbomen moeten voorzien worden van een sticker met de vermelding van 100 % biologisch katoen. Dit gebeurt eveneens bij het verpakken van de afgewerkte producten, waarbij een sticker op het verpakkingsmateriaal wordt gekleefd.

50

8.4.2.5

Vereisten voor verven en finishing

Het bedrijf dat belast is met het verven en veredelen van kledij vervaardigd uit gecertificeerd OE-katoen, moet eveneens in het bezit zijn van de vereiste documenten. Deze documenten verzekeren dat de kledij biologisch katoen bevat. Het percentage aan biologisch katoen moet tevens vermeld worden in de documenten. Bij het verpakken van de afgewerkte textielproducten, moet de verpakking voorzien worden van een logo. Dit logo verzekert dat de kledingstukken vervaardigd zijn uit 100 % gecertificeerd biologisch katoen (met uitzondering van accessoires zoals knopen en ritsen).

51

9

Biogarantie

Figuur 9.1 - biogarantie

9.1

Beschrijving

Biogarantie is een Belgisch merk voor het biologisch product dat de consument grotendeels in natuurvoedingswinkels terugvindt. Er bestaat zelfs een Franse equivalent „agriculture biologique‟. Het merk Biogarantie® garandeert dat het product van gecontroleerde biologische teelt is en dit sinds eind 1989. [40] Aan het label zijn duurzame normen verbonden die rekening houden met sociale, ecologische en economische maatregelen bovenop de basisregels van biologische landbouw. Naast de garantie van biologische kwaliteit moet het biogarantielabel de consument in staat stellen om het bioproduct te herkennen. Een ander aandachtspunt bij het biogarantielabel is dat marktdeelnemers werken aan een positieve evolutie van de wetgeving door normen te ontwikkelen voor de toepassingsgebieden die nog niet beschermd zijn door de Europese wetgeving. Dit geschiedt door een goed beheer van het label en met behulp van een lastenboek.

9.2

Beheer van het label

Terwijl het merk Biogarantie® gedeponeerd is bij het Benelux-merkenbureau in Den Haag is het beheer ervan in handen van Bioforum vzw (beroepsorganisaties van landbouwers, verwerkers en verdelers). Het beheer van het merk houdt in: -

vastleggen van regels en normen (in een lastenboek) erkennen van certificeringsorganismen voor het gebruik van het merk erkennen van buitenlandse certificeringsorganismen behandelen van beroep van marktdeelnemers beschermen en promoten van het merk

52

9.3

Certificatie en controle

Belgische organismen (bv. Vlaanderen - Certisys en Wallonië - ecocert), die erkend zijn door vzw Bioforum, zijn belast met de certificering en controle voor het merk Biogarantie®. Deze kunnen bedrijven de toelating verlenen om het merk te gebruiken of hen ervan uitsluiten. Certisys controleert de bedrijven ter plaatse en stelt vervolgens een controlerapport op. Op basis van dit rapport zal een certificeringscommissie van Certisys zich uitspreken over mogelijke maatregelen voor elk niet-conform zijn met het lastenboek. Het certificeringsorganisme, zoals Certisys, moet erkend zijn als controleorganisme door het Ministerie van Landbouw in het kader van de EG verordening nr. 2092/91. Momenteel zijn BE-1 (Certisys bvba) en BE-2 (Integra, afdeling Blik) erkend door Bioforum.

9.4

Regels en procedures

De marktdeelnemers die opgenomen zijn in het lastenboek worden onderverdeeld in vier verschillende categorieën, namelijk: -

landbouwer verwerker, herverpakker verdeler, importeur verkooppunt

Voor elk van deze categorie zijn er verschillende regels, normen en tarieven die opgenomen zijn in het lastenboek. Zo mag het label enkel gebruik worden na ondertekening van een contract met de merkhouders of hun vertegenwoordigers. Daarnaast moet er een jaarlijkse bijdrage gebeuren voor de certificering en controle, lidmaatschap en gebruik van het label. Het logo wordt op verschillende zaken afgebeeld: -

op onverwerkte plantaardige landbouwproducten en niet-verwerkte dierlijke producten op verwerkte plantaardige landbouwproducten en verwerkte dierlijke producten bestemd voor menselijke consumptie op diervoeders op textielproducten

Op textiel mag een verwijzing naar biologische landbouw met het Biogarantie®logo aangebracht worden indien er wordt voldaan aan de voorwaarden bepaald in deel VII van het lastenboek. Biotextiel, door Skal gecertificeerd, kan het Biogarantie®logo dragen.

53

Het biogarantie®label mag, indien het afgewerkt product gecontroleerd wordt door een erkend controleorganisme en voldoet aan dit lastenboek, aangebracht worden op een ingenaaid stoffen label (dat op zichzelf eveneens moet voldoen aan het lastenboek), of op een aangehecht kartonnen etiket, of op de verpakking, rekening houden met de algemene richtlijnen van het aanbrengen van het Biogarantie®label.

Producten met tenminste 95 % biologische grondstoffen Het logo Biogarantie® mag enkel op producten aangebracht worden als tenminste 95 % van de grondstoffen agrarisch en volledig afkomstig van de biologische landbouw zijn. Maximum 5 % van de grondstoffen die niet agrarisch zijn, komen voor op een positieve lijst.

Producten met tenminste 70 % biologische grondstoffen Het Biogarantie® logo mag op producten gebruikt worden als 70 tot 95 % van de grondstoffen agrarisch en volledig afkomstig van de biologische landbouw zijn. Het logo moet geplaatst worden naast de tekst “x % van de grondstoffen is afkomstig van de biologische landbouw” en dit in een zelfde kader. Het logo en het % mogen niet worden weergegeven in een kleur of formaat of in karakters die hen meer tot uiting laten komen dan de verkoopsbenaming. Maximum 30 % van grondstoffen die niet agrarisch zijn, komen voor op een positieve lijst. Indien in de prijslijst melding wordt gemaakt van bio of Biogarantie®, moet ook het percentage worden weergegeven. De gebruikte agrarische of niet-agrarische grondstoffen moeten in beide gevallen voldoen aan de criteria vastgelegd in het lastenboek. Onder de 70 % kan nooit het Biogarantie® logo verkregen worden. De accessoires in niet-textiel moeten op het etiket vermeld worden en zullen deel uitmaken van de formulering. Ze mogen de 5 % niet overschrijden en moeten voldoen aan de criteria vermeld in het lastenboek. Verplichte standaard info (Europese wetgeving) moet op het etiket terug te vinden zijn. Interessant is te verwijzen naar de origine van de voornaamste grondstoffen.

54

9.5 9.5.1

Criteria Grondstoffen

Het Biogarantie® logo kan gebruikt worden op alle soorten van textielproducten waaronder garen, stoffen, niet-geweven textiel (breisels en vliesstoffen), kledij, tapijten, doeken, decoratiestoffen enz… op basis van natuurlijike vezels. De grondstoffen moeten afkomstig zijn van biologische landbouw of veeteelt, tenzij aangetoond wordt dat zij niet of niet in voldoende hoeveelheden beschikbaar zijn. Er wordt dus gestreefd naar een maximaal (100 %) gebruik van biologisch geteelde grondstoffen. Zijde als grondstof heeft een aantal specifieke normen. Hierbij worden normen beschreven voor: -

de teeltwijze van de moerbeiboom de behandeling van de zijderupsen of gebruikte producten bij het kweekprogramma het doden van de zijderupsen mag uitsluitend gebeuren met hete lucht of stoom het winnen van zijdedraden of vezels van de cocons mag enkel door een mechanische handeling en gebruik van heet water voor het ontgommen (verwijderen van de sericine) is enkel toegelaten: koken met detergenten, enzymes, water onder druk, waterzuivering en hergebruik is ook vereist en het gebruik van metaalzouten is verboden.

Indien niet-biologische vezels worden gebruikt,moeten deze vrij zijn van pesticiden en volgens een natuurlijke teeltwijze verkregen worden (bvb. hennep). Om de milieu-impact te verlagen, moeten de grondstoffen maximaal van nature uit de eigenschappen hebben die vereist worden bij het eindproduct, bvb natuurlijk gekleurde vezels, natuurlijk brandwerend enz … Een positieve lijst vermeldt welke andere textielgrondstoffen voor specifieke toepassingen (bvb duurzaamheid van sokken, blijvende waterdichtheid voor regenjassen, …) toegelaten worden. Dit zijn polyester, polyurethaan en viscose. Het aandeel van deze stoffen mag in totaal nooit naar gelang het geval boven de 5 % (categorie tenminste 95 % biogrondstoffen) of 30 % (categorie tenminste 70 % grondstoffen) komen.

55

9.5.2

Verwerking

Wat de verwerking betreft zijn er verschillende regels in acht te nemen. Er is een lijst voorzien die aangeeft welke handelingen of producten (niet) toegelaten zijn en dit voor: -

9.5.3

hulpstoffen (bv. vrij zijn van formaldehyde, phenol, AOX, …) productie van vezels en garens (bv. reinigen en wassen van wolvezels) weven (bv. verbod op synthetische sterkmiddelen) voorbereiding voor het aankleuren (bv. verbod op chloorbleekmiddelen) kleuren (bv. verbod op kleurstoffen die zware metalen bevatten uitz. Fe) productie (bv. vaste afvalstoffen herbruiken of ophalen door erkend bedrijf, afvalwater zuiveren, elektriciteit afkomstig van hernieuwbare energiebronnen, …)

Eindproduct

Naast milieu- en sociale criteria worden er criteria geformuleerd voor het eindproduct. Zo mag het eindproduct geen zware metalen (Sb, As, Ba, Pb, Cd en Cr) bevatten of residuen van pesticiden of formaldehyde bevatten. Hiervoor zijn detectielimieten vastgelegd. De versieringen en/of sluitingen moeten ook aan bepaalde normen voldoen. Deze moeten op basis van natuurlijke en toxisch onschadelijke materialen zijn gemaakt (bvb hout, leder, niet-gegalvaniseerd metaal, …). Katoen, linnen, wol, zijde of andere natuurlijke vezels mogen gebruikt worden als garneersel, plastics zijn hiervoor verboden.

9.5.4

Milieucriteria

De verwerking van de grondstoffen en textielproducten moet volgens de minst milieubelastende technieken (Best Beschikbare Technieken) gebeuren die heden van toepassing zijn. Er moet gestreefd worden naar duurzaamheid in alle fases van de verwerking, beginnende bij een duurzame teeltmethode en eindigen bij een duurzaam eindproduct. Dit geschiedt met een energieverbruik dat zo beperkt mogelijk gehouden moet worden. Daarnaast moet het gebruikte water gezuiverd en hergebruikt worden en moet het gebruik van synthetische hulpstoffen vermeden worden. Genetisch gemodificeerde (of gemanipuleerde) organismen zijn niet toegelaten, noch in de grondstof, noch in de hulpstoffen of tijdens het verloop van de verwerking.

56

9.5.5

Sociale criteria

Het biogarantie®label staat garant voor minimale sociale normen. De productie van biologische producten mag niet in strijd zijn met de mensenrechten of duidelijk met sociaal onrecht gepaard gaan. Elke producent met meer dan tien werknemers beschikt over een politiek met betrekking tot sociale rechtvaardigheid. De marktdeelnemer moet hierop toezien en het actieplan dat ter plaatse ondernomen wordt, kunnen voorleggen aan het controleorganisme voor de verwerkingsstappen waarvoor hij verantwoordelijk is. Rapporten uitgevoerd door erkende sociale labels worden als bewijs aangenomen (bvb. fairtrade, Fair Wear Foundation, …). Een kort overzicht van de minimale sociale normen: -

-

geen gedwongen arbeid geen discriminatie op basis van geslacht, ras, godsdienst, nationaliteit, sociale klasse, politieke overtuiging, enz… vrijheid van vereniging, deelname en/of lidmaatschap van een werknemersorganisatie eerlijke lonen m.a.w. nooit lager dan de nationaal vastgelegde minimumlonen of binnen de sector afgesproken lonen indien deze hoger zijn er moet een regeling zijn ivm de werkuren. Er wordt niet meer dan 48 uur per week gewerkt, overuren worden vergoed (extra uren per week kan niet meer zijn dan 12). De werkgever moet zorgen voor propere en veilige werkomstandigheden.

57

9.6

Agriculture biologique

Naast het Belgisch Biogarantie-label bestaat er een Frans label „Agriculture Biologique‟, dat eveneens bruikbaar is voor textielproducten. Het label staat afgebeeld in figuur 10.2. Het is echter nog wachten op een publieke regelmentering, die zal kunnen geraadpleegd worden op http://www.agencebio.org [1] Het Franse biologique agriculture wordt beheerd door het Franse ministerie voor landbouw.

Figuur 9.2 - Agriculture Biologique

58

10

Demeter

Figuur 10.1 - Demeter

10.1 Beschrijving Demeter is een keurmerk voor biologisch-dynamische landbouwbedrijven dat wereldwijd gekend is tot zelfs in Nieuw-Zeeland. Het keurmerk is genoemd naar de Griekse godin van de landbouw en komt voort uit de antroposofie, een levensbeschouwing die begin 20e eeuw is ontwikkeld door Rudolf Steiner. Antroposofen gaan uit van samenhang tussen plant, dier, bodem en kosmos. Producten met een Demeter-keurmerk krijgen bij onze Noorderburen altijd het EKO-label opgespeld. De Internationale Demetervoorwaarden voor textiel beantwoorden aan de eisen van de biologische landbouw (No 2091/92). Het Nederlandse keurmerk prijkt vooral op wollen kleding voor baby‟s en jonge kinderen, maar wordt uiteraard ook gebruikt voor katoen, vlas, zijde, cashmere, mohair en hennep. [53]

10.2 Beheer van het label De stichting Demeter is houder van het keurmerk voor Nederland en Vlaanderen. De normen verbonden aan het keurmerk worden opgesteld door een commissie en op basis van de wereldwijd geldende Demeter normen van Demeter International, die gevestigd is in Duitsland.

10.3 Certificatie, controle en regels Het certificatieproces bestaat hoofdzakelijk uit het verwerken van het inspectierapport opgesteld door een inspecteur van een erkend agentschap. In totaal zijn er 18 organisaties die certificaten mogen verstrekken. In landen waar geen nationale organisatie gevestigd is, kunnen bedrijven gecertificeerd woorden door de International Certification Office. Deze laatste is een onderdeel van Demeter Internatinal. Het certificatiecomité van het agentschap beslist aan de hand van het rapport welke acties er ondernomen moeten worden. De opgelegde Demeternormen volgen de IVN-normen, die eveneens in dit thesisschrift aan bod komen. Indien er onvolmaaktheden aan het licht 59

komen tijdens of na de inspectie (bvb. schadelijke stoffen aangetroffen in de grondstoffen), wordt het bedrijf op de hoogte gebracht (feedback). Het bedrijf heeft trouwens het recht om een officieel appel (recht van beroep) in te dienen tegen de beslissing en dit binnen de 14 dagen na ontvangst van de beslissing. Bij de feedback van de inspectie, wordt eveneens een deadline meegedeeld tegen wanneer de minpunten weggewerkt moeten worden. Daarenboven krijgt de textielproducent een deadline om alle tekorten in het productieproces aan te pakken. De certificatieprocedure wordt door tenminste twee inspecteurs uitgevoerd en verloopt in verschillende stappen: -

-

-

-

-

eerste ontmoeting tussen de bedrijfsverantwoordelijke en het bedrijf, waarbij uitleg wordt verstrekt over de manier van certificeren; invullen van een aanvraagformulier: gegevens omtrent leveranciers van grondstoffen en hulpstoffen, geproduceerd textielproduct, grondplan van het bedrijf, flowchart, … inspectie van de bedrijfssite; staalname: het nemen van stalen gebeurt volgens een staalnameplan, die opgesteld is door de inspecteur van dienst of door een testlabo – het aantal stalen is afhankelijk van de omzet van het bedrijf; verifiëren van bedrijfsdocumenten: onderzoeken van de juistheid van technische gegevens en veiligheidsnormen, gegevens over de afvalwaterzuivering en testresultaten; inspectie van de materiaalflow: controle van de aankoop- en verkoopsfacturen en onderzoek naar het verlies van grondstoffen tijdens het productieproces; inspectierapport: de bedrijfsverantwoordelijke ondertekent samen met de inspecteur het rapport – één kopie voor de bedrijfsverantwoordelijke en één kopie voor het certificatiecomité; laatste ontmoeting: een afspraak wordt geregeld met enkele bedrijfsverantwoordelijken om hen te informeren omtrent de resultaten van de inspectie, mogelijke verbeteringen, vereisten, enz.

Als alle relevante informatie en documentatie wordt verstrekt door het bedrijf en de resultaten van de inspectie toereikend zijn, ontvangt het bedrijf een certificaat. Het certificaat is een bewijs dat het bedrijf succesvol werd geïnspecteerd in overeenkomst met de IVN-richtlijnen. Achteraf krijgt het bedrijf een factuur voor de inspectiekosten. De kosten van certificatie zijn identiek aan de vergoedingen die verbonden zijn met IVN. Eens het certificaat verkregen is, wordt er jaarlijks een aangekondigde inspectie (twee weken op voorhand) uitgevoerd. De inspecteur wordt aangeduid door het IVN certificatieagentschap, waarbij rekening gehouden wordt met zijn ervaring en deskundigheid. Het bedrijf kan de keuze van de inspecteur weigeren indien ze daar een goede reden voor heeft. De inspecteur voert een evaluatie uit van het productieproces waarbij verschillende aspecten in rekening worden gebracht overeenkomstig de IVN-normen, zoals bijvoorbeeld 60

toxiciteit van chemicaliën voor het milieu en de mens, emissies, individuele parameters (bvb. AOX, pesticiden, zware metalen, enz.), recycleerbaarheid van hulpmiddelen en kleurstoffen, nationale wetgeving (bvb. Vlarem-wetgeving), … De kostprijs van certificatie ligt in de lijn voor het bekomen van het IVN-label. Daarnaast worden extra kosten aangerekend voor verplaatsing, administratiekosten (opstellen rapport), voorbereiding van de inspectie, reiskosten van en naar het bedrijf, …

10.4 Criteria Producten met het Demeter keurmerk voldoen altijd aan de minimumnormen van ecologische textielproducten. Criteria met strengere eisen zullen in de toekomst worden toegepast. De minimumeisen voor Demeter textielproducten, en het bekomen van het label, zijn: -

de textielvezels (wol, katoen, vlas, enz.) zijn afkomstig van gecertificeerde Demeter boerderijen; de productie-eisen van de International Association of Natural Textiles (IVN) worden telkens opgenomen in de laatste gecertificeerde versie.

10.4.1 10.4.1.1

Milieucriteria Grondstoffen

Uitsluitend textielvezels (katoen, wol, …) die geteeld worden in gecertificeerde Demeter landbouwbedrijven komen in aanmerking voor textielproductie. Katoen moet met de hand geplukt worden en oogsten met machines is enkel toegelaten wanneer het gebruik van chemicaliën uitgesloten is. Textielvezels in conversie mogen maximum 1/3 van de totale hoeveelheid vezels, verwerkt in het textielproduct, uitmaken. Vezelmengsels zijn toegelaten als deze afkomstig zijn van gecertificeerde Demeter landbouwbedrijven. Gelabelde textielproducten met gemengde vezels zijn gelimiteerd en moeten 50 gewicht% bevatten van gecertificeerde Demetervezels. Dierlijke vezels moeten gescheerd en gekamd worden.

10.4.1.2

Verwerking

De verwerking van de natuurlijke textielvezels moet gebeuren volgens de normen beschreven in de recentste editie van IVN. De textielproducten met het keurmerk Demeter moeten minstens voldoen aan de vereisten beschreven voor het label IVN zertificiert Better. De IVN-normen overschaduwen alle productieprocessen, vanaf de winning van de grondstof tot de verkoop en het gebruik van het afgewerkt product, 61

kortom de volledige levenscyclus, inclusief sociale criteria. Sommige behandelingen die volkomen geweerd moeten worden of toegelaten zijn (vezeltype, kleurstoffen, finishing, …) in het productieproces, staan vermeld in de milieucriteria van het IVN-label (zie hoofdstuk 17 pagina 96).

10.4.2

Sociale criteria

Het Demeterkeurmerk formuleert enkele sociale normen. In eerste instantie moet de garantie geboden worden dat de geldige nationale arbeidsregels in acht worden genomen. Buitenlandse toeleveranciers dienen op hun beurt aangespoord te worden eveneens aan deze arbeidsregels te voldoen. In elk geval moet men verzekeren dat de volgende arbeidscriteria, gebaseerd op „Handvest voor fairtradekledij‟, worden ingevuld in elke verwerkingsstap van het productieproces. De criteria zijn: -

-

-

-

-

arbeiders hebben het recht zich vrij te organiseren en zich aan te sluiten bij onafhankelijke verenigingen of andere belangengroepen zonder dat ze hier voorafgaande toestemming nodig hebben; arbeiders hebben het recht zich te vertegenwoordigen door een organisatie naar keuze voor collectieve vergoedingsonderhandelingen. Deze onderhandelingen mogen niet geleid worden door de werkgever, noch door hen gehinderd worden; de vergoeding voor arbeiders moet minstens voorzien in hun basisbehoeften (voeding, kledij en onderdak) en deze van hun afhankelijke familieleden – de vergoeding moet minstens gelijk zijn aan de geldige minimumlonen van het respectievelijk land (de berekeningen van de Verenigde Naties kan als leidraad gebruikt worden); het aantal werkuren per week en de betalingsmodaliteiten voor overwerk moeten voldoen aan de ILO-normen en mogen 48u/week niet verschrijden; de werk- en veiligheidsomstandigheden moeten voldoen aan de internationale normen; werkgevers mogen geen kinderen tewerkstellen en moeten minstens 14 jaar zijn; werkgevers moeten een beleid voeren voor gelijke rechten van de arbeiders (geen discriminatie op basis van ras, geslacht, huidskleur, politieke of religieuze voorkeur, sociale afkomst of land van herkomst; werkgevers moeten de sociale veiligheid van de arbeiders verzekeren in geval van zwangerschap, ziekte of werkonbekwaamheid als gevolg van een werkongeval.

62

11

KRAV

Figuur 11.1 - KRAV

11.1 Beschrijving Het donkergroene KRAV-label (zie figuur 11.1) situeert zich hoofdzakelijk op de Scandinavische markt. Het is een vaste waarde op de biologische markt in Zweden. Het standpunt van het KRAV-keurmerk steunt op vier belangrijke peilers: -

een gezond en natuurlijk milieu; een degelijke zorg voor dieren; een goede gezondheid; en sociale verantwoordelijkheid.

KRAV is een naamloze vennootschap met tot op vandaag 28 leden. Zij vertegenwoordigen landbouwers, verwerkers, handelaars alsook belanghebbenden in de consumenten-, dieren- en milieuorganisaties. KRAV is een actief lid van IFOAM en beheert tevens een dochteronderneming, Arenea Certifiering AB, die één van de vier certificeringsorganen is, belast met de inspectie in overeenkomst met de KRAV-normen. [22] In eerste instantie wordt het KRAV-label, net zoals het Biogarantie en Demeter keurmerk, aangewend voor voedingsproducten. KRAV certificeert naast voedingsproducten ook grondstoffen van biologische landbouw en visserij.

11.2 Beheer van het label Het Zweedse KRAV-label wordt beheerd door een Zweedse organisatie belast met de inspectie van biologische landbouw, namelijk KRAV Ekonomisk förening. De voorschriften van het label worden gekeurd door een bestuur van directieleden van KRAV.

63

11.3 Certificatie en controle Een textielbedrijf die het KRAV-label wenst te bekomen voor zijn product, dient zijn productie te laten certificeren door een certificeringsorgaan dat geaccrediteerd is voor het verlenen van een KRAV-certificaat. Vervolgens controleert het certificeringsorgaan of de producent handelt overeenkomstig de KRAV-normen. Sommige KRAV-geaccrediteerde certificeringsorganen opereren buiten Zweden. Zo erkent Biogarantie de keurmerken uit andere landen zoals EKO en het Zweedse keurmerk KRAV. Biogarantie wordt op zijn beurt gecontroleerd door Ecocert en Integra-Blik. De KRAV-normen voldoen aan de basisvereisten van het IFOAM en de Europese voorschriften (EEG nr. 2092/91) op het vlak van biologische productie en zijn zelfs in sommige gevallen strenger. De KRAV-normen hebben betrekking op de oogst, landbouw en veeteelt, natuurlijke productie, voedselverwerking en veevoeding. De controle op gecertificeerde KRAV-producten wordt uitgevoerd door verschillende organisaties zoals Aranea Certifiering AB, SMAK AB, HS Certifiering en Valiguard. Als het certificeringsorgaan een aanvraagformulier heeft ontvangen – of een melding van een wijziging – controleert het certificeringsorgaan de relevante delen van het productieproces die vermeld staan in het aanvraagformulier. Na een eerste inspectieronde heeft het certificeringsorgaan het recht om het productiebedrijf te allen tijde een bezoek te brengen tijdens de duur van het contract. Hierbij kunnen testen worden uitgevoerd op het eindproduct of in het productieproces en kunnen productiegegevens worden opgevraagd. Om de inspectierondes te vereenvoudigen kan het bedrijf een kwaliteitsmanagementsysteem hanteren, maar dit is echter niet verplicht. Indien de producent, verwerker, … afwijkt van de KRAV-normen, wordt deze schriftelijk op de hoogte gebracht van het inspectieorgaan. Bij zware overtredingen (bv. gebruik van ggo‟s, gebruik van verboden producten, …), die niet binnen een bepaalde termijn kunnen worden opgelost, wordt het certificaat ingetrokken. De kostprijs voor het labelgebruik voor elk textielproduct situeert zich tussen 45 en 90 euro, terwijl de kostprijs voor de certificatieprocedure varieert tussen 450 en 630 euro.

64

11.4 Regels en procedure Producenten, verwerkers, … of handelaars van KRAV-producten kunnen een KRAVcertificaat aanvragen bij een gevolmachtigd certificeringsorgaan die belast is met de KRAV-registratie. De aanvrager die een KRAV-licentie wenst te bekomen moet enkele richtlijnen in acht nemen: -

gehoor geven aan de KRAV-normen; voorleggen van het aanvraagformulier bij het certificeringsorgaan; betalen van een aanvraagvergoeding (aan het certificeringsorgaan) voor de specifieke productie.

Het certificeringsorgaan verwerkt de aanvraagformulieren en informatie van de huidige normen en vergoedingen. De aanvrager (het bedrijf) wordt vervolgens geregistreerd als het volledig aanvraagdossier verwerkt is en het registratiecontract ondertekend is. Van dit moment is de aanvrager gebonden aan de informatie opgenomen in het registratieformulier. De KRAV-licentie is volledig vrijwillig zodat iedereen in aanmerking komt voor certificatie. Het KRAV-label is een geregistreerd merk. Enkel bedrijven die gemachtigd zijn door een geaccrediteerd certificatieorgaan mogen het keurmerk gebruiken op hun producten. Het KRAV-keurmerk dient te worden vermeld met de naam van de producent op het biologisch vervaardigd product met als doel het vertrouwen in een biologisch product te beschermen. In principe zijn er twee varianten van het KRAV-keurmerk op de markt: -

het basislabel (A-label): mag enkel gebruikt worden wanneer minstens 95 % van

-

het totale gewicht aan grondstoffen gecertificeerd zijn volgens de KRAV-normen. De input aan grondstoffen moet weliswaar 100 % KRAV-gecertificeerd zijn. Producten met het basislabel mogen als biologisch beschouwd worden. het B-label: mag enkel gebruikt worden wanneer minstens 70 % van het totale gewicht aan grondstoffen gecertficeerd zijn volgens de KRAV-normen. Het eigenlijke percentage aan biologische grondstof moet vermeld worden onder het KRAV-label (x % organic ingredients).

Op de verpakking moet eveneens het label vermeld worden met de naam van de producent, certificatie-orgaaan en land van herkomst om verwarring met andere verpakkingen te vermijden. Daarnaast mogen andere labels of logo‟s op de verpakking worden gedrukt (bv. accredited by IFOAM), behalve de vermelding „free from GMO‟ die niet vermeld mag worden. Tenslotte mogen groothandelaars in KRAV-producten het KRAV-logo drukkken op facturen, leveringnota‟s, catalogen, … zonder dat er inspectie aan te pas komt.

65

11.5 Criteria De criteria hebben betrekking op de textielgrondstoffen (katoen, wol en linnen), dierenhuiden (leer en vellen) die afkomstig zijn van KRAV-gecertificeerde veehouderij.

11.5.1

Productiecriteria

De doelstelling is het beheren van een erkende oogstproductie, die hoge kwaliteitsproducten oplevert en betrouwbaar is voor de consument. De biologische oogstcultuur heeft als doel: -

de capaciteit van de bodem en andere ecosystemen voor productie is beschermd; de biodiversiteit en genetische diversiteit in het cultuurlandschap en in de productie zijn beschermd en ontwikkeld; het gebruik van niet hernieuwbare brandstof en andere niet hernieuwbare bronnen moeten geminimaliseerd worden; het gebruik van synthetische/onnatuurlijke materialen wordt vermeden en storten van milieuverontreinigende stoffen in de natuur moet geminimaliseerd worden; het platbranden van de vegetatie als voorbereiding van de landbouwgrond mag zich enkel voordoen in uitzonderlijke gevallen; waterbronnen mogen niet overbenut worden en de waterkwaliteit moet in stand gehouden worden; opvolgende maatregelen zullen worden genomen als er gevaar is voor verzilting van de bodem.

Andere productie maatregelen zijn: -

-

tijdens de conversieperiode wordt de teelt gecontroleerd; de oogst van een traditionele en biologische teelt moeten gescheiden worden (bv. katoen en biokatoen); de nodige rapporten moeten worden bijgehouden (bv. oogsthoeveelheid); maatregelen om erosie te bestrijden; na 2009 moeten alle KRAV-gelicentieerde producenten een rapporteringsysteem voor voedingsstoffen (voor planten: bv. meststoffen op basis van fosfor) bijhouden en na elk seizoen voorleggen aan het certificeringsorgaan; meststoffen van oogstproductie en veehouderij liggen aan de basis van het bemestingsplan, invoer van meststoffen is toegelaten indien noodzakelijk om aan de behoeftes te voldoen, meststoffen mogen geen sporen bevatten van ggo‟s, gebruik van meststoffen mag niet leiden tot een concentratie van zware metalen of andere milieugevaarlijke stoffen (bijlage II van de EEG-voorschriften nr. 2092/92 sommen de verschillende meststoffen/bodemverbeteraars op die aangewend mogen worden), toegelaten meststoffen zijn bijvoorbeeld tuinafval, algen en zeewier, dierlijke meststoffen, …, dierlijke meststoffen zijn in sommige

66

gevallen toegelaten (zijn verboden: mest van legbatterijen, niet gecertificeerde veehouderijen door KRAV);

11.5.2

Criteria voor het eindproduct

Een belangrijk aspect bij het eindproduct is de verpakking die het product dient te promoten en de consument te informeren. De verpakking moet alvast volgende zaken duidelijk vermelden: -

-

„contains KRAV certified XX‟: XX is een verwijzing naar de veehouderij die gecertificeerd is door KRAV. Dit is een bewijs dat het product in overeenkomst is met de normen verbonden aan het KRAV-label. het totale gewichtspercentage aan gecertificeerd KRAV-product; De term „KRAV‟ dient in hoofdletters te worden vermeld op de verpakking en mag niet op het eigenlijke KRAV-keurmerk gelijken. het land van herkomst: waar de dieren zijn gefokt en waar ze werden geslacht

Het eigenlijke textielproduct moet voorzien worden van een innaailabel. KRAV-licentiehouders die tegelijk producten produceren en verhandelen moeten een verhandelingscontract met het certificeringsorgaan bezitten. Hierbij zijn enkele uitzonderingen: -

-

-

bedrijven die enkel ongeopende KRAV-gecertificeerde producten verhandelen; geregistreerde licentiehouders met een landbouwcertificatieprogramma waarbij enkel eigen grondstoffen worden verhandeld of een gelimiteerd verwerkingsproces hebben voor hun eigen grondstoffen of een contract hebben met derde partijen; verwerkers die in onderaanneming werken volgens de regels van derde partijen (bv. derde partijen moeten enkel rekening houden met de relevante KRAVnormen, de productiesite van de derde partij mag bezocht en geïnspecteerd worden zonder dat de derde partij het KRAV-label mag gebruiken, …); bedrijven die enkel de KRAV-producten (her)verpakken;

De opslag van KRAV-producten moet gebeuren op een plaats waar geen contaminatie of menging met andere producten kan plaatsvinden. Het transport van KRAV-producten mag gebeuren zonder dat de vervoerder hiervoor een exclusiviteitscontract heeft. De transporteur moet wel in het bezit zijn van de nodige vervoersdocumenten (factuur, leveringsnota, …). Zoals bij de opslag van KRAV-producten, moeten er tijdens het transport maatregelen worden genomen om contaminatie of mengling met andere producten te voorkomen. Het KRAV-label moet zowel bij de opslag als bij het transport duidelijk zichtbaar zijn en de producten mogen niet worden opgeslagen/getransporteerd samen met goederen die chemisch behandeld zijn. Opslag en transport in een gecontroleerde omgeving (CO2, N2, Ar of O2) is wel toegelaten. 67

KRAV-producten mogen niet worden verpakt in herbruikbaar verpakkingsmateriaal, waarin niet-gecertificeerde goederen zijn in opgeslagen, tenzij het verpakkingsmateriaal grondig is gereinigd.

11.5.3

Milieucriteria

11.5.3.1

Grondstoffen

Katoen Volgende chemicaliën mogen na inspectie aangewend worden voor het ontbladeren van katoen: -

calciumchloride magnesiumchloride sodiumchloride

De producent moet kunnen aantonen dat de vraag naar water niet zal leiden tot een daling van het grondwaterpeil op lange termijn.

Zijde Alle producten, inclusief ontsmettingsmiddelen in de zijderupsteelt, coconproductie, haspelen en ontgommen moet voldoen aan de KRAV-normen. De teelt van moerbeibomen voor zijdeproductie en hormoon- en veterinaire behandelen moeten voldoen aan de KRAV-normen voor veehouderij. Bij het ontgommingsproces moet er een gepaste afvalwaterbehandeling (volgens de Zweedse milieunormen) gebeuren. Daarenboven mag de zijde niet behandeld worden met metaalzouten.

Wol Chemicaliën voor het reinigen en ontvetten van wol moeten gemakkelijk afbreekbaar zijn. Daarnaast moet er een voldoende afwaterbehandeling plaatsvinden. De zuurstofbehoefte in het afvalwater, afkomstig van het ontvetten van de wol, mag een bepaalde norm niet overschrijden (60 g/ kg ruwe wol). Bovendien moet het afvalwater in een aparte eenheid behandeld worden om het chemisch zuurstofverbruik met minstens 75 % te doen dalen (op jaarbasis).

68

Lozen van behandeld afvalwater in oppervlaktewater moet aan bepaalde normen voldoen: -

COD < 5 g/kg ruwe wol; pH = 6 – 9; T < 40 °C;

Vlas Veld-, water- en stoomroten van textielgrondstoffen is toegelaten. Bij de productie van vlas en andere bastvezels wordt het afvalwater, afkomstig van het waterroten, behandeld totdat het chemisch zuurstofverbruik (COD) of de totale hoeveelheid aan koolstof gereduceerd is met een bepaald percentage (hennepvezel: min. 75 % / vlas en andere bastvezels: min. 95 %). Bij stoomroten moet de afvalwaterbehandeling voldoende bevredigend zijn (~ volgens de Zweedse milieunormen).

11.5.3.2

Andere milieucriteria

Eén van de belangrijkste criteria is het verbod op genetisch gemodifieerde organismen (ggo‟s). Zowel in de voeding voor dieren (bv. schapen voor wolproductie) als voor planten (bv. katoenplant, vlasplant, …).

11.5.4

Sociale criteria

Sociale gerechtigheid en sociale rechten zijn een wezenlijk deel van de KRAV-eisen. Personen in het bezit van een KRAV-licentie hebben een schriftelijk beleid omtrent sociale gerechtigheid. Ondernemers met minder dan 10 arbeiders in dienst of die onder een staatssysteem, dat toeziet op de naleving van sociale regels, opereren, zijn vrijgesteld van een sociaal beleid. Deze sociale regels zijn o.a.: -

verbod op gedwongen arbeid; geen discriminatie; tewerkgestelde kinderen de gelegenheid geven op basisonderwijs; personeel en mede-contractanten hebben het recht zich aan te sluiten bij een vakbond en om collectieve afspraken te sluiten;

In geval van sociale onrechtvaardigheid of schending van de mensenrechten, worden de producten niet langer gecertificeerd.

69

12

Naturland

Figuur 12.1 - Naturland

12.1 Beschrijving Naturland werd gesticht in 1982 en is een Duitse organisatie voor biologische landbouw met hoofdzetel in Gräfelfing nabij München. Momenteel is Naturland één van werelds opmerkelijkste organisaties in het promoten van biologische landbouw omdat het nieuwe deuren opent naar nieuwe concepten als biologisch bosmanagement en biologische watercultuur. [11] Op dit ogenblik verstrekt Naturland normen over de volgende onderwerpen: -

productie; houden van bijen; watercultuur; bosbeheer; visserij; verwerking; textiel; en cosmetische producten.

12.2 Beheer van het label Het label Naturland is eigendom van de Duitse vereniging voor biologische landbouw, Naturland. De activiteiten van de vereniging worden gecontroleerd op regelmatige basis overeenkomstig de normen van IFOAM, EN 45011 – ISO 65 of NOP en door internationaal erkende onafhankelijke private of regeringsorganisaties als IOAS, DAP en USDA.

