Verandering van leefstijl begint toch echt bij jezelf! Peter Dona Er is en er wordt steeds meer geschreven, onderzocht en nieuwe methoden bedacht om de leefstijl van werknemers positief te veranderen. BRAVO en zo? U weet wel, die letters die gaan over alles wat we lekker of prettig vinden, maar niet altijd zo goed zijn voor onze gezondheid. En laten we eerlijk zijn, we weten toch allang dat we te weinig Bewegen, dat we nog niet met zijn allen met Roken zijn gestopt ondanks de vele longkankergevallen, we te veel van ons biertje of glaasje wijn houden, dus te veel Alcohol nuttigen. En dat wijntje nuttigen we uiteraard het liefst bij een uitgebreid diner. Ons Voedingspatroon is niet zo best, die 2 stuks fruit en onsjes groenten per dag, ja dat is niet zo eenvoudig in ons drukke bestaan. Ach, als we het toch over ons drukke bestaan hebben, weten we allang dat we onvoldoende aan onze Ontspanning toekomen. We blijven maar klagen over werkdruk en werkstress, dat we zoveel te doen hebben en van alles moeten. Van wie dat moet zijn we natuurlijk allang vergeten. Waren het de kinderen, onze ouders, onze vrienden en andere familieleden, de werkgever, de trainer van de sportclub?
Hé, dat zijn we zelf, waarvan we van alles moeten, wat vervelend kunnen we niet lekker iemand de schuld geven”. Misschien denk je nu wat flauw? Maar het raakt helaas wel de kern waar het om draait, waar we wel of niet succesvol zijn met een gezonde leefstijl.
We kunnen nog zoveel schrikaanjagende cijfers laten zien; dat bijna 50% van al het ziekteverzuim met onze leefstijl te maken heeft, bijna de helft van de werknemers overgewicht heeft, dat 1/5 te veel drinkt en dat 14% een burn-out heeft. We liggen er eigenlijk niet zo wakker van. Of misschien toch wel gezien het grote slaapprobleem in ons land; bijna 1/3 van de werknemers ligt ’s nachts wakker van het werk.
We zijn als mensen gewoontedieren, en dat geldt zeker ook voor onze leefstijl en gezondheid. We hechten veel waarde aan onze oude gewoonten, die we eigenlijk zouden moeten laten, zoals roken,
drinken of te veel (en ongezond) eten. Of we zien overal beren op de weg, hindernissen die we niet willen nemen. Als we ons niet bewust worden van de risico’s van onze leefstijl zal de verandering niet gaan plaatsvinden.
Met andere woorden we kunnen nog niet tegen onszelf BRAVO roepen met de veranderingen die we doen in onze leefstijl.
Leefstijl, werknemer en werkgever
Ja, dan komen we op een gevoelig punt uit, mag een werkgever zich bemoeien met de leefstijl van de werknemer? Ja, daar zijn wij werknemers uiteraard heerlijk onduidelijk in. In onderzoeken zeggen grote aantallen (75%) werknemers dat de werkgever zich mag bemoeien met de leefstijl van i
ongezonde werknemers , en 40% zegt zelfs dat de werkgever verplicht is zich er mee te bemoeien. Maar u weet hoe dat gaat, wat is ongezond en het gaat natuurlijk niet over mij, maar over mijn collega. We moeten, hé daar hebben we dat woordje weer ‘moeten’, eigen verantwoordelijkheid nemen over onze eigen duurzame inzetbaarheid. Dat lezen we op honderden websites en in onderzoeken. Zelfs ii
de SER zegt dat ! En we moeten ‘eigenaar’ worden van onze eigen ontwikkeling en inzetbaarheid, iii
zoals de NEN dit in de praktijkrichtlijn duurzame inzetbaarheid omschrijft .
Dus waarom zouden we onze ongezonde leefstijl of ongezond gedrag veranderen? Steeds meer komen we er achter dat motivatie, bekwaamheid en specifieke triggers de succesfactoren zijn voor gedragsverandering. Zo laat onderzoek van Fogg zien dat iemand pas beoogd gedrag gaat vertonen als hij of zij:
Voldoende gemotiveerd is
In staat is om het beoogde gedrag uit te voeren
Wordt getriggerd om het beoogde gedrag uit te voeren.
Dit wordt het Fogg Behavioral Model of Gedragsmodel genoemd. Hierin geeft Fogg aan, dat de drie factoren (motivatie, bekwaamheid en triggers) zich tegelijkertijd moeten voordoen, anders zal de gedragsverandering niet optreden
iv
Figuur 1 Fogg Gedragsmodel, 2009.
