VERBODEN LANDSCHAP
Stichting G.A.N.G Postbus 1140 6801 BC Arnhem
www.stichtinggang.org
2
VERBODEN LANDSCHAP Stichting G.A.N.G.(*) heeft de ambitie om aan de noordrand van Arnhem een 21e eeuws landschapspark te realiseren vanuit de verrassende combinatie beeldende kunst, landschap en erfgoed. Een park dat, in aansluiting op de 19e eeuwse landschapsparken Sonsbeek en Zypendaal, een natuurlijke verbinding tussen de stad en de Veluwe moet gaan vormen. Het beleefbaar maken van de nog onbekende geschiedenis van dit interessante gebied vormt daar een wezenlijk onderdeel van.
* G.A.N.G. is een cultureel projectbureau dat zich sinds de oprichting in 2000 vanuit de beeldende kunst bezighoudt met het landschap, de publieke ruimte en de ruimtelijke ordening.
De noordrand van Arnhem is momenteel een gebied met een onduidelijke identiteit. In de beleving van velen ligt Arnhem direct aan de Veluwe en roept de Veluwe een beeld op van oer-natuur met uitgestrekte heidevelden, stuifzanden en donkere bossen. Dat beeld is echter maar gedeeltelijk correct: het gebied gelegen tussen Arnhem en de heidevelden is onduidelijk en versnippert en tegelijkertijd herbergt dit gebied eindeloos veel geheimzinnige, interessante sporen die er om vragen geduid te worden. G.A.N.G. benoemt deze schimmige noordrand van Arnhem als een
VERBODEN LANDSCHAP
Geschiedenis Het versnipperde gebied was lange tijd ‘woeste grond’ en werd pas in de 19e eeuw in cultuur gebracht. Tijdens WOII werd er door de Duitsers het grootste en modernste vliegveld van Europa gebouwd: Fliegerhorst Deelen, met een omvang van het huidige Schiphol. Van de ruim 900 gebouwen die toen werden gebouwd, zijn er meer dan 200 bewaard gebleven (met de status van Rijksmonument). Deze gebouwen werden door de Duitsers voor een belangrijk deel als boerderij gecamoufleerd (de zogenaamde Heimatschutzstijl), in het bestaande landschap ingepast en in een vijftal nepdorpen gegroepeerd om herkenning vanuit de lucht te voorkomen. Deze en andere overblijfselen van Fliegerhorst Deelen vormen verspreid over bos, heide en akkers, een voor veel mensen nog geheel onbekend cultuurhistorisch landschap. Ook na WOII bleef de rol van het leger in het gebied groot. Tijdens de Koude Oorlog zijn er omvangrijke kazernecomplexen gebouwd en oefenterreinen aangelegd. Het gebied werd minder toegankelijk en daardoor ook minder bekend.
Maar niet alleen Defensie heeft het gebied ontoegankelijk gemaakt met onder andere de Oranje-kazerne en Vliegbasis Deelen. Ook de snelweg A12, de hekken van Het Nationaal Park De Hoge Veluwe, zorginstelling ‘s Koonings Jaght en de rustgebieden voor het wild in de omgeving, maken het gebied tot een VERBODEN LANDSCHAP. Bovendien werd lange tijd de geschiedenis van dit gebied als ´besmet erfgoed´ ervaren en werd het verhaal liever niet verteld. In het midden van deze publicatie vindt u een kaart van het gebied.
2
Buitenplaats Koningsweg De aanleiding voor het plan een landschapspark te realiseren, ligt in 2007. Dat jaar stuitte G.A.N.G. op twee voormalige defensieterreinen: Kamp Koningsweg Noord en de Zeven Provinciën. Beide terreinen waren destijds nog in handen van Defensie die het voornemen had om ze af te stoten. G.A.N.G. zag kansen en nam het initiatief tot herbestemming. Samen met landschapsarchitect Harro de Jong, KWP Gebiedsontwikkelaars, woningcorporatie Portaal Arnhem en Stichting Atelierbeheer SLAK werden plannen uitgewerkt.