70

12.3 Certificatie, controle en regels Om in aanmerking te komen voor certificatie dienen de normen van Naturland te worden gerespecteerd, waarbij ecologische landbouw hoog in het vaandel wordt gedragen. Eens per jaar gebeurt er een onaangekondigde inspectie van de boerderij of plantage. Aanvullend worden er stalen genomen van inkomende of afgewerkte goederen. Het aantal stalen is afhankelijk van het productievolume en de vereisten van Naturland. De analysekosten zijn voor rekening van de textielfabrikant. Naturland heeft een samenwerkingsakkoord met de volgende vier inspectie-organen: -

BCS-Öko-Garantie GmbH IMO Institute of Marketecologie Lacon GmbH Ökop-Zertifizierungsgesellschaft GmbH

Naturland beschikt over een certificatiecomité die de eindbeslissing heeft voor het toekennen van een certificaat aan de landbouwer of bedrijf, die producten vervaardigd overeenkomstig de normen van Naturland. In het beslissingscomité zetelen 20 leden die verschillende beroepscategorieën vertegenwoordigen zoals wetenschap en onderzoek, productie, verwerking en consumentenbescherming. Op die manier participeren verschillende groepen van belanghebbenden in de eindbeslissing voor het verstrekken van een Naturland-certificaat. Het al dan niet verstrekken van het certificaat hangt af van de resultaten en opmerkingen uit het inspectierapport. Indien de productie niet conform is met de normen van Naturland kan het gebruiksrecht van het Naturlandlogo worden ingetrokken. Om het jaar krijgt het landbouwbedrijf een nieuw certificaat, waardoor het bedrijf goederen produceert conform de vooropgestelde normen. Tenslotte dient het bedrijf een kwaliteitsmanagementsysteem (ISO 9001) op te starten dat de volledige productieketen omvat (vanaf productie van natuurlijke textielvezels, elke productiestap tot het finaal product). Op die manier wordt elke stap van het productieproces in kaart gebracht en vormt dit de basis voor certificatie door Naturland. Bij elke wijziging van leverancier, productieproces, hulpmiddelen, … dient Naturland op de hoogte te worden gebracht. Vervolgens moet Naturland de toestemming geven voor elke nieuwe wijziging. Wat betreft labelling, moet het label het percentage natuurlijke textielvezels weergeven waaruit het product is vervaardigd. Het is tevens onmogelijk om producten te labellen waarvan de textielvezels afkomstig zijn van een landbouwbedrijf dat in omschakeling is naar biologische teelt.

71

12.4 Criteria De ontwikkeling van normen en hun praktische invoering is de sleutel van elke biologische landbouwvereniging. De kern van alle Naturlandnormen is hun duurzaam management, natuurbehoud en klimaatbescherming waarbij aandacht wordt besteed aan aarde, lucht, water en consumentenbescherming. De normen van Naturland bestaan reeds vóór het inwerkingtreden van de EUreglementering omtrent biologische landbouw. Vandaag de dag zijn de normen van Naturland in voortdurende ontwikkeling. Er zijn reeds Naturland-normen geschreven rond biologische watercultuur en biologische cosmetica, terwijl hiervoor geen normering terug te vinden is in de EU-reglementering omtrent biologische landbouw. De criteria voor textiel zijn van toepassing op alle natuurlijke textielvezels (naaigarens, stoffen en kledij) en zijn bedoeld voor het garanderen van een hoge biologische kwaliteit voor het te certificeren product dat voldoet aan een milieuvriendelijk en sociaal verantwoord productieproces. In eerste instantie dient te worden voldaan aan de EEGreglementering (No 2092/91) inzake biologische teelt.

12.4.1

Milieucriteria

Alle natuurlijke textielvezels komen in aanmerking voor het vervaardigen van textielproducten. Minstens 95 % van het eindproduct moet uit natuurlijke textielvezels vervaardigd zijn met uitzondering van knopen, gespen en ritsen. Sommige accessoires vervaardigd uit PVC/PU zijn verboden en metalen knopen mogen geen nikkel noch chroom bevatten. Andere geldende normen zijn geformuleerd voor … -

-

naaigaren: natuurlijke en synthetische garens zijn toegestaan; borduurgaren: uitsluitend natuurlijke garens zijn toegestaan; elastieken garens: max. 50 gewichts-% van synthetische componenten als PA en Pes zijn toegestaan; voeringstoffen en binnenzakken: enkel natuurlijke textielvezels zijn veroorloofd; veter: natuurlijke vezels. Wat betreft ondergoed, koorden en kanten boorden mogen 5 % spandex bevatten; schoudervullingen: van natuurlijke textielvezels; knopen en gespen: van hernieuwbare grondstoffen en metaal. Metalen knopen dienen vrij te zijn van chroom en nikkel. ritssluitingen: de band moet van natuurlijke textielvezels vervaardigd zijn en de tanden van metaal. De rits kan desnoods uit PES vervaardigd zijn, maar het gebruik van PVC is uitgesloten. labels en inzetstukken: van natuurlijke textielvezels; naadbindingen en riemen: van natuurlijke vezels. Naadbindingen mogen 5 % spandex bevatten. Omzoomboorden (zelfkanten) mogen van PES vervaardigd zijn. 72

Inzake hulpmiddelen in het productieproces zoals bijvoorbeeld kleurstoffen, dienen de Duitse DIN veiligheidsnormen in acht te worden genomen. Bij de voorbehandeling, kleuren en finishing dient het afvalwater behandeld te worden in een zuiveringsstation. Minstens om de drie maand moeten er waterstalen worden genomen om de werking van het afvalwaterzuiveringstation te verifiëren. Naturland heeft enkele basisvereisten geformuleerd omtrent kleurstoffen en hulpmiddelen in het textielgebeuren. Sommige parameters als orale toxiciteit, watertoxiciteit (bacteriën, vis, algen en plankton), graad van degradeerbaarheid en bio-accumulerende stoffen moeten aan bepaalde criteria voldoen. Bijvoorbeeld: Parameter: watertoxiciteit - LC50 en EC50 > 1 mg/kg voor bacteriën, vis, … Bij het sterken van de kettinggarens zijn zetmeel(derivaten) en andere natuurlijke sterkmiddelen toegestaan. CMC (carboxymethylcellulose) en PVA (polyvinylalcohol) mogen enkel gebruikt worden in combinatie met natuurlijke stoffen voor maximum 25 %. Sommige verwerkingsmiddelen zijn verboden en moeten geweerd worden uit het productieproces. Dit zijn verzwaringsmiddelen, zware metalen (uitz. ijzer), fluorcarbonaten, gehalogeneerde solventen en plastics (bvb. PVC), complexeermiddelen en actieve detergenten (bvb. EDTA, DTPA, APEOs, LAS, α-MES), formaldehyde, (chloro)phenolen, genetisch gemodifieerde enzymes, sommige carcinogene azokleurstoffen en AOX (tot max. 3 % in kleurstoffen). Het bleken van textiel mag enkel gebeuren met behulp van waterstofperoxide (H2O2).

12.4.2

Sociale criteria

De sociale normen van Naturland formuleren regels omtrent arbeiders die werken en leven in gecertificeerde landbouwbedrijven van Naturland. In eerste plaats dienen de basisrechten voor de mensen gerespecteerd te worden overeenkomstig de regels vastgelegd door het ILO en de conventie van de Verenigde Naties voor kinderrechten. Indien een schending van de mensenrechten opduikt, wordt het landbouwbedrijf niet langer gecertificeerd door Naturland. Andere sociale criteria die geformuleerd worden in de normen van Naturland zijn: - verbod op gedwongen arbeid - vrijheid van vereniging, toegang tot handelsverenigingen en collectieve onderhandelingen - geen discriminatie op basis van ras, huidskleur, geloofsovertuiging of politieke mening - verbod op kinderarbeid: kinderen mogen op boerderijen werken van hun eigen familie of aanpalende boerderij op voorwaarde dat: 73

o o o

-

het werk niet gevaarlijk is voor de gezondheid en veiligheid van de kinderen het werk de educatieve noch de morele, sociale en fysieke ontwikkeling van het kind in gevaar brengt de kinderen onder toezicht staan van volwassenen tijdens het werk of toelating hebben van een ouder of voogd

gezondheid en veiligheid: de arbeiders, bedienden en hun families moeten toegang hebben tot drinkwater, voeding, accommodatie en medische zorg. Bij een tewerkstelling van meer dan 10 arbeiders moet er een beleid omtrent veiligheid op het werk worden opgesteld.

Andere criteria: werkuren, vergoedingen, gelijke behandeling, sociale voordelen en professionele opleiding.

74

In volgend hoofdstuk worden de ecolabels besproken voor textielproducten, die hun oorsprong vinden in Europa en eveneens op de Europese markt aanwezig zijn.

75

13

EKO Sustainable Textile

Figuur 13.1 - EKO Sustainable Textile

13.1 Beschrijving Het EKO-label is één van de bekendste labels in de Belgische en Nederlandse voeding- en textielsector. Terwijl de EEG-verordening 2092/91 of de NOP-reglementering van de Verenigde Staten geen eisen stelt aan de verdere verwerking van de natuurlijke textielvezels zoals katoen, zijde, wol en vlas tot stof en kleding, doet het EKO-keurmerk dit wel. [44] Bovendien moet elke verwerkingsstap (spinnen, weven, finishing, wassen, …) in het productieproces van het textielwezen aan bepaalde criteria voldoen die verder in dit hoofdstuk worden besproken. Op de textielmarkt prijkt het EKO-label vandaag de dag op badlinnen, dat o.a. verdeeld worden door Ecolena, een groothandel in ecologisch en fairtrade textiel en op kledij.

13.2 Beheer van het label Het beheer van het ecolabel „EKO Sustainable Textile‟ is in handen van Control Union World Group, dat zijn hoofdzetel heeft in Zwolle (Nederland). De groep is gespecialiseerd in onafhankelijke kwaliteits- en kwantiteitscontroles en certificering van systemen, diensten, processen en producten (voeding en textiel) en dit wereldwijd. Control Union is tevens medestichter van de International Federation of Inspection Agencies.

76

13.3 Certificatie en controle Sinds januari 2006 heeft Skal International, de controle instantie, een naamsverandering ondergaan. Vandaag luidt de nieuwe naam Control Union Certifications. Desondanks blijft de naam van de standaard voor Sustainable Textile onveranderd: Skal International Standards for Sustainable Textile Production. Textielproducten voorzien van het EKO-label worden gecontroleerd door Control Union Certifications in opdracht van de overheid. Deze instantie verzorgt de controle en toezicht op het bedrijf zodat de EKO-eisen ingevuld worden. Toezicht op de naleving van de EKOregels gebeurt door inspectie, certificatie en het opleggen van sancties bij overtredingen. Eens het productieproces van een textielbedrijf aan wettelijke voorschriften voldoet, mag het eindproduct biologisch genoemd worden. Wanneer een bedrijf zich wil laten certificeren, moet het rekenen op een jaarlijkse kost van ongeveer 1 000 €. De geldigheid van het certificaat is telkens een jaar en na elke positieve (jaarlijkse) audit wordt het certificaat automatisch verlengd.

13.4 Regels en procedure De procedure voor het bekomen van het EKO-keurmerk verloopt langs verschillende stappen. Een eerste stap is contact opnemen met Skal voor het ontvangen van de nodige documentatie. Vervolgens kan een aanmeldingsformulier ingevuld en verzonden worden naar Skal samen met een uittreksel van de inschrijving bij de Kamer van Koophandel. Bij deze stap is een aansluitingsbijdrage verschuldigd. Na ontvangst van het aanmeldingsformulier en de aansluitingsbijdrage verstrekt Skal een aansluitingsbevestiging. Op dit moment is het textielbedrijf geregistreerd en kan een omschakeling naar biologische productie aanvangen. Op dit moment is het recht op het gebruik van aanduidingen die verwijzen naar de biologische productiemethode uitgesloten. Eens het textielbedrijf is aangesloten wordt er een toelatingsonderzoek vastgelegd. Tijdens dit onderzoek zal een Skal-inspecteur de bedrijfsite controleren in overeenstemming met de voorwaarden en kunnen er textielstalen worden opgevraagd en getest. Hiervan wordt een inspectierapport opgemaakt en wordt er feedback gegeven over mogelijke veranderingen die nog doorgevoerd moeten worden. Achteraf wordt het rapport beoordeeld en ontvangt het bedrijf of de biologische landbouwers een bevestigingsbrief met de startdatum van de omschakelingsperiode en de datum waarop naar verwachting de eerste producten als biologisch kunnen worden verhandeld. Indien er wordt voldaan aan de voorwaarden, wordt de gemelde activiteit gecertificeerd en blijft het onder toezicht.

77

Is de certificatie een feit, pas dan mag de gecertificeerde activiteit worden uitgevoerd (textielproducten fabriceren, importeren en/of verhandelen met het EKO-label en/of een ecologische verwijzing).

13.5 Criteria De voornaamste grondprincipes van de normen voor textielproductie zijn: -

de normen staan alleen in verband met het verwerken van natuurlijke textielvezels (katoen, vlas, wol en (Chinese) zijde); de vezelverwerking is in overeenkomst met de normen voor milieuvriendelijke productieteelt van de natuurlijke textielvezels; de verwerking en finishing van de textielvezels moet resulteren in een aantoonbare kleinere milieulast die gebruikelijk is in de textielindustrie.

De doelstelling op lange termijn is dat de textielproducten, die voldoen aan de EKOnormen volledig biodegradeerbaar of recycleerbaar worden.

13.5.1

Milieucriteria

13.5.1.1

Grondstoffen

Alle natuurlijke textielvezels en pelsen die gebruikt worden als grondstof (met uitzondering van textielvezels voor naaigarens) moeten voortkomen uit biologische productieteelt die erkend is door Control Union Certifications. Een maximum van 5 gewichts-% (eindproduct) mag van een niet landbouwkundige origine zijn, zoals polyester of elastaan. Zijde als grondstof vereist bijkomstige normen: -

de teelt van moerbeibomen moet voldoen aan de EEG No 2092/91 richtlijnen voor biologische landbouwproducten. de cocons en moerbeibomen moeten afkomstig zijn van een CU-erkende duurzame productiemethode het verwijderen van de sericine is enkel toegelaten met enzymes, water en druk of koken in water met zeep of andere toegelaten detergenten het doden van de zijderups in de cocons mag enkel gebeuren met stoom of hete lucht

78

13.5.1.2

Productiecriteria

Elke verwerkingsstap in het productieproces (spinnen, weven en veredelen) moet voldoen aan bepaalde criteria die voortvloeien uit de EKO-normen. Hierbij volgen enkele voorbeelden: -

-

sterkmiddelen: toegelaten zijn CMC, harsen afgeleid van planten, klei, krijt, paraffine, zetmeel (amylose en amylopectine), sommige zetmeelderivaten, … smeermiddelen (spinproces): oliën en vetten van plantaardige of dierlijke oorsprong of paraffine detergenten (wassen): moeten biologisch afbreekbaar zijn bleekmiddelen: ammoniumzouten, ozon, zwaveldioxide (wol) stabiliseermiddelen (pH-regelaars): magnesiumsilikaat, natriumcarbonaat, … merceriseren: toegelaten zijn NaOH en NH3 voor het merceriseren van katoen kleurstoffen: moeten schriftelijk goedgekeurd worden door Control Union, eveneens de kleurstoffen die niet vermeld staan in de eisenbundel (verboden zijn alvast zware metalen, formaldehyde en azokleurstoffen) verdunningsmiddelen en solventen: toegelaten zijn ureum, natriumsulfide, azijnzuur, … bindmiddelen voor het verfproces

De licentiehouder is er verantwoordelijk voor dat het productieproces in goede banen verloopt en dat de milieu-impact zo laag mogelijk blijft. Hierbij moet aandacht geschonken worden aan:

Afvalstoffen Bij het verwijderen van vaste afvalstoffen en slijk afkomstig van het afvalwaterzuiveringstation zijn volgende handelingen toegelaten: -

hergebruik van het gezuiverde water binnen het bedrijf, ophaling en verwijdering van de afvalstoffen dient te gebeuren door een gespecialiseerde firma, hergebruik door de lokale gemeenschap of door de leveranciers,

Reinigen van de werkvloer Bij het reinigen van de werkvloer, werkruimte (inclusief machines en uitrusting) zijn enkel water, lucht, bezems en enkele detergenten toegestaan.

Afvalwater Afvalwater mag niet geloosd worden zonder voorafgaande afvalwaterbehandeling binnen het bedrijf of door plaatselijke deskundigen. Daarenboven dient het afvalwater worden afgekoeld tot een temperatuur van 30 °C en dient de pH-waarde tussen 6 en 9 te liggen. 79

Textielproducten met het EKO-keurmerk Sustainable Textile verzekert het gebruik van biologische grondstoffen zoals wol, zijde, vlas, hennep en in het bijzonder biologisch katoen. De EU-richtlijn 2092/91 somt de eisen voor de biologische teelt van textielgrondstoffen op zoals: -

verbod op synthetische gewasbeschermingsmiddelen; verbod op genetisch gemodificeerde organismen; kunstmest; …

De katoenteelt vereist grote hoeveelheden water. Opmerkelijk is dat er geen eisen gesteld worden aan herkomst van irrigatiewater voor biologische vezelgewassen. Het afvalwater afkomstig van een productieproces (verfproces) mag niet geloosd worden zonder afvalwaterbehandeling. De afvalwaterbehandeling dient te gebeuren binnen het bedrijf of door een lokale instantie, die waterzuiveringsinstallaties beheert in de buurt van het bedrijf. Technische verwerkingshulpmiddelen en materialen die niet vermeld staan in de normen mogen enkel gebruikt worden na schriftelijke toelating van Control Union.

13.5.2

Sociale criteria

Elk bedrijf in de productieketen moet de sociale aspecten, verbonden aan het ecolabel en gebaseerd op de lokale wetgeving, in acht nemen. Bovendien moet het bedrijf voldoen aan de minimale vereisten: -

geen werknemers jonger dan 16 jaar; voldoende en gepaste verlichting op de werkvloer; goede ventilatie en geen stoffige ruimtes; sanitaire voorzieningen voor arbeiders; minimum basislonen; en middagpauze.

Hoewel er in de sociale normen niet verwezen wordt naar een sociaal productlabel als SA 8000, is het moeilijk te achterhalen of deze sociale criteria ingevuld worden en zijn de minimale vereisten een peulschil in vergelijking met andere gedragcodes in de kledingsindustrie.

80

14

GOTS - Global Organic Textile Standard

Figuur 14.1 - Global Organic Textile Standard

14.1 Beschrijving De Global Organic Textile Standard is een volledig vrijwillige biologische standaard die het vroegere label, EKO Sustainable Textile label, vervangt. Alle informatie over het GOTSlabel kan worden geraadpleegd op http://certification.controlunion.com. GOTS werd in augustus 2002 (Düsseldorf) opgericht door een internationale werkgroep (IWG1) van vier verschillende organisaties: -

International Association Natural Textile Industry (IVN), Duitsland Soil Association (SA), Engeland Organic Trade Association (OTA), Verenigde Staten van Amerika Japan Organic Cotton Association (JOCA), Japan

Het doel van het initiatief was het verenigen van verschillende bestaande (ontwerp)normen die verwarring veroorzaakten bij marktdeelnemers en consumenten. De bestaande normen waren vaak een obstakel voor vrije internationale handel voor biologisch textiel. Momenteel is GOTS één van de meest erkende standaarden in vergelijking met andere biologische textielstandaarden, die bijna alle criteria in beschouwing neemt. Het doel van de standaard is het formuleren van eisen om „het biologisch zijn‟ van textielproducten te verzekeren. Dit gebeurt reeds in het beginstadium waarbij de grondstoffen geoogst worden. Milieu- en sociaalrelevante criteria waken over de verantwoorde textielproducten die gelabeld worden om op die manier een geloofwaardige zekerheid te bieden aan de eindconsument. De GOTS-standaard voor natuurlijke textielproducten slaat niet enkel op de productie. De standaard houdt ook rekening met de verschillende individuele bewerkingen, verpakking, 1

IWG: International Working Group on GOTS (leden: IVN, JOCA, OTA, SA) 81

labelling, export, import en de distributie van alle natuurlijke textielvezels. De normen houden evengoed rekening met het eindproduct als met de textielvezels, garens en stoffen en focust zich enkel op de verplichte criteria. Vandaag zijn er meer dan 800 bedrijven die participeren in het controle- en certificatiesysteem van GOTS. De GOTS-standaard heeft een goede kans om wereldwijd dé standaard te worden voor organisch textiel. [45]

14.2 Beheer van het label Het GOTS-label wordt beheerd door één van de vier organisaties die de internationale werkgroep voor het GOTS label hebben opgericht, namelijk de International Association Natural Textile Industry (IVN) met hoofdkantoor in Duitsland. Deze organisatie is een internationale groep van bedrijven die gespecialiseerd is in onafhankelijke inspecties, toezicht en certificatie van allerlei goederen. De organisatie beschikt tevens over een internationaal netwerk van kantoren, laboratoria en geaccrediteerde vertegenwoordigers in Argentinië, Brazilië, India, Nederland, Rusland, Verenigde Staten van Amerika, enz. en voeren een hele resem analyses uit binnen de traditionele en biologische landbouwsector (Demeter, KRAV, Naturland, …), voedingsector, textielsector (EKO, GOTS en Organic Exchange), bosbouw (FSC), kwaliteitsmanagementsystemen (ISO 9001), …

14.3 Certificatie en controle De certificatie wordt uitgevoerd door een tak van de Control Union Work Group, namelijk Control Union Certifications. Control Union Work Group is een internationale groep van bedrijven die gespecialiseerd is in onafhankelijke inspecties, toezicht en certificatie van allerlei goederen. Voor de textielsector zijn ze alvast geaccrediteerd om de Global Organic Textile Standard (GOTS) en het Organic Exchange (OE) label te certificeren. De certificatie en controle van GOTS geschiedt aan de hand van een tweedelig kwaliteitsysteem. Enerzijds wordt er een on-site audit uitgevoerd, anderzijds worden er testen afgenomen. Tijdens de audit of testcontroles wordt de naleving van de verschillende criteria gecontroleerd. Bij de naleving van de sociale criteria worden bijvoorbeeld gesprekken gevoerd met arbeiders en het management. Het IWG beschikt tevens over een technische commissie die voorgezeten wordt door een technisch directeur. De technisch directeur wordt bijgestaan door een textielexpert, die benoemd is door elk lid van het IWG.

82

De technische commissie buigt zich over: -

algemene herzieningen van de normen; controle op geaccrediteerde certificeerders zodat deze de GOTS-normen afnhankelijk en consequent interpreteren; controle op gecertificeerde bedrijven en producten betreffende de naleving van GOTS.

Vandaag de dag zijn twee bedrijven in België GOTS-gecertificeerd, namelijk The Cotton Group (B&C Collection) en weverij Jules Clarysse (Pittem, West-Vlaanderen).

14.4 Regels en procedure Wanneer bedrijven een aanvraag voor GOTS certificering willen doen, moeten ze een applicatieformulier invullen en deze terugsturen naar Control Union Certifications. Het formulier moet informatie verschaffen over het label waarvoor het bedrijf zich wenst te certificeren (GOTS of Organic Exchange), de adresgegevens, een beschrijving van de producten die men wenst te certificeren, een beschrijving van de productieprocessen en de locatie van de productie- en verwerkingseenheden, informatie verschaffen over voormalige projectregistraties of inspecties, … Elke licentiehouder moet een vergoeding betalen om deel te nemen in het GOTSprogramma (100 €/bedrijfsinspectie) en een bijkomende vergoeding voor het gebruik van het GOTS-logo (200 €/product). Deze prijzen zijn geldig tot eind 2008. Een vermindering voor de helft van de vergoeding wordt doorgevoerd als het te certificeren bedrijf lid is van een organisatie die aangesloten is bij het IWG.

83

14.5 Criteria De GOTS focust enkel op verplichte normen. De standaard is geldig voor zowel textielvezels, garens, stoffen als voor kledij en bewaakt de verschillende productieprocessen, verpakking, ex- en import en distributie van alle natuurlijke textielvezels. Er zijn echter geen criteria voor lederproducten.

14.5.1

Milieucriteria

14.5.1.1

Criteria voor vezelproductie

In vergelijking met het NaturTextil-label van IVN wordt er bij GOTS een gelijkaardige labelclassificatie voorzien. Textielproducten met het „Global Organic Textile Standard‟-label wordt geclassificeerd in twee categorieën: -

organisch of organisch in conversie (van gangbaar naar organisch); vervaardigd met x % organische materialen of vervaardigd met x % organische materialen in conversie

Tabel 14.1 - labelclassificatie GOTS

Biologisch Biologisch in conversie

Labelclassificatie Vervaardigd met x % biologisch Vervaardigd met x % biologisch in conversie

Bijkomende sleutelcriteria voor de vezelproductie zijn: -

biologische certificatie op basis van erkende (inter)nationale normen (bv. EEC 2092/91, USDA, NOP en JAS); certificatie van textielvezels van biologische conversie is mogelijk met bijkomende beperkingen; certificeerder dient internationaal erkend te zijn volgens ISO 65 en/of geaccrediteerd door IFOAM;

14.5.1.2

Productiecriteria

Om het GOTS-certificaat binnen te halen moeten in eerste plaats enkele chemicaliën uit het productieproces geweerd worden. Volgende chemische producten zijn verboden: aromatische solventen, (chloro-)phenolen, complexeermiddelen (EDTA, …), formaldehyde, GGO‟s en zijn derivaten, fungiciden en biociden, gehalogeneerde solventen, zware metalen, fluorocarbonen, quarternaire ammoniumcomponenten, …

84

Een greep uit de algemene GOTS-normen … -

-

tijdens elke productieproces moeten de biologische textielvezels gescheiden zijn van de conventioneel gebruikte textielvezels; alle chemische input, zoals kleurstoffen, hulpstoffen en proceschemicaliën moeten beoordeeld worden en voldoen aan de basisvereisten van toxiciteit (R-zinnen) en biodegradeerbaarheid; beperkingen voor accessoires (bv. geen PVC, nikkel of chroom, geen inleggingen op basis van kunststof); het afvalwater van alle natte proceseenheden moet behandeld worden in een functioneel afvalwaterzuiveringstation; toeleveranciers van kleurstoffen (bv. Hunstman (voordien Ciba), Dystar, BASF, …) moeten over het GOTS-certificaat beschikken;

Naast de algemene vereisten worden sommige specifieke eisen vooropgesteld voor elke textielbewerking: -

-

-

-

tijdens het spinnen zijn enkel paraffine, paraffine-oliën en stoffen afgeleid van natuurlijke grondstoffen toegelaten; tijdens het sterken zijn zetmeel(derivaten), andere natuurlijke stoffen en carboxymethylecllulose(CMC) toegelaten, voor andere sterkmiddelen als polyvinylalcohol (PVA) en polyacrylaat (PAC) zijn er percentages opgelegd; tijdens productie van vezelvliesstoffen mag geen chemische of thermische versteviging uitgevoerd worden; tijdens natte nabehandelingsprocessen zijn sommige zaken toegelaten en andere behandelingen verboden o toegelaten: bleken op basis van waterstofperoxide, mechanische en thermische behandelingen, mercerisering en optische bleekmiddelen die aan bepaalde criteria voldoen, GMO-vrije enzymes voor ontsterken o verboden: ammoniakbehandeling (uitz. voorwassen van wol) en chloreren van wol tijdens het verfproces (kleurstoffen op pigmenten) zijn aromatische solventen en azokleurstoffen die kankerverwekkende aminen bevatten verboden; tijdens de finishing zijn brandwerende producten toegelaten als deze ook toegelaten zijn in het land waar de brandwerende textielproducten verkocht worden; …

85

14.5.1.3

Criteria voor het eindproduct

Het vervaardigd textielproduct wordt op het einde van het productieproces aan enkele testen onderworpen. Enerzijds worden technische kwaliteitsparameters uitgevoerd (droge en natte wrijfechtheid, zweetechtheid, lichtechtheid, krimpwaarde bij nat en droog, speekselechtheid en wasechtheid). Anderzijds worden resten (chlorophenolen, aminen, AOX, formaldehyde, pH-waarde, zware metalen, …) in biologisch textiel en accessoires gemeten en gecheckt aan de hand van een lijst met grenswaarden.

14.5.2

Sociale criteria

De sociale criteria, verbonden aan het GOTS-label, zijn verplicht voor alle verwerkers/onderaannemers en zijn gebaseerd op de normen van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO).

86

15

GUT

Figuur 15.1 - GUT

15.1 Beschrijving De tapijtproductie is/was één van de grootste economische sectoren in België, waarin Vlaanderen een voorname rol speelt als grootste tapijtfabrikant ter wereld en zelfs groter is/was dan zijn twee concurrenten samen, namelijk Groot-Brittannië en Duitsland. 75 % van de Europese tapijtproducenten beschikt over een exclusief ecolabel voor tapijten, namelijk het GUT-label. Het GUT-label werd boven de doopvont gehouden op 4 december 1990 in Aken (Duitsland) door enkele Europese tapijtfabrikanten. Het doel van het label is een milieuvriendelijke productie bewerkstellingen en de bescherming van de consument te vrijwaren op elk moment in de levenscyclus van een tapijt. De Europese samenwerking van concurrerende tapijtfabrikanten stond niet alleen aan de wieg van het project. De chemische industrie, wolproducenten en textielverenigingen als CEFIC, EATP, Wools of New Zealand en EPDLA werden nauw betrokken bij het hele gebeuren. [63] Vanaf het beginstadium tot het verwijderen van het tapijt (levenscyclus van het tapijt) garandeert GUT naast de milieuvriendelijke productie ook de bescherming van de consument. -

-

-

Milieuvriendelijke productie o Men bepaalt milieucriteria voor de keuze van de grondstoffen en productieprocessen Milieuvriendelijke installatie o GUT selecteert en beveelt lijmen aan met een beperkte uitstoot, of alternatieve plaatsingssystemen Milieuvriendelijke afvalverwerking en recycling o GUT stimuleert milieuvriendelijke afvalverwerking en recyclingoplossingen Comfortabele tapijten in het dagelijkse leven

87

Tapijten krijgen een certificaat mee, dat er geen giftige bestanddelen, uitstoten of geuren worden afgescheiden. GUT bekommert zich tevens om de hygiënische aspecten. Om in aanmerking te komen voor het GUT-label moet de tapijtfabrikant enkele doelstellingen voorop stellen. Op het productieniveau zijn het gebruik van onverdachte grondstoffen, minder verontreiniging van het afvalwater, minimale emissie in de lucht, lager energieverbruik en minder afval de aandachtspunten. Hiervoor is in eerste instantie een efficiënt beheer van natuurlijke bronnen, grondstoffen en productieafval gewenst, gevolgd door controle en beperking van uitstoten van schadelijke stoffen in de lucht, waterverbruik en –vervuiling en energieverbruik. Daarnaast zijn er enkele producten, zoals koolwaterstoffen, PCP, methanol, zware metalen, … die uit het productieproces moeten geweerd worden, zodanig dat het eindproduct geen schadelijke stoffen of emissies (foaming) uitstoot. Tenslotte moet het eindproduct een neutrale geur afgeven en moet het zonder problemen te verwijderen zijn op het einde van de levensduur.

15.2 Certificatie en controle Tapijten met het GUT-label zijn op milieuvriendelijke wijze geproduceerd die elk gezondheidsrisico uitsluit. Het voldoen aan de vooropgestelde criteria van het ecolabel wordt gegarandeerd door enkele testen, die onderverdeeld zijn in: -

test op schadelijke stoffen; test op emissies; geurtest.

Jaarlijks worden deze controletesten uitgevoerd door onafhankelijke testinstituten zoals het Duitse TFI, het Belgische Centexbel of het Oostenrijkse ÖTI. Deze testen gebeuren niet enkel op de werkvloer van de tapijtfabrikant, maar eveneens op verschillende verkooppunten. De certificatiekosten voor het GUT-label bedragen volgens recente gegevens (28 april 2009) 150 €. Daarnaast dient er een bedrag van 950 € betaald te worden per kwaliteit die getest wordt (dit dient op 10 % van de GUT-producten te gebeuren). Tenslotte wordt er elk jaar een lidmaatschap aangerekend, dat afhankelijk is van de omzet van het bedrijf.

88

15.3 Criteria 15.3.1

Controle op schadelijke stoffen

Bij de productie van vasttapijt met het GUT-label is het gebruik van sommige stoffen niet toegelaten. De aanwezigheid van mogelijke stoffen wordt achterhaald met behulp van klassieke chemische analyses. Verboden stoffen zijn o.a. verfversnellers, enkele azokleurstoffen, hoogvluchtige chloorfluorkoolwaterstoffen (CFK‟s), … Naast het verbod op het gebruik van sommige stoffen zijn er enkele gevaarlijke stoffen, die niet vastgesteld mogen worden bij testen op schadelijke stoffen, o.a. PCP (pentachloorfenol), formaldehyde, vinylchloride, vinylacetaat, benzeen en VOS. Tapijt met meer dan 50 % wol ondergaat daarenboven bijkomende testen. Daar wol gevoelig is voor motten (de wol kan aangevreten worden door larven van de tapijtmot) zijn er enkele criteria hieraan verbonden. In eerste instantie moeten wollen tapijten behandeld zijn tegen motten, waarbij een maximumhoeveelheid van de actieve stoffen permethrin of sulcofuron toegelaten is. Daarnaast wordt er aandacht geschonken aan de toegelaten behandelingsmethodes -

15.3.2

verfbadtoepassing, continu proces, schuimtoepassing, spray overeenkomstig het autoclaafproces

Controle op emissie

In de tapijtsector worden vluchtige organische stoffen (VOS) veelvuldig gebruikt (kleurstoffen, impregantie, back-coating, reiniging, …). Hierdoor kan een tapijt na enige tijd VOS uitstoten. Volledig afgewerkte tapijten worden om die reden onderworpen aan een 3 dagen testkameronderzoek, waarbij emissies van stoffen en VOS (vluchtige organische verbindingen) worden gecontroleerd. Zo komen bijvoorbeeld stoffen vrij bij een warmtebehandeling van een tapijt. De strenge grenswaarden, opgenomen in de GUT-criteria, mogen tijdens de test niet worden overschreden.

89

15.3.3

Controle op geur

Elk nieuw afgewerkt tapijt geeft een typische geur af (waarneembare geur van het interieur van een nieuwe wagen). In sommige gevallen is dit een aangename geur, wat niet wil zeggen dat dit onschadelijk is voor de gezondheid van de consument. De geur van een tapijt kan beoordeeld worden volgens een Zwitserse standaard (SNV 195651), waarbij minstens 7 opgeleide personen een individuele quotatie geven aan de waargenomen geur. Geurcontroles kunnen eveneens worden uitgevoerd door „elektrische neuzen‟.

15.3.4

Controle door consumenten

Opmerkelijk voor het GUT-label is dat de consument zelf een controle kan uitvoeren op een tapijt. Elk tapijt dat voldoet aan de GUT-normen krijgt een GUT-licentienummer, dat vermeld wordt op het label als bewijs dat het tapijt getest is in een erkend testlaboratorium.

Figuur 15.2 – GUT-licentienummer

Het licentienummer kan worden ingegeven op een website http://193.201.162.104/nl/frames_3_4.htm. Hierdoor is de consument verzekerd dat het tapijt aan de vooropgestelde GUT-eisen voldoet.

90

16

Made in Green

Figuur 16.1 - Made in Green

16.1 Beschrijving Het geregistreerd ecolabel „Made in Green‟ (www.madeingreen.com) werd ontwikkeld door El Instituto Technológico Textil de Alcoy (AITEX) in Alcoy (Valencia, Spanje) en in 2006 op de markt gebracht. Het Spaanse label wordt uitsluitend gebruikt voor textielproducten die geen schadelijke stoffen bevatten die nadelig kunnen zijn voor de gezondheid of het milieu. [41] Made in Green is met voorsprong een bijzonder label omdat het verschillende labels combineert en garant staat voor drie belangrijke kenmerken: -

gezond : vrij van schadelijke stoffen; ecologisch : respect voor het milieu; sociaal verantwoord : respect voor mensenrechten.

Deze drie kenmerken zijn elk op hun beurt gebaseerd op bestaande certificaten of labels, en worden in de volgende hoofdstukken besproken.

91

16.2 Beheer van het label Aitex is een non-profit organisatie, die onderzoek uitvoert in de textielsector (vergelijkbaar met Centexbel in België) en is eigenaar van het label Made in Green in 25 landen van de Europese Unie.

16.3 Certificatie en controle De certificatie en controle van het ecolabel „Made in Green‟ gebeurt door middel van audits en gebeurt in Spanje door Aitex. De organisatie is verantwoordelijk dat het uitvoeren van de certificatie van gelabelde producten in goede banen verloopt. In andere landen worden instituten erkend om de controle en certificatie uit te voeren. In België is Centexbel geaccrediteerd voor het verstrekken van het certificaat en in het Verenigd Koninkrijk ligt de bevoegdheid bij de Britisch Textile Technology Group (BTTG). De kosten voor certificatie bedragen momenteel 2 060 euro (april 2009).

16.4 Criteria Om het „Made in Green‟ label op een textielproduct te krijgen moeten bepaalde criteria op het vlak van gezondheid, ecologie en sociaal engagement worden ingevuld.

16.4.1

Gezondheid

Een eerste vereiste voor het gebruik van het „Made in Green‟ label is de afwezigheid van schadelijke stoffen in een textielproduct, die een impact kunnen hebben op de gezondheid van de consument. Deze vereiste wordt ingelost met het Öko-Tex 100 label, die eerder is besproken in dit thesisschrift (zie hoofdstuk 18, p. 104). Het Öko-Tex 100 ecolabel verzekert dat het textielproduct getest is op schadelijke stoffen en dus niet schadelijk is voor de gezondheid.

16.4.2

Milieucriteria

Een tweede vereiste dat het Made in Green label stelt, is de aanwezigheid van een milieumanagementsysteem in het bedrijf waar het textielproduct vervaardigd wordt. Deze vereiste kan ingewilligd worden door een keuze te maken uit milieumanagementsystemen als ISO 14000, Europees Milieubeheer- en Auditsysteem, Öeko-Tex 1000 of een gelijkwaardig gecertificeerd milieumanagementsysteem. Een ander vereiste binnen de

92

milieucriteria is dat alle productiestappen, vanaf de spinnerij, moeten beschikken over een gecertificeerd milieuzorgsysteem.

