Veiligheidskrant De Veiligheidskrant is een uitgave van het VMS Veiligheidsprogramma n jaargang 4 n nummer 1 n juni 2012
‘Kennis en ervaring cruciaal bij veilig werken’
pagina 2
‘Militairen getraind hogeren in rang aan te spreken’
pagina 4
‘Marktwerking rijdt patientveilig heid in de wielen’
‘Winnaars award 2011 bezoeken Schiphol’
pagina 6
pagina 8
Hagaziekenhuis – Den Haag
‘Veiligheid is in de hele organisatie op een hoger plan gebracht’ ‘Een bewuste strategie’, beaamt Marjolein Tasche. Want arts-assistenten zijn samen met verpleegkundigen voor een groot deel de uitvoerders van de protocollen en werkwijzen uit het VMS Veiligheidsprogramma. Een forse investering is het ook. We houden immers de arts-assistenten twee weken langer van de werkvloer om ze in kleine groepen onderwijs te geven door onze eigen specialisten. Toch geloven we dat we hierdoor een veiligere en constantere behandeling bieden aan onze patiënten. Bovendien is dit de manier om als werkgever een veilige werkplek te bieden aan arts-assistenten.’ ‘Zowel over deze cursus als over de functiebeschrijving en inzet van onze coördinator patiënt veiligheid benaderen collega-ziekenhuizen ons’, vertelt Roos Mesman. ‘We delen onze kennis en ervaringen graag!’
VMS heel logisch
Vrijwel tegelijk met het VMS Veiligheidsprogramma rolt het Hagaziekenhuis een grootse verbouwings- en vernieuwingsoperatie uit. Voorbereidingen voor de NIAZ-heraccreditatie zijn in volle gang. En ondertussen gaan alle zorgprocessen gewoon door in het ziekenhuis met de drukst bezochte Spoed Eisende Hulp (SEH) van Nederland. Is er wel tijd om de balans op te maken? Een gesprek met Marjolein Tasche, lid raad van bestuur en Roos Mesman, manager afdeling Beleidsontwikkeling en kwaliteit. ‘Jazeker’, antwoorden Marjolein Tasche en Roos Mesman ‘en dankzij ieders inzet verwachten we alle doelstellingen te behalen. Veiligheid is in de hele organisatie op een hoger plan gebracht en we slagen er zelfs in de connectie te maken tussen prospectieve risico inventarisaties (PRI) en vernieuwing en verbouw’, aldus Roos Mesman. ‘Want we zijn volop in beweging en leveren in 2015 een compleet gemoderniseerd ziekenhuis op.’
Veiligheid geen beleidsfeestje
‘De impact van het VMS Veiligheidspro-
gramma is overal merkbaar’, beschrijft Marjolein Tasche. ‘Tijdens de veiligheidsronde op de werkvloer, in gesprekken met unithoofden, sectormanagers en de medische staf. We zien dat het enthousiasme van dokters in VIM-teams heel aanstekelijk is en positief uitpakt voor de effectiviteit. Ook de proactieve rol van de verpleegkundige adviesraad is groot. Iedereen neemt verantwoordelijkheid waar hij of zij kan. Van grote waarde is ook de aanstelling van Sjoerd Greuters, onze coördinator patiëntveiligheid, voor twee dagen per week. Hij is anesthesioloog en heli-arts en zijn inzet heeft een positief effect op de be-
het geen beleidsmatig feestje meer is. Leren van incidenten staat overal op de agenda. Iedereen die hier werkt, heeft volop kansen om aan te haken en men benut die kansen gelukkig ook.’
Forse investering in scholing
Het Hagaziekenhuis investeert breed in patiëntveiligheid met de introductie en basiscursus SEH voor arts-assistenten. De cursus duurt twee weken en is sinds januari 2011 verplicht en geborgd. ‘Alle nieuwe arts-assistenten volgen deze cursus’, vertelt Roos Mesman. ‘Zo leren ze de ‘Haga-werkwijze’. Scholing in de thema’s
‘De omvang van het VMS in combinatie met de grootschalige verbouwing en modernisering van ons ziekenhuis vraagt wel veel van onze medewerkers’, antwoordt Roos Mesman. ‘En mensen zien het VMS in eerste instantie als iets extra’s, gaandeweg wordt duidelijk dat veilig werken eigenlijk altijd al in ieders dagelijkse werk routine zit en heel logisch is. Dat is wel het mooie van het VMS: het zit vol logische dingen. De kunst is de afstemming en de bundeling van alle activiteiten op het gebied van kwaliteit & veiligheid. Dan kun je ziekenhuisbreed uitrollen.’
Eigen thema’s identificeren
Marjolein Tasche: ‘Na de volledige implementatie van VMS volgt het constant bijhouden, borgen en verder vernieuwen. Wij kunnen niet achteroverleunen. Veiligheid is nooit af. We willen dit jaar aan de hand van dossieronderzoek in ons eigen ziekenhuis zelf de thema’s voor de komende jaren identificeren. En medicatieoverdracht natuurlijk, dat blijft lastige materie. Dat merk ik niet alleen hier, maar ook als voorzitter van de Stichting Transmurale Zorg in de regio. In het belang van patiëntveiligheid zou het goed zijn als het in Nederland verplicht wordt voor iedere burger om zelf een actueel medicatieoverzicht bij zich te hebben. Uitzonderingen daar gelaten, is de patiënt zelf namelijk de enige die echt weet wat hij of zij dagelijks slikt.’
‘Dat is wel het mooie van het VMS: het zit vol logische dingen’ trokkenheid van medisch specialisten. Het onderwerp veiligheid keert maandelijks terug op de agenda van de stafvergadering, waardoor specialisten beter en structureel worden geïnformeerd. Hij zet hierbij onder meer PRI in en we merken dat deze methode grote betrokkenheid oplevert.’ Roos Mesman: ‘Om veiligheid bij al onze werknemers in de genen te krijgen, vraagt dagelijks aandacht en we waken ervoor dat
uit het VMS Veiligheidsprogramma vormt een belangrijk onderdeel. Net als scholing in de fysieke veiligheid in het ziekenhuis, ons geneesmiddelenvoorschrijfsysteem, het documentbeheersysteem, de ziekenhuishygiëne en uitleg over het veiligheidsmanagementsysteem (VMS) zelf met specifieke aandacht voor het omgaan met risico’s. Deze opleiding helpt ons bij de ziekenhuisbrede uitrol van het VMS.’
2
VMS Veiligheidskrant juni 2012
Jeroen Bosch Ziekenhuis - Den Bosch
Het is nogal wat, hardop uitspreken dat je het veiligste en meest patiëntgerichte ziekenhuis wilt zijn. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis durfde het aan. Dat schept verwachtingen, daar zijn ze zich in Den Bosch goed van bewust. ‘Maar het helpt heel erg om zo’n duidelijk uitgesproken focus te hebben’, merkt Marlo Van Rooyen, adviseur patiëntveiligheid. ‘Ook wij hebben te maken met bezuinigingen. Dan is het risico dat patiëntveiligheid ondergesneeuwd raakt. De filosofie en overtuiging is hier: met patiëntgericht en -veilig werken krijg je meer patiënten, loopt het beter en efficiënter. En patiëntveilig werken bespaart veel geld aan complicaties. Juist in een tijd van bezuiniging helpt het om heldere keuzes te maken.’