Het resultaat was dat in 2011 de terreinen door Portaal en KWP werden aangekocht en een nieuwe naam kregen: Buitenplaats Koningsweg. Sinds 2012 wordt Buitenplaats Koningsweg ontwikkeld tot een ‘culturele enclave’ waarbij G.A.N.G. door de betrokken partijen is aangewezen als ‘culturele huismeester’. In 2012 startte G.A.N.G. een culturele programmering van Buitenplaats Koningsweg en van een nabij gelegen ‘Geheime Bunker´. Een breed en divers publiek wist de weg naar de eerste activiteiten te vinden en ook (culturele) partners zoals het Nederlands Openluchtmuseum bleken geïnteresseerd, waarop G.A.N.G. het plan voor de ontwikkeling van het gebied verder uitwerkte. Kansen voor de noordrand van Arnhem De ontwikkeling van het gebied tot landschapspark biedt sterke kansen. Het landschapspark kan door haar strategische ligging dé recreatieve schakel vormen tussen de stad Arnhem en de Veluwe. Wanneer het diffuse gebied uitgekiend wordt geprogrammeerd, ontstaat er een logische verbinding tussen de bestaande attracties zoals het Kröller-Müller Museum, het Nederlands Openluchtmuseum, Het Nationaal Park De Hoge Veluwe en Burgers’ Zoo. Daarmee kan het landschapspark een (inter-) nationale uitstraling krijgen. Met de realisatie van het landschapspark en het ontsluiten van de spannende sporen van Fliegerhorst Deelen wordt bovendien een kans gecreëerd om nieuwe vormen van (erfgoed-)toerisme met een hoge belevingswaarde uit te proberen. De Veluwe trekt vandaag de dag voornamelijk een publiek dat ‘op leeftijd’ is. Door een intelligente culturele programmering en uitgekiende marketing, kunnen nieuwe en jonge doelgroepen worden aangetrokken. Denkend vanuit hedendaagse termen als urban exploring, waarin het zelf ontdekken van plekken en verhalen een belangrijk aspect vormt, wil G.A.N.G. het gebied presenteren met tot de verbeelding sprekende begrippen als ‘een vergeten vliegveld’, een ‘VERBODEN LANDSCHAP’ en een ‘Geheime Bunker’. Ook wil G.A.N.G. nieuwe, spannende vormen van verblijf onderzoeken. Voor deze plannen zoekt G.A.N.G. samenwerking met toeristische partners zoals het Regionaal Bureau Toerisme KAN.
De ontwikkeling van een landschapspark biedt echter nog meer kansen: - Een unieke strategische mogelijkheid om Arnhem beter te verbinden met de Veluwe en de daar gelegen grote attracties zoals het Kröller-Müller Museum, Burgers’ Zoo, het Nederlands Openluchtmuseum en Het Nationaal Park De Hoge Veluwe; - Inhoudelijke kansen voor verbindingen kunst, cultureel erfgoed en ruimtelijke inrichting; - Interessante mogelijkheden voor samenwerking met partijen binnen en buiten de kunsten zoals met partners op de terreinen ruimtelijke kwaliteit, landschapsontwikkeling, erfgoed en toerisme; - Openingen voor samenwerking met internationale partners. Het gebied is niet alleen voor Nederland uniek, maar bevat ook uniek Duits cultureel erfgoed; - Het ‘buitengebied’ leent zich uitstekend voor (tijdelijke) ingrepen in het landschap; - Een unieke kans voor duurzame en samenhangende gebiedsontwikkeling, bijvoorbeeld door de komende Sonsbeektentoonstelling 2016 in dit gebied te situeren. G.A.N.G. is daarover in gesprek met het MMKA; - Het landschapspark kan een sterk voorbeeldproject worden voor nieuwe en kansrijke vormen van gebiedsontwikkeling en daarmee kan het gebied (en Arnhem) internationaal op de kaart worden gezet. G.A.N.G. Het plan voor de ontwikkeling van een landschapspark komt direct voort uit de missie van G.A.N.G. Sinds de oprichting in 2000 houdt G.A.N.G. zich vanuit de beeldende kunst bezig met de publieke ruimte, het