In feite hebben we het dan over of ‘we kunnen & willen’? We klagen vaak dat mensen moeilijk te motiveren zijn tot veranderingen in hun ongezonde leefstijl. Dat we wel willen (motivatie), en er zelfs een trigger aanwezig is, maar het niet kunnen (bekwaamheid). We hebben het dan over doelgedrag. Dat is het gedrag dat we willen dat mensen vertonen. De verticale as gaat over motivatie of ‘willen’. In welke mate is iemand gemotiveerd om het doelgedrag te vertonen? Heeft die persoon een hoge of lage motivatie? De horizontale as gaat over ‘kunnen’ (ability): is iemand in staat om het doelgedrag te vertonen? Is dit makkelijk of moeilijk? De curve maakt duidelijk dat er verschillende combinatie van kunnen en willen zijn. Wanneer de combinatie boven de curve uitkomt, is er een kans dat het doelgedrag plaats vindt. Onder deze drempel zal het gedrag uitblijven. Voorbeelden van combinaties (bron: Harriet Messing, artikel overtuigingsmodel voor gedragsverandering leefstijl, 2011):
Iets waartoe je niet gemotiveerd bent én heel moeilijk is, doe je niet. Voorbeeld: de trap nemen naar de hoogste verdieping van een hoge flat. Iets wat heel moeilijk is, maar waarvoor je een heel sterke motivatie hebt, doe je het misschien toch. Voorbeeld: een lastige puzzel oplossen, omdat je een grote prijs kunt winnen. Iets waarvoor je een lage motivatie hebt, maar wat toch heel makkelijk is, doe je het misschien toch. Het gaat om kleine, eenvoudige gewoonten. Voorbeeld: uit nieuwsgierigheid op Facebook kijken, omdat je een bericht krijgt dat er een leuke foto op Facebook staat. Iets waarvoor je sterk gemotiveerd bent en wat heel makkelijk is, doe je graag. Voorbeeld: je hobby die je al jarenlang doet en waar je veel plezier in hebt.
Door juist op alle drie de componenten in te spelen, kan er effectiever gericht worden op de gedragsverandering.
Effectiviteit leefstijlinterventies
Onderzoek van prof dr. Van Dongen, VU Amsterdam, laat zien dat veel leefstijlinterventies niet v
werken of onvoldoende kosteneffectief zijn en op de schop moeten.
Ook zij geeft aan dat intrinsieke motivatie van de werknemer, en de persoonlijke wensen van de werknemer essentiële aspecten moeten zijn in het gezondheidsadvies. Bijvoorbeeld mensen die graag sporten in groepsverband hebben weinig baat aan een advies om met een persoonlijke coach of trainer aan de slag te gaan, en andersom geldt hetzelfde.
In feite zien we dat maar een aantal specifieke methoden effectief zijn op het gebied van gedragsverandering en leefstijlverbetering.
Effectieve leefstijlinterventies vi
Ik noem er hier twee, te weten ‘leefstijlcoaching ’ en bepaalde E-Health methodieken. De aanpak van de leefstijlcoach sluit sterk aan bij het gedragsmodel van Fogg, en de coach gaat met de werknemer aan de slag met 4 vragen: Loop je extra risico’s met je huidige leefstijl? Wat zijn dan de passende keuzes, en hoe zet je dan die keuzes om in gedrag en hoe kan ik duurzaam veranderen. Dat laatste is uitermate belangrijk, aangezien vele leefstijlinterventies vooral een kortdurend effect hebben.
Onderzoek door o.a. Erasmus Medisch Centrum (promotieonderzoek Maurice Niessen) laat zien dat maatwerk “E-Health programma’s” zeef effectief zijn, dat zes van de tien werknemers er mee aan de slag gaat, en het verzuim kan dalen met 20%. Niessen: “Een werknemer die inzicht krijgt in het samenspel van alle onderliggende risicofactoren van zijn of haar verhoogde hart- en vaatziekterisico eerder geneigd is te werken aan betere gezondheid”.
Succesvolle en wetenschappelijk bewezen E-Health methodieken zijn o.a. het NIPED Preventiekompas en het IChance2 van BrandNewHealth.
Laat de werknemer eigenaar zijn en worden van zijn leefstijl en gezondheid, maar faciliteer hem bij motivatie, de mogelijkheden en de triggers( zoals een goed E-Health systeem of een leefstijlcoach).
Dan ontstaat er een dialoog tussen werkgever en werknemer over wederzijdse verantwoordelijkheid. i
.Advisie (2010):Leefstijl medewerkers, Bemoei je er (niet) mee! SER, een kwestie van gezond verstand, 2009 iii NEN, NPR 6070. Praktijkrichtlijn duurzame inzetbaarheid, 2010. iv Fogg, A Behavior Model for Persuasive Design, Stanford Press, 2009. v Dongen, Hanneke van.Proefschrift: Economic evaluations of worksite health promotion programs’, 2012 vi Mangnus. Leefstijlcoaching ter ondersteuning van gezond gedrag: nieuwe methodiek voor gedragsverandering. Movemens.nl. ii