Bijzondere kartrekker
Ieder ziekenhuis moet het bij het verbeteren van de patiëntveiligheid van kartrekkers hebben. Het Jeroen Bosch Ziekenhuis heeft met de afdeling Dagbehandeling en Kortverblijf de bijzondere productieve en enthousiaste kartrekker Helene Schmitz in huis. ‘Wij hebben te maken met vrijwel alle specialismen en met bijna alle thema’s uit het VMS Veiligheidsprogramma. We zijn echt een productieafdeling, dus als het ergens in een proces niet goed loopt, hapert het bij ons’, zegt unit hoofd Helene
Schmitz. ‘Wij signaleren veel en als het kan, nemen we ook het initiatief om te verbeteren. Daar krijgen we steeds meer lol in. Veel onderwerpen gaan het hele ziekenhuis aan. Dan proberen we in ieder geval aan te jagen dat er iets verandert.’ Probleemloos lepelt Schmitz het ene na het andere voorbeeld op. ‘We hebben bijvoorbeeld bij elke unit nu een verrijdbare materialenwagen op de gang staan met daarop onder andere een noodkit en een zuurstofcylinder. We kwamen er bij een van de Veiligheidsrondes, die we ieder
Schmitz
Jager
Van Rooyen
‘Als je met elkaar afspreekt hoe je veilig wilt werken, is veilig werken niet vrijblijvend meer’
aan de veiligheid.’ Ook bij de afdeling Dagbehandeling en Kortverblijf zijn beide kanten ervaren. Vooral de afdeling Kortverblijf is in de nieuwe situatie sterker geworden dan de optelsom van de oude twee delen. Het beddenverdelingsplan paste niet meer en daardoor kwam een kortverblijf patiënt bijvoorbeeld tijdelijk op neurologie te liggen. Dat zorgt voor extra risico’s: een verpleegkundige op neurologie is gewend met een specifiek type patiënt om te gaan, heeft andere expertise en ervaring’, geeft Helene
niet heeft gedaan. De eerste keer krijgt de arts een waarschuwing van de raad van bestuur. Gebeurt het nog een keer? Dan mag de betreffende specialist een tijdje niet opereren. Als je met elkaar hebt afgesproken hoe je veilig kunt en wilt werken, is veilig werken niet vrijblijvend. Vind je als verpleegkundige of arts dat deze werkwijze niet bij je past, dan pas je niet hier. Wie zich in dit ziekenhuis niet aan veiligheidsafspraken houdt, heeft een functioneringsprobleem.’ Ook in de teams van Helene Schmitz is veiligheid geen vrijblijvend onderdeel van je functioneren. In beide teams worden medewerkers aangesproken als zij procedures rondom veiligheid niet serieus nemen en worden medewerkers gestimuleerd ook elkaar daarop aan te spreken. ‘Maar we hebben nadrukkelijk ook oog voor het positieve. Onze verpleegkundige hebben pas een top 10 gemaakt van de verpleegkundigen die dat het beste doen en dat gepresenteerd in een teamoverleg. Daarnaast laten we onze successen en aandachtspunten zien op kwaliteitsborden op de afdelingen.’
‘Wie zich in dit ziekenhuis niet aan veiligheidsafspraken houdt, heeft een functioneringsprobleem’ kwartaal doen op onze afdeling, achter dat medicijnen/steriele materialen bijna verlopen waren. Niemand bleek zich verantwoordelijk te voelen. Ook ontdekten we dat er bij een eventuele stroomstoring geen update meer beschikbaar is van de protocollen. We hebben geprobeerd om dat met een back-up via usb-sticks op te lossen, maar dat bleek een hele toestand. Nu krijgen we in het hele ziekenhuis op iedere afdeling een nood pc.’
Splinternieuw ziekenhuis
Het Jeroen Bosch Ziekenhuis zit sinds vorig jaar in een splinternieuw gebouw aan de rand van Den Bosch. Daarmee heeft het ziekenhuis één centrale locatie gekregen voor een ziekenhuis dat in 2002 formeel al gefuseerd was, maar nog steeds twee min of meer zelfstandige hoofdlocaties had. Is de verhuizing een voordeel als je het veiligste ziekenhuis wil worden? Of brengt dat juist extra risico’s met zich mee? ‘Er zitten twee kanten aan’, zegt Marjo Jager, kinderarts en medisch specialist patiëntveiligheid. ‘Als teams en maatschappen fuseren moet je bij die overgang extra alert zijn. Maar werken met één uniforme werkwijze in één gebouw draagt uiteindelijk bij
Schmitz als voorbeeld. ‘Maar werken op een nieuwe werkplek voelt ook een beetje als een nieuwe baan. Je gaat gemakkelijker samen in discussie en dat komt de veiligheid ten goede.’
Consequenties onveilig werken
In het Jeroen Bosch Ziekenhuis hebben we een extern bureau in de arm genomen om te kijken hoe ver we staan met de doelstellingen van het VMS Veiligheidsprogramma en waar we de komende maanden nog aan moeten trekken’, zegt Marlo van Rooyen. ‘Dat zal vooral de borging zijn’, verwacht ze. Het ziekenhuis realiseert zich ook dat de thema’s en het veiligheidsmanagementsysteem (VMS) op papier geïmplementeerd kunnen zijn, maar dat het werkelijke gedrag van professionals uiteindelijk bepaalt of de veiligheid werkelijk verbetert. ‘Je kunt een checklist als SURPASS op de OK hebben. Maar een vinkje is snel gezet en het gaat er natuurlijk om dat de check werkelijk wordt gedaan’, schetst Marjo Jager. ‘Daarom observeren we bijvoorbeeld ook op de OK hoe het er werkelijk aan toe gaat. Vindt echt iedere keer een time-out plaats? ‘Als het niet gebeurt, schrijven we met naam en toenaam op welke arts dat
Inhaalslag specialismen
De afdeling van Helene Schmitz gaat ondertussen al voortvarend verder waar de thema’s uit het VMS Veiligheidsprogramma stoppen. ‘We merken dat bij de snijdende specialismen de veiligheidsprocedures al beter geborgd zijn dan bij de beschouwende specialismen. Daar kan het gebruik van checklists nog toenemen en kan het eenduidig voorschrijven van receptuur, het voeren van opnamegesprekken en ook de logistieke processen nog worden verbeterd. We hebben een projectplan ingediend bij de zorgverzekeraar om daar mee aan de slag te gaan. Ik ben er heel trots op dat we daar geld voor hebben gekregen. Uit het projectplan is een grote prospectieve risico-inventarisatie voortgekomen waar we ziekenhuisbreed waarschijnlijk heel veel mee kunnen. We hebben de smaak te pakken.’
UMCG - Groningen
‘Het is cruciaal dat iedereen kennis en ervaring Het UMC Groningen (UMCG) gaat er de rest van het jaar nog hard aan trekken om de thema’s uit het VMS Veiligheidsprogramma echt bij iedereen in het ziekenhuis ‘business as usual’ te laten worden. De prospectieve risico-inventarisaties zijn het inhoudelijk sluitstuk, waarbij de verbouwing van de dialyseafdeling als mooi voorbeeld geldt. Ondertussen kijkt het universitair medisch centrum al ambitieus vooruit. ‘Het staat buiten kijf dat we mensen beter willen maken en hen geen onbedoelde schade willen laten oplopen. Maar wij willen een stap verder gaan’, zegt Petrie Roodbol, hoogleraar Verplegingswetenschap en hoofd van het Wenckebach Instituut waar
alle opleidingen van het UMCG onder vallen. ‘Healthy ageing is ons speerpunt dat de komende jaren in alles terug zal komen: gezond en actief ouder worden. Als het om veiligheid gaat, heb je het dan niet alleen
gebruik van het klimaat dat er nu is mede dankzij het VMS Veiligheidsprogramma. ‘Je proeft aan alles dat het hier in huis steeds meer bruist’, zegt Leo de Waal, directeur sector Langdurige Zorg en Vaten en verantwoordelijk voor de thema’s uit het Veiligheidsprogramma. Ook bij de start van het Programma was de uitdaging: Hoe benut je de energie die er al is? ‘In onze opleidingen zaten al veel elementen van het VMS Veiligheidsprogramma en met verschillende thema’s waren afdelingen ook zelf al een kwaliteitsslag aan het maken. Het is dan de kunst om de totaliteit der dingen te coördineren en faciliteren en de afdelingen die nog niet bezig
‘Je proeft aan alles dat het hier in huis steeds meer bruist’ over het voorkomen van fysieke schade, maar bijvoorbeeld ook het voorkomen van psychische schade. Als iemand een geslaagde transplantatie ondergaat, maar daarna een posttraumatische stressstoornis oploopt, is iemand dan beter geworden?’
Bruisend klimaat benutten
Bij die ambitie maakt het UMCG gretig
waren mee te krijgen. Daar zijn wij ons op gaan richten.’