16.4.2.1

ISO 14000

ISO 14000 en ISO 14001 worden in het dagelijks gebruik weleens door elkaar genoemd. Hebben we het over een milieuzorgsysteem dan staan de eisen waaraan zo‟n managementsysteem moet voldoen formeel in ISO 14001 en dit is daarmee ook de enige norm van de groep waarmee een milieuzorgsysteem gecertificeerd kan worden. ISO 14001 is één van de normen van de ISO 14000 serie en is voornamelijk gericht op milieumanagement: wat doet de organisatie om de door haar activiteiten veroorzaakte schadelijke effecten op de omgeving te beperken en continu te verbeteren. Het is trouwens een norm die wereldwijd toegepast wordt om milieuzorgsystemen op te zetten en te certificeren (cfr. ISO 9001 ~ kwaliteit). De norm is in 1996 uitgebracht door de International Organization for Standardization (ISO) en vervolgens door het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN), in overleg met het Belgisch Instituut voor Normalisatie (BIN), vertaald. Een milieuzorgsysteem wordt beschouwd als een onderdeel van het gangbare managementsysteem en richt zich in eerste instantie op het beheersen en verbeteren van prestaties op milieuvlak. Met een milieuzorgsysteem wordt structureel aandacht besteed aan milieu in de bedrijfsvoering: -

voldoen aan wet- en regelgeving (~ Vlaremwetgeving) en het beheersen van milieurisico‟s; streven naar een permanente verbetering van de milieuprestaties van de organisatie.

Waarom een milieuzorgsysteem? Met behulp van een milieuzorgsysteem kunnen de milieueffecten (milieurisico‟s) van de bedrijfsvoering beheerst en verminderd worden. Hierdoor kan men besparen op bedrijfskosten (energie, water en grondstoffen). Met een milieuzorgsysteem kan een organisatie zich onderscheiden van concurrenten en kan de relatie met externe partijen, zoals omwonenden en overheid, aanzienlijk verbeteren. [28]

16.4.2.2

EMAS (Europees Milieubeheer en –AuditSysteem)

In de Europese Unie bestaat ook “EMAS” dat gebaseerd is op de Verordening (EG) nr. 762/2001 van het Europees Parlement en de Raad van 19 maart 2001 inzake de vrijwillige deelneming van organisaties aan een communautair milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS).

93

EMAS is gebaseerd op ISO 14001, maar legt enkele extra eisen op en is louter beperkt tot de landen van de Europese Unie. In dit verificatiesysteem wordt onderscheid gemaakt tussen certificatie en verificatie. Certificatie heeft betrekking op de beoordeling of een milieuzorgsysteem voldoet aan de ISO 14001-norm en verificatie op de beoordelingen die in het kader van de EMAS-verordening plaatsvinden. [28] Om aan de eisen uit de EMAS-verordening te voldoen, kan men opteren voor twee mogelijkheden. Een eerste mogelijkheid, en de meest voor de hand liggende, is het gebruik van het ISO 14001-certificaat als basis. Als aanvulling op ISO 14001 kunnen de aanvullende eisen voor het systeem door het bedrijf worden uitgevoerd en/of ingevoerd. Een tweede mogelijkheid is rechtstreeks voldoen aan de eisen uit de EMAS-verordening. De doelstelling van het milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS) is de milieuresultaten van de organisaties van alle sectoren te verbeteren via: -

16.4.3

de vaststelling en toepassing door die organisaties van milieubeheersystemen, zoals omschreven in bijlage I bij deze verordening; het stelselmatig, objectief en periodiek beoordelen van de prestaties van dergelijke systemen; de opleiding en actieve deelname van het personeel van de organisaties; de voorlichting van het publiek en de andere belanghebbenden (dit laatste punt onderscheidt trouwens EMAS van de andere milieubeheersystemen).

Sociale criteria

Textielproducten met het Made in Green label zijn vervaardigd in een bedrijf dat gecertificeerd wordt door een onafhankelijk erkende organisatie. Hierbij is de sociale gedragscode en verantwoordelijkheid van belang. De gedragscode spruit voort uit de Aitex en Centexbel-standaard (CCRS-AITEX en CCRS-Centexbel), die gebaseerd is op de internationale standaard SA 8000. De code somt enkele beginselen en vereisten op die nageleefd moeten worden op de werkvloer van het bedrijf om op die manier de werkomgeving van arbeiders te verbeteren. Enkele van de beginselen is het voeren van een collectief sociaal beleid, officiële structuren en verantwoordelijkheden aangevuld met andere sociale criteria als: -

geen kinderarbeid; geen gedwongen arbeid; correcte werkuren; gezondheid en veiligheid; persoonlijke en collectieve rechten; geen discriminatie; correct vergoedingsysteem. 94

Deze criteria worden bovendien aangevuld met regels uit verklaringen en overeenkomsten uit de universele verklaring van de mensenrechten, VN-verdrag over de rechten van het kind, de CEDAW (the United Convention on the Elimination of all forms of Discrimination aganist Women) en ILO (International Labour Organisation).

95

17

IVN NaturTextil

Figuur 17.1 - IVN NaturTextil (Better)

Figuur 17.2 - IVN NaturTextil (Best)

17.1 Beschrijving Het Duitse label NaturTextil is een initiatief van IVN eV (Internationaler Verband der Naturtextilwirtschaft eV) en werd gelanceerd in het jaar 2000. In feite zijn er drie varianten van het Duitse label, die zich onderscheiden door hun verschillende kleur: een oranje, een blauw en een rood. Het oranje en blauwe label worden gebruikt voor textielproducten die vervaardigd zijn uit onbehandelde natuurlijke textielvezels (katoen, wol, linnen, hennep, …), terwijl het rode label gebruikt wordt om lederproducten te labellen en sinds 2009 certificeerbaar is. Tot op vandaag (februari 2009) is geen enkel lederproduct voorzien van het rode label. [49] Hier zal enkel aandacht besteed worden aan het oranje en het blauwe textiellabel, die geraadpleegd kunnen worden op de website van NaturTextil. Vandaag de dag bevinden de Duitse labels zich voornamelijk op de Europese markt en zijn o.a. terug te vinden in de bio-winkels in Vlaanderen (bv. Bio-planet). Het oranje label is momenteel niet meer te verkrijgen om textielproducten te certificeren, omdat men zich enkel wenst te concentreren op IVN Best. Het oranje label is echter wel nog terug te vinden in de winkelrekken van biokledij en worden verdeeld door een groothandel „Ecolena‟ uit Dendermonde.

96

17.2 Beheer van het label De Duitse labels worden beheerd door de International Association Natural Textile Industry (IVN). Deze vereniging is trouwens één van de vier leden van de internationale werkgroep rond het textiellabel Global Organic Textile Standard (GOTS). De criteria voor het Duitse Best-label zijn wel strenger geformuleerd dan het GOTS-label.

17.3 Procedure, controle en regels De IVN NaturTextil standaarden worden gecertificeerd door IMO (Institute for Marketecology). Dit onderzoekscentrum is gevestigd in Weinfelden (Zwitserland). IMO is één van de eerste en internationaal bekendste agentschappen voor inspectie, certificatie en kwaliteitsonderzoek van milieuvriendelijke producten (o.a. natuurlijke textielvezels, duurzaam bosbeheer en SA 8000). Wanneer een fabrikant zijn textielproducten wenst te certificeren met één van de Duitse labels, zal hij zich in eerste instantie moeten wenden bij IMO. Het aanvraagformulier kan gedownload worden op de IMO website, waarbij de controle-organisatie informatie verstrekt omtrent de richtlijnen voor inspectie, normering, … Eens de aanvraag is ingediend wordt een afspraak gemaakt om de bedrijfssite te controleren. Tijdens het controlebezoek zal de fabrikant alle nodige documenten (o.a. lijst van geproduceerde textielproducten, technische gegevens, lijst van leveranciers, …). Tijdens het bezoek worden er stalen genomen van het product alsook van het verpakkingsmateriaal, waarvan de onderzoeksresultaten verwerkt worden in een inspectierapport. De uiteindelijke certificatie gebeurt op basis van de resultaten uit het inspectierapport. Dit rapport wordt behandeld en gecontroleerd door een certificatiecommissie, die eventueel beslist om bijkomende maatregelen te treffen in het productieproces. De beslissing van de commissie wordt meegedeeld aan de fabrikant. Bij een positieve beslissing wordt een certificaat overhandigd dat geldig is tot de volgende inspectieronde. Verwerkingsbedrijven beginnend bij textielvezelverwerking tot de uiteindelijke kledingsconfectie en eindverpakking alsook importeurs en exporteurs van gelabelde producten overeenkomstig tot deze standaarden, moeten een jaarlijkse inspectiecyclus ondergaan (aansluitend zijn tevens onaangekondigde inspecties mogelijk) en moeten een geldig bedrijfscertificaat kunnen voorleggen. Certificeerders die een certificatie uitvoeren van verwerkings- en fabricagestappen (niveaus) overeenkomstig de standaarden, moeten geaccrediteerd zijn overeenkomstig ISO 65.

97

17.4 Criteria 17.4.1

Milieucriteria

De gebruikte textielvezels (katoen, vlas, zijde, ramee, cashmere, haren, …) moeten afkomstig zijn uit gecontroleerde biologische landbouw of uit een overgangsfase, welke conform geacht wordt door (inter)nationale standaarden. Deze standaarden zijn gecertificeerd door IFOAM-geaccrediteerde of internationale gewaardeerde certificeerders (overeenkomstig ISO 65).

17.4.1.1

Labelclassificatie en materiaalsamenstelling

Op basis van labelclassificatie en materiaalsamenstelling onderscheidt men twee groepen. Een eerste groep valt onder de categorie „ecologisch‟ of „ecologische omschakeling‟, terwijl een andere groep ingedeeld is volgens „gefabriceerd met x % ecologische materialen‟ of „gefabriceerd met x % materialen uit ecologische omschakeling‟. Ecologische omschakeling betekent in deze context dat een traditionele katoenteler zijn land gedurende minimum drie jaar moet bewerken volgens biologische voorschriften (geen gebruik van pesticiden). Daarna kan de katoenteler zijn ruwe katoen beschouwen als biologisch en leveren aan IVN-gecertificeerde textielfabrikanten.

‘Ecologisch’ of ‘Ecologische omschakeling’ Hierin worden textielvezels uit gecertificeerde ecologische landbouw toegelaten, alsook textielvezels uit een omschakelingsfase. 95 % of meer van de gebruikte textielvezels moet uit gecontroleerde biologische landbouw komen of uit een omschakelingsfase van gecontroleerde biologische landbouw.

Gefabriceerd met x % ecologische materialen of gefabriceerd met x % materialen uit ecologische omschakeling Deze categorie omschrijft textielvezels van gecertificeerde ecologische landbouw, alsook textielvezels uit een omschakelingsfase. 70 tot 95 % of meer van de textielvezels moeten uit gecontroleerde biologische landbouw (kbA bzw. kbT) afkomstig zijn of uit een omschakelingsfase van gecontroleerde biologische landbouw komen. Textielproducten met het blauwe label, IVN-Zertfiziert Best, is enkel geschikt voor textielproducten vervaardigd uit 100 % gecertificeerd ecologische textielvezels. Elke stap in het productieproces moet trouwens volledige zekerheid bieden dat ecologische en traditionele textiel niet vermengd worden en dat de ecologische textielvezels niet gecontamineerd zijn. De textielvezels van ecologische aard moeten duidelijk gelabeld en geïdentificeerd worden doorheen de productieketen.

98

17.4.1.2

Voorbehandeling op veredelingsprocessen

Verdelingsprocessen als koken, wassen, ontsterken, bleken op basis van zuurstof (H2O2), mechanische of thermische behandelingsprocessen met behulp van natuurlijke hulpmiddelen zijn toegelaten. Anderzijds zijn enkele behandelingen verboden: -

ammoniakbehandelingen; chloreren van wol; en optische bleekmethoden.

Tenslotte zijn zetmeel, zetmeelderivaten en andere natuurlijke substanties als carboxymethylcellulose, die dienst doen als sterkmiddelen tijdens het weefproces toegelaten. Een uitzondering hierop is PVA (Polyvinylalcohol) die minder dan 25 % van de totale hoeveelheid sterkmiddel mag uitmaken in combinatie met natuurlijke substanties. Voor het ontsterken zijn enkel GMO vrije enzymes toegelaten. Brei- en weefseloliën mogen geen zware metalen bevatten. Andere hulpmiddelen zijn enkel toegelaten op basis van natuurlijke ruwe materialen. Mercerisering is toegelaten met beperkte hulpmiddelen, alkaline moet gerecycleerd worden. Bijkomende vereiste voor het IVN-gecertificeerde label „best‟ is dat mercerisatie niet is toegelaten.

17.4.1.3

Kleurstoffen, hulpmiddelen, bedrukken en pigmenten

Bij het verven op vezel, garen, weefsel of breisel worden natuurlijke kleurstoffen, vrij van zware metalen, toegelaten. Daarnaast zijn andere materialen al dan niet toegelaten. Toegelaten: - synthetische kleurstoffen (AOX < 1 %) met uitzondering van blauw, groen en turquoise kleurstoffen: kopergehalte < 5 %; - druktechnieken op waterbasis of natuurlijke oliën; Verboden: - formaldehyde; - metaalcomplexkleurstoffen en azokleurstoffen (-N=N-) die kankerverwekkende amines afscheiden; Textielproducten met het blauwe label (IVN zertifiziert best) mogen enkel geverfd worden met natuurlijke kleurstoffen vrij van zware metalen of met synthetische verstoffen waarvan het AOX-gehalte < 1,0 %.

99

17.4.1.4

Eindbehandeling

Mechanische, thermische en andere fysische eindbehandelingsprocessen zijn toegelaten. Natuurlijke hulpmiddelen en GMO-vrije enzymen zijn toegelaten. Enkel bij het verzachten, vollen en vilten zijn synthetische hulpstoffen toegestaan, die aan strenge eisen moeten voldoen. Vlamvertragers zijn bij wijze van uitzondering toegestaan, als hun gebruik in het desbetreffende land aan strenge eisen voldoet. Voor de uiteindelijke confectie mogen natuurlijke en synthetische naaigarens en elastische linten gebruikt worden. Natuurlijke textielvezels moeten gebruikt worden bij voeringstoffen, zakken en hoedenlinten. Bij schoudervullingen zijn natuurlijke vezels en viscose toegelaten (mengsels met polyester zijn eveneens toegestaan). Tenslotte moeten productlabels uit 100 % natuurlijke vezels of viscose vervaardigd zijn. De confectie van textielproducten met het blauwe label (IVN zertifiziert best) vereist 100 % natuurlijke vezels of katoen-polyester garens. Alle andere materialen zoals schoudervullingen en productlabels moeten uit 100 % natuurlijke vezels bestaan, terwijl bij ondergoed men gebruik mag maken van een elastaanbijmenging. Wat betreft het aanwenden van accessoires wordt een kort overzicht weergegeven: -

17.4.1.5

(druk)knopen en gespen: natuurlijke grondstoffen en metalen (vrij van chroom of nikkel); touwen: natuurlijke grondstoffen en kettingen van natuurlijke materialen en metaal (vrij van chroom en nikkel); andere niet expliciet vermelde accessoires moeten uit natuurlijk textielvezels bestaan.

Algemeen

Milieumanagement Alle bedrijven moeten over een milieubeleid beschikken. Natte veredelingsbedrijven (bv. ververijen) moeten een volledig rapport bijhouden van het chemicaliën- , energie- en waterverbruik, afvalwaterbehandeling (inclusief het verwijderen van slib).

Afvalwaterbehandeling Een textielveredelingsbedrijf moet op zijn minst over een extern of interne afvalwaterzuivering beschikken. Drie parameters (sediment, temperatuur en pH-waarde) moeten gemeten en gecontroleerd worden.

100

Distributie en transport De textielproducten moeten op een zodanige manier gestockeerd en getransporteerd worden om een contaminatie met conventionele producten en verboden substanties te voorkomen of verkeerde inhoudsverwisseling te vermijden. Het verpakkingsmateriaal mag geen PVC bevatten. Transportmiddelen en –documenten moeten zorgvuldig worden bijgehouden. In geval dat pesticiden/biocides gebruik worden in de stockageruimtes of transportmiddelen, moeten deze vergezeld zijn van de nodige (inter)nationale biologische productiestandaarden op welke de inspectie is gebaseerd.

Boekhouding en interne kwaliteitscontrole De operationele procedures en toepassingen moeten ondersteund zijn door effectief gedocumenteerde controlesystemen en rapporten om een inspecteur in staat te stellen een auditonderzoek uit te voeren. Geldige ecologische certificaten (transactiecertificaten) van een geaccrediteerde certificatie-instelling moeten te allen tijde beschikbaar zijn bij elke aankoop van biologische textielvezels of –garen.

17.4.2

Kwaliteitscriteria

Elk eindproduct voorzien van een Duits IVN-keurmerk overeenkomstig de standaard moet ofwel voldoen aan de vereiste technische (betreffende wrijf-, zweet-, licht-, speeksel-, wasechtheid en krimpwaarden) en chemische kwaliteitsparameters ofwel moet de licentiehouder van het eindproduct informatie over de (potentiële) fouten ten opzichte van deze vereisten opnemen in een productdeclaratie. Grenswaarden en echtheidsvereisten worden getest volgens de DIN- en ISO-normen. Er worden bijzonder hoge eisen gesteld aan het eindproduct op vlak van residuele resten en compatibiliteit voor menselijk gebruik.

17.4.3

Sociale criteria

De volgende sociale criteria gelden alleen voor de textielproductie. Voor zover een praktisch kwaliteitscontrolesysteem voor de landbouwkundige textielvezelproductie ter beschikking is, zullen deze sociale criteria eveneens van toepassing zijn op dit niveau. -

-

Er is geen dwang- of slavenarbeid. Arbeiders mogen niet gedwongen worden, een waarborg of hun legitimatiepapieren bij hun werkgever in bewaring geven en ze kunnen hun werkgever na een gepaste opzeggingstermijn verlaten. Arbeiders hebben zonder uitzondering het recht, vakbonden naar eigen keuze te vervoegen of op te richten en collectief te onderhandelen. Een veilige en hygiënische werkomgeving moet voorzien zijn, rekening houdend met de actuele techniek en kennis van specifieke gevaren. Voldoende stappen moeten worden ondernomen om ongevallen en gezondheidsrisico‟s voorkomen,

101

-

-

-

-

welke (on)rechtstreeks veroorzaakt kunnen worden door het werk. Dit gebeurt door de gevaarbronnen, inherent verbonden aan de arbeid, te minimaliseren. Kinderarbeid wordt niet geduld. Bedrijven, waar kinderen zijn tewerkgesteld, moeten richtlijnen en programma‟s ontwikkelen of zich bij hun ontwikkeling betrekken. Elk bedrijf moet ervoor zorgen dat ieder kind, dat kinderarbeid heeft verricht, de mogelijkheid krijgt, een passende opleiding te beginnen en deze minstens zolang doorvoert „zolang het geen kind meer is‟, waarbij „kind‟ en „kinderarbeid‟ gedefinieerd zijn conform de 7 basisovereenkomsten van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Lonen en salarissen, die uitbetaald worden voor een normale werkweek, voldoen minstens aan de nationale wettelijke standaarden of industriële bankstandaarden, al naargelang de strengste. In ieder geval moeten de lonen voortdurend uitgereikt worden om in de eerste behoeften te voorzien en een bedrag ter zijn beschikking te hebben. De arbeidsuren komen voort uit de nationale wetten en industriële vergelijkingsstandaarden, al naargelang, wat een grotere bescherming betekent. Er is geen discriminatie betrekking hebbend tot huren, compensatie, toegang tot training, promotie, ontslagbeëindiging of gerechtigde pensioenleeftijd op grond van ras, sociale status, afkomst, religie, leeftijd, handicap, geslacht, burgerlijke staat, sexuele oriëntering, vakbondslidmaatschap of politieke band. Fysieke mishandeling of disciplinaire straffen, dreigementen van fysiek misbruik of andere teisteringen, verbaal misbruik of andere vormen van intimidatie zijn verboden.

102

18

Oeko-Tex

Figuur 18.1 - Oeko-Tex Standaard 100

Figuur 18.2 - Oeko-Tex Standaard 100 plus

Figuur 18.3 - Oeko-Tex Standaard 1000

18.1 Beschrijving Het Oeko-Tex label is wellicht werelds bekendste ecolabel op de textielmarkt van Europa tot China. Het label werd ontwikkeld door het Oostenrijkse Textilforschunginstitut (ÖTI) en het Duitse Forschungsinstitut Hohenstein. Het label is in 1992 voorgesteld op een textielhandelsbeurs in Frankfurt en wordt vandaag door meer dan 60.000 producten gedragen. Het bekende label wordt beheerd door de International Association for Research and Testing in the Field of Textile Ecology (Oeko-Tex), welke uit 14 textielonderzoeks- en testinstituten bestaat, waaronder Centexbel te Zwijnaarde. De andere zijn gevestigd over de ganse wereld met het hoofdkwartier in Zürich (Zwitserland). Op de textielmarkt zijn er drie varianten van het Oeko-Tex label te vinden: -

Oeko-Tex 100 Oeko-Tex 1000 Oeko-Tex 100 plus

Elk label bevat een testnummer en de naam van het textielonderzoeksinstituut waar het textielproduct onderworpen wordt aan de nodige testen. [54]

18.2 Beheer van het label De Oeko-Tex labelfamilie wordt beheerd door een internationale Oeko-Tex organisatie genaamd International Association for Research and Testing in the Field of Textile Ecology. De organisatie omvat 14 textielonderzoeks- en testinstituten in Europa en Japan, waarbij o.a. Centexbel (België) behoort.

103

18.2.1

Oeko-Tex 100

Het label, Oeko-Tex 100, was het eerste label dat op de textielmarkt terechtkwam. Het label biedt de garantie dat het textielproduct geen stoffen bevat (of in beperkte mate) die schadelijk zijn voor de gezondheid van de gebruiker. Hoewel het label geen sociale, economische of milieucriteria omschrijft, worden er wel verschillende testen uitgevoerd op de kleurechtheid (ten opzicht van water, zweet en wrijving) en is er een verbod of beperkt gebruik van schadelijke stoffen zoals: -

verbod op bepaalde azokleurstoffen; verbod op kankerverwekkende en allergieverwekkende kleurstoffen; formaldehyde; pesticiden; gechloreerde fenolen; organochloorcarries; extraheerbare zware metalen; nikkel (Ni); kleurechtheid; pH-waarde; ftalaten in babyartikels; organotinverbindingen (TBT en DBT); emissie van vluchtige componenten en geur.

De resultaten van de gemeten opgesomde parameters worden vergeleken met normen die in tabellen kunnen worden teruggevonden. Deze normen worden elk jaar geüpdated en verschillen naargelang de productklasse tot welke het textielproduct behoort. Men onderscheidt vier productklassen: Klasse Klasse Klasse Klasse

I II III IV

Babykleding Kleding die in direct contact komt met de huid Kleding die niet in direct contact komt met de huid Woningtextiel

De normen zijn het strengst geformuleerd voor de klasse-I-producten. Hoe intenser het contact van het kledingsstuk met de huid, hoe strenger de normen geformuleerd zijn. Het productlabel wordt gebruikt voor textiel- en lederproducten, inclusief toebehoren. Chemicaliën, hulpmiddelen en kleurstoffen komen niet in aanmerking voor het label.

104

18.2.1.1

Certificatie, procedure en regels

Alle textielproducten over de ganse productieketen kunnen worden gecertificeerd: vezel, garen, leder, accessoires, kledij, … Chemicaliën, hulpmiddelen en kleurstoffen komen niet in aanmerking voor het label. Textielproducenten, -veredelaars of -distributeurs kunnen een certificatie aanvragen. Deze certificatie gebeurt na het indienen van een aanvraagformulier voor Oeko-Tex certificering (dossierkosten: 105 €), die via één van de erkende testlaboratoria kan worden bekomen. Daarna volgt een grondige evaluatie om het minimum aantal testen vast te stellen waar het product aan moet voldoen om gecertificeerd te kunnen worden. Eens het textielproduct positief is geëvalueerd, wordt een conformiteitsverklaring en een bewijs van een systeem voor kwaliteitsgarantie gevraagd aan de textielproducent. De kostprijs voor certificatie bedraagt 800 euro per jaar, exclusief kosten voor de verschillende testen die uitgevoerd moeten worden op het textielmateriaal. De geldigheidsduur van het certificaat bedraagt 1 jaar en moet jaarlijks opnieuw worden aangevraagd en geëvalueerd. Het label moet voorzien zijn van de gepaste kleuren en informatie zoals een licentienummer en de naam van het onderzoekinstituut (bv. Centexbel), die het product getest heeft. De taal van de informatie is naargelang het land waar het product op de markt komt. De textielfabrikant wordt nadien gecontroleerd via steekproeven in zijn bedrijf of in de verschillende verkoopspunten. Op het moment dat de textielproducent niet voldoet aan de Oeko-Tex criteria, wordt het label ingetrokken en komt de producent op een soort zwarte lijst terecht die via de website wordt gepubliceerd. Een uitgebreidere procedure voor het Oeko-Tex label wordt besproken in hoofdstuk 5 op 24.

18.2.2

Oeko-Tex 1000

Doordat elke stap in de textielproductie, van grondstof tot eindproduct, een zekere invloed heeft op het milieu werd een tweede label in het leven geroepen. Het label, OekoTex 1000, werd gelanceerd in 1995 om de milieuproblemen verbonden met de textielindustrie te reduceren. Het doel van de Oeko-Tex 1000-label is om de productiesites te evalueren alsook de producten vanuit een milieutechnisch uitgangspunt. Het label beschrijft niet enkel procedures om de impact op het milieu te reduceren, maar verstrekt eveneens criteria en grenswaarden waaraan voldaan moet worden. De Oeko-Tex standaard 1000 verplicht de bedrijven tot: 105

-

werken aan specifieke criteria om het gebruik van schadelijke stoffen in de productie te vermijden of te beperken opvolgen van strenge grenswaarden die betrekking hebben op afvalwater en luchtemissies optimaliseren van het energieverbruik indijken van geluidshinder en stofontwikkeling introduceren van maatregelen om de veiligheid op de werkvloer garant te stellen

Kinderarbeid wordt eveneens niet geduld en is verboden. Tenslotte moet het bedrijf in een verklaring de garantie bieden dat het voldoet aan de bovenstaande criteria overeenkomstig de Oeko-Tex standaard 1000. Het textielbedrijf zal een milieu- en kwaliteitssysteem moeten invoeren, die vergelijkbaar is met het ISO 14001-certificaat. Enig verschil is dat de interpretatie van het milieukwaliteitssysteem concreter is geformuleerd voor Oeko-Tex 1000. Er zijn strenge eisen betreffende machineveiligheid en veiligheid op de werkvloer. Vandaar dat de eisen voor het bedrijf zeer streng zijn zowel op organisatorisch, technisch als op contractueel niveau. Een belangrijke voorwaarde voor het verkrijgen van het Oeko-Tex 1000 is dat tenminste 30 % van de textielproducten reeds gecertificeerd moeten zijn met het OekoTex 100 label.

18.2.3

Oeko-Tex 100 plus

Het Oeko-Tex 100 plus label is het derde label van de Oeko-Tex familie en kwam in 1999 op de markt. Het keurmerk wordt toegekend aan textielproducten die voldoen aan de criteria van de Oeko-Tex 100. Daarenboven moeten de textielproducten geproduceerd worden in een bedrijf in het bezit van een Oeko-Tex 1000.

106

19

Cradle to Cradle

Figuur 19.1 - Cradle to Cradle

19.1 Beschrijving Michael Braungart is een chemicus en oprichter van het Environmental Protection Encouragement Agency in Hamburg (Duitsland). William McDonough is architect en oprichter van een architectenbureau in Charlottesville (VS). In 1995 sloegen beide personen de handen in elkaar en richten McDonough Braungart Design Chemistry (MBDC) op. Dit bedrijf ontwikkelt producten en systemen om de opdrachtgevende bedrijven te helpen bij het implementeren van hun unieke Cradle to Cradle-protocol voor duurzaam ontwerp. De levenscyclus „van wieg tot graf‟ (from cradle to grave) wordt hier vervangen door „van wieg tot wieg‟ (from cradle to cradle). Wereldwijd zijn er enkele gecertificeerde textielbedrijven die het befaamde Cradle to Cradle label gebruiken voor hun eindproducten en besproken worden in het boekje „cradle to cradle, afval = voedsel‟. Zo ontwierpen Braungart en McDonough één van de stoffen (Climatex Lifecycle) voor de Zwitserse fabrikant Rohner Textiel. De knipresten van de milieu-intelligente stof lenen zich uitstekend voor vruchtbare tuincompost. Terwijl Trigema, de grootste producent van T-shirts in Duistland, een volledig composteerbare Tshirt ontwikkelde (samen met Michael Braungart). [25]

107

19.2 Certificatie, controle en regels De informatie, om een product volgens het Cradle to Cradle principe te laten certificeren, is te vinden op de website www.mbdc.com. Het certificatieprogramma formuleert eisen voor: -

product- en materiaaltransparantie en milieu- en volksgezondheidskarakteristieken van materialen; product- en materiaalhergebruik; energieproductie (hernieuwbaar of efficiënt); watergebruik in het bedrijf; en sociale rechtvaardigheid.

Op basis van deze vereisten wordt een certificaat overhandigd naargelang het certificatieniveau (basis, zilver, goud en platina). [23] In eerste instantie dient het bedrijf een volledig overzicht van gebruikte materialen over te maken aan MBDC. MBDC doet op basis van deze gegevens een voorstel tot certificatie. Bedrijven die hun halffabrikaat, materiaal of eindproduct wensen te certificeren, dienen bovendien een vertrouwenscontract te signeren. Van zodra het bedrijf het voorstel van MBDC gunstig vindt, moeten er nieuwe gegevens worden verstrekt. Deze gegevens (voornamelijk documenten) zijn afhankelijk van het certificatie-niveau dat het bedrijf wenst te behalen:

basis en zilver

goud

-

platina

-

volledig overzicht van alle gebruikte materialen in het product gerecycleerde inhoud en gewicht van alle gebruikte materialen jaarlijks energieverbruik voor productie en soort energiebron watermanagementsysteem sociaal arbeidsakkoord IAQ-emissiegegevens (indoor air quality) productie gebeurt met minstens 50 % hernieuwbare energie complete wateraudit interne sociale audit of controle door een geaccrediteerde organisatie voor sociale kwesties in de toekomst productie gebeurt met minstens 100 % hernieuwbare energie en het product kan voor minstens 50 % opnieuw hergebruikt worden innovatieve strategieën waarbij de kwaliteit van het afvalwater stijgt en het waterverbruik daalt geaccrediteerd door een onafhankelijke organisatie voor sociale kwesties

108

De jaarlijkse hercertificatie eist de volgende gegevens: -

een actuele lijst van materialen, waarbij materiaalwijzigingen worden aangetoond (of andere leveranciers); een document dat aantoont dat er progressie is gemaakt op gebied van problematische hulpmiddelen; de huidige energiecijfers; alle nodige gegevens indien de fabrikant in een hoger certificatieniveau wenst te komen.

Niet enkel de vereiste documenten zijn afhankelijk van het certificatieniveau, maar ook de graad van materiaaltransparantie, materiaalhergebruik, energie, water en sociale verantwoordelijkheid beslissen in welk niveau de fabrikant terechtkomt.

19.3 Criteria 19.3.1

Milieucriteria

De formulering van de milieucriteria is strenger naarmate men hoger klimt in het certificatieniveau (platina heeft de strengste milieucriteria). In elk niveau moet de volgende stoffen worden gerapporteerd: -

toxische zware metalen (lood, kwik, chroom VI en cadmium); pigmenten, kleurstoffen en andere kleurmiddelen; ftalaten; en gehalogeneerde stoffen.

Indien twijfels rijzen omtrent de inhoud van een product dienen er testen te worden uitgevoerd. Alle materialen van een product worden gekarakteriseerd naargelang hun milieuvriendelijkheid en impact op de volksgezondheid. De evaluatie van een chemisch product gebeurt via een kleurenschema (soort referentie). De kleur is bepalend om te weten in welk certificatieniveau het bedrijf terechtkomt en welk risico verbonden is aan de stof die in het product verwerkt wordt. Het kleurenschema ziet er als volgt uit: Groen (A-B) Geel (C) Rood (X) Grijs

Klein tot geen risico verbonden met de stof. Gebruiksvoorkeur in zijn bestaande toepassing. Laag tot gemiddeld risico verbonden met de stof. Toegestaan voor continu gebruik tenzij een groen alternatief voorhanden is. Gevaarlijk en groot risico verbonden met het gebruik van deze stof. Strategie ontwikkelen om uit de productie te nemen. Onvolledige informatie. Kan niet gekarakteriseerd worden.

109

Slechts 5 % van de stoffen die tot de grijze categorie behoren, mogen in het product aangewend worden. Deze stoffen dienen wel geëvalueerd te worden binnen de 6 maand anders worden ze als categorie Rood beschouwd en moeten ze uit productie genomen worden. Een fabrikant die het product wenst te certificeren (goud of platina), zal zich aan bepaalde emissienormen moeten houden. Bij platina-certificatie zal het product uit minstens 50 % groene producten moeten bestaan (bv. hout moet het FSC-label hebben). De recycleerbaarheid van een product is eveneens een doorslaggevende factor om een bepaald certificatieniveau te behalen (bv. recycleerbare onderdelen van een product ≥ 80 = certificatieniveau platina). Andere factoren die belangrijk zijn in het certificatieniveau is het energie- en watermanagement.

19.3.2

Sociale criteria

Zowel om het zilveren, gouden of platina certificatieniveau te bereiken dient de aanvrager inspanningen te leveren inzake sociale verantwoordelijkheid. De aanvrager moet aantonen dat één of meerdere verklaringen omtrent sociale en ethische prestatiedoelen toegepast worden binnen het bedrijf. Deze documenten moeten gesigneerd zijn door de CEO van het bedrijf en moeten trouwens publiekelijk beschikbaar zijn. Bij het gouden en platina certificatieniveau moet de aanvrager kunnen aantonen dat er een procedure opgestart werd om een sociale accreditatie te ontvangen van een derde partij. Een andere mogelijkheid is dat er een interne evaluatie is opgestart waarbij de volgende praktijken worden geëvalueerd: -

verbod op kinderarbeid; verbod op gedwongen arbeid; gezondheid en veiligheid; vrijheid van vereniging en collectief overleg; geen discriminatie; discipline; correcte werkuren; en correcte compensatie.

Certificatiesystemen die voorgesteld worden zijn SA 8000 en WRAP. WRAP (Waste & Resources Action Programme) helpt individuen, zaken en lokale overheden om hun afvalberg te verminderen en het recycleren aan te moedigen mede door grondstoffen efficiënter te benutten en om op die manier de klimaatsverandering een halt toe te roepen. Bij het platina certificatieniveau is een accreditatie van een derde partij een absolute voorwaarde. De arbeiders en bedienden moeten trouwens op de hoogte gesteld worden van de sociale criteria. 110

Global Ecolabelling Network (GEN) is een non-profitorganisatie van derden, die milieuprestaties erkent, certificieert en etiketteert. De organisatie werd opgericht in 1994 met als doel het verbeteren, bevorderen en ontwikkelen van ecoprogramma‟s van producten en diensten. Het labelsysteem, Good Environmental Choice, werd door GEN ontwikkeld. Good Environmental Choice wordt verwoord als één van werelds strengste ecolabelsystemen. Het label verzekert dat eens het product of dienst gelabeld is, dit voldoet aan de strengste milieucriteria. De criteria van Good Environmental Choice zijn van toepassing op zowel grondstoffen als op het productieproces. De ontwikkeling van deze criteria voor ecoprogramma‟s is altijd gebaseerd op een levenscyclusanalyse, omdat ISO 14 204 (beheersen en opzetten van type 1 ecolabelprogramma‟s) dit vereist. [4] Vandaag vindt men Good Environmental Choice terug in landen als Zweden, Australië, Japan, China, Zuid-Korea, Noord-Amerika, … en wordt toegekend aan verschillende productcategorieën, waaronder textielproducten.