landschap en de ruimtelijke ordening. Dat doet G.A.N.G. vanuit een specifieke insteek: G.A.N.G. wil het verhaal vertellen hoe onze hedendaagse omgeving tot stand is gekomen en vorm krijgt. Daarbij focust G.A.N.G. zich op plekken die niet eenduidig kunnen worden gedefinieerd en waar een mix speelt van actuele, maar ongeziene vraagstukken. Gebieden waar visie gemist wordt maar waar G.A.N.G. vanuit het perspectief van de kunsten kansen ziet. Deze ‘restruimtes’ in het landschap kunnen volgens G.A.N.G. als een land of opportunities worden opgevat omdat niemand er nog een vraagstuk in heeft gezien. Om deze ‘opportunities’ te ontsluiten en gebiedsvisie te stimuleren, organiseert G.A.N.G. projecten en voorstellen. Uitgangspunten daarbij zijn landschappelijke fenomenen die nu nog onderbelicht blijven én het ‘naar boven halen’ van bestaande maar verborgen kwaliteiten van plekken. Een recent voorbeeldproject is de realisatie van Showroom Arnhem: een cultuur- en debatcentrum in een mislukt stedenbouwkundig stuk van de Arnhemse binnenstad. Met de projecten die G.A.N.G. realiseert, verandert G.A.N.G. niet alleen de wijze waarop we onze omgeving beleven, maar ook de omgeving zélf.
4
Een breed publieksbereik speelt voor G.A.N.G. een belangrijke rol. Ook een publiek dat a priori niet in kunst, stedenbouw of landschap is geïnteresseerd, wordt door G.A.N.G. door middel van onder andere excursies, een cultureel programma en horeca alsnog in contact gebracht met de onvertelde verhalen van onze omgeving en artistieke onderdelen van het programma.
Visie van G.A.N.G. op het landschapspark van de 21e eeuw Vanuit deze achtergrond en visie wil G.A.N.G. samen met partners een landschapspark realiseren. Een landschapspark van de 21e eeuw waarmee de voortdurende veranderingen waaraan ook dit gebied onderworpen was en is, voor een breed publiek inzichtelijk en beleefbaar wordt gemaakt.
Om dit bereiken, benadert G.A.N.G. het gebied niet als een gebied waaraan een vast ontwerp ten grondslag ligt, maar als een park dat in de loop der jaren door middel van een goed doordachte programmering van de ongedefinieerde restruimte groeit en zichtbaar wordt.
Aan de basis van de ontwikkeling zullen ‘verkenningen’ liggen. Tussen het VERBODEN LANDSCHAP en de stad Arnhem liggen de bekende 19e eeuwse landschapsparken Sonsbeek en Zypendaal. De receptuur waarmee deze parken destijds zijn ontwikkeld - verrassende doorkijkjes, folly’s, beelden etc. - wil G.A.N.G. als uitgangspunt nemen om het slecht toegankelijke gebied tussen Arnhem en de Veluwe door professionals nader te laten verkennen en te beschouwen vanuit de vragen: hoe ziet een landschapspark van de 21e eeuw eruit? hoe veranderen we het perspectief op dit diffuse gebied? wat is daarvoor nodig? hoe kan het van ‘restruimte’ tussen alle prominente ruimtegebruikers een samenhangend gebied worden?
Deze benadering maakt het mogelijk de noordrand van Arnhem gaandeweg tot een coherent gebied te ontwikkelen. In concreto organiseert G.A.N.G. daarvoor een reeks samenhangende projecten volgens de volgende methodiek: Stap 1. Het verkennen van de omgeving met als doel deze te duiden; Stap 2. Het presenteren van de bevindingen van deze verkenningen aan publiek en professionals; Stap 3. Het realiseren van concrete ingrepen in het landschap op basis van de bevindingen waardoor het verhaal achter de omgeving inzichtelijk en beleefbaar wordt gemaakt. De opzet is deze beweging in de loop der tijd te herhalen: op die manier ontwikkelt het landschapspark zich voortdurend en ontstaan er steeds nieuwe dialogen.