Gezamelijke verantwoordelijkheid
In het UMCG is heel nadrukkelijk gekozen om artsen en verpleegkundigen aan het roer te krijgen van het onderwerp veiligheid. ‘Je hoeft professionals niet te motiveren om met hun vak bezig te zijn. Het herkennen en bedenken van interventies is niet het moeilijkste. Lastig is het wel om professionals bij een thema ook de verantwoordelijk-
VMS Veiligheidskrant juni 2012
3
Isala klinieken - Zwolle
‘Ik zou heel graag onze prestaties spiegelen aan die van anderen’ Structureel en inspirerend, zo laat de veiligheidsaanpak van de Isala klinieken Zwolle zich het best omschrijven. Marieke de Boer, senior adviseur Kwaliteit en Veiligheid en Arnoud van ’t Hof, cardioloog vertellen over de ervaringen van hun ziekenhuis met het VMS Veiligheidsprogramma, maar kritiek is er ook. ‘Het stemt hoopvol dat kwaliteit en veiligheid steeds meer ‘eigendom’ worden van medisch specialisten’, stelt Marieke de Boer, ‘je merkt aan alles dat het onderwerpen zijn die hen aan het hart gaan. Daardoor is veel voortgang geboekt op de tien thema’s en daardoor zal er ook na 1 januari 2013 structureel aandacht voor blijven’.
Multifunctionele expertteams
Isala klinieken is groot. Het implementeren van het VMS Veiligheidsprogramma en het borgen van de resultaten vraagt dan nogal wat. ‘Per thema hebben we expertteams belegd met leidinggevenden, medische professionals en een procesbegeleider vanuit de afdeling Kwaliteit en Veiligheid’, vertelt Marieke de Boer. ‘Dat noemen wij onze ‘branddriehoek’, essentieel om de aandacht voor veiligheid constant aan te wakkeren.’
Gebrek kritische blik op data
De vraag of het ziekenhuis de doelstellingen van het VMS Veiligheidsprogramma gaat halen, is meteen aanleiding voor een flinke nuancering van zowel de doelstellingen als het registreren van resultaten. ‘We halen de doelstellingen wel’, aldus Marieke de Boer. ‘We hebben voor alle thema’s de interventies geïmplementeerd en we voeren ze uit. Maar op landelijk niveau is er in de wetenschappelijke verenigingen discussie over de juiste definities van ‘sepsis’ en ‘ernstige sepsis’. Dus wat registreer je dan?’ ‘Welbeschouwd zijn veel doelstellingen wat te theoretisch’, stelt cardioloog Van ’t Hof. ‘We weten dat dit soort programma’s de kwaliteit van zorg verbetert. Want iedereen gaat kritisch kijken naar het eigen handelen. Maar de beperking van het Programma is dat ieder vrij is data aan te leveren zonder dat er kritisch naar het wezen van die data wordt gekeken. Als een behandeling bijvoorbeeld binnen een bepaalde tijd moet starten, welk moment kies je dan als ‘eerste patiëntcontact’. Is
dat in de ambulance of is dat in het ziekenhuis? Dat maakt nogal uit voor de wijze waarop je het percentage patiënten met een acuut STEMI wilt registreren dat binnen de normtijd van negentig minuten een PCI-behandeling moet hebben ontvangen.’
Risicoscans bij alle patiënten
‘Wij registreren op het thema Acute Coronair Syndroom (ACS) sinds midden jaren negentig. En we doen dat goed. Ik zou heel graag onze prestaties willen spiegelen aan die van anderen. We willen echt weten hoe we het doen ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Maar dat kan eigenlijk niet’, verzucht Arnoud van ‘t Hof. ‘Het registratiesysteem is niet waterdicht, definities zijn niet goed afgetimmerd. Mijn stelling is dat we als ziekenhuizen op landelijke niveau appels met peren aan het vergelijken zijn. Als je goed registreert, is geen enkel ziekenhuis in staat de ACS-doelstellingen te behalen. In de ACS-werkgroep van de Nederlandse vereniging voor Cardiologie ligt nu een voorstel om alle ACS-data op één en dezelfde wijze te registreren bij de NCDR, de National Cardiovascular Data Registry. Steeds meer ziekenhuizen zijn
daar gelukkig wel toe bereid. Dat zal schone data opleveren.’
Prikkel om beter te organiseren
‘Wij zijn goed opgeschoten in de Isala klinieken. Alleen hartrevalidatie vraagt nog om meer aandacht. Dat was lang een ondergeschoven kind na de infarctbehandeling. Sturen op leefstijl en leefgewoonte is ook zoveel moeilijker dan dotteren. Ik vind het heel goed dat hartrevalidatie wel opgenomen is binnen het VMS Veiligheidsprogramma. Dat gaf ons de prikkel om dit soort dingen beter te organiseren, patiënten te blijven volgen. Je ziet nu dat daar mogelijkheden voor zijn in een apart Leef- en Beweegcentrum in de Isala klinieken. Dat is essentieel want de echte behandeling van hart- en vaatziekten zit niet in het dotteren, maar in een gezondere manier van leven.’
Terugkoppeling scores werkt
‘Ik ben er trots op dat we nu met kwartaalrapportages ziekenhuisbreed kunnen laten zien hoe we presteren. Veiligheid is meetbaar geworden’, zegt Marieke de Boer. ‘Op verschillende niveaus’. Een
heeft om veilig te kunnen werken’ heid te laten nemen dat alles eromheen goed geregeld is, de opleidingen bijvoorbeeld, de materialen. Om veiligheid echt in de genen te krijgen is het belangrijk dat professionals de verantwoordelijkheid voelen, die moeten wij niet overnemen, maar wel zo goed mogelijk faciliteren’, zegt Petrie Roodbol.
Verspreiden good practices
Het faciliteren en coördineren bestaat ook voor een belangrijk deel uit het verspreiden en delen van good practices. ‘Omdat wij zo’n groot ziekenhuis zijn met meer dan 10.000 medewerkers weet je niet zomaar wat er allemaal voor goeds gebeurd. We hebben een databank waarin je per onderwerp kunt zien of anderen al goed op weg zijn en kun je even langslopen om te buur-
ten. Het meest trots ben ik denk ik wel met het formulierenportaal waar alle formulieren te vinden zijn voor de verpleegafdelingen die ze nodig hebben voor de indicatoren. Het is zo belangrijk dat het registreren zo gemakkelijk mogelijk gemaakt wordt’, glimlacht Petrie Roodbol. Essentieel is het volgens Leo de Waal ook dat veiligheid in de context wordt gezien. ‘Als je alleen de thema’s als maatstaf neemt, krijg je juist onveiligheid. Dan wordt het een checklist: oh, dat hebben we gedaan, dus we zijn veilig. Als je het thema Verwisseling bij chirurgie hebt geïmplementeerd en geborgd, betekent het nog niet dat het qua verwisselingen ook veilig is op de kinderafdeling.’
Thema’s verwerkt in opleidingen
Een cruciale rol bij het borgen van vei-
ligheid speelt scholing. Alle thema’s zijn verwerkt in de opleidingen. Op de website van het Wenckebach Instituut van het UMCG is bij iedere opleiding benoemd welke thema’s daarbij horen. Een arts die op de Spoed Eisende Hulp gaat werken, volgt bijvoorbeeld standaard in ieder geval de training Vitaal bedreigde patiënt. Hoewel, standaard is niet helemaal het goede woord. Roodbol noemt het juist de kracht van de opleidingen van het UMCG dat ze heel flexibel zijn. ‘Het is cruciaal dat iedereen genoeg kennis en ervaring heeft om veilig te kunnen werken. Maar de verschillen in kennis en ervaring zijn groot. De opleidingen hebben we zo opgezet dat we flexibel kunnen inspelen op dat wat iemand al aan kennis of ervaring heeft.’
goed voorbeeld is de sireneactie naar voorbeeld van het Havenziekenhuis. Het is een maandelijkse meting van een eenvoudig onderwerp nadat de sirene om 12.00 uur is afgegaan. Onlangs keken we gedurende een kwartier op alle afdelingen welke patiënten het juiste polsbandje om hebben. Dat wordt centraal gemeld bij de afdeling Kwaliteit en Veiligheid waar een medewerker nog dezelfde dag alle data verzamelt en voorzien van een analyse weer terugkoppelt naar alle afdelingen. Dat werkt enorm inspirerend. Afdelingen zien hoe zij scoren ten opzichte van anderen en dragen zelf suggesties aan voor verbetering.’