111

20

Der Blaue Engel

Figuur 20.1 - Der Blaue Engel

20.1 Beschrijving Sinds 1977 is „Der Blaue Engel‟ of „De Blauwe Engel‟ het officieel milieukeurmerk in Duitsland. Kenmerkend voor het Duitse logo (zie figuur 20.1) zijn: -

-

het milieusymbool van de Verenigde Naties in de vorm van een blauwe ring met een laurierkrans en centraal een blauwe figuur met uitgestrekte armen de omringende tekst („weil …‟) welke de milieu-eigenschap van het gelabeld product omschrijft, bv. omwille van energiebesparing of weinig geluid of weinig emissie een verwijzing naar de onafhankelijke Milieulabeljury die beslist over de productgroepen en aan welke criteria voldaan moet worden

Figuur 20.2 - uitleg logo

Het is trouwens het eerste en oudste milieulabel voor producten en diensten in de wereld. De Blauwe Engel werd in het leven geroepen op initiatief van de federaal minister van Binnenlandse Zaken en kreeg de goedkeuring van ministers van leefmilieu van de federale regering en staten. Het label informeert de consument dat het product op basis van milieuaspecten minder milieubelastend en gezonder is dan gelijkaardige producten. Het label werd een succes, 112

want reeds één jaar na de intrede van het label kreeg het de eerste „Basic Award Criteria‟ toegeschreven door een milieulabeljury. Kettingzagen, poetsdiensten, kantoormachines (printers en computers), waterboilers, verwarmingsketels, mobiele telefoons, vuilniszakken, compressoren, fotokopieer- en toiletpapier, … en textielproducten (o.a. textielvloerbekleding, stoffering en matrassen) zijn slechts een greep uit het assortiment voorzien van het Duitse milieulabel. Ongeveer 10 000 producten en diensten in 80 productcategorieën pronken vandaag met „Der Blaue Engel‟. Het label is gekend door bijna 80 % van de Duitse bevolking. [42]

20.2 Beheer van het label Het Duitse label „Der Blaue Engel‟ wordt beheerd door het federale Ministerie voor Milieu, Milieubescherming en Nucleaire Veiligheid (Berlijn). Bovendien draagt het Ministerie de verantwoordelijkheid voor het gebruik van het label als vertrouwde productinformatie. Het federale Ministerie voor Milieu formuleert de beginselen voor het toekennen van het ecolabel en benoemt de leden van de milieulabeljury in overleg met de andere milieuministers van die landen die eveneens in de milieulabeljury zetelen. Bovendien handelt het Federale Ministerie voor Milieu louter als adviesorgaan (zonder inbreng van een stem) voor de bestuursleden van de milieulabeljury. De milieulabeljury is een onafhankelijk beslissingsorgaan samengesteld door vertegenwoordigers van milieu- en consumentenverenigingen, handelsvakbonden, industrie, handel, beroepverenigingen, lokale overheidsinstanties, wetenschapswereld, media, kerken en federale staten. De jury telt 15 leden, waarvan 13 individuen benoemd worden door de federaal minister voor milieu in overleg met de voorzit(s)ter van de conferentie van federale ministers en staatsminister voor milieu en dit voor een periode van drie jaar. De overige twee leden van de jury zijn vertegenwoordigers van het land. Eén landvertegenwoordiger wordt afgevaardigd door het Ministerie voor milieu van de staat (of land), die de conferentie van federale en staatsministers voor milieu voorzit. De tweede vertegenwoordiger wordt afgevaardigd door de staat dat voordien de conferentie voorzat. Deze twee laatste worden benoemd door de federale minister voor milieu voor twee jaar. De milieulabeljury kent het Duitse ecolabel toe aan producten en diensten, die een aanzienlijk voordeel halen voor het milieu en gelijktijdig voldoen aan de hoge standaarden voor duurzaamheid, gezondheid en gebruiksveiligheid. Naast de technische criteria (ontwikkel door het federaal milieuagentschap) voor het toekennen van het ecolabel, beslist de milieulabeljury welke producten en diensten in aanmerking komen voor het Duitse label alsook over de grondslag van de „Basic Award Criteria‟ en de onderzoeken. Deze worden in detail uitgewerkt op wetenschappelijke basis door het federaal milieuagentschap met de medewerking van het RAL en andere groeperingen. 113

20.3 Controle De controle van de gelabelde textielproducten gebeurt aan de hand van een Duits coderingssysteem „RAL‟, dat ontwikkeld werd in 1927 om kleuren van verf en andere coatings te definiëren. RAL staat voor ReichsAusschuss für Lieferbedingungen en is feitelijk een controlerende instantie voor leveringen. RAL wordt beheerd door het Deutsches Institut für Gütesicherung und Kennzeichnung e.V. Het RAL, geaccrediteerd door DAR, is verantwoordelijk voor het toekennen van het label „Der Blaue Engel‟. De taken van het RAL zijn: -

het ontvangen van de individuele aanvraagformulieren het controleren op de naleving van de eisen het bewijs leveren van onderzoeken

Eens alle eisen voldaan zijn voor het behalen van het ecolabel, sluiten RAL en de labelaanvrager een contract voor het labelgebruik. Daarenboven organiseert het RAL hoorzittingen met als doel het ontwikkelen van nieuwe ecolabels en het herzien van bestaande. RAL is tevens belast met het Europees ecolabel.

20.4 Regels en procedure Als een product of dienst voldoet aan de eisen vermeld in de bestaande „Basic Award Criteria‟, kan het bedrijf in aanmerking komen voor het Duitse milieulabel. Hiervoor dient een aanvraagformulier te worden ingediend, dat verstrekt wordt door het RAL. Bij het invullen van het aanvraagformulier wordt door het RAL een éénmalige vergoeding van 250,00 € (exclusief 19 % BTW) geëist. Deze vergoeding is geldig tot eind 2008. Als de licentiehouder een verlenging van het labelgebruik aanvraagt voor zijn reeds gelabelde product of dienst moet er een vergoeding van 150,00 € (exclusief 19 % BTW) worden neergeteld. Indien het product of dienst een ander handelsmerk of –naam en/of verdeeld wordt door een andere organisatie moet eveneens eenzelfde bedrag worden opgehoest. Bij iedere wijziging wordt de verlenging van de licentie nagezien door RAL. De labelaanvrager dient eveneens een jaarlijkse vergoeding te betalen aan het RAL. De vergoeding verschilt naargelang de totale verkoop van de gelabelde producten of diensten.

114

De volgende tabel (tabel 20.1) geeft een idee over de vergoedingsschalen: Tabel 20.1 - jaarlijkse vergoeding voor het gebruik van het Duitse ecolabel 'Der Blaue Engel'

Jaarlijkse verkoop (in miljoenen €)

Jaarlijkse vergoeding (in €)

Vergoedingscategorie

tot 0,25 meer dan 0,25 tot 1 meer dan 1 tot 2,5 meer dan 2,5 tot 15 meer dan 5 tot 15 meer dan 15 tot 25 meer dan 25

270 540 1 080 2 110 3 050 4 500 6 000

1 2 3 4 5 6 7

20.5 Criteria Vandaag zijn slechts enkele textielproducten gelabeld met „Der Blaue Engel‟. Dit geldt voor matrassen (RAL-UZ 119), lage emissie textielvloerbekleding (RAL- UZ 128) en lage emissie stoffering (RAL-UZ 117). In sommige gevallen wordt er basisinformatie verstrekt aan de consument inzake eigenschappen van het product, grondstof, fabrikant van het product, …

20.5.1

Milieucriteria

Textielvloerbekleding en matrassen kunnen een milieu-impact veroorzaken tijdens hun ganse levenscyclus. Hierdoor heeft het label niet enkel betrekking op de gebruikte materialen en stoffen tijdens het productieproces, maar eveneens op het gebruik en uiteindelijke verwijdering van het textielproduct. De emissies afkomstig van matrassen en vloerbekleding worden opgesteld analoog aan een evaluatieschema van de commissie voor gezondheidsverwante evaluatie van bouwproducten.

20.5.1.1

Textielvloerbekleding

Textielvloerbekleding mag geen gevaarlijke stoffen bevatten om eventuele emissie (foaming) zo minimaal mogelijk te houden. De emissies mogen geen effect hebben op de menselijke gezondheid. Hiervoor wordt het materiaal getest op formaldehyde, solventen en plasticeerders. De textielvloerbekleding moet geurloos en veilig te gebruiken zijn. Het mag trouwens geen stoffen bevatten die de recyclage van de vloerbekleding zou kunnen verhinderen. De criteria voldoen aan de DIN ISO 2424 voor textielvloerbekleding.

115

Verder zijn de producten, vermeld in RAL- UZ 128, verboden: -

toxische, kankerverwekkende, mutagene, … producten halogenen (brandvertragers, bindmiddelen en vuilafstotende producten) plasticeerders uit de klasse van de ftalaten sommige kleurstoffen en pigmenten pesticiden (moeten voldoen aan Öko-tex 100 – productklasse 2 of de GUT-eisen) microbiële finishingproducten

Toegelaten binnen bepaalde grenzen: -

behandelingsproducten tegen motten en kevers is in beperkte mate toegestaan SBR-backing voor tapijten (max 1 microgram/m²)

-

Bindmiddelen en coatings mogen geen biociden bevatten

20.5.1.2

Matrassen

De milieucriteria zijn ongeveer gelijk aan deze van textielvloerbekleding maar zijn niet van toepassing op waterbedden en opblaasbare bedden. De criteria hebben eveneens betrekking op boxen, waarin matrassen liggen. Zo mag het hout voor het maken van de bedden box niet afkomstig zijn uit tropische regenwouden en voorzien zijn van het FSC keurmerk (FSC : Forest Stewardship Council) of ander erkend keurmerk. Voor het hout is er tevens een grenswaarde van 0,1 ppm voor formaldehyde. De matrassen mogen geen stoffen bevatten die opgenomen zijn in lijsten die vermeld staan in RAL-UZ 119 (bv. bijlage 1 van de richtlijn 67/548/EEC). Verder zijn de producten, vermeld in RAL- UZ 119, verboden: -

sommige kleurstoffen en pigmenten biociden (overeenkomstig Ökotex 100 – productklasse 2) motecht maken

Aanwending van schuimrubbers (bv. chlorophenolen (incl. zouten en esters) en butadieën) zijn onderworpen aan grenswaarden en PUR-schuim (bv. HFCs en PFCs) is verboden.

116

20.5.1.3

Gestoffeerde meubelen

De milieu-criteria voor gestoffeerde meubelen zijn opgenomen in het RAL-UZ 117 en behandelen volgende onderwerpen voor het textiel: -

gebruik van kleurstoffen en pigmenten biociden alternatieve onderwerpingsonderzoek motechtheid latex- en PUR-schuim kokosvezels coatingssystemen

Gedetailleerde informatie over verbod van kleurstoffen of andere materialen kunnen geraadpleegd worden op http://www.blauerengel.de/en/product_brands/survey_basic_award_criteria.php [42]

20.6 Sociale criteria Handgemaakte tapijten moeten gefabriceerd worden overeenkomstig de conventie 182 van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO, International Labour Organization) die buitensporige vormen van kinderarbeid ten strengste verbied. Geïmporteerde textielproducten van Azië, Afrika of Latijns Amerika moeten vergezeld zijn van een certificaat of contract dat aantoont dat de producten voldoen aan het Rugmark Seal of STEP label.

117

21

Nordic Swan

Figuur 21.1 - Nordic Swan

21.1 Beschrijving Het Scandinavische ecolabel is het officieel ecolabel van de Scandinavische landen (Denemarken, Finland, IJsland, Noorwegen en Zweden). Het Nordic Swan ecolabel is opgericht in 1989 door de Scandinavische ministerraad met als doel het opstellen van een milieulabelsysteem dat bijdraagt tot een ondersteunende consumptie. Hiervoor werden criteria ontwikkeld voor productgroepen en bedrijven in verschillende sectoren. Het label wordt ingewijd als een praktisch instrument voor consumenten om hen aan te zetten tot het kiezen van milieuvriendelijke en gezonde producten of diensten. Vandaag is het werelds voornaamste ecolabel met 1000 licenties in Zweden alleen al. Het is het meest gekende milieulabel in de Scandinavische landen. 97 % van de Zweedse populatie is vertrouwd met het label. Een globale studie door de Britse regering heeft het Nordic Swan label verheven tot een wereldleider. In drie van de negen categorieën heeft het Scandinavische label prijzen weggekaapt voor certificatie en erkenning. De producten die het keurmerk Nordic Swan mogen dragen, moeten voldoen aan strenge eisen, waarbij o.a. de volledige levenscyclus van het product wordt onderzocht. Alle informatie omtrent het Noordse ecolabel wordt gepubliceerd op http://www.svanen.nu. [12]

118

21.2 Beheer van het label De Scandinavische landen (Noorwegen, Zweden, Finland, Denemarken en IJsland) werken samen aan het ecolabel „Nordic Swan‟. Hierbij wordt het werk gecoördineerd door een Scandinavische ecolabelbestuur (NMN). Het bestuur selecteert unaniem producten die in aanmerking komen voor het Noordse ecolabel en bepaalt de verschillende criteria, die om de drie jaar herzien en aangescherpt worden. Hierbij wordt NMN geadviseerd door een groep deskundigen uit de Noordse landen. Deze deskundigen zijn actief in overheidsinstanties (Swedish Environmental Protection Agency), milieuorganisaties (Friends of the Earth) en in het handels- en industrieleven (Swedish Consumers‟ Association, Swedish Chemicals Agency, Swedish Energy Agency, …).

21.3 Certificatie en controle Elk Scandinavisch land heeft zijn lokale kantoren, die belast zijn met de ontwikkeling van criteria, controles, licenties en marketing: Noorwegen Zweden Finland Denemarken IJsland

Ecolabelling Norway SIS Ecolabelling AB SFS-Ecolabelling Ecolabelling Denmark Environmental and Food Agency of Iceland

Het SIS Ecolabelling (Zweden), dat eveneens verantwoordelijk is voor het Europees ecolabel, wordt gefinancierd door regeringsfondsen en door bedrijven via licentievergoedingen (0,3 % van de jaarlijkse omzet afkomstig van het gelabeld product of dienst). Vooraleer een licentie verschaft wordt op basis van een aanvraagformulier, wordt een inspectiebezoek gebracht aan het desbetreffende textielbedrijf. Indien de inspectie uitwijst dat het productieproces niet voldoet met de verstrekte informatie in het aanvraagformulier, zal de licentieaanvrager opdraaien voor de inspectiekosten. Testen en analyses, inspectie en/of onderzoek worden uitgevoerd volgens de eisen opgesteld door de labelorganisatie. De testlaboratoria moeten onafhankelijk zijn van de organisatie, tenzij anders geformuleerd in de criteria. De testinstituten moeten geaccrediteerd zijn volgens EN 45001/DS/EN/ISO/IEC 17025, ofwel een officieel erkend zijn, zoals GLP (Good Laboratory Practice) labo. Het moet natuurlijk onpartijdig optreden. Indien het product (of dienst) goedgekeurd werd, mag het voorzien worden van het Noordse ecolabel.

119

21.4 Regels en procedures Nordic Swan of Noordse Zwaan is een volledig vrijwillig label en wordt niet opgedrongen door de labelorganisaties. Voor elke productgroep (product of dienst) zijn er criteria/regels opgesteld. Deze regels zijn gebaseerd op milieurelevante aspecten in de levenscyclus van een product. Deze producteisen slaan bijvoorbeeld op de grondstoffen, milieu-impact van het productieproces, verwerking, … De criteria zijn toepasbaar in alle Scandinavische landen. Geen enkel land mag zijn eigen criteria ontwikkelen. Wanneer een product het Noords ecolabel toegekend krijgt in één Scandinavisch land, kan het textielbedrijf via een vereenvoudigde aanvraagprocedure het ecolabel krijgen voor een ander Scandinavisch land waar het textielproduct op de markt wordt gebracht. Om het even welk bedrijf in de wereld dat aan de eisen van de Noordse Zwaan voldoet, kan een aanvraag indienen. Er wordt enkel een extra kost aangerekend indien het product niet op de Scandinavische markt terechtkomt. Opdat de aanvrager het ecolabel binnenhaalt, moet er eerst een licentie verkregen worden. Het product of de dienst moet voldoen aan de criteria-eisen van één van de 66 geselecteerde producten/diensten. Het (textiel)bedrijf kan een licentie aanvragen voor één of meerdere (zonder extra kosten) producten of diensten. Vanaf 1 januari 2009 bedraagt de aanvraagvergoeding in Zweden 2 000 €. Een aanvraagformulier kan geraadpleegd worden op www.svanen.nu. [12] Eens het ecolabel op het textielproduct bevestigd wordt, moet het voorzien zijn van een licentienummer (000-000) met de verwoording “Textiel, pelzen en leer” en dit in de taal waar het product op de markt komt (na goedkeuring van de labelorganisatie). Het label mag tevens gedrukt worden op promotiemateriaal waarin het gelabeld product in voorkomt.

21.5 Criteria De criteria voor het Nordic Swan label zijn gebaseerd op de textielcriteria van het Europees Ecolabel (de Europese bloem). De criteria voor Nordic Swan zijn aangevuld met eisen voor natuurlijke textielvezels, pelsen en leer, ethische productieomstandigheden en energie- en waterverbruik. De eisen van de Noordse Zwaan zijn aangevuld met milieurelevante aspecten van de gehele levenscyclus van het product, vanaf de grondstoffen en het productieproces tot en met de verwijdering van het product. Tevens zijn er aparte eisen voor pelsen en leer.

120

21.5.1

Grondstoffen

De natuurlijke textielvezels moeten afkomstig zijn van biologische teelt of omschakeling naar biologische teelt. De natuurlijke textielvezels zijn katoen, vlas, hennep, ramee, jute en kapok. Viscose komt niet in aanmerking als natuurlijke vezel. Natuurlijke vezels worden hier omschreven als vezels die geproduceerd en gecontroleerd worden overeenkomstig de regeringsregels (EC) No. 2092/91 van 24 juni 1991 betreffende natuurlijke productie van landbouwproducten, inclusief gelijkaardige producten die gecontroleerd zijn volgens een gelijkwaardige verificatieprocedure zoals: KRAV, SKAL, IFOAM, IMO, KbA, OCIA, TDA, DEMETER, … Verder zijn er specifieke criteria opgesteld voor acrylvezels, elastaan, wol en andere keratinevezels, polyamide, polyester en polypropyleen. Minerale vezels, glas- en metaalvezels, carbonvezels en andere anorganische vezels zijn verboden.

Enkele voorbeelden : Katoen en andere natuurlijke cellulosevezels mogen niet meer dan 0,05 ppm van elk van de volgende producten bevatten zoals aldrin, captafol, chlordan, DDT, dieldrin, endrin, heptachlor, hexachlorobenzene, hexachlorocyclohexane, … Als het katoen 100 % biologisch is mag het naast het ecolabel eveneens het label 100 % organic cotton krijgen. De luchtemissies van aromatische di-isocyanaten tijdens de polymerisatie en spinnen moeten lager zijn dan 5 mg/kg vezelproductie (jaarlijks gemiddelde). Vlas en andere bastvezels mogen niet verkregen worden via waterroten, tenzij het afvalwater van het roten behandeld wordt en waarbij COD gereduceerd wordt met min. 75 % voor hennepvezels en min 95 % voor vlas en andere bastvezels.

21.5.2

Milieucriteria

De milieucriteria voor de Nordic Swan zijn hoofdzakelijk het energie- en waterverbruik. Zo moet er een plan worden samengesteld voor het reduceren van het energie- en waterverbruik en dit per bedrijfsunit waar natte processen (voorbereiding, verven en afwerking) voorkomen. Het plan moet cijfers kunnen voorleggen op jaarlijkse basis waarbij het energieverbruik in kWh (elektriciteit of warmte) en het waterverbruik (liter) worden weergegeven. Dit moet gebeuren voor elke individuele verwerkingsstap. Het verbruik bij droge processen moet eveneens in kaart worden gebracht indien mogelijk.

121

Relevante nationale wetten, regels en overeenkomsten omtrent recyclage van producten en verpakking moeten in acht worden genomen naargelang het Scandinavische land waar het gelabeld product verkocht wordt. Criteria voor luchtemissies (di-isocyanaten, N2O, AOX, …) zijn voornamelijk opgenomen bij criteria voor grondstoffen en verwerkingsprocessen. Daarnaast zijn er regels opgesteld voor chemicaliëngebruik (verbod op formaldehyde), sterkmiddelen, … Tijdens het verwerkingsproces van de grondstoffen tot het uiteindelijk afgewerkt textielproduct moeten eveneens enkele criteria in acht worden genomen. Sommige criteria verwijzen naar het grondstofgebruik en andere op het chemicaliëngebruik. Er is een lijst voorzien die aangeeft welke handelingen of producten (niet) toegelaten (rekening houdend met bepaalde normen) zijn en dit voor: -

21.5.3

hulpstoffen (bv. vrij zijn van formaldehyde, AOX, …) productie van vezels en garens (bv. roten van vlas onder bepaalde condities) sterkmiddelen (bv. 95 % van het droog gewicht moet biologisch afbreekbaar zijn) kleurstoffen (bv. verbod op sommige azokleurstoffen) …

Sociale criteria

De licentiehouder is verplicht een plan te publiceren omtrent ethische productie (gedragscode), waarin volgende sociale normen zijn in opgenomen: -

kinderarbeid dwangarbeid veiligheid en gezondheid vrijheid van vereniging en recht tot collectieve aankoop discriminatie discipline werkuren vergoedingen

Het is wenselijk dat het plan het volledig productienetwerk in kaart brengt, inclusief de onderaannemers. Naar de toekomst toe zullen fabrikanten een bedrijfscertificaat met ethische criteria (bv. SA8000) moeten invoeren.

21.5.4

Kwaliteitscriteria

Nordic Swan formuleert eveneens kwaliteitscriteria (bv. testen op kleurechtheid (via zweet, licht, wrijven, …)). 122

22

Het Europees ecolabel

Figuur 22.1 - Europees ecolabel

22.1 Beschrijving Het Europese ecolabel is sinds 1992 het officieel milieulabel dat in alle landen van Europese Unie2, Noorwegen, Liechtenstein en IJsland erkend wordt. Alle informatie omtrent het Europees ecolabel kan trouwens geraadpleegd worden op een officiële website http://ec.europa.eu/environment/ecolabel/index_en.htm. [56] Het logo stelt een madelief voor en wordt toegekend aan algemeen gebruikte producten (met uitz. van voedingsmiddelen, dranken en geneesmiddelen) en diensten die bepaalde milieucriteria invullen. Het bevordert de productie van „schonere‟ producten en licht de consument in over de invloed op het milieu van deze gelabelde producten. Er wordt rekening gehouden met de volgende milieuproblemen: -

luchtkwaliteit; waterkwaliteit; bescherming van de bodem; beperking van afval; energiebesparing; beheer van de natuurlijke hulpbronnen; voorkomen van de opwarming van de aarde; bescherming van de ozonlaag; veiligheid van het milieu; geluidsoverlast; en biodiversiteit.

Het gelabeld product is niet noodzakelijk het meest milieuvriendelijke. Het biedt enkel een garantie dat op Europees vlak bepaalde milieucriteria worden gerespecteerd. Hierdoor zijn 2

EU-landen: België, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland, Denemarken, Ierland, Verenigd Koninkrijk, Griekenland, Portugal, Spanje, Duitsland, Finland, Oostenrijk, Zweden, Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije, Tjechië, Bulgarije en Roemenië 123

de voorwaarden om een Europees ecolabel te mogen dragen vaak minder streng dan pakweg de nationale labels als Nordic Swan, NaturTextil of Biogarantie. Momenteel zijn er 26 productgroepen die het Europees milieukeurmerk dragen. In België is het Europees ecolabel reeds toegekend aan huishoudapparaten, doe-het-zelfproducten, tuinartikelen, schoonmaakmiddelen, papier en textielproducten. Op het vlak van textiel staat het label garant voor: -

krimpbestendigheid bij wassen en drogen; minder water- en luchtverontreiniging; beperking van schadelijke stoffen voor de gezondheid; kleurvastheid bij transpiratie, wassen, nat en droog wrijven en blootstelling aan licht; en een beperkt gebruik van schadelijke stoffen voor milieu.

22.2 Beheer van het label Het Europees ecolabel wordt beheerd door de initiatiefnemer van het label, namelijk de Europese Unie. Hierbij spelen andere overheidsinstanties, zoals de European Union Ecolabelling Board (EUEB) een gastrol. Het EUEB krijgt de volmacht van een bepaalde productgroep om de criteria op te stellen of te herzien. In dit bestuur zetelen: -

niet-gouvernementele consumentenorganisaties vertegenwoordigers van de industrie (KMO‟s en MKB) niet-gouvernementele milieuorganisaties de Europese Commissie

De ontworpen criteria worden op hun beurt goedgekeurd door een commissie, samengesteld uit de Lidstaten en de Europese Commissie.

22.3 Procedure en regels Het aanvragen van het Europees ecolabel kan door elke producent, dienstverlener, invoerder of handelaar gebeuren, zolang het product of dienst is opgenomen in de lijst van producten en diensten waarvoor een Europees ecolabel voorhanden is. In België dient de aanvraag gericht te worden aan het Belgisch Comité voor het toekennen van het Europese milieukeurmerk. Bij het toekennen van het Europees ecolabel houdt men rekening met de volledige levenscyclus van het product of dienst. De ecologische impact is van prioritair belang, waarbij de ontginning van grondstoffen, productie, gebruik en uiteindelijke verwijdering

124

de nodige aandacht krijgen (~ principes van duurzame ontwikkeling – cradle-to-grave benadering). Zodra de indiening van het dossier officieel is, duurt het minstens 30 dagen voor de beslissing meegedeeld kan worden. Eens het milieukeurmerk verstrekt is, is de geldigheidsduur doorgaans 3 tot 5 jaar. Aan het Europees ecolabel is, zoals aan vele labels, een kost verbonden. Voor de toekenningsaanvraag wordt vandaag 300 euro neergeteld (een vermindering van 25 % voor KMO‟s en aanvragers uit ontwikkelingslanden). Na goedkeuring en toekenning van het Europees ecolabel moet er vervolgens een jaarlijkse bijdrage betaald worden. Deze vergoeding omvat 0,15 % van de omzet van het gelabelde product dat binnen de Europese Unie op de markt komt (minimum 500 € en maximum 25 000 €). De jaarlijkse vergoeding is enkel voor KMO‟s en aanvragers uit ontwikkelingslanden 25 % voordeliger. Andere kortingen worden toegestaan indien: -

de aanvrager geregistreerd is in het kader van EMAS (15 % reductie); de eerste drie aanvragers per productgroep (25 % reductie);

Let wel, de totale korting op de jaarlijkse vergoeding kan niet hoger oplopen dan 50 %. Tenslotte dient het milieukeurmerk voorzien te worden van een tekst zoals „minder waterverontreiniging‟, „beperking van gevaarlijke stoffen‟ of „omvat de hele productieketen‟.

22.4 Controle Hoe het Europees ecolabel gecontroleerd wordt, staat beschreven in een contract dat gesloten wordt tussen de aanvrager en het Belgisch Comité voor het toekennen van het milieukeurmerk. Het contract vermeldt de gebruiksvoorwaarden van het label. Elke afzonderlijke lidstaat heeft een nationaal bevoegde instantie, die belast is met de controle. Deze controle-organismen worden aangeduid door de regering. De controle van het Europees milieukeurmerk voor België wordt uitgevoerd door een ecolabel comité van de Federale overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu. Zij bepalen de volledigheid van de aanvraagdossiers en of de nodige testen zijn uitgevoerd. Het testen van het textielproduct dient te gebeuren in een Belgisch geaccrediteerd labo. Indien geen erkend labo aanwezig is, mogen de testen worden uitgevoerd in een door een overheidsinstantie erkend labo. In andere gevallen mag een onafhankelijk labo optreden of het labo van de textielproducent. Deze laatste twee labo‟s dienen wel geaccrediteerd te worden door een extern erkend auditor. 125

22.5 Criteria De ontworpen criteria voor textielproducten zijn voornamelijk bedoeld voor de vermindering van de waterverontreiniging bij diverse textielprocessen (o.a. vezelproductie, spinnen, weven, breien, bleken, verven en finishing).

22.5.1

Milieucriteria

De criteria voor textielproducten zijn geldig tot en met 31 mei 2009 en hebben betrekking op: -

uit textiel bestaande kleding en accessoires (zoals zakdoeken, sjaals, tassen, enz.), die voor ten minste 90 gewichtspercenten uit textielvezel bestaan beddengoed; interieurtextiel: textielproducten die bestemd zijn voor binnenhuistoepassingen en die voor ten minste 90 gewichtspercenten uit textielvezel bestaan; wand en vloerbekleding zijn uitgesloten.

Bij de berekening van de gewichtspercentages hoeft er geen rekening gehouden te worden met dons, veren, membranen en coatings. Verder zijn de milieucriteria opgesplitst in drie hoofdgroepen, namelijk textielvezels, productieproces en gebruiksgeschiktheid. In de volgende hoofdstukken worden enkele voorbeelden aangehaald. Een volledig overzicht van de normen en regels kan geraadpleegd worden op de site [56], waarin een volledige lijst van normen voorhanden is.

22.5.1.1

Criteria voor textielvezels

Alle types textielvezels mogen gebruikt worden in het productieproces (weefproces, breiproces, …) van textielproducten, met uitzondering van minerale vezels, glasvezel, metaalvezel, koolstofvezel en andere anorganische vezels. Anderzijds worden aan de teelt van de natuurlijke of synthetische textielvezels wel normen opgelegd. Enkele voorbeelden zijn: -

katoen mag niet meer dan 0,05 ppm DDT bevatten; waterroten is verboden voor vlas en andere bastvezels; het AOX-gehalte van synthetische cellulosevezels mag 250 ppm niet overschrijden; luchtemissie normen zijn opgelegd bij het spinproces van PA (uitstoot van N2O); …

126

22.5.1.2

Productiecriteria

Tijdens de verschillende productieprocessen moeten de volgende criteria in acht genomen worden: -

22.5.2

95 % van de aangewende sterkmiddelen moeten biologisch afbreekbaar zijn of verwijderbaar zijn in waterzuiveringsstations of te recycleren zijn; ceriumverbindingen mogen niet aangewend worden voor het verzwaren van garens; sommige azokleurstoffen mogen niet worden aangewend; grenswaarde voor formaldehyde; …

Kwaliteitscriteria

Tenslotte wordt het eindproduct aan enkele testen onderworpen zoals de kleurvastheid bij transpiratie en bij nat wrijven.

127

23

Swedish Falcon

Figuur 23.1 - Swedish Falcon

23.1 Beschrijving Op de Scandinavische ecomarkt zijn tal van labels aanwezig. De markt wordt voornamelijk gedomineerd door het Nordic Swan label en de Swedish Falcon en in mindere mate door het Europees ecolabel en het Krav-label. Dit laatste label wordt trouwens enkel gebruikt voor de grondstof en niet voor de gehele productieketen. De tekst in het logo van de Swedish Falcon of Zweedse Zwaluw vermeldt o.a. het opschrift „Bra Miljöval‟ (= Zweeds voor Good Environmental Choice) en is aangesloten aan het ecoprogramma Good Environmental Choice. [47] Het Good Environmental Choice label garandeert dat het product beantwoordt aan de milieuvereisten van werelds strengste ecolabelprogramma. De criteria verbonden aan het label formuleren concrete eisen voor zowel grondstoffen als voor productie en heeft dus betrekking op de levenscyclus van het product. Dankzij het label „Good Environmental Choice, zijn er vandaag meer dan honderd producten hergeformuleerd en aangepast aan het milieuconcept. Criteria zijn reeds geformuleerd voor de volgende producten en diensten in Zweden: -

elektriciteitsbenodigdheden; goederentransport; passagierstransport; winkels; papier; textiel; en chemische producten.

128

23.2 Beheer van het label De grootste natuur- en milieuorganisatie van Zweden, the Swedish Society for Nature Conservation, staat achter het label en staat in voor het correct gebruik ervan. De Zweedse organisatie voor natuurbehoud is toegewijd aan de natuurbescherming en gezondheid van de mens. Reeds in 1992 begon The Swedish Society for Nature Conservation (SSNC) te kijken naar de milieu-impact van textielproducten. De vereniging voor het natuurbehoud werkt samen met de Zweedse handelketens als ICA, KF en Dagab in een onafhankelijke raad genaamd „goede milieukeuze voor stapelproducten‟. In 1994 heeft deze raad de eerste milieucriteria neergepend voor detergenten, wasmiddelen, toiletreinigers, bleekmiddelen, zeep en shampoo, papier, luiers en textielproducten. Naast producten heeft de vereniging criteria opgesteld onafhankelijk van de samenwerking met de handelketens en dit voor nieuwsbladen, passagierstransport en elektriciteit. De vereniging telt 3 leden in het bestuur van „Goede milieukeuze voor stapelproducten‟, waarvan één voorzitter met beslissende stem, en formuleert zelfstandig de milieucriteria en keurt deze goed. Enkel het bestuur beslist welke nieuwe milieucriteria geïntroduceerd worden.

23.3 Certificatie en controle Voor het toekennen van een licentie worden de productiefaciliteiten geïnspecteerd wat eveneens gebeurt na het toekennen van de licentie. De inspectie wordt uitgevoerd door de vereniging van natuurbehoud of een inspecteur die benoemd is door de vereniging. Hierbij worden soms verschillende chemische analyses uitgevoerd om te controleren of verboden chemicaliën werden gebruikt. Wordt dit toch vastgesteld, dan wordt de licentie ingetrokken. De recepten van verfprocessen of instellingen van de parameters moeten een jaar worden bijgehouden nadat de licentie is verlopen.

23.4 Procedure en regels Het ecolabelprogramma is in eerste instantie bedoeld voor bedrijven die producten fabriceren of verhandelen in rechte lijn naar de consument toe. Desondanks kunnen tussenbedrijven eveneens hun producten laten beoordelen. Producten die rechtstreeks verkocht worden aan de consument moeten het ecolabel van „Good Environmental Choice‟ dragen op de verpakking of op een label gehecht aan het

129

product, tenzij er een andere overeenkomst werd gesloten met de Zweeds vereniging voor natuurbehoud. Voor het bekomen van het ecolabel dient de fabrikant een aanvraag te doen. De fabrikant moet allerlei informatie verstrekken zoals de jaarlijkse productie (kg textiel), beschrijving van de hoofdactiviteiten, hoeveelheid energie die verbruikt wordt ( x aantal ton kolen, x aantal kWh, …), BOD/COD/P van het afvalwater, … De verstrekte informatie is grotendeels afhankelijk van het type vezel of fabrikant waarvoor men een ecolabel wenst te bekomen. Eens de aanvraag is goedgekeurd wordt er een licentie verstrekt die één jaar geldig is. Indien er geen wijzigingen gebeuren in het productieproces in dat jaar, kan de licentie verlengd worden voor eenzelfde periode. De kostprijs voor een aanvraag van het ecolabel bedraagt 1 200 € en de jaarlijkse kost voor het licentiebehoud bedraagt 0,3 % van de jaarlijkse omzet voor het product waarvoor een licentie werd aangevraagd. De licentie omvat garens in 10 verschillende kleuren en ongeveer 30 artikels. De kleurstoffen aangewend in het verfproces moeten eerst goedgekeurd worden vooraleer er geverfd kan worden, zoniet wordt het label automatisch geweigerd.

23.5 Criteria Het ecolabelprogramma voor textielproducten wordt opgesplitst in twee niveaus. Het laagste niveau, reeks B, wordt geformuleerd als „goedgekeurd fabrikaat‟. Dit omvat alle fabrikaten van ontkorreld katoen tot het eindproduct zoals garen, stof of afgewerkte kledij. Indien de textielvezel op een ecologische manier werd geteeld dan wordt het product geklasseerd in reeks A als „goedgekeurde vezel en goedgekeurd fabrikaat‟. De Swedish Falcon wordt niet toegekend als het uitsluitend tegemoetkomt aan de criteria voor de grondstof „goedgekeurde vezel‟.

23.5.1

Productcriteria

In het kader van textielproducten kan niet om het even welk textielproduct gelabeld worden als „Good Environmental Choice‟. Werkkledij komt al niet in aanmerking omdat deze vaak een speciale behandeling ondergaan hebben zoals een vuilwerend of brandwerende behandeling. Naast hoofdzakelijk textielvezels mogen de textielproducten enkel nog elastieken band, knopen, riem of rits bevatten. Alle soorten natuurlijke textielvezels (katoen, linnen, wol, zijde, hennep, ramee, jute, …) en gerecycleerde vezels komen in aanmerking voor het label, net zoals kunstvezels (viscose, polyamide, polyester en acrylvezels). Bovenop de genoemde vezels mag 130

maximum 10 % van een andere vezel erin verwerkt worden. Anorganische vezels zijn niet toegelaten.

23.5.1.1

Criteria voor producten van niveau B ‘goedgekeurd fabrikant’

Producten van niveau B moeten voldoen aan de vereisten vermeldt in „2.6.2 Criteria voor het eindproduct‟ en hebben betrekking op productieprocessen als spinnen (bv. spinolie moet biologisch afbreekbaar zijn), weven (biologisch afbreekbare of recycleerbare sterkmiddelen) en breien, maar ook behandelingsprocessen als het wassen van wol (bv. bio-afbreekbare wasmiddelen, afvalwater < 50g COD/kg, …) of het stomen van zijde. Daarnaast moet er voldaan worden aan algemene en chemische vereisten die van toepassing zijn bij natte processen. Deze zijn: -

-

-

-

merceriseren: enkel van toepassing op katoen en viscose – minstens 50 % van het NaOH moet worden gerecycleerd voorwassen van wol: verbod op bleekmiddelen op basis van chloor; bleken: gechloreerde chemicaliën en perboraten zijn verboden; wassen en ontsterken: verbod op oppervlakte actieve stoffen en builders (chemicaliën die metaalionen binden) daar deze weinig biodegradeerbaar zijn; kleurstoffen en pigmenten: aromatische aminen, die vaak in azokleurstoffen en pigmenten voorkomen, zijn verboden – optische bleekmiddelen zijn verboden – metaalcomplex kleurstoffen zijn gelimiteerd tot 1 g/kg textiel – max 4 g kleurstof/kg textiel mag verloren gaan (mag overschreden worden voor natuurlijke pigmenten en kleurstoffen); verfproces: ureum is verboden – egaliseermiddelen, dispergeermiddelen en carriers (biodegradeerbaar) en zijn in bepaalde gevallen toegelaten – organische metaalzouten (Cu, Sn en Cr) zijn verboden; bedrukken/printen: enkel bedrukkingsmethoden op basis van water zijn toegelaten – aanwending van biodegradeerbare dikkingsmiddelen en mag slechts 30 g ureum/ kg textiel bevatten – afvalpasta moet als een vaste afvalstof behandeld worden en niet in het waterzuiveringstation terechtkomen – bij transferbedrukking op papier zijn enkel printmethoden op basis van water toegelaten; finishing (om enkele eigenschappen te bekomen als waterafstotend, vuilwerend, …): biodegradeerbare verzachters zijn toegelaten – behandeling met fluorcarbonen is niet toegelaten – zijde mag niet behandeld worden met metaal zouten – wol mag niet motwerend behandeld worden – behandeling tegen fungiciden of bacteriën zijn niet toegelaten

Andere elementen die verboden zijn, is het gebruik van solventen op basis van chloor voor het verwijderen van vlekken. Pentachloorphenol en zijn zouten en esters zijn verboden als preventief middel voor het weren van schimmels tijdens transport of opslag.