Ontwikkeling van HET LANDSCHAPSPARK projecten in 2013 en 2014 2013: Verkenning en duiding Stap 1: Verkennen en duiden De eerste stap om het VERBODEN LANDSCHAP te doorgronden is het te verkennen.
In 2013 gaan in opdracht van G.A.N.G. schrijvers, kunstenaars, filosofen, fotografen, architecten en landschapsarchitecten met hun eigen specifieke blik het VERBODEN LANDSCHAP verkennen. Dit doen zij vanuit een ArtistIn-Residence op Buitenplaats Koningsweg. De verkenners wordt gevraagd zich aandachtig tot het gebied te verhouden en zo een antwoord te vinden op de vraag ‘waar ben ik?’. Alle antwoorden in de vorm van verslaggeving, visies, maar ook fotografie en teksten, dragen samen bij aan de definitie van de ongearticuleerde noordrand. Zeer waarschijnlijk roepen de antwoorden ook weer nieuwe vragen op zoals: wat verstaan we onder ‘natuur’? welke rol speelt ontoegankelijkheid bij de beleving van het landschap? is de snelweg A12 een onderdeel van de omgeving? De bevindingen die zo boven tafel komen, leveren een wezenlijke bijdrage aan het ontwikkelen van een samenhangende visie op het gebied.
Stap 2: Presenteren De bevindingen van de verkenners worden gebundeld in een ‘Atlas van het VERBODEN LANDSCHAP’ en gepresenteerd tijdens een Manifestatie die in het najaar van 2013 plaatsvindt. Tijdens deze Manifestatie organiseert G.A.N.G. ook expedities om publiek het VERBODEN LANDSCHAP in het echt te laten beleven. De uitkomsten van de verkenners worden tot slot door het hele jaar heen ook gepresenteerd op Buitenplaats Koningsweg tijdens ‘Woeste Gronden’. Dit zijn bijeenkomsten die G.A.N.G. op laatste zaterdagen van de maand organiseert op Buitenplaats Koningsweg (zie bijlage 1).
6
2014: Het Verboden Landschap ontsluiten Stap 3: Concrete ingrepen De ‘Atlas van het VERBODEN LANDSCHAP’ vormt vervolgens de basis voor een groot project dat in 2014 start en waarbij kunstenaars, architecten en landschapsarchitecten concrete ingrepen in het landschap realiseren. De deelnemers die G.A.N.G. daarvoor selecteert, kiezen in het VERBODEN LANDSCHAP een plek die hen tot de verbeelding spreekt en ontwikkelen vanuit de Artist-In-Residence een plan voor een ingreep voor die plek. Dit resulteert najaar 2014 in de manifestatie Forbidden Landscape tijdens welke de concrete ingrepen in het landschap worden gepresenteerd. De verleiding van het ‘verborgene’, de spanning van het verbod en de ontoegankelijkheid worden ingezet als wezenlijke elementen in de uitvoering, de beleving en de communicatie van dit project.
Met deze activiteiten en manifestaties wordt een voedingsbodem gelegd voor weer nieuwe verkenningen, ingrepen en visies waardoor de beweging continue blijft en het landschapspark gestaag vorm krijgt. In bijlage 1 vindt u de concrete projecten 2013 en 2014 op een rij. In bijlage 2 staat welke locaties in het gebied G.A.N.G. gebruikt voor de programmering.