Initiatieven inzenden voor Nationale Patiëntveilig heid Award 2012 kan tot vrijdag 31 augustus!
www.vmszorg.nl
4
VMS Veiligheidskrant juni 2012
Centraal Militair Hospitaal - Utrecht
‘Militairen zijn getraind om hogeren in rang aan te spreken als het om veiligheid gaat’ Het lijkt een bijna kansloze missie om als ziekenhuis in amper twee jaar tijd de doelen van het VMS Veiligheidsprogramma te halen. Toch denken kolonel-arts Johan de Graaf, commandant van het Centraal Militair Hospitaal en Sandra Wijngaards, coördinator Kwaliteit en Patiëntveiligheid dat het gaat lukken. ‘We hebben bij Defensie altijd onze eigen standaarden en onze eigen gezondheidsinspectie gehad. Ook hebben wij onze eigen taakstelling, maar vinden dat die minimaal zo moet zijn als de burgernormen’, zegt Johan de Graaf. ‘Met de omvorming van Defensie vonden we eind 2010 de tijd rijp om mee te doen aan VMS Veiligheidsprogramma. Best spannend. Wij denken dat we goede en veilige zorg leveren voor onze mensen, maar doen we het ook volgens de burgernormen goed?’
Voordelen aparte status
Het Centraal Militair Hospitaal is in veel opzichten een vreemde eend in de bijt. Het is het kleinste ziekenhuis in Nederland met 250 medewerkers. Alle basisspecialismen zijn aanwezig, er is een verpleegafdeling en een dagverpleging, maar er is bijvoorbeeld geen eigen Intensive Care. Het ziekenhuis werkt nauw samen met het UMC Utrecht (UMCU) dat letterlijk de buurman is. Een patiënt die naar de IC moet, wordt formeel overgeplaatst naar een ander ziekenhuis, maar dat kan gewoon op een bed binnendoor. Die status aparte van het Centraal Militair Hospitaal maakt het in sommige opzichten gemakkelijker om thema’s en een veiligheidsmanagementsysteem (VMS) te implementeren. Sommige thema’s zijn helemaal niet van toepassing en kunnen zo ter zijde worden gelegd. Dit ziekenhuis heeft een geselecteerde populatie tussen de 18 en
60 jaar. Zonder kinderen en zonder kwetsbare ouderen. ‘Postoperatieve wondinfecties hebben we hier ook nauwelijks, we hebben een relatief gezonde patiëntenpopulatie vergeleken met civiele ziekenhuizen’, zegt Sandra Wijngaards. Terwijl in de meeste ziekenhuizen een pilot op een verpleegafdeling het goede begin van een nog lange weg is, is de implementatie op een verpleegafdeling hier meteen ‘klaar’. De militaire cultuur lijkt ook te helpen bij het sneller behalen van de doelstellingen. ‘Bij Defensie zijn we gewend om te gaan met veranderingen, de schouders eronder te zetten. We zijn gewend om met protocollen te werken en standaard na elk incident een ‘after action review’ te houden. De hiërarchie bij Defensie zou de communicatie tussen de zorgverleners kunnen bemoeilijken. Maar militairen zijn ook getraind om hogeren in rang aan te spreken als het om veiligheid gaat en dat blijkt in gewone ziekenhuizen juist vaak een lastig punt’, somt kolonel De Graaf een paar voordelen op bij de missie om patiëntveiligheid te verbeteren.
heeft het UMCU opgezet. Wij hebben hier bijna geen reanimaties, maar de verpleegkundigen zijn wel getraind om met de ‘early warning score’ te werken en vanaf maart mogen ze als dat nodig is het SIT van het UMCU oproepen. Dat blijkt grote winst voor de verpleegkundigen, constateert kolonel De Graaf: ‘Omdat we geen afzonderlijke, gespecialiseerde afdelingen hebben, liggen alle specialismen door elkaar heen. Dat stelt extra hoge eisen aan verpleegkundigen om te herkennen hoe het gaat met een patiënt. Je merkt dan dat zo’n ‘early warning score’ verpleegkundigen houvast geeft’.
Beperkte tijd en forse bezuinigingen
Het nadeel van de beperkte tijd was vooral merkbaar bij de start volgens Sandra Wijngaards: ‘Je moet eerst bewustzijn cre-
machtonderdelen. We willen wel naar een echt patiëntenpanel toe. Een student van de Koninklijke Militaire Academie doet hier nu onderzoek naar’, zegt Johan de Graaf die blij is met het VMS Veiligheidsprogramma als duidelijk toetsbaar kader. ‘En ook de druk van de deadline helpt ons.’
Patiëntveiligheid tijdens missies
De grootste uitdaging wacht de komende jaren. Dan wil kolonel De Graaf het geleerde over patiëntveiligheid breder gaan toepassen. In de verdere militaire keten bijvoorbeeld, met het revalidatiecentrum, de militaire geestelijke gezondheidszorg en met de eerste lijn in de kazernes. ‘Een grote uitdaging wordt ook wat we kunnen verbeteren tijdens missies. Dan zijn de omstandigheden heel anders en moet je ook heel anders naar de bruikbaarheid van
‘Bij Defensie zijn we gewend om te gaan met veranderingen, de schouders eronder te zetten’
Samenwerking UMCU
Maar de bijzondere status maakt het soms ook lastiger. De focus in het Centraal Militair Hospitaal ligt op ‘inzetbaarheid’. Het gaat niet alleen om het behandelen van de aandoening, maar de patiënt moet na behandeling het fysiek zware werk van militair kunnen doen. ‘Diverse thema’s van het VMS Veiligheidsprogramma passen niet 1 op 1 bij hoe wij werken, maar we hebben alle thema’s en het VMS doorgenomen en gekeken waar we wel wat mee kunnen. Op een aantal thema’s liften we mee met het UMCU. Wij hebben geen eigen Spoed Interventie Team (SIT), dat
ëren om te gaan rollen. Dat kost de meeste tijd. Lastig zijn ook de forse bezuinigingen bij Defensie die ervoor zorgen dat er echt geen geld is voor extra capaciteit. We zijn er trots op dat 30 procent van de medische staf in een projectgroep zit die met kwaliteit of veiligheid te maken heeft en ook een groot deel van het verplegend en ondersteunend personeel participeert in kwaliteit of patiëntveiligheid.’ Met de prospectieve risico-inventarisaties moet dit ziekenhuis nog beginnen. ‘Ik heb al van de Inspectie begrepen dat we daar niet de enige in zijn, maar dat gaan we dit jaar zeker nog verandering in brengen’, zegt Johan de Graaf. Ook het onderdeel ‘patiëntenparticipatie’ vraagt nog aandacht. ‘Omdat patiënten bij ons meestal niet in de regio wonen, bestaat de patiëntenparticipatie uit vertegenwoordigers van krijgs-
de thema’s kijken. Je hebt tijdens een missie te maken met relatief onervaren personeel. Iemand wordt maar eens in de zoveel tijd uitgezonden en daar krijg je te maken met andere aandoeningen en trauma’s dan in een ziekenhuis. Je kunt ter plaatse niets met deurtellers, maar je kunt wel de aandacht vragen voor het handen wassen.’ Ook het Calamiteitenhospitaal dat alleen bij grootschalige calamiteiten/rampen wordt gebruikt, valt onder verantwoordelijkheid van het Centraal Militair Hospitaal samen met het UMCU. ‘Nu hebben we weinig met het thema Verwisseling te maken, maar bij rampen is dat natuurlijk juist een heel relevant thema. Bij een volgende oefening met het calamiteitenhospitaal zullen we daar bijvoorbeeld ook naar gaan kijken.’
VMS Veiligheidskrant juni 2012
5
Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis - Nijmegen
‘Gouden zet: gezamelijke scholing voor verpleegkundigen en artsen’ Er zijn honderden wegen die naar Rome leiden. Het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis gaat vol voor de eindbestemming, maar neemt nadrukkelijk de vrijheid om af te wijken van de aanbevolen route. ‘In dit ziekenhuis is iedereen enorm welwillend om nieuwe dingen uit te proberen en te verbeteren. Als het maar praktisch, op de inhoud en logisch is. Wij volgen de thema’s uit het VMS Veiligheidsprogramma niet letter voor letter, maar wij kijken wat voor ons wel en niet werkt’, zegt Jeroen Schouten, intensivist en daarnaast verantwoordelijk voor de implementatie van de thema’s. ‘Het doel is de patiëntveiligheid te verbeteren, je moet voorkomen dat je thema’s gaat ‘wegtikken’, vult Carla Veldkamp, manager Kwaliteit Veiligheid en Verantwoording aan. ‘Soms blijkt een aanbevolen interventie hier lastig te organiseren of wrevel op te wekken. Dan ben je averechts bezig en zoeken we naar een andere manier om het doel te bereiken.’ Het meten van de deurbewegingen op de OK was zo’n punt. Jeroen Schouten: ‘Daar kwam op een gegeven moment zoveel nadruk op, terwijl het over hygiëne moet gaan. Dus hebben we die interventie laten zitten om de focus op het doel weer terug te krijgen.’