131

23.5.1.2

Criteria voor producten van niveau A ‘goedgekeurde vezel en goedgekeurd fabrikant’

Een eerste vereiste voor een textielproduct van niveau A is dat 90 % van de textielvezels moet voldoen aan de één van de onderstaande textielvezelvereisten: -

-

-

-

gerecycleerde vezel: vezels afkomstig van de kaarde (bv. korte vezels) komen niet in aanmerking om te recycleren – minstens 80 % van het totale gewicht aan vezels moet bestaan uit gerecycleerde vezels (afkomstig van garens uit afgedankte kledij) – de gerecycleerde vezels mogen niet gebleekt worden met chloorhoudende chemicaliën – de gebruikte spinolie moet aan bepaalde vereisten voldoen; natuurlijke vezels: de grondstof moet voldoen aan de EU verordening 2092/91 en de regels opgesteld door IFOAM – textielvezels uit transitieperiode komen in aanmerking – conventionele en ecologisch geteelde natuurlijke vezels mogen niet gemengd worden – genetisch gemodificeerde vezels zijn verboden; kunstvezels: max 30 % van de vezelgrondstof mag afkomstig zijn van nieuwe synthetische grondstoffen – synthetische vezels afkomstig van gerecycleerde kunststof mag onbeperkt gebruikt worden – halogeneerde monomeren moeten geweerd worden in de productie van synthetische grondstoffen; viscosevezel en lyocell: de pulpgrondstof moet voldoen aan de milieucriteria opgesteld door de Zweedse vereniging voor natuurbehoud – voor viscoseproductie gelden volgende regels: o S-emissies in lucht < 10 kg S/ton viscosevezel; o Zn-emissies in water < 1 kg Zn/ton viscosevezel; o O2-eisende stoffen < 40 kg COD/ton viscosevezel; o Afvalwaterbehandeling voor zwavel en zink moeten kort beschreven worden; o chloorhoudende bleekmiddelen voor pulp of viscosevezel is verboden; o solventspinnen is enkel toegelaten als 99 % van het solvent herwonnen wordt.

23.5.1.3

Criteria voor het eindproduct

In vergelijking met andere ecolabels, worden textielproducten voorzien van een Swedish Falcon label getest op allerlei vlakken. Parameters die getest worden zijn: -

kleurechtheid tijdens wassen, drogen en uitwringen; formaldehyde-emissies (max. x ppm naargelang de functie van het textielproduct); o 30 ppm voor kinderkledij en kledij voor volwassenen waarbij direct contact is met de huid o 30 ppm voor bedtextiel o 100 ppm voor bovenkleding

132

-

o 300 ppm voor meubelstoffen krimpeigenschappen moeten voldoen aan de richtlijnen van het Zweedse consumentenbureau.

Naast de te bepalen parameters moeten de textielproducten wasbaar zijn met water (aantonen met een zorglabel) en moeten ze voorzien zijn van een label dat het land van herkomst vermeldt. Als het textielstof geproduceerd is in een land, anders dan waar bijvoorbeeld de kledij wordt vervaardigd, moeten beide landen vermeld worden.

23.5.2

Milieucriteria

Er worden geen milieuvereisten opgelegd voor accessoires als elastieken banden, knopen, riemen, ritsen en gelijkaardige zaken. Grote hoeveelheden chemicaliën, water en energie zijn noodzakelijk bij de natte processen in de textielsector. Om die reden zijn deze drie zaken verwoord in de milieucriteria van de Swedish Falcon. Een belangrijke vereiste is de aanwezigheid van een chemische en biologische waterzuivering. Daarnaast worden sommige vereisten opgelegd voor de ganse productie-eenheid: -

energieverbruik: < 70 MJ/kg textiel; na zuivering van afvalwater: o < 30 g COD/kg textiel o < 0,5 g P/kg

De productie-eenheid moet aangesloten zijn aan een waterzuiveringstation waarbij COD en TOC waarden verminderd moeten worden met tenminste 85 % en BOD met tenminste 90 % (op jaarbasis). Afwijkingen van deze waarden is aanvaardbaar als er inspanningen gebeuren om de milieucriteria in te willigen.

23.5.3

Sociale criteria

In de recente versie van de criteria voor het label Swedish Falcon, die momenteel wordt herzien, zijn er geen expliciete sociale criteria, maar wordt er wel degelijk overlegd om in de toekomst sociale criteria te formuleren.

133

24

Eco-label - Korea

Figuur 24.1 - Eco-label Korea

24.1 Beschrijving Het schiereiland Korea in Oost-Azië heeft een vrijwillig ecolabelprogramma dat het levenslicht zag in april 1992. Het ecolabel „Korea Eco-label‟ was een feit. Het doel van het milieulabel is een vermindering van het energieverbruik en het reduceren van afvalproducten in elke stap van het productieproces vanaf de ontginning van de grondstoffen tot en met de uiteindelijke verwijdering van het product. Via het Koreaanse ecolabel informeert men de bevolking over ecoproducten en spoort men fabrikanten aan ecologische producten te ontwikkelen in het verlengde van de vraag van de consument. In 1997 voegde Korea zich bij het Global Ecolabelling Network en is sindsdien een actief lid. Heden dragen heel wat producten het Eco-label in Korea: (behang)papier, printers, computers, beeldschermen, houten bureaumateriaal, stoelen, waterbesparende toiletten, zepen, schoenen, industriële batterijen, blusapparaten, … en textielproducten (o.a. kledij). [8]

24.2 Beheer van het label Het Koreaanse ecolabel wordt beheerd door twee partijen die elk zijn bevoegdheden heeft, namelijk: -

Ministery of Environment (MOE) bevoegd voor: o ontwikkeling en verbetering van relevante voorschriften o publieke mededelingen o promoten van de groene gedachte

-

Korea o o o

Eco-Products Institute (KOECO) selecteren van productgroepen en ontwikkelen/herzien van criteria certificeren en toezicht marketing, internationale samenwerking, enz.

134

24.3 Certificatie, procedure en regels Een fabrikant kan twee richtingen uit tijdens de certificatieprocedure. Een eerste mogelijkheid is een voorstel van een nieuwe productcategorie. Deze procedure beloopt 360 dagen. Tijdens deze periode van een klein jaar zal KOECO de nieuwe categorie goedkeuren met advies van een consultatiecommissie (experten, milieubewegingen, …). Een technische commissie zal zich dan buigen over de ontwikkeling van de criteria. Hierbij zal de hulp worden ingeroepen van MOE. Deze zal een publieke mededeling formuleren en deze overbrengen aan KOECO, die op zijn beurt de aanvrager zal inlichten. Als de categorie goedgekeurd wordt, zal het ecolabel worden toegekend binnen de 30 dagen. Tijdens deze periode worden er audits uitgevoerd in het bedrijf en wordt het product onderworpen aan testen. De auditresultaten worden ter inzage gegeven aan de certificatiecommissie. Worden deze resultaten positief bevonden, dan wordt een contract opgesteld en kan de aanvrager het ecolabel aanwenden. Nadien wordt er frequent een onderzoek uitgevoerd naar het gebruik van het ecolabel. Indien er tegenstrijdigheden plaatsvinden, zoals het gebruik van het ecolabel op een nietgecertificeerd product, gebruik van het ecolabel buiten de contractperiode, … dan kan de aanvrager een gevangenisstraf oplopen van maximum 2 jaar of een boete van 5 000 euro. Anderzijds kan de aanvrager de licentie kwijtspelen bij het vaststellen van een nietconformiteit van het gelabeld product tijdens een periodiek of frequent onderzoek. De aanvraagprocedure verloopt anders als de fabrikant een aanvraag indient voor een bestaande productcategorie. De aanvraag wordt ingediend bij KOECO, die een audit en enkele testen uitvoert in het bedrijf. Vervolgens gebeurt er een soort van deliberatie aan de hand van de auditresultaten in samenspraak met de certificatiecommissie. Indien een positieve beslissing valt, wordt een contract opgesteld en kan de fabrikant het Koreaanse ecolabel aanwenden. Het certificatiecontract blijft 2 jaar geldig en is nadien hernieuwbaar. Het kostenplaatje: -

-

de aanvraagvergoeding: 50 euro (exclusief BTW) jaarlijkse gebruiksvergoeding (hangt af van de verkoopcijfers): o ≤ 1 product 0,5 euro o 2 tot 5 producten 1 euro o 6 tot 10 producten 1,5 euro o 11 tot 50 producten 2 euro o > 50 producten 2,5 euro indien een duurzaam product: 10 % korting

Het ontwerp van het Koreaanse ecolabel heeft twee varianten (A en B), waarbij de kleuren blauw (voor de hand) en groen (voor het blad) in acht moeten worden genomen. 135

Het logo kan eveneens in één kleur voorkomen (zwart-wit). Het labelvariant A is het logo met een indicatie van de reden voor certificatie en wordt op het product geplaatst, terwijl labelvariant B dezelfde informatie verschaft als variant A, waarbij informatie vermeld staat over de milieuprestaties van het product. Dit laatste label, variant B, wordt naast het gebruik op het product eveneens als marketingtool gebruikt in bijvoorbeeld catalogussen.

24.4 Criteria De criteria voor textielproducten staan vermeld op de website voor het Koreaanse ecolabel en dit voor volgende textielmaterialen: -

bedden; kledij; en textiel voor decoratieve toepassingen.

Het doel van de certificatie van bovenstaande textielproducten is de vermindering van schadelijke stoffen.

24.4.1

Milieucriteria

24.4.1.1

Bedden (Matrassen)

De milieucriteria voor de bedden (springboxen) en matrassen van schuimrubber of PURschuim hebben betrekking op het gebruik van formaldehyde en andere VOS. De emissie van deze chemicaliën moet aan bepaalde normen voldoen, die geformuleerd staan in het document EL483-2005/1/2005-107 [8] voor bedden. Enkele voorbeelden uit de criteria zijn: -

hout voor de productie van springboxen moet afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen; verpakkingsmateriaal uit PVC is uit den boze; azokleurstoffen en andere gevaarlijke chemicaliën zijn onderworpen aan bepaalde normen; …

Bovendien zijn er kwaliteitscriteria geformuleerd inzake de veiligheid van het bed en zijn er methoden opgesomd om de testen uit te voeren.

24.4.1.2

Kledij

De milieucriteria voor kledij zijn van toepassing op babykledij, kledij in direct contact met de huid (bv. zwempak, pyjama, ondergoed, kousen, handschoenen, lakens, bedspreien, …) en bovenkleding (bv. sportkledij, jurken, broeken, …). De normen voor deze drie textieltypes zijn geformuleerd in het document EL311-1997/5/2002-219 op de Koreaanse 136

website. [8] De formulering van de normen is het strengst voor babykledij en soepeler voor bovenkleding. Er zijn normen opgesteld voor formaldehyde, pesticiden (voor natuurlijke vezels), gebruik van azokleurstoffen, organische tincomponenten (voor synthetische vezels), schadelijke stoffen (o.a. zware metalen) en chlorofenolen. Gehalogeneerde componenten (bv. PVC) zijn niet toegestaan. De producten worden onderworpen aan enkele kwaliteitscriteria waarbij aandacht wordt geschonken aan de kleurvastheid t.o.v. de wasechtheid, wrijfechtheid, zweetechtheid en de wasechtheid. De resultaten van de echtheidstesten moeten aan bepaalde waarden voldoen alsook de krimpeigenschappen worden gecontroleerd. Tenslotte mag er geen geur worden waargenomen en moeten de verschillende testen volgens bepaalde methodes worden uitgevoerd.

24.4.1.3

Textiel voor decoratieve toepassingen

Textiel voor decoratieve toepassingen is o.a. bedoeld voor gordijnen en stoffering voor meubilair, kortom interieurtextiel. De milieucriteria voor deze categorie kan worden geraadpleegd in het document EL254-2006/1/2006-210. [8] Normen zijn geformuleerd voor: -

24.4.2

gevaarlijke elementen (bv. zware metalen); formaldehyde; gechloreerde fenolen; gechloreerde benzeen; VOC-emissie na productie;

Kwaliteitscriteria

De kwaliteit van het eindproduct moet voldoen aan de Koreaanse standaard. Bij het uitvoeren van testen moet er geopteerd worden voor de testmethode vermeld in het document (o.a. geurtesten).

137

25

Ecomark

Figuur 25.1 - Ecomark

25.1 Beschrijving De Indiase regering (GOI) stichtte in 1991 een programma om bepaalde consumptiegoederen te labellen als milieuvriendelijk. De bedoeling van het programma was het gemakkelijker identificeren van milieuvriendelijke producten en het aanmoedigen tot het kopen van deze goederen met het Indiase milieulabel „Ecomark‟. De voorstelling van het label is een aarden pot en staat symbool voor een hernieuwbare bron. De gebruikte aarde is trouwens geen gevaarlijk afval en er is weinig energie vereist bij het vervaardigen van een aarden pot. Het is een vaste en sierlijke vorm die garant staat voor enerzijds de sterkte en anderzijds de breekbaarheid van het Indiase ecosysteem. Het principe van het Indiase ecomark is het toekennen van het label aan een product dat bij het gebruik of het verwijderen ervan een significante lagere impact heeft op het milieu. Naast het milieuaspect van het label moet de werking, kwaliteits- en veiligheidseisen voldoende aandacht krijgen bij de productie van producten die in aanmerking komen voor het Indiase ecolabel. Hiervoor wordt het bureau voor Indiase Standaarden (BIS) nauw bij betrokken. Vandaag de dag zijn er heel wat producten met het ecomark op de Indiase markt, waaronder zepen en detergenten, papier, voedingsmiddelen en - additieven, smeeroliën, verpakkingsmateriaal, batterijen, elektrische en elektronische apparaten, kleurstoffen en poedercoatings, cosmetica, houtvervangers, plastiekproducten, brandblussers, leder, … en textielproducten. [21]

25.2 Beheer van het label Het beheer van het Indiase milieukeurmerk Ecomark wordt behartigd door het Ministerie voor milieu en bossen in India en het CPCB of Central Pollution Control Board. Het uiteindelijk certificeren gebeurt door het bureau van Indiase normen (BIS). De normen worden uitgeschreven door het Ecomark technisch comité van CPCB.

138

25.3 Controle, regels en procedure De procedure voor het bekomen van een Ecomark-licentie van het BIS verloopt in verschillende stappen. In eerste instantie moet een aanvraagformulier ingevuld worden die bekomen kan worden in het hoofdkantoor van BIS of in de regionale kantoren in India. Bij het indienen van het aanvraagformulier wordt, is een vergoeding verschuldigd van 5 euro (prijs geldig tot eind 2008). Voor elke Indiase standaard en elk product moet er een aanvraagformulier met bijhorende geldsom worden ingediend bij het BIS. Elk formulier moet vergezeld worden met een kopie van enkele documenten: -

een goedkeuring of een milieucertificaat van de State Pollution Control Board; een registratiecertificaat als de aanvraag afkomstig is van een kleinschalig industriebedrijf;

Bij ontvangst van het volledig aanvraagdossier regelt het BIS een voorafgaand inspectiebezoek voor het beoordelen van de productie en kwaliteitscontrole. De inspecteurs van het BIS nemen stalen voor het uitvoeren van testen door een onafhankelijk labo. Op die manier wordt de conformiteit van het product gecontroleerd overeenkomstig de specificaties in het aanvraagformulier en vereisten voor het bekomen van het Ecomark. De kosten die gepaard gaan met de inspectie en onafhankelijke testcontrole zijn verschuldigd door de aanvrager. Een kopie van een schema met testen en inspectie wordt overhandigd aan de aanvrager en dit schema dient opgevolgd te worden. De aanvrager dient zich schriftelijk bereid te verklaren het schema te aanvaarden en de vergoeding te betalen voor het ecomark te gebruiken. Aan de hand van de genomen stalen bij het inspectiebezoek wordt een inspectierapport opgemaakt en wordt een bepaalde vergoedingsschaal toegepast door het BIS. Als alle nodige documenten conform en ontvankelijk zijn bevonden, wordt een licentie overhandigd die de toelating verleent om het ecomark te gebruiken gedurende een bepaalde periode. In het geval dat het bedrijf reeds beschikt over een bepaalde licentie van het BIS en indien men het product eveneens aan het ecoprogramma wil onderwerpen, moet er geen aparte aanvraag worden ingediend. Enkel een aangepaste vergoeding dient betaald te worden en een schema voor testen en inspectie dient te worden nageleefd. De licentie wordt verleend voor een periode van één jaar, die hernieuwbaar is voor een periode van twee jaar naargelang de prestaties geleverd door het bedrijf in de voorbije jaren. De minimumvergoeding voor het labelgebruik op het product is verschuldigd aan het BIS na het verkrijgen van de licentie en vóór het in gebruik nemen van het label.

139

In principe ziet een prijskaartje van het Indiase label Ecomark er als volgt uit: - een aanvraagvergoeding van 5 euro (niet terugbetaalbaar); - de kosten van inspectie en onafhankelijke testen; - een jaarlijkse licentievergoeding van 5 euro/licentie; - een vergoeding van 3 euro als de aanvraag hernieuwd wordt; - een labelvergoeding, afhankelijk van de jaarlijkse productie. Tijdens de duur van de geldigheid van de licentie worden er periodiek onaangekondigde inspecties uitgevoerd. Tijdens die onaangekondigde bezoeken worden er opnieuw stalen genomen, die getest worden in het bedrijf ter plaatse en in onafhankelijke testlaboratoria. Een niet onbelangrijk aspect is de feedback van consumentenverenigingen waar rekening mee wordt gehouden. De feedback wordt gebruikt in de beoordeling van de testresultaten. Als BIS-agenten standaardafwijkingen vaststellen, worden er maatregelen getroffen door het BIS (Bureau of Indian Standards) en kan de licentie worden geschorst.

25.4 Criteria 25.4.1

Milieucriteria

De criteria van het Indiase ecolabel zijn gebaseerd op het cradle-to-grave principe, m.a.w. vanaf de ontginning van de grondstof tot de productie en de verwijdering van het product. De basiscriteria beslaan verschillende milieuaspecten, maar zijn specifiek voor elke productcategorie. Het product wordt onderzocht op het vlak van zijn impact op het milieu: -

moet minder vervuilend zijn tijdens de productie, gebruik en verwijdering in vergelijking met gelijkaardige producten; moet recycleerbaar of biodegradeerbaar zijn of uit recycleerbare materialen vervaardigd zijn; moet een aanzienlijke bijdrage leveren aan niet-hernieuwbare bronnen, inclusief niet-hernieuwbare energiebronnen; moet een bijdrage leveren tot een daling van de nadelige basiscriteria, die de hoogste milieu-impact hebben bij het productgebruik.

Enerzijds zijn er algemene productcriteria die de problemen omtrent afvalcontrole, toename van het milieubewustzijn onder de consumenten, … omschrijven in combinatie met de veiligheid, kwaliteit en werking van de producten. Anderzijds worden er specifieke productcriteria geformuleerd op de Indiase website [21], waarbij rekening wordt gehouden met belangrijke punten als: -

het productieproces, inclusief de grondstoffen; het gebruik van natuurlijke rijkdommen; 140

-

de milieu-impact; het energiebehoud tijdens de productie; de omvang en het effect van afval voortkomend uit het productieproces; de verwijdering van het product; het gebruik van „afval‟ en gerecycleerde materialen; de geschiktheid voor recycleren of verpakking; de biodegradeerbaarheid.

De algemene en specifieke criteria voor textielproducten staan vermeld in „The Gazette of India‟, Extraordinary, Part II-section 3(i), No. 322 van 8 oktober 1996 en zijn sindsdien nog niet gewijzigd. De textielproducten dienen te voldoen aan de relevante vereisten van het Bureau of Indian Standards (BIS). De producent moet rekening houden met enkele Indiase reglementeringen inzake water en lucht (controle en preventie), geluid en gezondheid op de werkvloer. De criteria waaraan het product voldoet, mogen vermeld worden op de verpakking. De verpakking op zich moet herbruikbaar zijn, biodegradeerbaar zijn of uit gerecycleerde materialen vervaardigd zijn. Verder mogen vetalcoholen (niet-ionisch) als emulgatoren gebruikt worden waar nodig en is de aanwezigheid van brandwerende materialen op basis van polyhalogenen (fenolen) verboden in het product. Binnen de specifieke productvereisten zijn er parameters geformuleerd voor drie types textiel: -

babykledij; kledij in direct contact met de huid; bovenkledij.

Voor katoen, wol en man-made vezels en mengsels worden volgende parameters gemeten (gelijkaardig voor jute(producten)en zijde(producten)): formaldehyde, zware metalen (Chroom III en VI, kwik en lood), pentachloorfenol (PCP), pesticiden, pH en aminen afkomstig van azokleurstoffen. De testmethodes voor de parameters worden bepaald door het BIS en een textielcomité. Een lijst met geregistreerde pesticiden (fungiciden, insecticiden en herbiciden), die gebruikt worden bij de katoen-, jute- en zijdeproductie is nogal omvangrijk en mogen vreemd genoeg worden gebruikt. Eén van deze pesticiden is DDT. DDT of DichloorDifenylTrichloorethaan is een organisch chemisch insecticide. Bovendien is het insecticide persistent, m.a.w. het wordt moeilijk afgebroken omdat het een halfwaardetijd heeft van enkele tientallen jaren. Het insecticide heeft een toxische werking op luizen, bedwantsen, vlooien, muggen en andere insecten. Het dodelijk effect 141

op deze eerste soort van insecten is bijzonder waardevol omdat luizen een zeer gevaarlijke ziekte kunnen verspreiden, namelijk vlektyfus. Daarnaast zijn er vele insecten die voordelig zijn voor de mens, omdat ze vaak schadelijke insecten doden. Zoals vele insecticiden leidt DDT tot de ontwikkeling van resistentie bij vele insecten. DDT breekt slecht af en hoopt zich op in vetten waardoor het bekende insecticide verboden werd in de westerse wereld. Tot op heden wordt dit gevaarlijke insecticide nog steeds gebruikt in de derde wereld. Normaal is het gebruik van DDT verboden in de landbouw, maar mag in uitzonderlijke gevallen worden toegepast. De Indiase regering kan DDT rechtstreeks aankopen bij M/s. Hindustan Insecticides Ltd en het beperkte gebruik dient te worden gecontroleerd, wat natuurlijk zeer uitzonderlijk is voor een ecolabel.

142

26

Eco Mark - Japan

Figuur 26.1 – Eco Mark - Japan

26.1 Beschrijving Het Eco Mark programma is van Japanse origine en is opgericht in 1989 door Japan Environment Association (JEA). Het Eco Mark label wordt voorgesteld als twee armen die de wereld omhelzen en staat symbool voor zowel het milieu als de aarde. Door het label Eco Mark op een gecertificeerd product aan te brengen, wil men het milieu onder de aandacht brengen. Op die manier worden milieuvriendelijke producten gemakkelijker kenbaar gemaakt aan de milieubewuste consument. In vergelijking met gelijkaardige producten is de milieu-impact gedurende de levenscyclus van het gelabeld product veel lager. Op die manier wordt er bijgedragen aan een duurzame toekomst in Japan. De bedoeling van het Eco Mark programma is echter niet bedoeld om de consumenten te wijzen op de productkwaliteit en –veiligheid van een gelabeld product. Het Japanse ecolabel wordt vandaag gebruikt voor verschillende productcategorieën en diensten zoals uurwerken, computers, bouwmaterialen, inktcartridges, biodegradeerbare plastiekzakken, brandblusapparaten, printpapier, opslagtanks voor regenwater, energiebesparende gaslekdetectoren, … en natuurlijk textielproducten. Deze laatste wordt ingedeeld in kledij, huishoudelijk textiel en textiel voor industrieel gebruik. [6]

26.2 Beheer van het label De eigendomstitel van de naam en het logo van Eco Mark is in handen van Japan Environment Association. Om een product te voorzien van het Japanse label moeten bepaalde criteria ingevuld worden. Het product dient hiervoor geproduceerd te worden overeenkomstig de Eco Mark normen.

143

26.3 Certificatie, controle en regels Om het Eco Mark label aan te geven op een product dient er een gebruikscontract te worden ondertekend met JEA en dit voor elk product dat men wenst te certificeren. Het product moet wel tot één van de productcategorieën behoren, die in aanmerking komen voor certificatie. De basisprocedure ziet er in grote lijnen als volgt uit: -

bevestigen dat het product in aanmerking komt voor certificatie; indienen van een aanvraagformulier + aanvraagvergoeding betalen; onderzoek van het product door het Eco Mark comité voor certificatie; kennisgeving van de onderzoeksresultaten; regeling van het Eco Mark contract; beginnen met het aanbrengen van het Eco Mark label.

De volledige procedure neemt ongeveer 4 maanden in beslag. Indien de producten voorzien worden met het Japanse label zonder dat er een contract werd ondertekend, worden er boetes uitgeschreven. Daarenboven moet er een jaarlijkse vergoeding betaald worden voor het labelgebruik (afhankelijk van de omzet), die wordt weergegeven in tabel 28.1. Tabel 28.1 - jaarlijkse vergoeding Eco Mark

Omzet > 10 miljoen yen < 100 miljoen yen > 100 miljoen yen < 1 000 miljoen yen < 4 150 miljoen yen < 4 150 miljoen yen

Jaarlijkse vergoeding 10 000 yen 10 000 yen tot 100 000 yen (*) 100 000 yen tot 685 000 yen (*) 100 000 yen tot 685 000 yen (*) 685 000 yen tot 1 miljoen yen (*) 1 miljoen yen

* afhankelijk van een bepaald belastingspercentage en verkoopsomzet in Japan / 1 yen = 0,008 euro

Het label mag naast het product ook aangebracht worden op de verpakking. Het label moet voorzien zijn van een certificatienummer, naam van de gebruiker en welk positief effect het product op het milieu heeft.

26.4 Criteria De criteria voor de categorie kledij (No 103) worden besproken in „Clothing Version 2.4‟ en gelden niet voor leder- of bontproducten. [6]

26.4.1.1

Grondstoffen

Grondstoffen die in aanmerking komen voor het vervaardigen van kledij zijn katoenvezels (van biologische teelt) en gerecycleerde textielvezels (wol en synthetische vezels). Elk textielproduct (uniform, nachtkledij, kimono, kousen, ondergoed, hoeden, handschoenen 144

en andere kledij) moet beantwoorden aan een bepaald percentage textielvezels die gebruikt worden. Het gewichtspercentage aan nieuwe vezels of gerecycleerde vezels dat een textielproduct moet bevatten (exclusief accessoires) ten opzichte van de totale massa van het product ziet er als volgt uit (voor uniformen): Ongebruikte vezels: ≥ 10 % (cupra-vezel: ≥ 70 %) Gerecycleerde vezels: - gerecupereerde vezels: ≥ 10 % - gerecycleerde polymeervezels (PE, PET en PP): ≥ 60 % - chemisch gerecycleerde vezels: ≥ 60 %

Bijvoorbeeld: te gebruiken formule indien gerecycleerde polymeervezels en chemisch gerecycleerde vezel in combinatie gebruikt worden

A B C D 100 Met: A = gewichts-% van de chemisch gerecycleerde vezels in het textielproduct B = aantal gerecycleerde monomeren in de chemisch gerecycleerde vezel C = gewichts-% van de gerecycleerde polymeervezels in het textielproduct D = aantal gerecycleerde harsen in de gerecycleerde polymeervezel De uitkomst van de formule moet minstens 50 % bedragen. Zo zijn er eveneens formules voorhanden voor nachtkledij, kimono‟s, kousen, ondergoed, … Een textielproduct van 100 % katoen mag slechts 10 % accessoires bevatten en bovendien moet de katoen van biologische teelt zijn.

26.4.1.2

Verwerking

Bij de verwerking van textielproducten dient de textielfabrikant milieuwetten en reglementering in acht nemen om sommige milieuproblemen (luchtvervuiling, watervervuiling, geluid, trillingen, geur en emissie van gevaarlijke stoffen) in te dijken. Bovendien moet de fabrikant een systeem op poten zetten om de kledij terug in te zamelen als de consument zich ervan ontdoet om dan opnieuw te verwerken en/of als grondstof te gebruiken. De textielproducten moeten trouwens verpakt worden in

145

recycleerbaar of herbruikbaar materiaal en een kwaliteitscontrole van de afgewerkte producten dient te gebeuren. In sommige gevallen worden er normen geformuleerd die soepeler/strenger zijn naargelang het type kledij. Formaldehyde mag in geen enkel geval worden teruggevonden in babyluiers, terwijl in bovenkledij er een bepaalde norm (300 ppm) genoteerd wordt. Vlamvertragers bij de finishing van het textielproductieproces moeten zoveel mogelijk geweerd worden. Bepaalde azokleurstoffen en chroomkleurstoffen zijn eveneens in het Eco Mark programma voor textiel verboden.

146

27

Environmental Choice – Australia

Figuur 27.1 – Environmental Choice - Australia

27.1 Beschrijving Het Australische milieuprogramma „Good Environmental Choice‟ werd gelanceerd in november 2001 met de bedoeling milieuvriendelijke producten en diensten gemakkelijker te herkennen. Het milieulabel wordt toegekend op basis van milieu-, kwaliteit- en sociale normen, waarbij de levenscyclus van het product onderzocht wordt. De doelstellingen van het milieuprogramma zijn: -

-

het verschaffen van premies aan leveranciers om de milieu-impact van Australische producten te verminderen; het verschaffen van een duidelijk, geloofwaardig en onafhankelijke leidraad aan consumenten opdat ze rekening houden met milieufactoren bij hun aankoopbeslissingen; het aanmoedigen van consumenten opdat ze producten zouden kopen, die een lagere milieu-impact hebben in vergelijking met soortgelijke producten; het erkennen van de eerlijke maatregelen van bedrijven om de milieu-impact van hun producten te verminderen; het uiteindelijke doel: het verbeteren van de milieukwaliteit en het aanmoedigen van duurzaam management

In Australië zijn vandaag tal van producten opgenomen in het milieuprogramma, waaronder administratieve diensten, poetsdiensten, transport- en distributiediensten, schoonmaakmiddelen, composteerbare biopolymeren, papier, koelkasten, zeepproducten, … en natuurlijk textiel. Er zijn normen voor kledij en interieurtextiel, tapijten (vervaardigd uit wol (vervaardigd uit wol), matrassen en kussens. Deze laatste productnormen (tapijten, matrassen en kussens) worden momenteel herzien. Alle productcategorieën kunnen trouwens geraadpleegd worden op de Australische website http://www.geca.org.au/homefront.htm/. [2]

147

27.2 Beheer van het label Het beheer van het milieulabel is in handen van Good Environmental Choice Australia Ltd (GECA). Vandaag functioneert GECA als een managementcomité bestaande uit managers, een adviescommissie en een nationaal netwerk van experten. Bovendien is GECA belast met de ontwikkeling van verschillende normen, die opgenomen zijn in het milieuprogramma in Australië.

27.3 Certificatie, controle en regels Indien een producent, distributeur of importeerder het GEC-label wenst te bekomen voor zijn product (of dienst), zal hij hiervoor een aanvraag moeten indienen. De aanvraagprocedure kan heel wat tijd kosten en kan tussen de 4 en 12 weken duren. De kostprijs voor de aanvraag bedraagt ongeveer 200 euro. In eerste instantie wordt er een overzicht verstrekt over de verschillende stappen die de aanvrager dient te nemen alvorens in aanmerking te komen voor certificatie. De volgende informatie wordt aan de aanvrager meegedeeld: -

een eerste aanwijzing opdat het product (of dienst) in aanmerking komt voor het GEC-label; de kostprijs van het evaluatiegebeuren; de nodige wetenschappelijk informatie voor certificatie; de verschillende procedurestappen; de totale tijdsduur voor de evaluatie;

Bij de aanvraag wordt een certificatiecontract en een evaluatievoorstel overhandigd aan de aanvrager. De verschillende stappen voor evaluatie zijn voor elke productcategorie in grote lijnen gelijklopend en bestaan uit de volgende onderwerpen: -

het aanduiden van een projectmanager; het ontwikkelen van een projectplan en dit plan verstrekken aan de aanvrager en het projectteam; het goedkeuren van het projectplan door alle partijen; het opmaken van een evaluatiesjabloon (schema) die door het projectmanagementteam zal opgevolgd worden; het opstellen van het certificatierapport en het overmaken van dit rapport aan de business manager voor goedkeuring; het verstrekken van het certificaat aan de aanvrager.

Eens het certificaat verstrekt is, is deze geldig voor een periode van 2 tot 5 jaar afhankelijk van de levenscyclus van het product. Vanaf dan mag de aanvrager het GEClogo gebruiken en plaatsen op de verpakking of het product. Naast het GEC-logo wordt er 148

eveneens een licentienummer vermeld. Tijdens de licentieduur wordt er trouwens een audit uitgevoerd ter controle op naleving van de GEC-normen.

27.4 Criteria De geformuleerde criteria voor textielproducten zijn van toepassing op: -

kledij; bedlinnen; interieurtextiel: decoratieve toepassingen (bv. overgordijnen); en accessoires.

27.4.1

Milieucriteria

27.4.1.1

Grondstoffen

Katoen of andere natuurlijke textielvezels moeten voldoen aan de volgende criteria: -

mogen niet meer dan 0,05 ppm bevatten van een bepaald pesticide (20 pesticiden opgesomd, waaronder aldrin en DDT);

Het waterroten van vlas en andere bastvezels is niet toegestaan, tenzij het afvalwater afkomstig van het waterroten behandeld wordt zodat het COD of TOC-gehalte met minstens 75 % (hennepvezel) en met minstens 95 % (vlasvezel en andere bastvezels) gereduceerd wordt. Alle natuurlijke textielvezels voorzien van de volgende labels: Australian Certified Organic (ACO), National Association for Sustainable Agriculture Australia (NASAA) Certified Organic of Demeter Certified Organic, worden geacht aan de vereisten te voldoen. Wol, viscose, Pes, PA, acryl, PP, PVC en elastaan dienen eveneens aan bepaalde normen te voldoen (COD-gehalte in afvalwater, emissies, …), die opgesomd zijn in de GECAnormen (zie http://www.aela.org.au/standards/). Deze normen zijn van kracht sinds 20 juni 2007 en zijn drie jaar geldig. Het productieproces van textielproducten somt enkele zaken op die in acht genomen moeten worden: -

-

verfproces: metaalcomplexkleurstoffen zijn onderworpen aan vastgelegde emissienormen (o.a. Cr, Cu en Ni) – enkele azokleurstoffen (carcinogeen of mutageen) moeten geweerd worden; sommige vlamvertragers zijn niet toegestaan;

149

-

bleekproces: AOX-emissie is onderworpen aan bepaalde grenswaarden (bij bleken van bastvezels of katoen); gebruikte detergenten en verzachters moeten voldoende biodegradeerbaar zijn; sterkmiddelen: 95 % van de gebruikte sterkmiddelen moeten biodegradeerbaar zijn; het COD-gehalte van het afvalwater moet binnen bepaalde grenzen blijven alvorens te worden geloosd; verpakkingsmateriaal moet recycleerbaar zijn (gechloreerde of gehalogeneerde kunststoffen zijn niet toegelaten); …

27.4.2

Kwaliteitcriteria

Het uiteindelijke product moet bepaalde kwaliteitsvereisten beantwoorden. Gecertificeerde producten moeten voldoen aan internationale normen voor wat betreft de kleurvastheid. De kleurvastheid moet getest worden ten opzichte van: -

de de de en

wasechtheid; zweetechtheid; wrijfechtheid (bij nat en droog wrijven); de lichtechtheid.

Bovendien moet het zorglabel informatie verstrekken over de dimensionale veranderingen, die aangeduid worden in %.

27.4.3

Sociale criteria

De persoon die het „Good Environmental Choice‟ label aanvraagt, zal moeten aantonen dat hij in orde is met verschillende reglementeringen inzake veiligheid en antidiscriminatie.

150

28

Environmental Choice – New Zealand

Figuur 28.1 - Environmental Choice - New Zealand

28.1 Beschrijving Environmental Choice is het officiële milieulabelprogramma in Nieuw-Zeeland (http://www.enviro-choice.org.nz/). [52] Het milieuprogramma is opgestart in 1992 en opereert onafhankelijk van de regering. Het milieuprogramma erkent de eerlijke handelingen van fabrikanten om de milieu-impact van hun productie te verminderen. Het programma creëert op die manier een geloofwaardige leidraad voor consumenten die een milieuvriendelijk product wensen aan te schaffen. De doelstellingen van het milieuprogramma zijn: -

-

het verbeteren van de kwaliteit van het milieu door het aanmoedigen van duurzame productieprocessen door middel van design, productie, marketing en gebruik van producten die een lagere milieu-impact hebben op de volledige levenscyclus; het aanbieden van een geloofwaardig nationaal en regionaal programma; de samenwerking met andere landen die eveneens een gelijkaardig milieuprogramma bezitten; het harmoniseren van nationale en/of internationale productspecificaties; het herkennen van andere internationale milieuprogramma‟s in eigen land; het aanmoedigen en ontwikkelen van internationale verhoudingen met erkende netwerken en andere ecolabelprogramma‟s of initiatieven; het ontwikkelen van een markt voor het aanbieden van milieuvriendelijke producten en diensten; …

Momenteel zijn er verschillende producten opgenomen in het Nieuw-Zeelandse milieuprogramma zoals printers, papier, verven, meubels, gerecycleerde kunststofproducten, schoonmaakmiddelen en detergenten, isolatiemateriaal, … en eveneens textielproducten, waaronder vloerbekleding (synthetische tapijten en wollen tapijten) en textiel, pelsen en leer.

151

28.2 Beheer van het label Het Nieuw-Zeelandse label wordt beheerd door The New Zealand Ecolabelling Trust. Een soort regeringskartel die het milieuprogramma ontworpen heeft en opereert naar internationale normen en grondbeginselen. Het kartel is een initiatief van de NieuwZeelandse regering, die het programma sponsort. De organisatie van het milieu-initiatief is gevestigd in Auckland. De New Zealand Ecolabelling Trust heeft trouwens gemeenschappelijke afspraken met andere nationale ecolabelprogramma‟s uit Japan, Korea, Taiwan, China, Thailand, Tsjechië, Verenigde Staten van Amerika en Canada. De milieuprogramma‟s van deze landen zijn allen aangesloten bij het Global Ecolabelling Network, maar nemen niet allemaal de productiecategorie „textiel‟ op in hun programma.