Geheime Bunker Als onderdeel van de activiteiten in het gebied, programmeert G.A.N.G. sinds 2012 ook een Geheime Bunker. Deze bovengrondse bunker functioneerde tijdens de Koude Oorlog als pompstation voor een NAVO brandstofleiding en is gelegen aan de rand van het VERBODEN LANDSCHAP. De Geheime Bunker is een ruimte voor experiment. Kunstenaars worden uitgenodigd zich te verhouden tot de duistere bunker en thema’s die daar een directe relatie mee hebben zoals camoufleren, verborgen en geheim. De bunker zelf blijft voor het publiek geheim: alleen via een weblog www.geheime-bunker.nl kan men van de werkperiode van de kunstenaars kennisnemen. Daarnaast worden kunstwerken die voortkomen uit de werkperioden onder andere tijdens ‘Woeste Gronden’ aan publiek gepresenteerd.
Samenwerking en organisatie Het creëren van draagvlak en het aansluiting vinden bij andere initiatieven is voor het slagen van het landschapspark essentieel. Zowel bij publiek, bedrijfsleven, instellingen als bij overheden. Daarom voert G.A.N.G. al geruime tijd gesprekken met potentiële partners en betrokkenen zoals de gemeente Arnhem, de provincie Gelderland, Defensie en instellingen als het Nederlands Openluchtmuseum, Het Nationaal Park De Hoge Veluwe, Burgers’ Zoo en het Museum voor Moderne Kunst Arnhem. Ook bouwt G.A.N.G. doorlopend aan een netwerk van beeldend kunstenaars, schrijvers en wetenschappers. In bijlage 3 vindt u in een contactenlijst een overzicht van partners.
Organisatie G.A.N.G. bestaat uit: Rob Groot Zevert (statutair directeur), Hans Jungerius, Caro Delsing, July Ligtenberg en Simon Angel. Samen hebben zij een brede ervaring en een respectabele track-record op het gebied van organisatie, marketing, beleid, financiën en cultuur. G.A.N.G. wordt bijgestaan door een Raad van Toezicht, gevormd door Jan Kramer (voorheen beleidsmedewerker provincie Gelderland), Marten Hendriks (beeldend kunstenaar en voormalig docent ArtEZ), Wiebe Gerritsma (financieel adviseur) en Erna aan de Stegge (kunsthistoricus en adviseur). Daarnaast werkt G.A.N.G. met inhoudelijk adviseurs (zoals Andre Dekker van Observatorium), gastcuratoren en een Adviesraad. Leden van de Adviesraad zijn Riet Dumont (Programma-manager Ruimtelijke Kwaliteit, provincie Gelderland), Pieter-Matthijs Gijsbers (directeur Nederlands Openluchtmuseum), Harro de Jong (landschapsarchitect, docent Universiteit Wageningen en Stedenbouw Urban Design NHTV Breda), Jeroen van Westen (beeldend kunstenaar) en Flos Wildschut (kunsthistoricus, curator, publicist).
Bent u na het lezen van deze brochure enthousiast, heeft u vragen of een idee, neem dan contact op met G.A.N.G. via
[email protected] U kunt zich via de website ook aanmelden voor de nieuwsbrief.
maart 2013 © G.A.N.G. - Arnhem www.stichtinggang.org
10
bijlage 1
Concrete projecten in 2013 en 2014 G.A.N.G. organiseert in 2013 en 2014 de volgende projecten: Verkenners: in 2013 verkennen en duiden 12 deelnemers het VERBODEN LANDSCHAP. Van elke verkenning verschijnt een brochure die eind 2013 worden gebundeld in de ‘Atlas van het VERBODEN LANDSCHAP’. Ook zullen de resultaten getoond worden op www.stichtinggang.org. Geheime Bunker: per jaar maken zes kunstenaars werk in/ of geënt op de nabij Buitenplaats Koningsweg gelegen Geheime Bunker. De resultaten aangevuld met artikelen door