Oog voor oudere patiënt
Een thema dat meteen naadloos paste in de werkwijze van het ziekenhuis was het thema Kwetsbare ouderen. Al in 2004 startte het ziekenhuis met een consultatieteam geriatrie. Er is toen bewust gekozen om geen aparte afdeling in te richten, maar te zorgen dat er in het hele ziekenhuis oog voor de oudere patiënt kwam. ‘Op alle afdelingen hebben we verpleegkundigen speciaal opgeleid. Deze 45 ‘aandachtsvelders’ (verpleegkundigen die een thema als aandachtsgebied hebben, red.) worden door ons team van verpleegkundig consulenten wekelijks begeleid. Onze geriaters scholen de medisch specialisten zodat iedereen dezelfde taal spreekt’, vertelt Marèse Janssen, verpleegkundig consulent geriatrie. ‘Toen het thema vanuit het VMS Veiligheidsprogramma landelijk werd opgepakt, was dat vooral een fijne steun en een kader dat onze werkwijze versterkte. Het was verbazingwekkend hoeveel animo er in het hele ziekenhuis was om dit thema te implementeren.’
bekijken dan hoe we ervoor kunnen zorgen dat mensen het gedrag wel aannemen en laten zien. Cultuur volgt volgens ons uit logische werkwijzen, dus daar hebben wij op ingezet. Per thema bekeken we steeds welk deel van de bundel we niet gebruiken en waarom niet. En hoe kun je het werk zo inrichten dat mensen het wel logisch vinden om te gaan doen’, zegt Carla
Worsteling met systemen
Met een paar onderdelen worstelt het ziekenhuis nog. Rond medicatieveiligheid is in de Nederlandse ziekenhuizen het meeste te winnen, daar is Jeroen Schouten van overtuigd. Daar zal in dit Nijmeegse ziekenhuis de komende jaren dan ook heel veel aandacht aan worden besteed. ‘Maar met medicatieverificatie gaan we de doel-
veiligheidsthema’s, maar dat de thema’s in de organisatie zijn ingebed.’ Het consultatieteam Geriatrie kan ook nog ruimschoots vooruit. Marèse Janssen: ‘Je moet mensen blijven enthousiasmeren en daarbij is het belangrijk om steeds te blijven verbeteren. De vier onderdelen van het thema Kwetsbare ouderen zijn niet de enige onderwerpen die aandacht nodig hebben. Incontinentie is een ondergeschoven kindje. Daar willen we de komende jaren een slag mee gaan slaan. Ook zijn we bezig een e-learning module op te zetten voor nieuwe ‘aandachtsvelders’. Als er iemand wegvalt, is de nieuwe verpleegkundige met dat aandachtsgebied zo weer ‘bij’.’ Carla Veldkamp richt haar vizier op het schrijven van een nieuw kwaliteitsbeleid voor de komende jaren. ‘We gaan alle prospectieve risico-inventarisaties, alle meldingen en alle zinnige informatie die we hebben verzameld, grondig analyseren en daar onze speerpunten voor de komende jaren uit halen.’ De relatie met de Inspectie is goed. ‘Het is leuk om aan de Inspectie te laten zien dat je innoveert’, zegt Carla Veldkamp. ‘En het is daarbij ook leuk om te laten zien dat je door het soms anders te doen goeie resultaten boekt.’
‘Het doel is de patiëntveiligheid te verbeteren, je moet voorkomen dat je thema’s gaat ‘wegtikken’
Cultuur geen apart onderdeel
Het onderwerp cultuur krijgt in de meeste ziekenhuizen veel aandacht. ‘Wij zien cultuur niet als een onderwerp wat je apart kunt beïnvloeden. We hebben daarom bijvoorbeeld ook geen ziekenhuisbrede COMPaZ-cultuurmetingen gedaan. De kern bij patiëntveiligheid is dat je bepaald gedrag wilt zien. Wij kiezen ervoor om te analyseren waarom dat gedrag er niet is en
Veldkamp. ‘Bij het thema Lijnsepsis bijvoorbeeld is een van de interventies dat de deur dicht moet zijn bij het inbrengen van de lijn. Dat bleken veel professionals simpelweg niet te weten dus dan zet je in op kennis. Bij het Spoed Interventie Team bleek een belangrijke hobbel dat verpleegkundigen en artsen bepaalde aannames over elkaar doen. Maar kloppen die wel?’
Gezamenlijke scholing
Volgens Jeroen Schouten is het een van de beste keuzes geweest om verpleegkundigen en artsen zoveel mogelijk samen te scholen. ‘Er ontstaat dan een gezamenlijk kader een gezamenlijk doel en vooral meer wederzijds begrip in de dagelijkse praktijk. Tijdens de scholing over ‘early warning signs’ kwam bijvoorbeeld naar voren dat artsen vinden dat verpleegkundigen te weinig informatie geven. Verpleegkundigen vinden het lastig om te beslissen of ze een arts moeten ‘storen’ als ze alleen bij een patiënt zijn. De inhoud van de thema’s kent iedereen eigenlijk wel, maar vooral de rol van communicatie blijkt keer op keer cruciaal. Misschien is dat wel de grootste eyeopener.’
stellingen uit het VMS Veiligheidsprogramma dit jaar nog niet helemaal halen. Bij dit thema ben je heel erg afhankelijk van hoe de processen en systemen ook buiten het ziekenhuis bij de stadsapotheken en regionale apotheken geregeld zijn. Dan weeg je af: wil je een compleet nieuwe manier van werken introduceren terwijl de technische ondersteuning slecht is? Of probeer je alvast zoveel mogelijk te verbeteren in een eigen systeem waarbij je niet afhankelijk bent van anderen. En gebruik je een ziekenhuisoverstijgend systeem pas als je betrouwbaar toegang hebt tot de gegevens die je nodig hebt?’
Ambities na 2012
Ook met, of wellicht dankzij de eigenzinnige aanpak, ligt het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis goed op koers. ‘In 2009 waren we op de hoofdonderdelen van het veiligheidsmanagementsysteem al geaccrediteerd. De meeste thema’s zijn geïmplementeerd en opgenomen in de reguliere scholing. De einddatum van het VMS Veiligheidsprogramma gebruiken we de komende maanden om op een paar onderdelen tempo te maken’, zegt intensivist Jeroen Schouten. ‘Het is mijn doel dat ik niet meer nodig ben als projectleider voor de
Vier met uw collega’s de landelijke resultaten op het nationale Slotcongres Expeditie Patiëntveiligheid 2012! www.vmszorg.nl
6
VMS Veiligheidskrant juni 2012
Diakonessenhuis – Utrecht
‘Medicatieverificatie is een standaard onderdeel geworden van de screening’ ‘Het is lastig te zeggen of we de doelstellingen van uit het VMS Veiligheidsprogramma gaan halen aan het einde van het jaar’, zegt Anne Marie Bijl, medewerker beleidsimplementatie bij het Bureau Patiëntveiligheid van het Diakonessenhuis in Utrecht. ‘We zijn namelijk met een flinke eindspurt bezig.’ ‘Je hebt een relatief lange fase waarin je voor reuring moet zorgen, mensen het
screening voor iedere geplande opname van minimaal twee dagen. Op het ‘Opnameplein’ van het ziekenhuis wordt het medicijngebruik met de patiënt doorgenomen door een apothekersassistente. Zij vraagt de afleverlijst van de openbare apotheek op en neemt die door met de patiënt. Ze vraagt door over medicijngebruik en allergieën. ‘Dat persoonlijk doorvragen is heel belangrijk’, zegt Nicolette van LentEvers. ‘Mensen zeggen snel dat ze ergens
oog blijft voor hoe nog meer veiligheidswinst te behalen is.’