28.3 Certificatie, controle en regels De certificatie is in handen van de beheerder van het label, namelijk New Zealand Ecolabelling Trust. Om na te gaan of een bedrijf in aanmerking komt voor een licentie, wordt er een plan opgesteld om de vereisten te controleren. Hierbij wordt bijvoorbeeld nagegaan hoeveel stalen er worden genomen van het eindproduct. Vervolgens wordt het plan besproken met de aanvrager van de licentie. Nadien volgt er een inspectie van de bedrijfssite, waarbij eveneens de kwaliteitscontrole en productiegegevens onderzocht worden, zoals de opvolging van kwaliteit- of milieumanagementsystemen als ISO 9000 of 14001. Tenslotte deelt de inspectie de beslissing mee of al dan niet aan de vereisten van het milieuprogramma wordt voldaan. Eens aan de voorwaarden wordt voldaan en alle eisen ingewilligd zijn, wordt de licentie verstrekt en mag de fabrikant het „Environmental Choice‟ label gebruiken. Vervolgens mag de fabrikant het label aanbrengen aan de verpakking van het product. Bovendien moet het label voorzien zijn van het woord „textile‟ en een licentienummer. Het label moet waarheidsgetrouw worden weergegeven (op de verpakking of tijdens marketingcampagnes) volgens de regels van het Environmental Choice programma of zoals weergegeven in bovenstaande figuur 28.1. Wordt er niet voldaan aan deze eisen, dan kan dit leiden tot het kwijtspelen van de licentie. Elk textielproduct moet bovendien voorzien zijn van een productbeschrijving, waarbij informatie verstrekt wordt over: -

de gebruikte textielvezels; het percentage van elke textielvezels die in het product verwerkt is (gewichts-%).

152

28.4 Criteria Het gebruik van het Nieuw-Zeelandse label „Environmental Choice‟ formuleert milieucriteria en producteigenschappen. Het label werkt volgens de ISO 14 024 standaard “Environmental labels and declarations – Guiding principles”, waarin de besproken criteria objectief, aanvaardbaar en verifieerbaar moeten zijn. Het opstellen van de milieucriteria is gebaseerd op een evaluatie van de milieu-impact tijdens de feitelijke levenscyclus van het product. Sommige criteria, o.a. milieucriteria, worden momenteel herzien. Deze zijn: -

de beperking van enkele textielvezels (bv. glasvezel, minerale vezels en andere anorganische vezels) restconcentraties van metalen in pelsen en lederproducten; het COD-gehalte van afvalwater afkomstig van looierijen; de beperking van het gebruik van LAS;

Verder timmert men verder op het reduceren van gevaarlijke stoffen, die aangewend worden in het productieproces van textielproducten (bvb. reduceren van afvalwater met een hoog COD-gehalte, aanmoedigen van efficiënt water- en energieverbruik en het aanmoedigen van hergebruik en recycleren van textielvezels). De onderstaande criteria worden besproken in een rapport „Licence Criteria for EC-31-06 Textiles, Skins and Leather‟ (november 2006) van The New Zealand Ecolabelling Trust. [52]

28.4.1

Milieucriteria

28.4.1.1

Grondstoffen

Katoen of andere natuurlijke textielvezels moeten voldoen aan de volgende drie criteria : -

mogen niet meer dan 0,05 ppm bevatten van een bepaald pesticide (20 pesticiden opgesomd, waaronder aldrin en DDT); biologisch gecertificeerd zijn door een erkend certificatie-orgaan; gecertificeerd volgens de recentste normen van Oeko-Tex 100.

Het waterroten van vlas en andere bastvezels is niet toegestaan, tenzij het afvalwater afkomstig van het waterroten behandeld wordt zodat het COD of TOC-gehalte met minstens 75 % (hennepvezel) en met minstens 95 % (vlasvezel en andere bastvezels) gereduceerd wordt. Keratinehoudende vezels (bvb. wol) mogen enkele normen niet overschrijden zoals organochloorverbindingen (< 0,5 ppm), organofosfaatverbindingen (< 2 ppm) en insectwerende stoffen (< 2 ppm). Het wassen van wol en het uiteindelijk lozen van het 153

spoelwater moeten volgens bepaalde regels gebeuren (o.a. controle van het BOD5 in het afvalwater). Tenslotte worden er emissie-normen (di-isocyanaten, AOX, VOS, …) geformuleerd voor de productie van synthetische textielvezels (acrylvezel, viscose, elastaan, PA, PES en PP (pigmenten op basis van lood zijn verboden bij PP)).

28.4.1.2

Productiecriteria

Het productieproces van textielproducten somt enkele zaken op die in acht genomen moeten worden : -

-

-

-

sterkmiddelen: minstens 95 % moet biodegradeerbaar zijn of verwijderbaar tijdens afvalwaterzuivering of te recycleren; spinproces: 95 % van de spinadditieven moet biodegradeerbaar zijn of verwijderbaar zijn tijdens afvalwaterzuivering en cerium mag niet aangewend worden om garens te verzwaren; transport en opslag: biociden (chlorophenolen, PCB, …) tijdens het transport mogen niet aangewend worden (uitzondering: wol – insectwerende behandeling is toegelaten); verfproces: zware metalen in kleurstoffen mogen een bepaald aantal ppm niet overschrijden – enkele azokleurstoffen (carcinogeen of mutageen) moeten geweerd worden – plastisols zijn verboden bleekproces: AOX-emissie is gelimiteerd tijdens het de chloorbleek van bastvezels en katoen; afvalwater: de COD-gehalte in afvalwater met 26 kg/ton verwerkte vezel niet overschrijden; finishing: sommige risicovolle vlamvertragers (aangeduid via R-zinnen) zijn niet toegestaan – krimpvrij makende stoffen op basis van halogenen zijn verboden

Tenslotte dient de textielfabrikant een energiemanagementbeleid te voeren om het energieverbruik zo laag mogelijk te houden binnen het bedrijf.

28.4.2

Kwaliteitscriteria

Het eindproduct moet eveneens bepaalde criteria inlossen. Op de verpakking moet er o.a. het krimppercentage vermeld worden op het zorglabel van het textielproduct en moet de kleurvastheid getest worden ten opzichte van: -

de de de en

wasechtheid; zweetechtheid; wrijfechtheid (bij nat en droog wrijven); de lichtechtheid. 154

Synthetische en woltapijten behoren tot een andere categorie, waarbij licentiecriteria EC04-07 (woltapijten) en EC-33-08 (synthetische tapijten) van toepassing zijn. [52] De criteria zijn niet zo uitvoerig, maar formuleren weliswaar milieucriteria en productkenmerken die in acht genomen moeten worden.

155

29

GreenLabel - Singapore

Figuur 29.1 - GreenLabel – Singapore

29.1 Beschrijving Het GreenLabel is boven de doopvont gehouden in mei 1992 door het ministerie van milieu in het kleinste land van Zuidoost-Azië, Singapore. Het Singaporese milieulabel is beschikbaar voor een hele resem producten met uitzondering van voeding, dranken, farmaceutische producten, diensten en processen. Deze producten zijn papier, alkaline batterijen, vloeibare wasdetergenten, hairspray, deodorant, scheerschuim, biodegradeerbare producten, air-conditioningsystemen, bakstenen, bestekken, … en textielproducten (tapijten). [16] Singapore is met zijn milieuprogramma, zoals veel Aziatische landen, aangesloten bij het Global Ecolabelling Network. [4]

29.2 Beheer van het label Het Singaporese label „GreenLabel‟ wordt beheerd door het ministerie van milieu.

29.3 Certificatie, controle en regels De fabrikant die zijn product wenst te certificeren, moet er eerst voor zorgen dat het vervaardigd product behoort tot één van de productcategorieën van GreenLabel. Wanneer er geen productcategorie voorhanden is, kan de fabrikant een aanvraag doen bij het SGLS Singapore Environment Council (SEC). Voor het opstellen van de criteria voor de nieuwe productcategorie kan de fabrikant inspraak hebben. In geval het product onder een bestaande productcategorie valt, dient de fabrikant een staal te laten testen door een geaccrediteerd laboratorium in Singapore. Eens de resultaten bekend en positief bevonden zijn, dan pas kan een aanvraag worden ingediend.

156

De aanvraag omvat: -

een begeleidende brief; een omschrijving van het product, inhoud, productieproces, … de testresultaten van het geaccrediteerde labo; en een origineel SGLS-aanvraagformulier.

Nadien dient de fabrikant/aanvrager een gebruiksovereenkomst te tekenen om het logo te vermelden op zijn producten. De geldigheidsduur van het contract bedraagt 1 jaar. Eind 2008 bedroeg de kostennota voor het GreenLabel label 1 000 Singaporese dollar (150 euro) voor een nieuwe aanvraag (voor het textielproduct tapijt). Wordt deze aanvraag vernieuwd, dan dient er slechts 500 SD (75 euro) te worden neergeteld. Deze vergoedingen dienen per cheque te worden betaald aan de Singapore Environment Council.

29.4 Criteria De criteria voor tapijten waarvoor het GreenLabel kan worden bekomen, zijn vermeld in een document GLS – 039. Dit document wordt gepubliceerd op de website van het GreenLabel, namelijk http://www.sec.org.sg/greenlabel_htm. [16]

29.4.1

Milieucriteria

Binnen de productcategorie „tapijten‟ wordt een onderscheid gemaakt tussen tapijttegels en afgepaste tapijten. De tapijttegels dienen geplakt te worden met een kleefstof op waterbasis en tijdens de productie moeten sommige normen worden nageleefd (bv. emissienorm voor formaldehyde, totaal VOS, …). Voor tapijten moeten er eveneens emissienormen (formaldehyde, ftalaten, totaal VOS, styreen, …) in acht worden genomen. Bovendien moet de inhoud van de tapijtbacking uit minstens 50 % gerecycleerd materiaal vervaardigd zijn en moet het proceswater binnen een gesloten kringloop blijven, waar o.a. het COD-gehalte opgevolgd moet worden. Sommige meetresultaten moeten in overeenkomst zijn met het testprogramma van het Carpet and Rug Institute van Singapore. Elk bedrijf, dat een tapijt met het Singaporese label op de markt brengt, dient plannen en processen op touw te zetten om tapijten te recycleren of te verwijderen aan het einde van hun levenscyclus.

157

30

Green Mark - Taiwan

Figuur 30.1 - Green Mark - Taiwan

30.1 Beschrijving In 1992 is het milieuprogramma „Green Mark‟ in Taiwan (officieel: Republiek van China), een eiland in Oost-Azië, opgestart. De doelstelling van het groene initiatief was de consument de weg te tonen naar groene producten. Daarnaast was het de bedoeling om fabrikanten aan te moedigen om milieuvriendelijke producten te ontwikkelen en te produceren. [17] Deze doelstellingen worden ingevuld door: -

het het het het

selecteren van milieuvriendelijke gebruiksgoederen; ontwikkelen van criteria; promoten van Green Mark producten; participeren in internationale activiteiten zoals ISO en GEN.

Vandaag de dag zijn er 41 productcategorieën zoals detergenten, kwikvrije batterijen, vaatwassers, computers, transformatoren, microgolfovens, … en natuurlijk textielproducten opgenomen in het Taiwanese milieuprogramma. Volgens studies is 40 % van de Taiwanese bevolking vertrouwd met het milieulabel en zelfs 30 % van de bevolking heeft een gelabeld product in huis. Het Green Mark label heeft zelfs buitenlandse fabrikanten weten aan te trekken, waaronder landen als VSA, Singapore en Indonesië.

158

30.2 Beheer van het label Het Taiwanese Green Mark label wordt beheerd door een private instelling EDF: Environment and Development Foundation (voordien: Environmental Protection Administration). Deze instelling is verantwoordelijk voor het selecteren van de productcategorieën, het verzamelen van informatie van andere ecolabelsystemen, het herzien van productcategorieën en het ontwikkelen van de productcriteria op basis van LCA en in samenspraak met andere personen (milieu-experten) of organisaties (milieubewegingen). Bij het ontwikkelen van nieuwe criteria wordt rekening gehouden met enkele principes: -

de huidige problemen omtrent water- en energieverbruik en landgebrek; 20 tot 30 % van de halffabrikanten moet in staat aan de vooropgestelde criteria te voldoen; de ontwikkelde criteria worden vergeleken met criteria van andere ecolabelprogramma‟s.

30.3 Certificatie, procedure en regels Om in aanmerking te komen voor het Green Mark label, dienen fabrikanten bedrijfsinformatie te verstrekken over het bedrijf en het specifieke product, dat men wenst te certificeren. Importeurs kunnen eveneens solliciteren voor het Oost-Aziatische label als ze kunnen garanderen dat er geen significante milieuproblemen zich hebben voorgedaan voor de aanvraagdatum. De bedrijfsinformatie houdt voornamelijk testrapporten in, die opgesteld zijn door geaccrediteerde labo‟s. Deze informatie kan aangevuld worden met getekende bewijsformulieren dat bepaalde gevaarlijke chemicaliën niet gebruikt werden in het productieproces. Vervolgens wordt de bedrijfsinformatie gecontroleerd door EDF en start enkele procedures zoals het uitvoeren van een audit en het nemen en onderzoeken van monsters. Indien de resultaten gunstig zijn, doet het EDF een aanbeveling bij de herzieningscommissie. Deze commissie is tenslotte verantwoordelijk voor het toekennen van het Green Mark label. De toekenning van het milieulabel is geldig voor een periode van twee jaar. Eens het label is toegekend, worden er op regelmatige basis controles uitgevoerd door experten aangeduid door EDF en ITRI (Industrial Technology Research Institute of Taiwan). Indien onregelmatigheden vastgesteld worden, wordt het bedrijf opnieuw doorgelicht. De keerzijde van de medaille is het kostenplaatje. Eind 2008 inde EDF bij elke nieuwe aanvraag een vergoeding van ongeveer 715 US dollars (550 euro). Bij een vernieuwing 159

van de aanvraag bedraagt dit slechts 535 US dollars (412 euro). Vandaag de dag dient er geen jaarlijkse vergoeding betaald te worden, hoewel dit bij een volgende driejarige herziening van de certificatieprodure aangepast zal worden.

30.4 Criteria De criteria voor textielproducten staan vermeld op de Taiwanese website van Green Mark. [17] Momenteel zijn stoffen luiers en matrassen opgenomen als enige textielproducten die in aanmerking komen voor het Oost-Aziatische milieulabel.

30.4.1

Milieucriteria

30.4.1.1

Stoffen luiers

De criteria voor stoffen luiers zijn eenduidig en kort geformuleerd op de website van het Taiwanese ecolabel: -

het product mag geen fluorescerende witmakers, formaldehyde en andere gevaarlijke stoffen bevatten; de luier moet meer dan 50 % katoen bevatten; het textielproduct moet minstens 150 keer herbruikbaar zijn (na wassen);

Het textielproduct of de verpakking moet duidelijk voorzien zijn van naam en adres van de fabrikant en er moet een label voorzien zijn (op het product of de verpakking) met het opschrift „reusable diaper‟.

30.4.1.2

Matrassen

De criteria zijn van toepassing op de stoffering (damast) van de matrassen en de kussenopvulling. De criteria zijn niet van toepassing op water- en opblaasbare matrassen. De chemicaliën en hulpstoffen die in het productieproces van matrassen worden aangewend, zijn aan bepaalde (ppm-)normen onderworpen en dit voor: -

pesticiden; formaldehyde; gebruik van azokleurstoffen; pH-waarde; zware metalen (As, Pb, Cd, Co, …); latexschuim (als kussenvulling): verbod op chlorophenolen, butadieen, Nnitrosaminen, … kunststofschuim (als kussenvulling): verbod op gechloreerde kunststoffen;

160

-

formaldehyde; koorden en veren mogen niet met teer gecoat worden; gebruik van gerecycleerde materialen dienen voor gebruik gecontroleerd te worden (bv. verlies van sterkte); producten vervaardigd met kokosvezels dienen een temperatuursbehandeling te ondergaan om de groei van schadelijke dieren (bacteriën) te verhinderen;

Tenslotte dient de matras(verpakking) voorzien te zijn van naam en adres van de fabrikant met het opschrift „low pollution‟.

161

31

Thai Green Label

Figuur 31.1 - Thai Green Label

31.1 Beschrijving Het Green Label uit Thailand is een initiatief van het Thaise bestuur voor duurzame ontwikkeling (TBCSD) en werd eerst gelanceerd als project in oktober 1993. Officieel werd het label geïntroduceerd in augustus 1994 door het Thailand Environment Institute (TEI) in samenwerking met het ministerie voor industrie. [18] Het Thaise label is een milieucertificaat dat uitgereikt wordt voor specifieke producten die, vergeleken met gelijkaardige producten, een minimale nadelige impact hebben op het milieu. Het Green Label kan gebruikt worden voor zowel producten als diensten met uitzondering van voeding, drank en medicijnen. Het ontwerp van het label duidt op milieubeheer. De afbeelding van de flora (de bladeren) en fauna (de vogel) moeten de levende wonderen van de wereld voorstellen, terwijl de aarde en het lachend gezicht een weerspiegeling zou moeten geven voor hoop voor de toekomstige generaties en respect voor de natuur. Het programma voor het Green Label is ontwikkeld met de bedoeling om het concept duurzaam milieu te promoten, vervuiling te reduceren en aandacht te schenken aan afvalmanagement. Het doel van de invoering van het label is drieledig: -

-

het verschaffen van betrouwbare informatie en begeleiding voor consumenten in de keuze van producten; het creëren van een kans voor de consument om een milieubewuste keuze te maken en fabrikanten te stimuleren om milieuvriendelijke producten te ontwikkelen; het reduceren van de mogelijke milieu-impact tijdens de productie, gebruik en verwijdering van producten.

162

31.2 Beheer van het label Het Thaise Green Label wordt beheerd door Thailand Environment Institute in samenwerking met een Thais instituut voor industriële normen (TISI). Deze laatste is verantwoordelijk voor: -

consumentenbescherming; milieubescherming en behoud van natuurlijke bronnen; industriële ontwikkeling; het verzekeren van eerlijke handel en het elimineren van handelsbarrières veroorzaakt door normmaatregelen.

Beide instituten, TEI en TISI, worden bijgestaan door een technische subcommissie. Deze subcommissie ontwikkelt de criteria, de testmethodes en de vereisten voor de aanvrager. Elke productcategorie, waaronder textielproducten, heeft een commissie die samengesteld is uit experten uit het industrieleven, milieubewegingen en andere organisaties. Deze commissie beslist trouwens om de twee jaar over de herziening van de criteria.

31.3 Certificatie, controle en regels De certificatie verloopt in verschillende stappen in Thailand. In eerste plaats dient de producent, distributeur, importeur of handelaar een aanvraag te doen bij het secretariaat van TEI. Het Thailand Environment Institute onderzoekt op zijn beurt de aanvraag opdat het product voldoet aan de vooropgestelde normen. Vervolgens stuurt het Thaise milieu-instituut de aanvraag van de fabrikant door naar het instituut voor industriële normen (TISI) in Bangkok. Dit instituut voert een grondig onderzoek van het product en ziet erop toe of alle criteria in acht werden genomen. De aanvraag van de fabrikant wordt geregistreerd naargelang de resultaten van de controles en het onderzoek. Indien de resultaten gunstig zijn wordt het green label toegekend door het afleveren van een contract. Het contract wordt ondertekend door het Thailand Environment Institute en de aanvrager van het label. Vanaf dat moment kan de fabrikant/distributeur het green label aanwenden voor zijn producten of diensten. Het contract is echter geldig voor een periode van maximum 2 jaar of tot er een herziening wordt ingevoerd van de criteria. Het kostenplaatje voor een aanvraag van het green label bedraagt (eind 2008) 1 000 baht (20 euro). Daarenboven dient er een gebruiksvergoeding voor het label betaald te worden. Deze vergoeding bedraagt 5 000 baht (100 euro) en moet opnieuw betaald worden wanneer de contractperiode teneinde loopt en de fabrikant het green label opnieuw wenst te gebruiken. 163

31.4 Criteria De criteria voor textielproducten staan vermeld op de Thaise website [18] van green label en is te raadplegen in het document TGL-16-98 „Products made from cloth‟. In Thailand worden de volgende textielproducten aan milieucriteria onderworpen: -

31.4.1

hoeden en zakken; producten vervaardigd uit stof voor kinderen; T-shirts en broeken; kledij-accessoires: zakdoeken en stropdassen; huishoudelijk textiel: gordijnen, tafellakens, badlinnen, …;

Milieucriteria

De textielproducten, vermeld in hoofdstuk 31.4, moeten vervaardigd zijn uit natuurlijke textielvezels met uitzondering van kledij, kledij-accessoires en gordijnen die eveneens uit synthetische vezels mag vervaardigd worden. Elk textielproduct wordt aan specifieke eisen onderworpen. Hoeden mogen niet geverfd of gebleekt worden. Enkel de accessoires mogen geverfd worden, waarbij het gebruik van azokleurstoffen (gevaarlijke amines) niet toegestaan is. Decoratieve materialen uit metaal (lood, nikkel, arseen, chroom III en VI, kobalt, koper en kwik) zijn niet toegelaten. De kleurvastheid dient eveneens bepaalde normen te halen (niveau 4). Zakken moeten aan dezelfde eisen voldoen als deze van hoeden. Daarenboven moeten ze minstens 300 keer kunnen worden hergebruikt. Tenslotte zijn er parameters (pH, formaldehyde, zware metalen, pesticiden, azokleurstoffen, …) opgesteld voor textiel die in verschillende categorieën worden onderverdeeld: -

-

kinderkledij; kledij voor volwassenen o kledij: direct contact met de huid o kledij: indirect contact met de huid o kledij-accessoires gordijnen, stoffering, … tafeltextiel; bed- en badlinnen en lakens;

Voor elk van deze opgesomde types textiel zijn er normen, die natuurlijk het strengst geformuleerd zijn voor kinderkledij. Elke parameter wordt bovendien onderzocht via een vastgestelde onderzoeksmethode.

164

31.4.2

Kwaliteitscriteria

Elk type textiel, besproken in hoofdstuk 31.4, wordt onderzocht op: -

waterechtheid; wasechtheid; zweetechtheid; wrijfechtheid (droog en nat); en lichtechtheid.

De resultaten van de productkenmerken moeten telkens een bepaald niveau behalen.

165

Een sociaal label is een instrument ter bevordering van de naleving van de internationale arbeidsnormen in de producerende landen. De belangrijkste doelstelling van een sociaal label is uiteindelijk (meer) sociaal verantwoorde productie in de wereld, maar vooral in ontwikkelingslanden. In dit hoofdstuk worden enkele sociale labels besproken, waarin eveneens het thema milieu aan bod komt.

166

32

Made-By

Figuur 32.1 - Made-By

32.1 Beschrijving In het najaar van 2004 werd op de Nederlandse markt „Made-By‟ geïntroduceerd. MadeBy (www.made-by.org) [55] is een overkoepelend en onafhankelijk label dat modemerken kunnen gebruiken om de consument te laten zien dat hun kledij op een duurzame manier is geproduceerd. Hiervoor werkt Made-By in eerste plaats samen met modemerken, leveranciers en maatschappelijke organisaties. Het keurmerk staat voor een ketenbenadering van grondstof tot eindproduct en behandelt zowel sociale, economische en ecologische criteria in de productieketen. Hoofdzakelijk is Made-By gericht op het vergroten van de markt voor duurzaam geproduceerde kledij en dit door: -

modemerken te ondersteunen bij het optimaliseren van hun productieproces in het kader van milieu; wereldwijd verantwoorde productieketens te bouwen; de consument milieubewuste mode aan te bieden, die vervaardigd is met respect voor mens en milieu.

Het Nederlandse keurmerk is het eerste mode-initiatief van Solidaridad3 dat zich richt op milieu- en arbeidsomstandigheden in de hele productieketen. Made-By kledingstukken zijn herkenbaar aan het blauwe knoopje op het innaailabel. Op die manier weet de consument dat het kledingsmerk op een mens- en milieuvriendelijke wijze is geproduceerd. Inmiddels zijn ruim 20 merken aangesloten waaronder Nomad, Rianne De Witte, Kid-Kid, moodstreet, suite 69, … en Edun, het merk van popzanger Bono (U2). Enkele modemerken met het blauwe knoopje zijn: alchemist, little feet, Rianne De Witte, Kid-Kid, moodstreet, suite 69, …

3

Solidaridad is een ontwikkelingsorganisatie die wereldwijd strijdt tegen onrecht en armoede. 167

32.2 Beheer van het label Het blauwe knoopje (label) wordt beheerd door de organisatie Made-By uit Nederland.

32.3 Certificatie en controle De afdeling ketenbeheer regisseert, controleert en rapporteert de duurzame verbeterprocessen die achter de schermen van de verschillende aangesloten merken plaatsvinden. Zodra een merk de licentieovereenkomst met Made-By heeft ondertekend, maakt Made-By samen met het merk een analyse van de productieketen. Verbeterstrategieën worden bepaald en een actieplan wordt opgesteld. Ieder jaar worden de resultaten vertaald naar scorekaarten die op de website en in het jaarverslag worden gepubliceerd. Op de website kan de consument ook terecht om via het Track & Trace-systeem de herkomst van een kledingstuk te achterhalen. De controle of veldwerk voor het verbeteren van de milieu- en arbeidsomstandigheden in de kledingsindustrie wordt uitgevoerd in samenwerking met ontwikkelingsorganisatie Solidaridad en met internationaal erkende keurmerken (zoals SA8000 en GOTS). Op de website van Made-By kunnen scorekaarten worden geraadpleegd om na te gaan hoe duurzaam de productie verloopt van een bepaald modemerk. Doordat de productieketen soms complex is, is het moeilijk een 100 %-garantie te bieden naar duurzaamheid toe. Doch is er een open communicatie. Met behulp van een nummer op het label (zie figuur 31.2) kan via de website het productieproces op de voet worden gevolgd.

Figuur 31.2 - licentienummer

In de regel kunnen alle modemerken deelnemen aan het initiatief van Made-By. Om in aanmerking te komen voor het label moet de modefabrikant omschakelen naar milieuvriendelijke materialen (biokatoen) en samenwerken met sociaal betrouwbare leveranciers.

168

32.4 Criteria De merken van Made-by gebruiken biokatoen en werken samen met naaifabrieken waar een sociale gedragscode huist. Voor het verbeteren van de milieu- en arbeidsomstandigheden in de kledingsindustrie wordt samengewerkt met ontwikkelingsorganisatie Solidaridad en met internationaal erkende keurmerken (zoals SA8000 en EKO).

32.4.1

Milieucriteria

De organisatie Made-By verzoekt elke fabrikant om conventioneel katoen te vervangen door biologisch katoen. Het biologisch katoen moet bovendien geteeld en gecertificeerd worden volgens de IFOAM-normen. Made-by stimuleert het gebruik van biologisch geteelde katoen. Biokatoenboeren werken met organische mest en doen aan natuurlijke gewasbescherming. Om bodemziektes en insectenplagen te voorkomen, is er wisselteelt met andere gewassen. Op dit moment steunt MADE-BY biologische-katoenprojecten in Peru, India, China, Senegal en Benin. Verder dienen andere materialen zoals leer, wol, … vervangen te worden door duurzamere materialen. Daarnaast wordt er getracht het productieproces, in het bijzonder de natte productieprocessen, milieuvriendelijker te maken. Binnen deze processen wordt aandacht geschonken aan milieuvriendelijke kleurstoffen, watermanagement en reductie van de afvalstoffen.

32.4.2

Sociale criteria

De kledingsmerken, die zich aansluiten bij Made-By, dienen hun fabrikanten danig te selecteren omdat ze zich moeten houden aan de minimumeisen van ILO. Daarin zijn sociale criteria als gezondheid en veiligheid van werknemers, geen kinderarbeid, een gewaarborgd minimumloon, werkduur, … een must. Made-By begeleidt eveneens (naai)fabrieken en biologische katoenprojecten in India, Peru en Tunesië om zich te handhaven aan het Social Accountability 8000-keurmerk. Binnenkort worden ook Oost-Europese, Chinese en Turkse textielproducenten opgenomen in het Made-By verhaal.

169

33

Max Havelaar

Figuur 33.1 - Max Havelaar

33.1 Beschrijving In eerste plaats vindt men het vreemd om het blauwgroene keurmerk „Max Havelaar‟ terug te vinden tussen ecolabels voor textielproducten. Niets is minder waar … Terwijl het label garantie biedt voor eerlijke handel, zijn er sommige milieucriteria verbonden aan het label. De volgende informatie wordt verstrekt door een communicatie manager van Max Havelaar en kan worden geraadpleegd op www.maxhavelaar.be. Alles begon in 1986 toen enkele Mexicaanse koffieboeren een eerlijke prijs vroegen voor hun producten aan de organisatie Solidaridad4. Na koffie volgden snel andere voedingsproducten als chocolade, thee, honing, fruit, wijn en katoen. Max Havelaar is wereldwijd gekend en wordt in het buitenland Fair Trade genoemd. Max Havelaar op zich (ver)koopt niets, maar biedt uitsluitend garanties over de wijze waarop een product geproduceerd en verhandeld wordt. De belangrijkste voorwaarden waaraan Max Havelaar-producten voldoen zijn: -

De grondstoffen zijn in de regel ingekocht bij organisaties van kleinschalige boeren. De boeren krijgen een vaste minimumprijs die de kosten van verantwoorde productie dekt (ook als de wereldmarktprijs keldert). Bovenop de minimumprijs komt een premie die de boeren kunnen gebruiken voor investeringen in duurzame productie, infrastructuur, onderwijs, … Boeren ontvangen een voorafbetaling bij de aanvang van de oogst. De samenwerking tussen Fairtrade en de kleine boeren is voorzien op lange termijn.

[51]

4

Solidaridad is een ontwikkelingsorganisatie die wereldwijd strijdt tegen onrecht en armoede.

170

33.2 Beheer van het label Het label wordt beheerd door Fairtrade Labelling Organisations International (FLO). FLO is een non-profit koepelorganisatie met 23 leden (labelinitiatieven zoals Max Havelaar, TransFair en Fairtrade Foundation en producentennetwerken), handelaars en externe experten. De organisatie ontwikkelt en herziet de Fairtrade normen en verleent ondersteuning aan Fairtrade gecertificeerde producenten.

33.3 Certificatie en controle Het label Max Havelaar staat garant voor een hele reeks criteria en een grondige en permanente controle op de naleving ervan. De controle van het label wordt gewaarborgd door een team van een 54-tal inspecteurs van FLO-Cert. FLO-Cert, Fairtrade Labelling Organisations-Certification, is een autonoom en onafhankelijk controleorganisme dat jaarlijks ongeveer 500 producentenorganisaties of plantages in het Zuiden inspecteert. Bij de inspectie wordt een lijst gebruikt met 250 evaluatiecriteria. Daarin komen voornamelijk de arbeidsvoorwaarden aan bod en de investeringen in sociale, milieuvriendelijke en economische ontwikkeling. De controle op de laatste schakels in de keten gebeuren op de markt waar de Fairtrade producten terechtkomen. Voor België wordt de controle uitgevoerd door Max Havelaar België. Wanneer iemand de controle niet doorstaat, ontvangt deze geen certificaat of verliest het.

33.4 Regels en procedure Het keurmerk van Max Havelaar wordt uitsluitend voor de katoengrondstof (hoofdzakelijk Afrikaans katoen) gebruikt binnen de groep van textielproducten. Elke verwerker van fairtrade-gecertificeerd katoen moet aantonen, onafhankelijk gecontroleerd, dat hij zich voldoende inspant voor de realisatie van een breed pakket internationale arbeidsnormen. Bij voorkeur via de bestaande initiatieven als de Fair Wear Foundation. De internationale Fairtrade organisatie FLO onderzoekt of het mogelijk is om op termijn ook voor de schakels na de katoenteelt een Fairtrade standaard te introduceren. Het bekomen van een licentiecontract verloopt volgens enkele stappen. Eerst moeten enkele documenten als het aanvraagformulier, een getuigschrift van de Rijksdienst voor

171

Sociale Zekerheid en de recentste jaarrekeningen van de onderneming geleverd worden aan Max Havelaar. Na goedkeuring van de aanvraag dient er een productfiche te worden bezorgd met de exacte informatie over de producten die de aanvrager wenst te ontwikkelen. Deze productfiche vermeldt zaken zoals de merknaam van het product, het product, omschrijving (kleur, model, …), de bewerkingen die het product ondergaat, de verkoopskanalen, biologisch gecertificeerd, plaats van productie en de ingrediënten van het eindproduct. Eens de productfiche in het bezit is van Max Havelaar wordt de samenstelling, oorsprong en dergelijke nagekeken. Tenslotte moet de verpakking van het product worden goedgekeurd, die moet voldoen aan de richtlijnen voor een correct gebruik van het Max Havelaar logo. Eens de goedkeuring een feit is, worden de licentiecontracten ter ondertekening naar de aanvrager gestuurd. Eens de licentie in het bezit, moeten er rechten betaald worden voor het gebruik van het Fairtrade Max Havelaar keurmerk. Natuurlijk is de jaarlijkse vergoeding afhankelijk van de handelswaarde van het katoen. Vanaf 1 januari 2009 bedraagt de vergoeding 2 % van de productwaarde van het katoen. Productwaarde is: - de gemiddelde verkoopprijs van een afgewerkt Fairtrade product, zonder BTW, voor licentiehouders die producten verwerken, - de gemiddelde aankoopprijs van een afgewerkt Fairtrade product, zonder BTW, voor distributeurs/verdelers van producten aan eindconsumenten. Jaarlijks minimum Licentiehouder verwerkt het product niet Licentiehouder verwerkt zelf het product zelf De minimale jaarlijkse licentievergoeding De minimale jaarlijkse licentievergoeding bedraagt 2 000 € voor licentiehouders die bedraagt 1 000 € voor licentiehouders die zelf Fairtrade producten verwerken of deze Fairtrade producten verkopen onder hun laten vervaardigen in onderaanneming eigen merk die vervaardigd werden door door bedrijven die niet deel uitmaken van bedrijven die deel uitmaken van het FLO het FLO systeem (FLO-Cert operatoren of systeem (FLO-Cert operatoren of ander andere licentiehouders). licentiehouders). De minimale licentievergoeding zal elk jaar in het eerste kwartaal aangerekend worden, indien het licentierecht van dit kwartaal lager is dan de minimale licentievergoeding. Wenst de licentiehouder eveneens Fairtrade gecertificeerde producten te importeren vanuit het zuiden, dan moet er naast de licentieaanvraag bij Max Havelaar België, tegelijkertijd een aanmelding gebeuren bij het FLO-Cert voor een importeerregistratie.

172

Deze importeerregistratie is overbodig indien men al licentiehouder is en afgewerkte katoenproducten wenst te importeren.

33.5 Criteria De criteria voor bestaande of nieuwe productketens worden bepaald door Fairtrade Labelling Organisations-vzw (FLO-ev). FLO volgt bepaalde internationale erkende normen en overeenkomsten, zoals deze van het IAO (Internationale ArbeidsOrganisatie). Er worden normen geformuleerd voor producenten en handelaars. De normen voor producenten kunnen verder onderverdeeld worden naar: -

normen voor kleine landbouworganisaties;; normen voor arbeidsorganisaties; bijkomende normen voor bijvoorbeeld katoen in India en Pakistan.

De minimumeisen moeten door alle producentenorganisaties in acht genomen worden. Deze eisen moeten ingewilligd worden vanaf het ogenblik dat de producenten in het verhaal van Fairtrade stappen of binnen een vooropgestelde periode. De minimumeisen zijn: -

de winsten van de fairtradehandel moeten terechtkomen bij de kleine landbouwers en/of arbeiders; de kleine landbouworganisatie en/of arbeiders heeft/hebben potentieel om te ontwikkelen; fairtrade instrumenten moeten effect hebben en leiden tot een ontwikkeling die op een andere manier niet zou bereikt kunnen worden.

De ontwikkelingseisen gelden eveneens voor producenten, die een voortdurende vooruitgang moeten boeken. Hierbij wordt telkens een plan opgesteld van de geboekte vooruitgang.

173

33.5.1

Criteria voor landbouworganisaties

33.5.1.1

Economische criteria

De algemene eisen behandelen telkens minimum- en ontwikkelingsvereisten voor de volgende onderwerpen: -

fairtrade premie; mogelijkheid tot export; economisch sterker worden van de organisatie.

Naast de algemene eisen zijn er specifieke economische eisen voor de katoenproductie. De katoenproductie is soms de enige bron van inkomsten voor de telers. Daarom worden er inspanningen gedaan om andere teelten op te starten. Hierdoor wordt de katoenteler niet enkel afhankelijk van de katoenoogst, maar heeft de wisselbouw een gunstig effect op het grond- en watermanagement.

33.5.1.2

Milieucriteria

De algemene eisen behandelen telkens minimum- en ontwikkelingsvereisten voor de volgende onderwerpen: -

-

bepalen van de impact, planning en controle (milieu-impact van de verschillende operaties, planning om de impact te minimaliseren en controle van de implementatie van de nieuwe plannen); landbouwkundige chemicaliën (lijst van verboden producten); afval; bodem en water; vuur (platbranden van grond om katoenteelt op te starten); genetisch gemodificeerde organismen (verbod op GGO‟s).

Naast de algemene eisen zijn er geen specifieke ecologische eisen voor de katoenproductie.