journalist Peter Nijenhuis en beeldverslagen - zijn online te bekijken op het blog www.geheime-bunker.nl. Deze blog hangt onder de centrale site www.stichtinggang.org. Excursies: per jaar organiseert G.A.N.G. 10 expedities. Deelnemers per jaar: 200. Woeste Gronden: G.A.N.G. organiseert op laatste zaterdagen van de maand activiteiten op Buitenplaats Koningsweg in samenwerking met bewoners van het terrein. Het programma bestaat uit presentaties, tentoonstellingen, lezingen en excursies naar aanleiding van de verkenningen en presentaties van projecten die in de Geheime Bunker plaatsvinden. Bezoekers per jaar: 1.800. Manifestatie VERBODEN LANDSCHAP 2013: in de herfstvakantie van 2013 vindt een Manifestatie plaats waarin presentaties van de verkenners, excursies en werk van de deelnemers uit de lopende programmering centraal staan. Bezoekers: 2.000. Atlas van het VERBODEN LANDSCHAP: eind 2013 presenteert G.A.N.G. een ‘Atlas van het VERBODEN LANDSCHAP’ waarin de weerslagen van de verkenners gebundeld worden, aangevuld met artikelen. De presentatie wordt gekoppeld aan een expertmeeting. De Atlas zelf wordt als een tijdschrift in de markt gezet en tegen betaling verspreid middels abonnementen. Hierin zoekt G.A.N.G. samenwerking met onder andere De Blauwe Kamer. Deelnemers/ bezoekers: 500. Gebiedsmutaties 2014: in 2014 worden in opdracht minimaal twee concrete ingrepen in het VERBODEN LANDSCHAP gerealiseerd. G.A.N.G. streeft naar 10 ingrepen, afhankelijk van de verworven middelen. Manifestatie FORBIDDEN LANDSCAPE 2014: in het najaar van 2014 organiseert G.A.N.G. naar aanleiding van de realisatie van de ingrepen in het landschap een Manifestatie. Bezoekers: 2.000.
bijlage 2
Locaties De publiekskant van de activiteiten van G.A.N.G. in het VERBODEN LANDSCHAP speelt zich af op een voormalig defensieterrein midden in het gebied: Buitenplaats Koningsweg. Voor de programmering beschikt G.A.N.G. over een aantal gebouwen op het terrein. Al naar gelang de aard van de activiteiten heeft G.A.N.G. de mogelijkheid om meer gebouwen te betrekken in de programmering via KWP Gebiedsontwikkelaars. Voor het programma gebruikt G.A.N.G. de volgende locaties: - KKN 13: voormalige stallen, in bruikleen gekregen van KWP Gebiedsontwikkelaars voor drie jaar. In samenwerking met Observatorium wordt het gebouw KKN 13 verbouwd tot de kantine van het gebied, geschikt voor lezingen, presentaties en workshops; - Garagegebouw: voormalige vrachtwagengarage met grote openslaande deuren, 220 m2, te gebruiken als project/ tentoonstellingsruimte; - Mini kapel: militaire houten boskapel, een intieme projectruimte. G.A.N.G. werkt hierbij samen met kunstenaar Brieke Drost die de ruimte programmeert als curator; - M.I.R: mobiele expositie/ projectruimte (120 m2); ontworpen en gerealiseerd door Alphons ter Avest. Programmering gebeurt in samenwerking met Alphons ter Avest; - KKN 25: voormalig legeringsgebouw, Artist-In-Residence voor drie personen; - De Geheime Bunker: sinds 2012 beschikt G.A.N.G. over een geheime bunker aan de rand van het VERBODEN LANDSCHAP. Deze bovengrondse bunker functioneerde tijdens de Koude Oorlog als pompstation voor een NAVO brandstofleiding.
Duitse startbaan tijdens een excursie i.s.m. Defensie op Vliegbasis Deelen 14
Garagegebouw en M.I.R.
Interieur garagegebouw
M.I.R.