Urgentiegevoel kweken lastig
Het lastigste bij de implementatie van de thema’s uit het Veiligheidsprogramma was volgens Anne Marie Bijl het opstarten, het creëren van een gevoel van urgentie. Dat gevoel was extra belangrijk omdat de door de overheid opgelegde bezuinigingen in de zorgsector de implementatie niet bepaald gemakkelijker maakten.‘Hoe je het ook wendt of keert, de invoering van veel thema’s vraagt om extra mankracht en dat is moeilijk in tijden van bezuinigingen.’
‘Je moet het hebben van mensen die een sterke intrinsieke motivatie hebben om te willen’
goede pad op moet krijgen. Daarna komt alles in een versnelling. Maar ik vind dat we de doelstellingen pas echt gehaald hebben als iedereen patiëntveiligheid als een vanzelfsprekend onderdeel van zijn werk ziet en niet als iets dat je erbij doet. Veiligheid en kwaliteit zit ingebed in het hele functioneren van het ziekenhuis. Daar zijn we goed mee bezig. Ik ben er trots op dat de themahouders in dit ziekenhuis er al die tijd vol voor zijn blijven gaan. Je moet het hebben van mensen die een sterke intrinsieke motivatie hebben om te willen verbeteren, ook als het veel tijd kost, er weerstand is en de resultaten niet meteen zichtbaar zijn.’
Succes medicatieverificatie
Eén van die enthousiaste themahouders is ziekenhuisapotheker Nicolette van LentEvers die het thema Medicatieverificatie bij opname en ontslag onder haar hoede heeft. Landelijk blijft dit thema achter,
niet in het Diakonessenhuis. Medicatieverificatie is voor het Diakonessenhuis een standaardonderdeel geworden van de
allergisch voor zijn. Als iemand bijvoorbeeld zegt allergisch te zijn voor morfine, kun je die patiënt morfine onthouden. Of je vraagt door over de precieze verschijnselen van die allergie. Als iemand misselijk wordt van morfine, kun je uitleggen dat je voor die misselijkheid iets kan geven en dat dan met morfine veel pijn te voorkomen is.’
Drive om te blijven verbeteren
Op bijna alle punten is het thema Medicatieverficatie bij opname en ontslag binnen het Diakonessenhuis ‘af’, volgens de doelstelling uit het VMS Veiligheidsprogramma. Maar voor Nicolette van Lent-Evers is dit onderwerp zeker nog niet ‘af’. Ze ziet steeds scherper op welke punten nog meer winst te behalen is. ‘We gaan deze aanpak binnenkort uitbreiden naar opnames korter dan twee dagen en zouden graag ook willen uitbreiden naar de spoedopnames, want daar is het risico dat het mis gaat het grootst.’ Anne Marie Bijl herkent die drive om -eenmaal op stoom-
te blijven verbeteren bij meer thema’s. ‘Je ziet bij thema’s die redelijk snel op de rit stonden zoals Nierinsufficiëntie, dat er
Kritiek op meten onterecht
Het Diakonessenhuis was op een aantal thema’s al goed bezig voordat het VMS Veiligheidsprogramma van start ging. Maar het Programma is wel een enorme katalysator gebleken. ‘Vooral de praktijkgidsen zijn hier veel gebruikt. Niet iedereen was blij dat we veel zijn gaan meten, omdat het heel veel werk is om gegevens boven water te halen’, zegt Nicolette van Lent-Evers. ‘Maar het is heel erg nodig
iakonessenhuis had gehoopt. Nog te D weinig ziekenhuizen leverden gegevens aan voor de themamonitor van het VMS Veiligheidsprogramma. Daarnaast hadden de teamhoofden de bezoeken van verpleegkundigen aan de themaconferenties nog meer moeten stimuleren, want zij die zijn geweest, vonden het enorm inspirerend en nuttig’, denken Anne Marie Bijl en Nicolette van Lent-Evers.
Grootste uitdaging: iedereen zelfde bril op
‘Zonder twijfel is de grootste uitdaging voor de komende jaren om iedereen dezelfde bril op te laten krijgen: hoe kun je de risico’s in je werk permanent verkleinen’, zegt Anne Marie Bijl. ‘We hebben als ziekenhuis het belangrijke besef dat je met patiëntveiligheid nooit klaar bent. We hebben een vast bureau Patiëntveiligheid en Kwaliteit en bewust geen project bureau dat gekoppeld is aan het VMS Veiligheidsprogramma. Leidinggevenden zullen structureel gegevens moeten aan-
‘Patiëntveiligheid is bij ons een werkwoord’ en fijn dat we nu handvatten hebben, om te weten, hoe we er precies voorstaan. Het is ook fantastisch omdat je kunt laten zien wat je bereikt. Je hebt gegevens om terug te kunnen koppelen, bij te kunnen sturen en gegevens om te vergelijken
met andere afdelingen of ziekenhuizen.’ De vergelijking met andere ziekenhuizen is minder van de grond gekomen dan het
leveren in de beleidscyclus en zich daarover moeten verantwoorden. Het gaat niet om het aanleveren van de gegevens, maar wat je ermee kunt en wat je ermee doet. De indicatoren van het VMS Veiligheidsprogramma gaan we samen met andere kwaliteitsindicatoren in ons ‘Diakboard’ (managementinformatiesysteem, red.) invoeren. Zo maak je voor iedere leidinggevende heel inzichtelijk hoe zijn of haar afdeling het doet. Blijft jouw afdeling achter? Dan wordt de uitdaging: wat ga ik daaraan doen? Patiëntveiligheid is bij ons een werkwoord.’
Refaja ziekenhuis - Stadskanaal
‘Veelgeprezen marktwerking rijdt patiëntveiligheid Het Refaja ziekenhuis in Stadskanaal heeft veiligheid benoemd als kernwaarde. In de praktijk brengen van dit basisprincipe wordt echter door externe factoren bemoeilijkt. Voor Guus Bruins, algemeen directeur en Marjan Pinkster, manager Zorg is de belangrijkste constatering dat een economische toets vaak ontbreekt bij nieuwe veiligheidsrichtlijnen. En wat doen we als medicatieverificatie tussen openbare apothekers en artsen stokt, omdat het om kritische bedrijfsinformatie zou gaan? ‘Veiligheid was bij ons altijd al een kernwaarde, alleen noemde je dat niet zo’, aldus Guus Bruins en Marjan Pinkster. ‘We begonnen in 2008 enthousiast met het VMS Veiligheidsprogramma. Het was voor ons een logische vervolgstap op het programma Sneller Beter. Alle lessen die we daarin leerden, namen we natuurlijk mee in onze aanpak van het Veiligheidsprogramma.’ Het Refaja ziekenhuis koos
voor een ziekenhuisbrede aanpak waarbij het VMS Veiligheidsprogramma ingebed en geborgd is in het kwaliteitsbeleid. De vertaling van dat beleid en de bijbehorende doelen werden concreter. En zo werd de oude waarde veiligheid de tastbare kernwaarde voor het hele ziekenhuis. Dat is merkbaar in het hele ziekenhuis. Tijdens veiligheidsrondes, werkbesprekingen, symposia en in de maandelijkse rapportages van het kwaliteitsbureau aan het managementteam, waarin ook de voorzitter en vice-voorzitter van de medische staf zitting hebben. In de terugkoppeling worden de veiligheidsdoelen samen met andere kwaliteitsindicatoren en resultaten als integraal onderdeel van het totale kwaliteitssysteem meegenomen.
Spectaculaire daling reanimaties
‘Dat vind ik het mooie van het VMS Veiligheidsprogramma: een amorf begrip als ‘veiligheid’ is praktisch en zichtbaar geworden’, onderstreept Guus Bruins. ‘Met de netwerken en de tools van het Program-
VMS Veiligheidskrant juni 2012
7
TweeSteden ziekenhuis - Tilburg
‘We investeren met opleidingen flink in onze medewerkers’ Het TweeSteden ziekenhuis pakt in de eindsprint meteen door richting de opleidingen voor verpleegkundigen, verzorgenden, arts-assistenten en medisch specialisten. ‘Samen met Avans Hogeschool denken we na over de inbedding van een minor extra vaardigheden rond patiëntveiligheid. Als we het hebben over kansen dan is dit een hele mooie.’