33.5.1.3

Sociale criteria

In tegenstelling tot gedragscodes en andere sociale labels, zijn de sociale criteria voor Fairtrade niet enkel minimumeisen voor sociaal verantwoordelijke productie en handel. De sociale criteria voor Fairtrade gaan een stapje verder: ze garanderen een minimumprijs die als fair beschouwd wordt voor telers. Ze verstrekt een Fairtrade premie die telers moeten investeren in een project dat de sociale, economische en ecologische ontwikkeling 174

verhoogt. Ze spant zich in voor wederzijdse winstgevende handelsrelaties op lange termijn. De criteria zijn niet enkel van toepassing op de telers maar eveneens op hun organisaties en handelaars die Fairtrade producten verhandelen. Zo zijn er speciale eisen opgesteld voor katoentelers en –handelaars uit India en Pakistan. Katoenhandelaars moeten: -

een prijs betalen die tenminste de productiekosten dekt: een fairtrade minimumprijs; een premie betalen zodat de producenten kunnen investeren in allerlei projecten; een voorafbetaling doen indien producenten hiernaar vragen; contracten ondertekenen zodat op lange termijn een planning kan worden uitvoerd en die de productafname verzekert;

De algemene eisen behandelen telkens minimum- en ontwikkelingsvereisten voor de volgende onderwerpen: -

fairtrade draagt bij tot potentiële ontwikkeling fairtrade-leden zijn kleine producenten democratie, participatie en transparantie uitsluiting van discriminatie

Naast de algemene eisen zijn er specifieke sociale eisen voor de katoenproductie. Discriminatie wordt uitgesloten. Zo moet er garantie worden geboden dat vrouwen rechtstreeks hun loon uitbetaald krijgen en niet aan hun echtgenoot.

33.5.2

Criteria voor arbeidsorganisaties

33.5.2.1

Milieucriteria

De algemene eisen behandelen telkens minimum- en ontwikkelingsvereisten voor de volgende onderwerpen en zijn dezelfde als de milieucriteria voor landbouworganisaties.

33.5.2.2

Sociale criteria

De algemene eisen behandelen telkens minimum- en ontwikkelingsvereisten voor de volgende onderwerpen: -

potentiële ontwikkeling en capaciteitsopbouw (de organisatie moet de nodige logistieke, administratieve en technische know-how hebben om een kwaliteitsproduct op de markt te brengen);

175

-

vrijwaring van discriminatie (op basis van huidskleur, religie, geslacht, …); kinderarbeid en gedwongen arbeid; vrijheid van vereniging en collectieve aankoop; arbeidsvoorwaarden; beroepsgezondheid en –veiligheid.

Deze algemene eisen zijn in grote lijnen gebaseerd op de minimumeisen geformuleerd door de Internationale arbeidsorganisatie.

176

34

STEP

Figuur 34.1 - STEP

34.1 Beschrijving Het STEP-label is ontwikkeld in 1995 door een Zwitserse industriegroep IGOT en vijf nietgouvernementele organisaties, waaronder Berne Declaration, Bread for All, Caritas Zwitserland, Swiss Catholic Lenten en Swissaid. STEP (Stiftung für gerechte Bedingungen in Teppich-Herstellung und Handel - vereniging voor eerlijke tapijtproductie en –handel) verwijst naar het STEP-programma: traag maar grondig, stap per stap. Het label STEP, dat een bedrijfslabel is en geen productlabel voor handgeknoopte tapijten, is actief begaan met de werk- en leefomstandigheden van tapijtwevers en vecht tegen het misbruik van kinderarbeid. Daarenboven stimuleren de organisaties, die achter de schermen van het tapijtlabel werken, milieuvriendelijke productiemethodes. Tapijten, die geproduceerd worden volgens de STEP-normen, worden hoofdzakelijk geproduceerd in Afghanistan, India, Iran, Kyrgyzstan, Marokko, Nepal, Pakistan en Turkije. In juli 1997 waren er 11 Zwitserse importeurs van STEP-tapijten geregistreerd, goed voor 22 % van de tapijthandel in Zwitserland. Vandaag de dag zijn er heel wat tapijtfabrikanten, die tapijten produceren volgens de STEP-normen: 16 in India, 8 in Nepal, 5 in Pakistan, 2 in Marokko, 2 Turkije en 1 in Egypte. Het STEP-logo wordt voorgesteld met een Chinees symbool, dat staat voor „lang leven‟, die vaak op Chinese tapijten terug te vinden is. In het Chinese symbool is het woord „STEP‟ vermeld. In tegenstelling tot de tapijtlabels van Rugmark en Kaleen, verstrekt het STEP-programma een label aan bedrijven en niet aan de individuele tapijten. [39]

177

34.2 Beheer van het label Sinds januari 2007 behoort het STEP-label toe aan de Max Havelaar stichting. De Max Havelaar stichting is een lid van de Fairtrade Labelling Organizations International (FLO). Max Havelaar is gesticht in 1992 door enkele Zwitserse hulporganisaties: Brot für alle, Caritas, Fastenopfer, HEKS, Helvetas en Swissaid. De Hoofdzetel van Max Havelaar is gevestigd in Bazel (Zwitersland).

34.3 Certificatie, controle en regels Tapijtimporteurs en –handelaars kunnen een STEP-licentie behalen na aanbeveling van twee bestaande STEP-licentiehouders, waarbij vaak advies wordt ingewonnen via lokale STEP-vertegenwoordigers. Een andere vereiste is het ondertekenen van de gedragscode, die geformuleerd wordt door de STEP-stichting. Importeurs en handelaars, die de gedragscode ondertekenen, stemmen in om de enkele omstandigheden in de tapijtindustrie te verbeteren zoals: -

-

-

respecteren van sociale en economische rechtvaardigheid en milieuvriendelijke STEP-normen in elk stap van de keten (minimumlonen, veilige werkomgeving en milieuvriendelijke productiemethodes, gebaseerd op nationale wetten IAOverdragen); betalen van een eerlijke prijs voor de tapijten, het verstrekken van een eerlijk loon aan de wevers en arbeiders en het promoten van tapijtproductie zonder misbruik van kinderarbeid; actief strijden tegen kinderarbeid; samen met commerciële partners (importeurs en exporteurs, lokale producenten, …) toezien op de naleving van de voornoemde punten; rekenschap verschuldigd zijn aan onafhankelijke erkende controle-instanties van STEP door o.a. hun transacties transparant te houden.

Tapijtproducenten en –exporteurs kunnen participeren in het programma van het tapijtlabel door zich in te schrijven in een register. Als een importeur op zijn beurt een STEP-licentie aanvraagt, moeten alle producenten en leveranciers van de importeur ingeschreven worden in het register. Op het moment dat er kinderen worden aangetroffen op de werkvloer, worden de leveranciers geschrapt uit het register. Elke leverancier moet geïdentificeerd, gecontacteerd, geadviseerd en geïnspecteerd worden op de naleving van de STEP-normen. Bovendien moeten geregistreerde tapijtfabrikanten en hun toeleveranciers akkoord gaan met onaangekondigde inspecties van een STEPorganisatie en/of aangesloten niet-gouvernementele organisaties.

178

De kosten van de administratieve en sociale programma‟s van STEP worden hoofdzakelijk bekostigd door Europese licentiehouders. Ondanks het feit dat de zes grondleggers van het tapijtlabel het leiderschap in handen hebben, is hun financiële bijdrage relatief klein. Het Zwitserse federale departement voor buitenlandse economische zaken verschafte indertijd weliswaar enkele opstartfondsen voor de eerste vijf jaar aan de stichters van STEP. Importeurs en handelaars met een STEP-licentie worden verwacht een vergoeding te betalen van vier Zwitserse frank (2,66 euro) per vierkante meter verkocht tapijt. Deze vergoedingen zijn geldig tot eind 2009 en dienen voor inspectiebezoeken, marketing en het ondersteunen van sociale projecten. Tapijtfabrikanten van fairtrade tapijten hoeven deze vergoeding echter niet te betalen. STEP-licentiehouders mogen het logo van STEP aanbrengen op de ramen van hun showroom, folders, transportwagens en adreskaartjes. Het logo wordt bovendien niet op het tapijt aangebracht. Het logo staat symbool voor „lang leven‟ en bevat geen geschreven informatie omtrent het STEP-programma. Enig nadeel dat kan optreden in landen van het Midden-Oosten is de effectieve opvolging van de STEP-normen. Problemen die eveneens optreden bij andere fairtrade tapijtlabels als Kaleen (figuur 34.2) en Rugmark (figuur 34.3) zijn vaak de onbetrouwbare, omkoopbare inspecteurs. Om die reden moeten de tapijtweverijen geregistreerd moeten worden en constant opgevolgd worden. De wijde geografische spreiding en decentralisatie van de verschillende productieprocessen in de tapijtsector zorgen dan voor andere problemen op hun beurt.

Figuur 34.2 - Kaleen

Figuur 34.3 - Rugmark

179

34.4 Criteria De criteria verbonden aan het fairtrade label voor tapijten zijn hoofdzakelijk geformuleerd in het kader van de werkomstandigheden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Naast sociale criteria doen de tapijtproducenten enkele inspanningen op het vlak van milieu. De STEP-normen omringen een hele reeks van milieu- en arbeidsproblemen, en dus niet uitsluitend kinderarbeid.

34.4.1

Economische criteria

In elk tapijtproducerend land wordt het arbeidsloon van de tapijtwever berekend om in zijn levensstijl en dat van zijn familie te voldoen. De berekening is gebaseerd op de actuele marktprijzen en omvat onkosten voor voeding, gezondheid, huisvesting, kleding en onderwijs. Arbeidslonen en andere uitkeringen voor een standaard werkweek moeten minstens gelijk zijn aan een actueel legaal minimumloon en moeten tegemoetkomen aan de basisbehoeften van de arbeider en zijn familie. Bovendien moeten de arbeiders eenvoudig en transparante informatie ontvangen over hun loon en werkomstandigheden in een lokale taal. Naast het engagement voor goede werkomstandigheden, ondersteunt STEP lokale handelszaken. Initiatieven door STEP zijn bijvoorbeeld het oprichten van een kinderdagverblijf in de nabijheid van een tapijtfabriek voor kinderen van alleenstaande moeders, het verstrekken van financiële steun voor gezondheidsleer en AIDS-preventie, het oprichten van scholen, …

34.4.2

Milieucriteria

Hoewel het tapijtlabel hoofdzakelijk bedoeld is om de werkomstandigheden in het Midden-Oosten te bevorderen, zetten licentiehouders zich in voor het invoeren van een milieuvriendelijke productie. Aandachtspunten zijn: -

het ondersteunen van duurzame methodes in elke productiestap; het verminderen en/of uitsluiten van het gebruik van gevaarlijke solventen; het bevorderen van preventieve maatregelen en het aanwenden van duurzame energie in het productiewezen.

De milieuvriendelijke productiemethodes worden hoofdzakelijk gestimuleerd in het verfgebeuren (gebruik van natuurlijke kleurstoffen en/of zuiveren van afvalwater). Het tweede aspect van de tapijtproductie dat kritisch is op milieuvlak is het eindstadium in de tapijtproductie, namelijk het wassen. Hierbij worden in de mate van het mogelijke het

180

waswater behandeld in een waterzuiveringstation en worden gevaarlijke chemicaliën zoveel mogelijk geweerd uit het wasproces.

34.4.3

Sociale criteria

De sociale criteria van het STEP-label zijn een aanvulling op de economische criteria. De gedragscode van het fairtrade label is gebaseerd op internationale erkende normen en overeenkomsten van de IAO, de Verenigde Naties en andere internationale normen die handelen over de werkomstandigheden op de werkvloer. De voornaamste ILO-normen zijn: -

-

vrijwillig contract (IAO-overeenkomst 29 en 105): geen gedwongen arbeid en geen slavernij geen discriminatie (IAO-overeenkomst 100 en 111): gelijke kansen en gelijke behandeling voor iedereen ongeacht volksklasse, geslacht, huidskleur, godsdienst, politieke mening, nationale of sociale afkomst geen kinderarbeid (IAO-overeenkomst 138 en 182): minimumleeftijd is in geen enkel geval minder dan 15 jaar en na het voltooien van scholing vrijheid van organisatie (IAO-overeenkomst 97/98/135 en aanbeveling 143): de arbeiders hebben het recht om zich te organiseren in handelsverenigingen en collectieve arbeidsonderhandelingen

Verplicht is het garanderen van een veilige werkplaats en het voorzien van de hoogst mogelijke veiligheidsnormen voor gezondheid en veiligheid op het werk. Fysiek geweld, bedreiging, sexuele of andere intimidatie door de werkgever zijn verboden. Werkuren dienen geregeld te worden overeenkomstig de actuele nationale en internationale wetten en normen. Buitensporige werkuren moeten vermeden worden en één vrije dag per week moet worden verzekerd.

181

Een gedeponeerd (geregistreerd) merk is een woord, logo, geluid (muziek), … waar iemand merkhouder van is. De merkhouder mag als enige het merk binnen een regio gebruiken voor een bepaald handelsdoel, indien het merk (handelsnaam) ingeschreven is bij de Kamer van Koophandel of bij de Kruispuntbank (binnen de Benelux dient de registratie te gebeuren via het Benelux Bureau voor Intellectuele Eigendom). Vandaag zij er heel wat gedeponeerde merken of handelskeurmerken die ontwikkeld en gebruikt worden door een textielbedrijf. In dit hoofdstuk „Gedeponeerde merken‟ worden enkele bekende handelsmerken beschreven.

182

35

Eco Linen

Figuur 35.1 - Eco Linen

35.1 Beschrijving Het productlabel Eco Linen is een gedeponeerd merk van de vlasweverij Libeco-Lagae uit de Westvlaamse gemeente Meulebeke, die reeds 150 jaar een gevestigde waarde is in de textielsector. Tijdens een gesprek met de heer Christian Verraes (verkoopsdirecteur) werd het Eco Linen label besproken. De vlasvezel is op zich een bijzonder edele vezel, geschikt voor luxeartikelen zoals bed- en tafellinnen. De vlasvezel wordt beschouwd als de oudste textielvezel en bezit tal van „groene‟ voordelen, zoals: -

het telen van vlas: o geen of weinig gebruik van chemicaliën; o geen irrigatie; o toepassen van wisselbouwtechnieken om bodemuitputtend te vermijden; o weinig energie nodig; o dauwroten op de akkers;

-

het productieproces (specifiek voor linnen van Libeco-Lagae): o bleken en verven: voldoen aan de strenge Europese regelgeving; o gebruik van gas als energiebron; o gebruik van oppervlaktewater uit de Leie; o geloosde water wordt gecontroleerd; o alle chemicaliën en verven voldoen aan de zeer strenge Europese REACH regelgeving; o bij het bleken is het gevaarlijk chloriet vervangen door peroxide; o studie om natuurlijke verfstoffen te gebruiken;

Bijzonder aan de vlasplant is dat deze 100 % biologisch afbreekbaar of recycleerbaar is. Het vlaszaad bevat omega-3 vetzuren en wordt verwerkt in de voeding van mens en dier. Daarnaast kunnen vlasvezels gebruikt worden in isolatie, verpakkingen, enz. De overblijvende delen van de vlasplant kunnen aangewend worden in vezelplaten en bankbiljetten. Linnen weefsels kunnen op hun beurt gerecycleerd worden in papier en isolatiemateriaal voor de automobielsector. [36][61]

183

36

Pure wear

Figuur 36.1 – Pure wear

36.1 Beschrijving Het label Pure Wear is een handelskeurmerk van het Duitse postorderbedrijf Otto (Hamburg, Duitsland) en is op de markt gelanceerd in 2003. Het label staat garant voor de strengste normen (vergelijkbaar met het EKO-keurmerk) en wordt gebruikt voor kledij van biologisch katoen. Bij de teelt worden biologische bestrijdingsmiddelen gebruikt en worden de modernste spinmachines aangewend voor de productie van biologische garens. De opslag van het biologische katoengarens gebeurt niet in dezelfde ruimte als van het conventionele katoengaren en de kleurstoffen in het verfproces worden geselecteerd door het Eco-instituut in Freiburg. Bovendien is het bedrijf SA8000 gecertificeerd. [20]

184

37

Origin Assured

Figuur 37.1 - Origin Assured

37.1 Beschrijving Het OA-label is één van de belangrijkste initiatieven genomen door de internationale bontsector, verenigd in de Internatonale Bonthandel Federatie van de voorbije jaren. Het opmerkelijke label biedt transparantie over de herkomst van bontproducten en is bedoeld om het consumentvertrouwen in bont opnieuw te winnen. Tenslotte wenst de consument eerlijk geïnformeerd te worden over de herkomst van pels en wil hij dat de normen voor het dierenwelzijn gerespecteerd en toegepast worden. Het label is wereldwijd gelanceerd in het najaar van 2007 door vier internationale veilingshuizen: -

American Legend; Finnish Fur Sales; Kopenhagen Fur; en North American Fur Auctions.

De lancering gebeurde tevens in samenwerking met de Internationale Bonthandel Federatie. De International Fur Trade Federation (IFTF), de beheerder van het label, stelde reeds het label voor op de pelsveilingen in december 2006. De eerste pelskleding met OA-label werd een feit in de herfst/winter collecties van 2007. [45]

37.2 Certificatie, controle en regels Het OA-label wordt gecontroleerd door een onafhankelijke onderneming, Cotecna groep, die aangeduid is door de IFTF. De controlerende groep beschikt over een internationaal netwerk van een honderdtal afdelingen en hebben de verantwoordelijkheid om overal ter wereld het correct gebruik van het OA-label na te gaan. De controle is hoofdzakelijk gesteund op de facturatie van kleinhandelaars en veilinghuizen. De financiering van het OA-systeem gebeurt door het IFTF. Op veilingen wordt aan de kopers van de vellen een

185

„auction fee‟ aangerekend. Deze vergoeding wordt extra aangerekend op de geboden prijs en is voor de veilinghuizen. Deze staan op hun beurt een percentage af aan het IFTF. Op de veilingen worden er trouwens twee groepen gemaakt: één groep met OA-label en een groep zonder OA-label. Daarenboven worden pelzen volgens bepaalde criteria gesorteerd. De volgende criteria worden toegepast op de veiling in Kopenhagen (gelijklopend met andere veilingen): -

type (black, mahogany, …): ongeveer 40 kleurtypes in nerts; geslacht (mannelijk of vrouwelijk): dit onderscheid is enkel van toepassing op nertsen en niet op andere pelssoorten; grootte: afhankelijk van dier (vos is groter dan nerts) en man/wijfje; kleurschijn: 5 types: blauw – blauw/bruin – bruin – bruin/rood – rood; haarlengte: classic of velvet – dit onderscheid is enkel bij nertsen van toepassing.

Velvet types zijn types met zeer korte kroonharen, terwijl de andere classic genoemd worden. Nertsen van het velvet type hebben door hun korte kroonharen een velour aspect, vandaar de naam velvet.

37.3 Criteria De herkomst van de meeste bontartikelen kan als volgt worden weergegeven: -

herkomst van de pelzen: Denemarken, China en Nederland herkomst van vossen: Finland en China

De vacht van vossen wordt hoofdzakelijk gebruikt in afboordingen en kragen. De criteria verbonden aan bontartikelen zijn zowel van toepassing op wilde bont als bont afkomstig uit kwekerijen (bv. nertskwekerijen). Bont is een natuurlijk materiaal dat 100 % biologisch afbreekbaar is. Verbeterde looi- en verfprocessen hebben vandaag de dag minder impact op het milieu.

37.3.1

Controle

Het OA-label garandeert dat het bont afkomstig is uit een land waar nationale of regionale standaarden gelden voor de bontproductie. In 1998 werd een Europese richtlijn (98/58/EC) voltrokken omtrent dierenwelzijn. In deze richtlijn zijn de 5 zogenaamde vrijheden beschreven in het teken van dierenwelzijn. Deze zijn: -

vrijwaring van honger en dorst: toegang tot proper water en gezonde voeding om voldoende energie op te doen; vrijwaring van ongemak: onderdak en een comfortabele rustruimte; vrijwaring van pijn, letsels en ziekt: preventie en behandeling; 186

-

vrijwaring van normaal gedrag: aangepaste leefruimte; vrijwaring van schrik en stress

Op dinsdag 13 januari 2009 werd er omtrent bont een documentaire uitgezonden op een Vlaamse zender (Canvas, Koppen xl), waarin reporters aantoonden in welke omstandigheden nertsen en vossen leven in Chinese en Russische kwekerijen. Daarin werd o.a. aangetoond dat nertsen gedood worden via CO2-intoxicatie en machinaal van hun duurzame vacht worden ontdaan. Het karkas verdwijnt naar gespecialiseerde bedrijven, die bijvoorbeeld wordt aangewend in biobrandstoffen.

187

38

Marktonderzoek – enquête

De bedoeling van het marktonderzoek, uitgevoerd aan de hand van een enquête (blancoformulier te raadplegen in de bijlagen), is het peilen naar de kennis van ecolabels en interesse voor ecologisch textiel bij een breder publiek. De enquête is gedurende een vijftal maand uitgevoerd en werd digitaal of schriftelijk (op gelabeld ecopapier - Der Blaue Engel) afgenomen. De digitale enquêtes werden via internet en de dokeos website van de Hogeschool West-Vlaanderen (departement PIH) verdeeld. De schriftelijke exemplaren werden ingevuld in de winkelstraten, restaurants, muziekacademie, … van Waregem, Gent en Brussel. In totaal zijn 261 personen ondervraagd van verschillende leeftijdscategorieën. Er werd een vrij representatief beeld gevormd daar het aantal ondervraagde vrouwen (54,04 %) ongeveer gelijk is aan het aantal mannen (45,96 %). Het enige minpunt tijdens de ondervraging is dat er meer jongeren werden ondervraagd, want uit de resultaten blijkt dat 68,3 % van het ondervraagde panel jonger is dan 35 jaar. De uiteindelijke resultaten uit het onderzoek worden hieronder toegelicht.

38.1 Resultaten Een eerste milieuvraag uit de enquête luidde als volgt: Leeft u milieubewust? Mannen

6%

vrouwen

3%

9%

8%

Ja

Ja

Neen

Neen

Geen mening

Geen mening 83%

91%

Figuur 38.1 - Leeft u milieubewust?

Globaal gezien kan men besluiten dat ongeveer 9 op 10 ondervraagden van zichzelf vindt dat hij/zij respect opbrengt voor het milieu en bijvoorbeeld zijn/haar huishoudelijk afval netjes sorteert als een goede huisvader/huismoeder.

188

Een tweede vraag in de enquête waren enkele stellingen die hij/zij kon beoordelen aan de hand van een cijfer van 1 tot en met 5 (1 = volledig oneens, …, 5 = volledig eens). De stellingen waren: 0. Ik houd van de natuur 1. Ik vind de acties van milieuverenigingen doelgericht (bv. acties tegen klimaatopwarming, dierenmishandeling, …) 2. Ik koop kledij van organisaties die zich inzetten voor het milieu (bv. Greenpeace, WNF, Moeder Aarde, Gaia, PETA, …) 3. Ik hou rekening met biovoeding bij de aankoop van voedingsmiddelen 4. Ik koop soms fairtrade producten (bv. in Oxfam winkels) 5. Ecologische kledij moet meer gepromoot worden 6. Ik vind dat kledij op een ecologische manier moet geproduceerd worden Onderstaande tabel geeft de resultaten weer in percentages van elke stelling en dit voor zowel het vrouwelijk als mannelijk panel. De mening die het best scoorde wordt onderlijnd. Tabel 38.1 - resultaten vraag 2, vrouwelijk panel

Stelling

Volledig oneens

0. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

3,53 2,35 45,88 23,53 11,76 7,06 4,71

Vrouwelijk panel Eerder Geen oneens mening 0 10,59 22,35 25,88 25,88 10,59 5,88

2,35 34,12 20 18,82 17,65 27,06 30,59

Eerder eens

Volledig eens

27,06 40 8,24 21,18 35,29 31,76 34,12

67,06 12,9 3,53 10,59 9,41 23,53 24,71

Eerder eens

Volledig eens

31,90 41,38 12,93 23,28 37,07 25 39,66

61,21 12,07 2,59 6,90 10,34 20,69 30,17

Tabel 38.2 - resultaten vraag 2, mannelijk panel

Stelling

Volledig oneens

0. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

0,86 4,31 45,69 25,86 24,14 10,34 6,03

Mannelijk panel Eerder Geen oneens mening 2,59 14,66 24,14 25,86 19,83 9,48 13,79

3,45 27,59 14,66 18,10 8,62 34,48 10,34

Uit de vraag kon worden uitgemaakt dat zowel het vrouwelijk als mannelijk publiek een zelfde mening delen omtrent de bovengenoemde stellingen. Eén van de vaststellingen is dat de consument weinig aandacht besteedt aan biovoeding, omdat deze aanzienlijk duurder is dan conventionele voeding. Bovendien wordt er geen aandacht besteed aan kledij van milieuorganisaties.

189

Een volgende vraag luidde „Hoe vaak koopt u nieuwe kledij?‟, waarbij men een keuze kon maken uit vier mogelijkheden, namelijk (vrijwel) wekelijks, maandelijks, seizoensgebonden of indien nodig (kledij te oud of versleten). Tabel 38.3 toont de resultaten (%) van de vraagstelling voor het vrouwelijke en mannelijke publiek. Tabel 38.3 - Hoe vaak koopt u kledij?

Keuze (vrijwel) wekelijks maandelijks seizoensgebonden indien nodig (kledij oud of versleten)

vrouwen 3,3 13,0 47,8 35,9

mannen 0,0 9,3 39,0 51,7

De resultaten uit de vraag zijn wellicht in grote lijnen voorspelbaar. Het is een feit dat vrouwen meer tijd besteden aan shoppen in ‟t algemeen in vergelijking met de mannen. De volgende vraag uit de enquête: „Welk aspect beïnvloedt uw keuze bij het aanschaffen van nieuwe kledij?‟ De verschillende aspecten, 7 in totaal, worden weergegeven in tabel 38.4 samen met het desbetreffende percentage voor het vrouwelijk en mannelijk publiek. Het aspect dat hij/zij het meest belangrijk acht, werd het cijfer 1 gegeven. Het aspect dat men het minst belangrijk achtte kreeg het cijfer 7. Tabel 38.4 - resultaten vraag 6, vrouwelijk panel

Aspect Persoonlijk smaak Kwaliteit Kledingsmerk Winkel Prijs Ecologisch correct zijn van een textielproduct Sociaal correct zijn van een textielproduct

1

Vrouwelijk panel 2 3 4

5

6

7

72,9 14,3 4,8 7,1 16,7

8,2 35,7 8,3 7,1 23,8

4,7 33,3 4,8 2,4 34,5

1,2 2,4 16,7 25,0 9,5

1,2 7,1 21,4 21,4 9,5

4,7 4,8 10,7 20,2 2,4

7,1 2,4 33,3 16,7 3,6

4,8

6,0

6,0

16,7

25,0

14,3

27,4

3,6

7,1

11,9

21,4

14,3

26,2

15,5

De persoonlijke smaak en de kwaliteit van de kledij verdienen de meeste aandacht bij vrouwen, terwijl het ecologisch en sociaal correct zijn van kleding achterop bengelen.

190

Tabel 38.5 - resultaten vraag 6, mannelijk panel

Aspect

Persoonlijk smaak Kwaliteit Kledingsmerk Winkel Prijs Ecologisch correct zijn van een textielproduct Sociaal correct zijn van een textielproduct

1 61,4 20,7 3,5 4,3 11,3

Mannelijk panel 2 3 14,9 7,0 33,6 19,8 3,5 7,0 4,3 13,9 25,2 36,5

4 1,8 8,6 19,1 21,7 8,7

5 0,9 8,6 22,6 13,0 10,4

6 3,5 4,3 11,3 23,5 6,1

7 10,5 4,3 33,0 19,1 1,7

5,2

7,8

4,3

20,0

12,2

24,3

26,1

6,1

6,1

9,6

16,5

13,0

16,5

32,2

De persoonlijke smaak van mannen is net zoals bij vrouwen een prioriteit bij de keuze van kledij. De prijs van een kledingstuk is bij mannen iets belangrijker dan de kwaliteit. Ook hier is het ecologisch en sociaal correct zijn van een textielproduct veel minder van belang. Een gelijkaardige Duitse studie van KPMG, die mondeling is verstrekt door de heer Stijn Devaere (Centexbel), toonde aan dat bij het kopen van textiel (kleding) vooral wordt afgegaan op: -

de de de de

smaak (90 %) sfeer van de winkel (68 %) kwaliteit van het product (64 %) ecologische fabricage (15 %)

Deze studie toont aan dat de persoonlijke smaak van de consument en de kwaliteit van de kleding nog altijd primeert boven alle andere aspecten. Dat de prijs op een tweede plaats genoteerd staat bij het Vlaamse mannelijk publiek en een derde plaats bij het vrouwelijk publiek heeft wellicht te maken met de huidige financiële crisis, waardoor de keuze meer bepaald wordt door het prijskaartje. In de volgende twee vragen (zie tabellen 38.6 en 38.7) werd gepeild naar de interesse in ecologische kledij (bijvoorbeeld: kledij uit biokatoen) en de prijs die men hiervoor meer zou betalen.

191

Tabel 38.6 - Zou u geïnteresseerd zijn in ecologische kledij?

Keuze

vrouwen 57,6 10,6 31,8

Ja Nee Geen mening

mannen 60,7 11,1 28,2

Tabel 38.7 - Zou u meer betalen voor kledij met een ecolabel of kledij vervaardigd uit biokatoen?

Keuze

vrouwen 35,3 43,5 21,2

Ja Nee Geen mening

mannen 31,0 51,7 17,2

De vrouwelijke/mannelijke interesse in ecologische kledij is er blijkbaar wel, maar iets meer betalen voor gelabeld ecotextiel zit er voorlopig niet in. Dit wordt trouwens nog duidelijker via de resultaten van de volgende vraag “Wat is de maximumprijs die u hiervoor „extra‟ zou betalen?”. De resultaten worden weergegeven in tabel 38.8. Tabel 38.8 - Wat is de maximumprijs die u hiervoor 'extra' zou betalen?

Keuze 5 euro 10 euro 20 euro 50 euro Meer dan 50 euro Geen mening

vrouwen 41,0 31,3 8,4 2,4 2,4 14,5

mannen 44,0 22,0 13,2 4,4 5,5 10,9

Zowel vrouwen als mannen gaan niet diep in de geldbeugel tasten om ecotextiel aan te schaffen. Indien dit toch gebeurt, zal men voor ecotextiel vaak niet meer dan 5 euro extra neertellen. Tabel 38.9 - Kijkt u naar de productlabels, die veelal in de kraag van kledij hangt?

Keuze

vrouwen 25,9 56,5 17,6

Altijd Soms nooit

mannen 12,2 55,7 32,2

Elk kledingstuk is voorzien van een label. Aangezien vrouwen meer (en liever) shoppen dan mannen, zullen ze meer interesse hebben in het label van het textielproduct om bijvoorbeeld te achterhalen uit welke stof het textielproduct vervaardigd is of bij welke temperatuur het gewassen mag worden. De resultaten van het vrouwelijk en mannelijk publiek voor de vraag „Kijkt u naar de productlabels, die veelal in de kraag van kledij hangt?‟ worden weergegeven in tabel 38.9.

192

Tabel 38.10 - Doet u soms de moeite om te achterhalen waarvoor het label staat?

Keuze

vrouwen 8,3 58,3 33,3

Altijd Soms nooit

mannen 5,2 43,1 51,7

Indien een label onduidelijk is, is het vrouwelijk publiek meer geneigd om zich hierover te informeren en te achterhalen waarvoor het label eigenlijk staat. Een volgende vraag peilde naar het belang van milieucriteria/sociale criteria bij de aankoop van textielproducten (zie tabel 38.11). Het mannelijk publiek is vrij duidelijk in zijn mening. Mannen hechten blijkbaar weinig aandacht aan het milieu en sociaal correct zijn van een kledingsstuk. Terwijl vrouwen wel aandacht schenken aan het sociaal aspect bij de productie van kledij. Dit resultaat staat in schril contrast tegenover dit van de eerste vraagstelling waar 9 op de 10 ondervraagden zich bestempelt als milieubewust. Tabel 38.11 - Spelen bepaalde (milieu of sociale) criteria een belangrijke rol bij uw aankoop van kledij (bv. ik koop nooit kledij die vervaardigd is door kinderarbeid)

Keuze Op vlak van milieu - Ja - Neen - Geen mening Op sociaal vlak - Ja - Neen - Geen mening

vrouwen

mannen

21,2 34,1 44,7

21,4 42,9 35,7

44,7 24,7 30,6

32,8 43,1 24,1

Uit de resultaten van de enquête bleek dat voor 6 op de 10 ondervraagden het een eerste keer was dat men geïnformeerd werd over een ecologisch label (zie tabel 38.12), terwijl ongeveer 8 op de 10 ondervraagden het aanbod van ecolabels voor kledij niet kent (zie tabel 38.13). Dit betekent dat ecolabels voor textielproducten nog niet goed ingeburgerd zijn in de maatschappij. Tabel 38.12 - Is dit de eerste maal dat u over een ecologisch label wordt geïnformeerd?

Keuze

vrouwen 56,5 43,5

Ja Nee

mannen 59,5 40,5

Tabel 38.13 - Kent u het aanbod van ecolabels voor kledij?

Keuze

vrouwen 24,7 75,3

Ja Nee

193

mannen 17,2 82,8

Tabel 38.14 geeft een idee over de kennis van enkele labels, die in het eindwerk besproken worden. Tabel 38.14 - Zo ja, welke van onderstaande ecolabels kent u? (meerdere antwoorden mogelijk)

Keuze

vrouwen 1 6 0 2 3 1 0 10 8 1 3 0 2 1 2 2

Der Blaue Engel Europees ecolabel GUT-label Milieukeur Natur Textil Okoe-Tex Umweltzeichen Wereldnatuurfonds Biogarantie Bio Suisse Eco Linen NF Environnement Nordic Swan Eko Sustainable Textile EcoLogo Made in Green

mannen 2 3 1 0 1 1 0 9 5 1 1 0 1 0 4 5

Merk op dat de waarden in bovenstaande tabel geen percentages zijn maar absolute cijfers, m.a.w. het aantal personen die het desbetreffende (eco)label kennen. Het totaal aantal ondervraagden bedroeg 261. Hierbij scoort de pandabeer van het Wereldnatuurfonds het best (toch nog slechts 7 %), terwijl dit echter geen ecolabel is. Het logo van de pandabeer verschijnt wel op textielproducten, maar is een initiatief dat loopt van 2002 tot 2010, waarbij aandacht besteed wordt aan sociale criteria en verantwoord waterverbruik. Eveneens opmerkelijk is de bekendheid van het Öko-Tex label. Hoewel dit label op de Belgische markt aanwezig is, scoort het label Made in Green iets beter. Nochtans is het Made in Green label nog niet gelanceerd op de Belgische markt, maar lopen er echter wel enkele certificatieprocedures. Daarnaast waren er sommige personen die bij het invullen van de enquête de biokledijlijn van H&M, C&A en Greenpeace kenden en noteerden. Uit de resultaten van bovenstaande tabel 38.14 kan worden besloten dat de kennis van ecolabels bijna nihil is in vergelijking met landen als Duitsland, waar 80 % van de Duitse bevolking vertrouwd is met „Der Blauwe Engel‟ [42], en Zweden, waar 97 % van de Zweedse bevolking vertrouwd is met „Nordic Swan‟. [12] Een andere vraag peilde naar de duidelijkheid en het informatief karakter van sommige ecolabels (zie tabel 38.15). Doordat de kennis van ecolabels pauver is, hadden de meeste ondervraagden hier geen mening of vonden de informatie van sommige ecolabels onvolledig.

194

Tabel 38.15 - Hoe beoordeelt u de duidelijkheid en het informatief karakter van sommige ecolabels?

Keuze

vrouwen 7,1 25,9 67,1

Zeer nuttig Onvolledig Geen mening

Mannen 4,3 24,1 71,6

Tabel 38.16 - Kent u de criteria waaraan een (textiel)product moet voldoen om het Europees ecolabel te verkrijgen?

Keuze

vrouwen 0 100

Ja Nee

mannen 0 100

De resultaten uit tabel 38.16 spreken duidelijke taal. De inhoud van de criteria, verbonden aan het Europees ecolabel, is niet gekend. Dit zal hoogstwaarschijnlijk te maken hebben met het commerciële aspect van gelabelde producten, want ecotextiel wordt vandaag de dag te weinig gepromoot. Bovendien zijn producten met een Europees ecolabel moeilijk terug te vinden op de Belgische markt. Enkel weverij Jules Clarysse (Meulebeke) produceert badhanddoeken volgens de normen van het Europees ecolabel, maar deze producten zijn echter bestemd voor de Franse markt. Tenslotte werd gepeild naar de belangstelling ivm enkele algemene thema‟s (score 1 = volledig oneens, …, score 5 = volledig eens). De resultaten worden in percentages weergegeven (zie tabellen 38.17 en 38.18). De eerste drie stellingen: -

opwarming van de aarde controle en strengere straffen op kinderarbeid ons leefmilieu

kregen de grootste scores achter hun naam, m.a.w. deze stellingen zouden meer onder de aandacht moeten worden gebracht.