KKN 13
M.I.R. René Roeten
Mini kapel
M.I.R. Gerard Koek
KKN 4
M.I.R. Jaap Kroneman
16
De Geheime Bunker
bijlage 3
Samenwerkingspartners / contactenlijst Voor de realisatie van het landschapspark werkt G.A.N.G. samen met Buro Harro, Bureau Venhuizen, Bureau Buiten en Observatorium. Daarnaast zijn de volgende partijen bij de ontwikkeling betrokken: Gemeente Arnhem, Provincie Gelderland, Nationaal Park De Hoge Veluwe, Dienst Vastgoed en Erfgoed Defensie, Artez Hogeschool voor de Kunsten, het Kröller-Müller Museum, Nederlands Openluchtmuseum, Museum voor Moderne Kunst Arnhem, Burgers’ Zoo en het Regionaal Bureau Toerisme KAN. G.A.N.G. is al geruime tijd actief in het plangebied rondom Buitenplaats Koningsweg en in gesprek met tal van personen en instellingen die op enigerlei wijze betrokken (kunnen) zijn bij de noordrand van Arnhem. Directe samenwerkingspartners gebied: - Ministerie Defensie Vastgoed Oost Nederland, Bart van Velthuijsen - Nationaal Park De Hoge Veluwe, de heer Leidekker - Nederlands Openluchtmuseum, directeur Pieter-Matthijs Gijsbers - Kröller-Müller Museum, adjunct-directeur Rinus Vonhof - Museum Deelen, Michel de Ronde - Burgers’ Zoo, directeur Alex van Hooff - Museum voor Moderne Kunst Arnhem, directeur Hedwig Saam - Provincie Gelderland, Riet Dumont en Elbert van der Linden - Gemeente Arnhem, wethouder cultuur, Michiel van Wessem - Gemeente Arnhem, manager ruimte Thor Smits - KWP Gebiedsontwikkelaars, Nick de Boer, Roy Hasselerharm en A. Sprakel - Portaal, Frank Evers - SLAK, directeur Freek Roffel - Dorpsraad Schaarsbergen Ruimtelijk ordening/landschap: - Michel Ronden, Dienst Landelijk Gebied - Martijn Duijneveld, sociaal geograaf/docent WUR - Charles Kertens, Arcadis - Jaap Modder, (voormalig) directeur Stadsregio Arnhem-Nijmegen - Bert van Meggelen, oud-directeur Academie van Bouwkunst Rotterdam/ Landschaps Triënnale Apeldoorn/Rotterdam culturele hoofdstad - Kees van Es, directeur Gelders Genootschap - Hans Venhuizen, Bureau Venhuizen - Jonas Brügel, onderzoeker Riga (Estland) - Dirk Haas, geograaf Essen (Duitsland) - Harro de Jong, Buro Harro, landschapsarchitectuur - Kristof van Assche, hoogleraar St. Cloud State University Minnesota
Erfgoed: - Dolly Verhoeven, Gelegerd in Gelderland/ hoogleraar Radbout Universiteit - Museum Deelen - Dik Veerman, historicus gespecialiseerd in Deelen Defensie: - Adjudant Wulms, terreinbeheerder Oranjekazerne - Bart van Veldhuijsen, Defensie Vastgoed Oost-Nederland Vastgoed/ontwikkelaars: - Frank Donders - Marcus Fernhout, Codum projectontwikkelaars - Wiliam Willems, SLAK
De kunsten: - Stefan Bendiks, ArtEZ, Academie voor Bouwkunst - Niek Verschoor, ArtEZ, fine arts - Hedwig Saam, directeur MMKA - Frank Tazelaar, directeur Literair Productiehuis Wintertuin - Ruud van Meijel, zakelijk directeur Toneelgroep Oostpool - George Wiegel, directeur Het Gelders Orkest - Kay Völker, curator, Offenbach - Evert Verstraten, voormalig directeur Kröller-Müller Museum - Erno Eskens, directeur Internationale School Voor Wijsbegeerte, Leusden - Lukas Feireiss, publicist en curator - Nanda Jansen, curator - Flos Wildschut, curator - Andre Dekker, Observatorium
Colofon
Contact: Stichting G.A.N.G Postbus 1140 6801 BC Arnhem ING banknummer 6153336
[email protected] tel. (026) 351 5817
Tekst: Stichting G.A.N.G. Caro Delsing, Hans Jungerius, July Ligtenberg, Rob Groot Zevert en Simon Angel Ontwerp: Jonker Panama
www.stichtinggang.org 20