Vol enthousiasme zet het TweeSteden ziekenhuis alles op alles om ook na 1 januari 2013 resultaat te blijven boeken. ‘We zijn er beducht op dat het na-effect van Sneller Beter zich niet herhaalt: de prachtige resultaten moeten nu beklijven’, vertelt Fleur Mutsaerts strategisch adviseur. ‘Dus we formaliseren wie na 1 januari 2013 verantwoordelijk blijft voor het monitoren van resultaten op een thema. We blijven investeren in de cultuur, in het veilig melden. Patiëntveiligheid stopt voor ons nadrukkelijk niet. Wij zijn enorm gepassioneerd om dit goed te doen!’
Kennisbevordering centraal
‘We zijn ontzettend trots dat we het veiligheidsmanagementsysteem (VMS) nu structureel in de organisatie hebben kunnen inbedden’, aldus Fleur Mutsaerts. ‘Gelukkig konden we voortbouwen op
een goed fundament: Een werkgroep Patiëntveiligheid had al breed draagvlak en vertaalde de NTA- en NIAZ-normen in concrete patiëntveiligheidsplannen. Tijdens het VMS Veiligheidsprogramma is een dashboard opgezet om overzicht te houden en werden meer kwaliteit- en veiligheidgeoriënteerde werkgroepen opgezet die gezamenlijk het Centraal Team ‘Kwaliteit-Veiligheid-Transparantie’ vormen. Tegelijkertijd investeerden we met opleiding en scholing flink in de ontwikkeling van onze medewerkers. Van hen verwachten wij eenzelfde sterke inzet en dat onderstrepen we zowel in de bedrijfscultuur als in prestatiecontracten. Onze hoge verwachtingen zijn reëel. Ons personeel is deskundig en alles draagt hier bij aan verdere kennisbevordering en ontwikkeling: de Wetenschapscommissie, ons Leerhuis, alle interne scholings- en trainingsactiviteiten en e-learning. Als linkingpin tussen opleidingen, de ziekenhuisorganisatie en de medische staf hebben we sinds kort het decanaat ‘KwaliteitVeiligheid-Transparantie’ in de persoon van intensivist Roy van den Berg.’
draagvlak. Ook de raad van bestuur steunt enorm. Niet alleen met geld en faciliteiten ook
Betrokkenheid medische staf en raad van bestuur
door deelname aan veiligheidsrondes, interne audits en het vlottrekken van processen.’ ‘Naast het technische probleem van de registratie was het lastigste punt in het hele traject toch vooral het bewustwordingsproces’, antwoorden Fleur Mutsaerts en Mireille de Wee, manager zorg. ‘Dat vraagt continue aandacht van ons. Dat ieder zich ervan bewust is dat kwaliteit en veiligheid onderdeel uit maakt van alles wat je
‘Op individuele basis waren medisch specialisten altijd wel aanspreekbaar op kwaliteit en veiligheidsprotocollen. Maar nu ik er naast mijn werk als intensivist één dag per week voor ben vrijgesteld zie ik de betrokkenheid van de medische staf toenemen’, verklaart Roy van den Berg. ‘Structurele aandacht vergroot en verstevigt het
doet en dat je elkaar daarop aanspreekt. Dat je een radertje bent dat continue bijdraagt aan veiligheid. Of juist niet.’
Veiligheid integraal onderdeel
‘Voor de komende beleidsjaren schrijven we ons eigen veiligheidsplan’, legt Mutsaerts uit. ‘In juni toetsen we onszelf met een interne audit. Dat moet ons inzicht geven voor de vervolgstappen. Kijk de dingen die wij doen, doen we natuurlijk niet omdat er dit jaar een deadline is. Vimmen, veiligheidsrondes, kwaliteitsverbetering… dat blijft altijd.’ Van den Berg signaleert op verschillende terreinen de kenmerken van een cultuuromslag. ‘Bij de specialisten zag je in de opleidingen al wel meer aandacht komen voor de verschillende thema’s uit het VMS Veiligheidsprogramma. Maar dat je ook daadwerkelijk tijd moet vrijmaken voor kwaliteit en veiligheid. Dat is toch nieuw. Ik hoor nu mensen zeggen: ‘Dit is zo’n belangrijk, integraal onderdeel van mijn werk. Hier ga ik een poli voor afzegen. Ook bij de verpleegkundigen en verzorgenden zie je een omslag van externe naar intrinsieke motivatie. Mensen dragen zelf thema’s aan en nemen hun eigen zorgprocessen onder de loep. Zo verbeter je vanaf de werkvloer via het Centraal Team Kwaliteit, Veiligheid en Transparantie ziekenhuisbreed je kwaliteit en veiligheid. Die concrete aandacht voor kwaliteit en veiligheid borgen we de komende jaren ook graag in samenwerking met onze opleidingspartners.’
Live bij stemming en uitreiking Patiëntveiligheid Award 2012? Kom 15 november naar het slotcongres! www.vmszorg.nl
in de wielen’ ma maak je patiëntveiligheid heel tastbaar. Dat hebben we in het Refaja ziekenhuis sterk ervaren met de invoering van Spoed Interventie Teams (SIT). Zoals dat is aangereikt bij het thema Vitaal bedreigde patiënt. Dankzij de inzet van SIT-teams is hier het aantal reanimaties spectaculair gedaald. Als voorbeeld: in het vierde kwartaal 2009 deden we tien reanimaties, in het derde kwartaal van 2011 waren dat er maar twee. Op dat resultaat zijn we dan ook het meest trots.’
Acht van tien doelen behaald
‘Wij gaan op acht van de tien thema’s uit het VMS Veiligheidsprogramma de doelstellingen halen. We hadden alleen met twee een moeizame start. Met Kwetsbare ouderen en ook met het thema Medicatieverificatie liepen we wat vertraging op’, verduidelijkt Marian Pinkster. ‘Maar inmiddels hebben we het thema Kwetsbare ouderen uitgerold en ook met Medicatieverificatie zijn we voortvarend aan de slag.’
Ziekenhuisbrede betrokkenheid
‘Het valt niet mee om de hele organisatie mee te krijgen in een andere benadering van zorg en patiëntveiligheid’, vertelt Marian Pinkster. ‘Je wilt mensen aanspreken op hun intrinsieke motivatie en hen een andere betrokkenheid geven bij hun werk. Dat vraagt tijd. We hebben daarbij veel bereikt door onze ziekenhuisbrede aanpak. We zijn bijvoorbeeld gestart met veiligheidsrondes op alle afdelingen, dus ook daar waar de tien thema’s niet nadrukkelijk spelen. Als je maar constant laat zien dat patiëntveiligheid en kwaliteit ook zaken zijn van bijvoorbeeld de facilitaire dienst, dan komt die cultuuromslag steeds dichterbij.’
Urgentie economische toets
‘Ik vind VMS Veiligheidsprogramma hartstikke goed, wij staan er ook helemaal achter en we zetten er vanuit overtuiging extra formatie op’, stelt Guus Bruins. ‘Maar ik verbaas me wel over alle extra richtlijnen die wij over ons uitgestort krijgen vanuit
de wetenschappelijke verenigingen en vervolgens via de Inspectie opgelegd krijgen. Ik pleit ervoor dat we dat niet langer zomaar overnemen. De NVZ vereniging van ziekenhuizen mag daar eerst wel eens een economische toets overheen laten gaan. Onze ervaringen met het thema Medicatieverificatie illustreren mijn pleidooi. Wij hebben lang tegen dat thema aangehikt. Puur vanwege het kostenplaatje. Het is ook onze grootste uitdaging voor de komende jaren. Ik heb onze ziektekostenverzekeraar gesuggereerd dit thema op te pakken met alle betrokken partijen en te komen tot een sluitend digitaal medicatie-informatiesysteem. Zodat patiënt, arts, apotheker en ziekenhuis allemaal over dezelfde informatie beschikken. Want zoals het nu gaat, werkt het niet. Wij lossen in de ziekenhuizen met medicatieverificatie op wat de eerste lijn veroorzaakt en laat liggen. Dat klopt niet. Het is gewoon verontrustend. Wij hebben onderzocht wat patiënten feitelijk aan medicatie tot zich nemen en wat artsen en apothekers daarover in hun systemen heb-
ben staan. De verschillen zijn gevaarlijk groot. En de oorzaak van dat probleem ligt niet bij ons, maar wij lossen het wel op. Het Refaja ziekenhuis doet dat met vijf extra apothekersassistenten die medicatie verifiëren. Dat kost al snel € 250.000,- per jaar. In andere ziekenhuizen gebeurt hetzelfde. Daarbij constateer ik dat de veelgeprezen marktwerking de patiëntveiligheid in de wielen dreigt te rijden. Want er zijn apothekers die aan artsen en ziekenhuizen niet willen vrijgeven wat ze aan patiënten verstrekken. Dat zou kritische bedrijfsinformatie zijn. Kijk dan zijn we dus verkeerd bezig. Door welke politieke bril je ook naar de zorg kijkt: patiëntveiligheid gaat voor alles!’