195

Tabel 38.17 - resultaten vraag 18, vrouwelijk panel

Argument Opwarming van de aarde Controle en strengere straffen op kinderarbeid Ons leefmilieu Ecolabels voor allerlei producten Verbod op gebruik van proefdieren (bv. cosmetica, geneeskunde, …) Berekenen van de ecologische voetafdruk

Vrouwelijk panel 1 2 3

4

5

4,7

3,5

15,3

35,3

41,2

7,1

2,4

5,9

14,1

70,6

2,4

5,9

10,6

31,8

49,4

5,9

7,1

34,1

43,5

9,4

7,1

16,3

31,8

20

25,9

1,2

10,6

32,9

38,8

16,5

Tabel 38.18 - resultaten vraag 18, mannelijk panel

Argument Opwarming van de aarde Controle en strengere straffen op kinderarbeid Ons leefmilieu Ecolabels voor allerlei producten Verbod op gebruik van proefdieren (bv. cosmetica, geneeskunde, …) Berekenen van de ecologische voetafdruk

Mannelijk panel 1 2

3

4

5

6,1

5,2

9,6

33,9

45,2

1,7

7,8

4,3

21,7

64,3

2,6

4,3

9,6

37,4

46,1

6,1

8,7

40,9

36,5

7,8

10,4

19,1

27,0

19,1

24,3

6,1

13,9

31,1

26,1

22,6

196

39

Levenscyclusanalyse

Levenscyclusanalyse (LCA) of ecobalans is een instrument voor het evalueren en optimaliseren van het ketenbeheer. Het wordt hoofdzakelijk gebruikt om de potentiële milieubelasting of milieueffecten van een product of activiteit in kaart te brengen of m.a.w. het is een volledige “van wieg tot graf”-evaluatie (Eng. cradle to grave). LCA houdt rekening met: het ontginnen en het behandelen van de grondstoffen, het productieproces, transport en distributie, gebruik, hergebruik, onderhoud, recyclage en afvalverwijdering. Op basis van een dergelijke analyse wordt een ecolabel toegekend. Maar het gebruik van een LCA heeft ook beperkingen. In dit thesisschrift werd reeds het stappenplan voor het toekennen van een ecolabel aangehaald (zie hoofdstuk 5, pag. 24). Een negatief punt is juist het aanwenden van een LCA om een ecolabel toe te kennen aan een product. Dit probleem wordt vaak aangekaart in literatuur rond LCA en ecolabels. [27] Tijdens het uitvoeren van een LCA wordt immers enkel rekening gehouden met de milieueffecten en niet met andere criteria zoals ethische of economische aspecten. Deze laatstgenoemde criteria hebben dan weer niks te maken met de duurzaamheid van een product. Bovendien gebruiken alle landen vaak een andere energiebron (hernieuwbare energie, kernenergie, …) waardoor het vaak moeilijk lijkt om soortgelijke producten een zelfde ecolabel op te kleven. Het land van productgebruik is eveneens van groot belang en dient in rekening te worden gebracht. Het gebruik van een levenscyclusanalyse vertoont in ieder geval (kleine) tekortkomingen. [37]

39.1 Concept De LCA van een product omvat alle productieprocessen en gerelateerde diensten doorheen de levenscyclus van het product: vanaf de ontginning van de ruwe grondstof tot het gebruik van het eindproduct en het recycleren of ontdoen (verbranden, storten, …) van het eindproduct of sommige delen ervan. Deze levenscyclus wordt vaak omschreven met de Engelse benaming „cradle to grave‟. Transport, distributie, handel en vele andere activiteiten tijdens de levenscyclus, zoals eerder vermeld, behoren hiertoe. De levenscyclus van een product is vandaar identiek aan het volledig ketenbeheer van het product, het gebruik en de eindbehandeling (vernietiging of recyclage) inbegrepen.

197

39.1.1

Voorbeeld van een productiestap in de textielproductie

chemicaliën (org. of anorg.)

textiel (grondstof)

energie

VEREDELINGSPROCES

kleurstoffen pigmenten apprets

INPUT

Grondstof

water

textiel (veredeld) afvalwater

hulpmiddelen (org. of anorg.)

PRODUCTIE

Natte processen Droge processen

OUTPUT

Afvalstromen

In een levenscyclusanalyse worden voor elke productiestap het gebruik van hulpmiddelen, ruwe materialen, onderdelen en producten, energie, enz. ondergeschikt bij input. Emissies naar lucht, bodem en water als afval en bijproducten behoren tot de output.

39.2 De LCA-componenten Een volwaardige LCA omvat 4 componenten: -

39.2.1

de de de de

doelbepaling; inventarisatie; impact analyse en evaluatie; interpretatie. [58]

Doelbepaling

Een eerste onderdeel tracht het doel en de doelgroep van de LCA te bepalen. De toepassing van het product speelt in deze stap eveneens een zeer belangrijke rol. Men kan zich de vraag stellen waarvoor de textielgrondstof aangewend zal worden. Dit wordt geïllustreerd in onderstaand voorbeeld:

198

De toepassing van een matras is een belangrijke indicator in de matrassenproductie. Een matras of de matrastijk kan verschillende veredelingsprocessen (brandvrije of schimmelwerende coating) ondergaan naargelang de toepassing van de matras (in asielcentra, gevangenissen of hotels). Voor particuliere toepassing zal deze veredelingsstap niet echt noodzakelijk zijn en meestal worden overgeslagen.

39.2.2

Inventarisatie

Deze stap omschrijft de energie- en materiaalbalansen met de bijhorende verzamelde informatie omtrent de emissies naar lucht, water, bodem en afval. Dit dient te gebeuren voor alle samenstellende onderdelen van het product en voor alle stappen die deel uitmaken van de levensloop. Men hecht dus evenveel belang aan de verpakking als aan het eindproduct. Aldus bekomt men een overzicht van alle milieu-interacties die optreden gedurende de ganse levenscyclus van het product. Om een ecolabel toe te kennen dienen er dus enkele stappen te worden genomen. In het artikel „Life cycle assessment and ecolabelling‟ [27] worden deze stappen besproken en kunnen als volgt verwoord worden: -

het het het het

definiëren van een productgroep; identificeren van de milieueffecten via een levenscyclusanalyse; evalueren van de mogelijkheden om de milieu-impact te verminderen; formuleren van de criteria.

De eerste producten waarvoor criteria werden ontwikkeld op basis van de resultaten van een LCA waren wasmachines, waarbij de totale milieu-impact van een wasmachine werd verkregen door 5 milieucriteria: [48]

energieverbruik luchtvervuiling waterverbruik vaste afvalstoffen watervervuiling

199

39.2.3

Impact analyse en evaluatie

Deze fase gebeurt in drie stappen: -

Classificatie bestaat uit het groeperen van de gegevens uit de inventarisatiefase in een aantal impactcategorieën. Voorbeeld: onder de impactcategorie “broeikaseffect” worden alle emissies van broeikasgassen (CO2, CH4, …) gegroepeerd en onder de impactcatergorie “verzuring” worden alle emissies van verzurende gassen (SO2, NOx, …) gegroepeerd.

-

Karakterisatie of het kwantificeren van de milieu-impacten is de fase waarin de eigenlijke aggregatie van de impacts binnen de impactcategorieën plaatsgrijpt. Voorbeeld: broeikaseffect CO2 = 1; CH4 = 25 en voor verzuring SO2 = 1; NOx = 0,7. Het uiteindelijke resultaat levert een milieuprofiel.

-

Evaluatie bestaat erin de verschillende impactprofielen tegenover elkaar af te wegen en daarna uit te maken welk systeem het meest milieuvriendelijk is. Bij de evaluatie krijgt men een beeld van de sterke en zwakke kanten van het beschouwde product gezien vanuit milieu-oogpunt.

39.2.4

Interpretatie

Interpretatie of verbeteringsanalyse is een proces waarin mogelijkheden worden geïdentificeerd en geëvalueerd om de milieubelasting van het systeem te reduceren.

39.3 LCA-componenten in de praktijk In Frankrijk werden vorig jaar twee textielproducten vergeleken op basis van hun levenscyclus. De resultaten van het onderzoek werden gepubliceerd in het artikel „L‟ecoprofil d‟une chemise en lin‟. Het onderzoek gebeurde door Bio Intelligence Service in opdracht van de Franse vlasorganisatie CIPALIN. Bio Intelligence Service is een organisatie die opgericht werd in 1989 en is gespecialiseerd in onderzoek en advies op vlak van milieu- en gezondheidaspecten van producten, waarbij de levenscyclus de hoofdrol speelt. De textielproducten die werden vergeleken door Bio Intelligence Service waren hemden. Het ene hemd was vervaardigd uit katoen, terwijl het andere vervaardigd was uit linnen. In de analysestudie werd rekening gehouden met enkele indicaties zoals het water- en energieverbruik tijdens de cultivatie van de grondstoffen (vlas en katoen), de productie, het gebruik en de verwijdering van de twee textielproducten. Andere zaken die in rekening werden gebracht waren de klimatische veranderingen (bv. emissies tijdens 200

transport … dragen bij tot het broeikaseffect), eutrofiëring (bv. fosfaten in het geloosde waswater), ... Tijdens de studie werden verschillende aspecten belicht: -

de oorsprong van de grondstof waarvan de hemden vervaardigd zijn (vlas uit Frankrijk – katoen uit China of Verenigde Staten van Amerika); het pesticidengebruik voor beide natuurlijke textielvezels; de gebruiksgraad van beide hemden; het aantal strijk- en wasbeurten van de hemden en de strijktijd;

Uit het onderzoek concludeerden de wetenschappers dat een katoenen hemd meer water verbruikte tijdens zijn levenscyclus dan een linnen hemd. Het waterverbruik van een katoenen hemd kwam uit op 26 liter, terwijl een linnen hemd amper 6,4 liter eiste. Het waterverbruik bij katoenteelt was al langer een hekelpunt. Een andere gunstige situatie voor het linnen hemd waren de risico‟s voor het waterecosysteem, waarbij het pesticidengebruik aan bod komt. Een katoenen hemd verbruikt 90 gram pesticiden, terwijl een linnen hemd amper 11 gram vereist. Een ander onderzoek was de ongewenste verrijking van het water met voedingsstoffen (eutrofiëring) zoals nitraten en fosfaten (wasmiddelen), die bij katoen ongeveer 18 % hoger ligt dan bij de linnenproductie. Het grote nadeel is hier het massaal gebruik van pesticiden en meststoffen in de katoenteelt. Op andere vlakken scoorde een linnen hemd dan geen goede punten. Een nadeel voor het linnen hemd was dat de strijkbeurt langer duurde en hierdoor meer energie vereist dan bij het strijken van een katoenen hemd. Verder werden beide hemden geproduceerd in Azië waar energie wordt opgewerkt met behulp van steenkool. Het energieverbruik voor de productie van een linnen hemd kwam uit op 6,0 MJ, terwijl een katoenen exemplaar slechts 5,1 MJ benutte. Daarenboven is de CO2-emissie bij het linnen hemd (130 g CO2) iets hoger dan bij het katoenen hemd (128 g CO2), eutrofiëring (linnen: 105 mg P – katoen: 125 mg P) en energieverbruik (linnen: 6,0 MJ – katoen: 5,1 MJ) scoorde een linnen hemd even goed (of even slecht) als een katoenen exemplaar. Vaak werd een verschil van 10 tot 15 % waargenomen. Over de volledige lijn kon linnen als groener product beschouwd worden dan katoen. Aan de hand van de resultaten kan men tenslotte acties ondernemen om de milieu-impact tijdens de levenscyclus van een product drastisch te verminderen. In het studiegeval in Frankrijk kan men de akkers minder bemesten of het (afval)water in de textielbedrijven optimaler (behandelen) inzetten. De consument kan hierbij zijn steentje bijdragen door bijvoorbeeld zijn hemd tweemaal te dragen alvorens het te wassen, het hemd na de wasbeurt buiten laten drogen in plaats van een droogmachine te gebruiken of het hemd binnen te brengen in een kringloopwinkel waar het hemd een tweede leven te wachten staat. Hieruit kon men besluiten dat linnen veel duurzamer is dan katoen. [50]

201

39.4 LCA-software Eén van de bijkomende doelstellingen in het kader van dit eindwerk, is het zoeken naar een optimaal LCA-softwarepakket voor het uitvoeren van een LCA-studieop textielgrondstoffen, in de nabije toekomst. Op de markt zijn uiteraard tal van softwareprogramma‟s die aangewend kunnen worden in een LCA-studie. De Europese Commissie heeft een website ontwikkeld die LCA gerelateerde data, instrumenten en services bundelt, genaamd de LCA Info Hub, die geraadpleegd kan worden op http://lca.jrc.ec.europa.eu. [19] Enkele LCA softwareprogramma‟s worden weergegeven in tabel 39.1. Tabel 39.1 - verdelers van LCA software

LCA software AIST-LCA Ver. 4 CMLCA 4.2 E!Sankey 1.0 E3database, version 2.3.3c Ecodesign X-Pro v1.0 GaBi 4.2 GEMIS version 4.4 SimaPro 7 TESPI

Leverancier National Institute of Advanced Industrial Science and Technology (AIST) Leiden University, Institute of Environmental Sciences (CML) Ifu Hamburg GmbH Ludwig-Bölkow-Systemtechnik GmbH EcoMundo PE International GmBH Oeko-Institut (Institute for applied Ecology), Darmstadt Office PRé Consultants ENEA – Italian National Agency for New Technology, Energy and the Environment

Bij het raadplegen van de website worden er twee softwareprogramma‟s wereldwijd gebruikt voor het uitvoeren van LCA-studies, namelijk GaBi 4.2 en SimaPro7. Na raadpleging van talrijke onderzoekscentra zoals de VITO (Mol, België), RIVM (Bilthoven, Nederland), IVAM (Amsterdam, Nederland) en de KUL (Leuven, België), draagt het LCA-softwarepakket SimaPro 7 de voorkeur weg.

202

SimaPro 7 is een LCA softwareprogramma van de hand van Product ecology consultants (PRé) uit Amersfoort (Nederland) die een belangrijke marktspeler is op het vlak van LCAontwikkeling. De software wordt wereldwijd gebruikt, heeft vele toepassingsmogelijkheden en is eenvoudig in gebruik. Het programma heeft een omvangrijke Zwitserse database van EcoInvent waarin talrijke milieueffecten en productiemethodes beschreven zijn. Op die manier kan een analyse uitgedokterd worden van de milieueffecten van een product tijdens de ganse levenscyclus. De analyseresultaten worden als volledige LCA of als eco-indicatoren weergegeven (bijvoorbeeld: uitstoot CO2, kWh, …). Er zijn drie varianten van SimaPro beschikbaar (zie tabel 39.2). Tabel 39.2 - varianten SimaPro

SimaPro Compact SimaPro Analyst

SimaPro Developer

Eenvoudig te gebruiken Snel aan te leren Beperkte mogelijkheden Flexibele versie Meerdere mogelijkheden Meest gebruikt Biedt alle mogelijkheden Communicatie met andere programma‟s Data exporteren Wizards maken

203

40

Besluit

Bio ligt goed in de markt en het assortiment blijft zich uitbreiden in elke sector, waarbij de textielsector in ieder geval zijn weg heeft gevonden. Deze literatuurstudie, ecolabels voor textielproducten, schetst een beeld van de ((niet) erkende) milieulabels die op de internationale markt te vinden zijn. Het eerste ecolabel in Europa kent zijn oorsprong in Duitsland (Der Blaue Engel), intussen beschikt elk Europees land over een ecolabel voor producten en/of diensten. Ecolabels zijn goed ingeburgerd, maar worden nog lang niet in elk land buiten Europa toegekend aan textielproducten zoals kledij, interieurtextiel, matrassen, … De strengste criteria, die gelinkt zijn aan een ecolabel, worden ongetwijfeld toegeschreven aan de Duitse/Oostenrijkse ecolabels (bv. IVN NaturTextil). Hierbij formuleert het ecolabel NaturTextil, met uitzondering van economische critiera, zowel milieucriteria, sociale criteria als kwaliteitscriteria. Bovendien bevatten de strengste labels (zoals NaturTextil) milieucriteria, die reeds betrekking hebben op het beginstadium van de productieketen, namelijk normen omtrent de biologische teelt van textielgrondstoffen. Indien de milieucriteria per producttype van naderbij bekeken worden, formuleert men de strengste normen voor kledij. Binnen de categorie van kledij is de normering voor babykledij het strengst. Bovendien is de normering voor onderkledij (ondergoed) strenger opgesteld in vergelijking met bovenkledij (bv. een jas, een hoed, …), omdat onderkledij in direct contact komt met de huid. Met het maken van dergelijke onderscheidingen binnen de milieucriteria zijn de Duitse/Oostenrijkse labels terug koploper met het Ökoe-Tex label (standaard 100). Het opstellen van de milieucriteria gebeurt voor ecolabels op basis van een levenscyclusanalyse. Deze methode heeft natuurlijk enkele voor- en nadelen. Enerzijds wordt de milieu-impact van een productieketen in kaart gebracht, terwijl anderzijds geen rekening wordt gehouden met de eindkwaliteit van een product of wellicht belangrijker … de sociale criteria (bv. verbod op kinderarbeid, rechtvaardig loon, …). Vele ecolabels sommen bijkomende sociale criteria op of nemen gewoon de criteria van een sociaal label op in hun normen om een betrouwbaar en volwaardig product te presenteren aan de consument. Textielproducten met een sociaal label , die in principe het sociaal aspect nastreven, maar eveneens milieucriteria formuleren, worden niet onderworpen aan een levenscyclusanalyse. Een LCA-studie is trouwens voor gedeponeerde merken eveneens niet noodzakelijk. Wellicht om die reden geven textielbedrijven (bv. Libeco-Lagae) de voorkeur aan een eigen gedeponeerd merk, waarbij geen jaarlijkse vergoeding of controle aan te pas komt. Op die manier wordt de bureaucratie van jaarlijkse veranderende normen ontlopen, die weleens een nadeel zijn voor labels voor ecotextiel. Wellicht zal om die reden in de nabije toekomst de bescherming op het gebruik van bio, eco of organic uitgebreid worden naar textielproducten.

204

De ecolabels, aangesloten bij Global Ecolabelling Network zijn een apart geval. Deze ecolabels worden niet enkel toegekend aan textielproducten, maar eveneens aan een hele resem productcategoriën en diensten (bv. detergenten, koelkasten, …). Daarnaast is er een opmerkelijk verschil tussen de vergoedingen voor het labelgebruik en de aanvraagvergoeding. De hoogste vergoedingen zijn verschuldigd in Europa (bv. Scandinavische landen – Nordic Swan), terwijl de laagste zich in Azië bevinden (bv. India – Ecomark). Bovendien kan worden vastgesteld dat de milieucriteria voor ecolabels uit Azië minder streng worden geformuleerd (bv. DDT als insecticide is vandaag nog altijd toegestaan in India). De lijn kan evengoed doorgetrokken worden naar de sociale criteria. De ecolabels in Azië (Singapore, Taiwan, India en Thailand) verwijzen in geen enkel opzicht naar sociale normen. Uit de enquête, waarin gepeild wordt naar de interesse van de consument voor ecotextiel, bleek dat de gemiddelde Vlaming zich als milieubewust bestempelt, terwijl zij/hij zeker niet geneigd is extra geld neer te tellen voor ecotextiel. Hierdoor komen we terecht bij een belangrijk struikelblok: de hoge kostprijs van ecotextiel. Bioproducten zijn nu éénmaal duurder, omdat er meer tijd en zorg wordt besteed aan de biologische teelt. Daarenboven worden erkende milieulabels gecontroleerd en controles kosten nu eenmaal geld, maar op het einde van de rit wordt een „biologisch‟ product betrouwbaar geacht. De prijs zou trouwens gedrukt kunnen worden door een grotere markt te bereiken, maar hierbij ligt de bal in het kamp van de producent. Terwijl oude ecolabels van het toneel verdwijnen of stand houden, worden ieder jaar nieuwe ecolabels voor verschillende productcategorieën ontworpen. Vele textielbedrijven eisen daarom een allesomvattend ecolabel (bijvoorbeeld: „GOTS‟ en „Made in Green‟), dat exclusief voor textielproducten wordt aangewend. Ecotextiel is en blijft een nichemarkt, waarbij textielproducenten blijven imponeren met nieuwe ontwikkelingen zoals badlinnen vervaardigd uit bamboevezels, sojavezels of zelfs olifantengras (mini-bamboe). Ondanks nieuwe producten en rages zal de consument zich blijven informeren en vragen naar een ecoverhaal of naar de ethische achtergrond van een textielproduct … en een ecolabel is alvast een betrouwbaar en informatief hulpmiddel.

205

41

Glossarium

A AIDS

Acquired Immuno-Deficiency Syndrome

AOX

Adsorbeerbare organische halogeenverbindingen

APEO

Alkylfenolethoylaten

C CEFIC

European Chemical Industry Council

COD

Chemical Oxygen Demand

D DAP

Deutsches Akkreditierungssystem Prüfwesen GmbH

DAR

Deutscher AkkreditierungsRat

DBT

DiButylTin

DIN

Deutsches Institut für Normung

DTPA

Diethyleenglycolmethylether triamine pentaacetic zuur

Duurzame ontwikkeling Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de noden van het heden zonder de behoeftevoorziening van de toekomstige generaties in het gedrang te brengen.

E EATP

European Association for Textile Polyolefins

EC50

de concentratie waarbij 50 % van de geteste dieren een (negatief) effect vertoont (een alternatief voor NOEC = No Observed Effect Concentration)

Ecologische voetafdruk Methode die rekening houdt met de consumptie en het afval van elk land waarbij het resultaat wordt uitgedrukt in hectaren (de hoeveelheid grond die nodig is om in onze behoeftes te voorzien) 206

EDF

Environment and Development Foundation

EDTA

Ethyleendiaminetetra-azijnzuur

EN

Europese Norm

EPDLA

European Polymer Dispersion and Latex Association

Eutrofiëring overmatige ontwikkeling van wieren (algen) ten gevolge van een te sterke aanrijking met plantenvoedingsstoffen, namelijk fosfor (P) en stikstof (N) eV

eingetragener Verein officieel geregistreerde vereniging

F FLO

Fairtrade Labelling Organization

G GECA

Good Environmental Choice Australia

GmbH

Gesellschaft mit beschränkter Haftung

GMO

(engelse) afkorting van genetische gemodificeerde organismen

GUT

Gemeinschaft umweldfreundlicher Teppichboden

I IAO

Internationale Arbeidsorganisatie

IFOAM

International Federation of Organic Agriculture Movements

IGOT

Swiss Association for Clean Oriental Carpet Trade

ILO

International Labour Organization

IOAS

International Organic Accreditation Service

ISO

International Organization for Standardization

IVN

Internationaler Verband der Naturtextilwirtschaft

207

J JEA

Japan Environment Association

K Kaarde

een machine om textielvezels uit te rafelen en een definitieve zuivering van het vezelmateriaal te verwezenlijken

kbA

Kraftfahrt-Bundesamtkontrolliert biologischer Anbau, Kennzeichnung von Lebensmitteln und anderen organischen Vorprodukten (z.B. Baumwolle)

KOECO

Korea Eco-Products Institute

L LAS

Lineare Alkylbenzeensulfonaten

LC50

Lethal Concentration 50. Een LC50-waarde is de concentratie van een substantie in lucht (of water) die 50 % van de testdieren zal doden bij een enkele blootstelling (typisch 1 of 4 uren). De waarde geeft een idee aan van de relatieve toxiciteit van het materiaal.

Licentie

vergunning of volmacht

M α-MES

methylestersulfonaat

MAFF

Japanese Ministry of Agriculture, Forestry and Fisheries

Merceriseren

(mbt. Katoenen garens) glanzend en zijdeachtig maken door behandeling met sterk alkalische oplossingen

MKB

Midden- en KleinBedrijf (Nederlandse term voor KMO – praktisch verschil: MKB is een aanduiding voor de sector, niet voor een bedrijf)

MOE

Ministry of Environment

N NOP

National Organic Program

208

O ÖTI

Institut für Okologie, Technik und Innovation (Wenen, Oostenrijk)

P PA

Polyamide

PCP

pentachlorophenol

PES

Polyester

R RAL

ReichsAusschuss für Lieferbedingungen

S SAI

Social Accountability International

SBR

styreenbutadieenrubber

SEC

Singapore Environment Council

SGLS

Singapore GreenLabel Scheme

T TBCSD

Thailand Business Council for Sustainable Development

TBT

TriButylTin

TEI

Thailand Environment Institute

TFI

Teppich Forchungs Institut (Aachen, Duitsland)

TISI

Thai Industrial Standards Institute

TOC

Total Organic Carbon

U USDA

United States Department of Agriculture 209

V Verordening

door provincie, gemeente, waterschap, bedrijfsorganisatie enz. vastgesteld algemeen bindend voorschrift of geheel van bepalingen

Vollen

(mbt. Wollen weefsel) doen vervilten, de vezels tot een dichte, egale massa ineenwerken (door kneden, oorspr. Treden in een kuip, of persen tussen walsen, onder toevoeging van verschillende bijtende en ontvettende stoffen)

VOS

Vluchtige Organische Stoffen

W WRAP

Waste & Resources Action Programme

210

42

Lijst van figuren & tabellen

Figuur 4.1 - CE-markering ........................................................................................................................... 21 Figuur 4.2 - FSC-label ................................................................................................................................... 22 Figuur 4.3 - katoenlabel ................................................................................................................................ 22 Figuur 4.4 – wollabel ..................................................................................................................................... 22 Figuur 5.1 - Organic Farming, Europe ........................................................................................................ 27 Figuur 5.2 - USDA Organic, USA ................................................................................................................ 27 Figuur 5.3 - Japanese Agriculture Standard, Japan .................................................................................. 27 Tabel 5.1 - geaccrediteerde textielcetificeerders ......................................................................................... 29 Tabel 7.1 - overzicht natuurlijke vezelstoffen ............................................................................................. 35 Tabel 7.2 - overzicht synthetische vezelstoffen ............................................................................................ 35 Tabel 7.2 - traditionele versus biologische katoenteelt ............................................................................... 39 Figuur 8.1 - OE 100 Standard ...................................................................................................................... 45 Figuur 8.2 - Organic Exchange .................................................................................................................... 45 Figuur 8.3 - OE Blended Standard .............................................................................................................. 45 Figuur 9.1 - biogarantie ................................................................................................................................ 52 Figuur 9.2 - Agriculture Biologique ............................................................................................................. 58 Figuur 10.1 - Demeter ................................................................................................................................... 59 Figuur 11.1 - KRAV ...................................................................................................................................... 63 Figuur 12.1 - Naturland ................................................................................................................................ 70 Figuur 13.1 - EKO Sustainable Textile ........................................................................................................ 76 Figuur 14.1 - Global Organic Textile Standard .......................................................................................... 81 Tabel 14.1 - labelclassificatie GOTS ............................................................................................................ 84 Figuur 15.1 - GUT ......................................................................................................................................... 87 Figuur 15.2 – GUT-licentienummer ............................................................................................................. 90 Figuur 16.1 - Made in Green ........................................................................................................................ 91 Figuur 17.1 - IVN NaturTextil (Better) ....................................................................................................... 96 Figuur 17.2 - IVN NaturTextil (Best)........................................................................................................... 96 Figuur 18.1 - Oeko-Tex Standaard 100 ..................................................................................................... 103 Figuur 18.2 - Oeko-Tex Standaard 100 plus ............................................................................................. 103 Figuur 18.3 - Oeko-Tex Standaard 1000 ................................................................................................... 103 Figuur 19.1 - Cradle to Cradle ................................................................................................................... 107 Figuur 20.1 - Der Blaue Engel .................................................................................................................... 112 Figuur 20.2 - uitleg logo .............................................................................................................................. 112 Tabel 20.1 - jaarlijkse vergoeding voor het gebruik van het Duitse ecolabel 'Der Blaue Engel' .......... 115 Figuur 21.1 - Nordic Swan .......................................................................................................................... 118 Figuur 22.1 - Europees ecolabel ................................................................................................................. 123 Figuur 23.1 - Swedish Falcon ..................................................................................................................... 128 Figuur 24.1 - Eco-label Korea .................................................................................................................... 134 Figuur 25.1 - Ecomark ................................................................................................................................ 138 Figuur 26.1 – Eco Mark - Japan ................................................................................................................ 143 Tabel 28.1 - jaarlijkse vergoeding Eco Mark ............................................................................................ 144 Figuur 27.1 – Environmental Choice - Australia ...................................................................................... 147 Figuur 28.1 - Environmental Choice - New Zealand ................................................................................ 151 Figuur 29.1 - GreenLabel – Singapore ...................................................................................................... 156 Figuur 30.1 - Green Mark - Taiwan .......................................................................................................... 158 Figuur 31.1 - Thai Green Label .................................................................................................................. 162 Figuur 32.1 - Made-By ................................................................................................................................ 167 Figuur 31.2 - licentienummer ..................................................................................................................... 168 Figuur 33.1 - Max Havelaar ....................................................................................................................... 170 Figuur 34.1 - STEP ...................................................................................................................................... 177 Figuur 34.2 - Kaleen .................................................................................................................................... 179 Figuur 34.3 - Rugmark................................................................................................................................ 179 Figuur 35.1 - Eco Linen............................................................................................................................... 183 Figuur 36.1 – Pure wear.............................................................................................................................. 184 Figuur 37.1 - Origin Assured ...................................................................................................................... 185 Figuur 38.1 - Leeft u milieubewust? .......................................................................................................... 188 Tabel 38.1 - resultaten vraag 2, vrouwelijk panel ..................................................................................... 189 211

Tabel 38.2 - resultaten vraag 2, mannelijk panel ...................................................................................... 189 Tabel 38.3 - Hoe vaak koopt u kledij? ....................................................................................................... 190 Tabel 38.4 - resultaten vraag 6, vrouwelijk panel ..................................................................................... 190 Tabel 38.5 - resultaten vraag 6, mannelijk panel ...................................................................................... 191 Tabel 38.6 - Zou u geïnteresseerd zijn in ecologische kledij? .................................................................. 192 Tabel 38.7 - Zou u meer betalen voor kledij met een ecolabel of kledij vervaardigd uit biokatoen? ... 192 Tabel 38.8 - Wat is de maximumprijs die u hiervoor 'extra' zou betalen? ............................................. 192 Tabel 38.9 - Kijkt u naar de productlabels, die veelal in de kraag van kledij hangt? ........................... 192 Tabel 38.10 - Doet u soms de moeite om te achterhalen waarvoor het label staat? ............................... 193 Tabel 38.11 - Spelen bepaalde (milieu of sociale) criteria een belangrijke rol bij uw aankoop van kledij (bv. ik koop nooit kledij die vervaardigd is door kinderarbeid) .................................................... 193 Tabel 38.12 - Is dit de eerste maal dat u over een ecologisch label wordt geïnformeerd? ..................... 193 Tabel 38.13 - Kent u het aanbod van ecolabels voor kledij? .................................................................... 193 Tabel 38.14 - Zo ja, welke van onderstaande ecolabels kent u? (meerdere antwoorden mogelijk) ..... 194 Tabel 38.15 - Hoe beoordeelt u de duidelijkheid en het informatief karakter van sommige ecolabels? ............................................................................................................................................................. 195 Tabel 38.16 - Kent u de criteria waaraan een (textiel)product moet voldoen om het Europees ecolabel te verkrijgen? ..................................................................................................................................... 195 Tabel 38.17 - resultaten vraag 18, vrouwelijk panel ................................................................................. 196 Tabel 38.18 - resultaten vraag 18, mannelijk panel .................................................................................. 196 Tabel 39.1 - verdelers van LCA software .................................................................................................. 202 Tabel 39.2 - varianten SimaPro .................................................................................................................. 203

212

43

Literatuurlijst

[1] (november 2008). France - Agriculture Biologique. Available: http://www.agencebio.org [2] (november 2008). Australia - Good Environmental Choice. Available: http://www.geca.org.au/homefront.htm [3] (november 2008). EU-regelmentering omtrent biologische landbouw. Available: http://ec.europa.eu/agriculture/organic/splash_en/ [4] (oktober 2008). GEN - Global Ecolabelling Network. Available: http://www.globalecolabelling.net/ [5] (3 november 2008). IFOAM. Available: http://www.ifoam.org/ [6] (december 2008). Japan - EcoMark Program. Available: http://www.ecomark.jp/english/ [7] (oktober 2008). JAS - Japanese Agriculture Standard. Available: http://www.maff.go.jp/ [8] (november 2008). Korea - Eco-label. Available: http://www.koeco.or.kr/eng [9] "Logo's? Labels? Pictogrammen? Wat hebben ze allemaal te betekenen?," OIVO, Brussel, 2008. [10] (30 oktober 2008). Nationale Organic Program. Available: http://www.ams.usda.gov/ [11] (november 2008). Germany - Naturland. Available: http://www.naturland.de [12] (november 2008). Scandinavische landen - Nordic Swan. Available: http://www.svanen.nu [13] (2 december 2008). USA - Organic Exchange. Available: http://www.organicexchange.org/ [14] (november 2008). SA8000. Available: http://www.sa-intl.org/ [15] (december 2008). Schone Kleren Campagne. Available: http://www.schonekleren.be [16] (december 2008). Singapore - GreenLabel. Available: http://www.sec.org.sg/greenlabel_htm [17] (december 2008). Taiwan - Green Mark. Available: http://greenliving.epa.gov.tw/greenlife/ [18] (december 2008). Thailand - Thai Green Label. Available: http://www.tei.or.th/greenlabel/ 213

[19] (januari 2009). LCA-software. Available: http://lca.jrc.ec.europa.eu [20] (2009). Otto - Pure Wear. Available: http://www.otto.com/PureWear.261.0.html?&L=1 [21] M. Q. Ansari, "India - ecomark," F. D. Jonghe, Ed., ed, 2008. [22] H. Bengtsson, "KRAV," F. D. Jonghe, Ed., ed, 2008. [23] J. Bolus, "Cradle to Cradle MBDC," F. D. Jonghe, Ed., van wieg tot wieg ed, 2008. [24] J. Braet and P. Raes. (2008, 29 oktober 2008) De groene kracht. Knack. 162. Available: http://www.knack.be [25] M. Braungart and W. McDonough, cradle to cradle afval = voedsel, 3 ed. Heeswijk: Search Knowledge B.V., 2008. [26] Centexbel. Available: http://www.centexbel.be [27] R. Clift. (1993) Life cycle assessment and ecolabelling. Journal of Cleaner Production. [28] M. Coussement, "Kwaliteitsmanagement," ed. Gent: Hogeschool Gent, 2005, p. 165. [29] R. Custers, "ik heb een vraag," F. D. Jonghe, Ed., ed. Brussel: Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB), 2008, p. 1. [30] D. De Cleen. (2008) Ggo's zijn een zegen voor de biodiversiteit. EOS. 146. [31] R. De Vliegher, "Textielgrondstoffen," ed. Gent, 1997. [32] Zeefdrukkerij Dejonghe, "verkooppunt ecotextiel," F. D. Jonghe, Ed., ecotextiel ed. Meulebeke, 2009. [33] T. den Boon and D. Geeraerts, "van Dale groot woordenboek van de Nederlandse taal," in Van Dale, V. D. Lexicografie, Ed., 14 ed. Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie, 2005. [34] B. Dewilde, 20 eeuwen vlas in Vlaanderen, 1 ed. Tielt: Lannoo, 1984. [35] A. Elmassi, "Labelling of Organic Textiles and Textile Products," ed. Brussel: Euratex, 2008, p. 11. [36] C. Fauque, Een passie voor vlas, 1 ed. Tielt: Drukkerij Lannoo, 2008. [37] M. Hale, "Ecolabelling and cleaner production: principles, problems, education and training in relation of the adoption of envrionmentally sound production processes," Journal of Cleaner Production, 1996.

214

[38] P. Heirman, "Uitbuiting als een toeristische attractie," Visie, vol. 64, p. 20, 7 november 2008 2008. [39] R. Hunziker, "STEP," F. D. Jonghe, Ed., STEP-programma ed, 2009. [40] M. Huybrecht, "Biogarantie," F. D. Jonghe, Ed., biogarantie - textielgrondstoffen ed, 2008. [41] M. F. Inma and S. Devaere, "Made in Green," F. D. Jonghe, Ed., ed, 2008. [42] E. Kreowski, "Der Blaue Engel," F. D. Jonghe, Ed., ecolabel 'Der Blaue Engel' ed, 2008. [43] W. Overlaet, "Global Organic Textile Standard," F. D. Jonghe, Ed., GOTS ed, 2008. [44] W. Overlaet and T. Thys, "EKO-textiel," F. D. Jonghe, Ed., Eko Sustainable Textile ed, 2008. [45] C. Parmentier, "OA-label," F. D. Jonghe, Ed., ed, 2009. [46] PGL, "Vlaanderen mag toch genetisch gewijzigde populieren planten," Het Laatste Nieuws, 14 februari 2009 2009. [47] A. Prevodnik, "Swedish Falcon," F. D. Jonghe, Ed., GEN - Swedish Falcon ed, 2008. [48] E. Rex. (2007) Beyond ecolabels: what green marketing can learn from conventional marketing. Journal of Cleaner Production. [49] H. Scheuer, "Internationaler Verbnd der Naturtextilwirtschaft e.V.," F. D. Jonghe, Ed., ed, 2008. [50] D. Soverini, "L'éco-profil d'une chemise en lin," ed: Bio Interlligence Service, 2008. [51] D. Steurs, "Max Havelaar," F. D. Jonghe, Ed., stappenplan Max Havelaar ed, 2008. [52] R. Taylor, "New-Zealand, Good Environmental Choice," F. D. Jonghe, Ed., ed, 2008. [53] R. ter Braake, "Demeter," F. D. Jonghe, Ed., Demeter - biologische landbouw ed, 2008. [54] C. Van Causenbroeck en S. Devaere, "Öko-Tex," F. D. Jonghe, Ed., aanvraagprocedure voor het Öko-Tex 100, 1000 en 100plus ed. Zwijnaarde, 2008. [55] C. van den Berghe and E. Verburg, "Made-By," F. D. Jonghe, Ed., ed, 2008. [56] M. Van den Brande, "Europees ecolabel," F. D. Jonghe, Ed., Europees ecolabel ed, 2008. [57] S. Van Den Eynde, "Planten mogen geen pijn lijden," Het Nieuwsblad, 23 oktober 2008 2008. 215

[58] A. Van Goethem, "Verontreiniging, preventie en sanering," in Preventie, ed. Gent, 1996, p. 72. [59] P. J. M. van Gorp and A. J. G. M. Hombergen, Textielwaren, 24 ed.: WoltersNoordhoff bv Groningen, 1974. [60] H. Van Laere, "UCO Yarns," F. D. Jonghe, Ed., spinproces en Max Havelaar ed. Brugge, 2009. [61] C. Verraes, "Eco Linen," F. D. Jonghe, Ed., ed, 2008. [62] H. Verstappen. (2008) Biologsiche teelt of genetische manipulatie? De strijd om het schoonste katoen. EOS. 122. [63] P. Wittevrongel and M. Steenland, "GUT," F. D. Jonghe, Ed., ecolabel voor kamerbreedtapijt ed, 2009.

216

44

Bijlagen

▪

overzicht labels

▪

enquêteformulier

▪

aanvraagforumulier Öko-Tex

217