8
VMS Veiligheidskrant juni 2012
Winnaar Nationale Patiëntveiligheid Award 2011 op bezoek bij Schiphol:
‘De symmetrie met het ziekenhuis is enorm!’
In maart bracht de winnaar van de Nationale Patiëntveiligheid Award een bezoek aan Schiphol. Vijftien medewerkers van de Spoedeisende Hulp, de Intensive Care en KV&I (Kwaliteit, Veiligheid & Innovatie) van het Albert Schweitzer ziekenhuis maakten kennis met de overeenkomsten tussen de luchthaven en het ziekenhuis. Medisch manager KV&I Ralph So: ‘Je voelt dat hier een basisbewustzijn aanwezig is van veiligheid. Het is een voorwaarde, die niet meer benoemd hoeft te worden, het is er gewoon.’ Schiphol Group is exploitant van de luchthaven en daarmee de regisseur over het
enorme volcontinu proces, waar veiligheid van levensbelang is. Het bedrijf oefent invloed uit op de totale veiligheid vanuit het Veiligheidsplatform Schiphol. Programmamanager Fauzia Aouden: ‘Wanneer een vliegtuig Schiphol nadert, staan tientallen partijen klaar om iets te gaan doen met dat vliegtuig. Dat lijkt op een patiënt die geopereerd moet worden en die het ziekenhuis doorloopt van opname tot ontslag. Die partijen vormen een keten, met ieder een eigen taak en eigen kwaliteits- en veiligheidseisen. Wij als luchthaven verbinden die organisaties met elkaar. Zo houden de Schipholbedrijven bijvoorbeeld samen veiligheidsrondes op het terrein en ze melden bij elkaar (vertrouwelijk) om de zoveel tijd
hun gemaakte fouten en bijna-fouten. Op het gebied van gastvrijheid geldt precies hetzelfde principe, vertelde programmamanager Tiemen de Lange. Ook daar stimuleert Schiphol Group alle bedrijven op de luchthaven om te werken aan een betere behandeling en bejegening van de passagier.
Opvallende symmetrie
Intensivist Huibert Ponssen was onder de indruk: ‘De symmetrie met het ziekenhuis is enorm. Maar twee dingen vind ik hier opvallend in positieve zin. Er is een hardere aanspreekcultuur, bij ons is het vaak toch op de zachte manier. Dat is niet altijd voldoende. En hier op de luchthaven zitten echte veiligheidskundigen op strate-
gische plekken. In de zorg is het vaak een taak die erbij wordt gedaan door mensen uit de zorg. Wij kunnen hier veel van leren’. Beleidsmedewerker Marius Taks van KV&I: ‘Wat ik mooi vind, is dat Schiphol er in slaagt om aan medewerkers van al die bedrijven duidelijk te laten zien welke kant de luchthaven op wil, hoe ze wil zijn. Dat zou je kunnen doortrekken naar het Albert Schweitzer ziekenhuis, als je het bestuur en de stafafdelingen zou beschouwen als ‘de luchthaven’ en de zorgeenheden als ‘de luchtvaartbedrijven’. Ik heb deze dag veel tips gehoord waarmee het ziekenhuis aan de afdelingen veel beter duidelijk zou kunnen maken waar we naar toe gaan en waar we samen voor staan.’
‘Mortaliteit als motor voor kwaliteitsverbetering’ Het Albert Schweitzer ziekenhuis won in 2011 de Patiëntveiligheid Award met het project ‘Mortaliteit als motor voor kwaliteitsverbetering’. Dankzij het project is het aantal reanimaties op de verpleegafdelingen van het ziekenhuis afgenomen met 50 procent en het sterftecijfer van patiënten met een ernstige bloedvergiftiging (sepsis) afgenomen naar 13,6 procent ten opzicht van 31,7 procent op landelijk niveau. Medisch manager en intensivist Ralph So kijkt terug op een dynamisch jaar sinds het ontvangst van de Patiëntveiligheid Award. ‘Het winnen van de Award heeft ons als ziekenhuis zowel intern als extern veel positieve aandacht geleverd. Van uitnodigingen om te komen spreken op congressen, tot radio-optredens en veel aanvragen van collega-ziekenhuizen naar aanleiding van onze ervaringen met onderwerpen als HSMR, Sepsis, Dossieranalyse. Maar ook intern merk je dat de vele positieve reacties bij de projectgroepen binnenkomen als een enorme blijk van waardering. Ik kan iedereen dus aanraden afdelingsoverstijgende projecten met concrete (uitkomst)resultaten in te sturen, want het winnen van de Award levert enorme positieve pr op.’
Martini Ziekenhuis - Groningen
‘Je kunt voor je eigen idee veilig werken, maar je moet het als compleet ziekenhuis laten zien’
‘Dit ziekenhuis ís een veilige omgeving voor patiënten, bezoekers en medewerkers.’ Annelieke Akkermans, organisatorisch manager Chirurgie en voorzitter Coördinatiegroep Patiëntveiligheid, en Ton Tiebosch, patholoog en voorzitter Medische Staf, zeggen het gewoon zoals het is: ‘De cultuuromslag is een feit aan het worden.’ ‘Zorgverleners kijken hier steeds vaker eerlijk naar hun eigen handelen en bespreken met elkaar wat anders is gegaan dan afgesproken. Met als doel hiervan te leren.’ Het Martini Ziekenhuis is inmiddels 2.0 geaccrediteerd voor NIAZ. Voor het opsporen van risico’s maken alle zorgafdelingen gebruik van een digitaal meldsysteem (Veilig Incident Melden). Daarnaast analyseert men zorgprocessen om risicomomenten vooraf te signaleren. Dan gaat dit ziekenhuis de doelstellingen van het VMS Veiligheidsprogramma natuurlijk wel halen? ‘Ja, daar gaan wij wel vanuit’, zegt Annelieke Akkermans, ‘dat hebben we ook geborgd. Een aantal zaken houdt natuurlijk niet op eind 2012. We voeren kwartaalbesprekingen met de raad van bestuur en daarin komt patiëntveiligheid stelselmatig aan bod. Dat is een voortdurend thema.’
Cultuuromslag een feit
‘Op de cultuuromslag zijn we het meest
trots’, antwoordt Ton Tiebosch. ‘Ziekenhuismedewerkers gaven onlangs tijdens een tussenevaluatie aan dat ze vonden dat het ziekenhuis veiliger geworden was. Daar zijn we als ziekenhuis dan wel trots op!’ ‘En terecht’, stelt Annelieke Akkermans. ‘Zeker gezien de - gezonde - dosis scepsis waarmee we aan het begin van het traject te maken kregen. Veel gehoorde opmerkingen waren: ‘Wij werken toch al veilig? Waarom moet dit nu zo?’ Die weerstand bij de uitwerking van de veiligheidsthema’s naar concrete gedragingen was te verwachten. Na verloop van tijd zal een cultuur veranderen.’ ‘Maar eerst moesten we véél vragen van onze medewerkers beantwoorden’, vertelt Ton Tiebosch. ‘Extra scoren, meer protocollen nalopen, zorgvuldig vimmen, noem maar op. Nu ervaren we dat het effect heeft. Patiënten ook. Ze worden meteen bij opname bevraagd op van alles en nog wat: medicatie, voeding, risico op delier of ondervoeding, pijn, noem maar op. Alle protocollen rond het voorkómen van verwisseling hanteren we nauwgezet. Met patiëntenkaarten gaan we zelfs alle patiënten betrekken bij de veiligheid. De veilige cultuur komt langzaamaan in alle vezels van onze ziekenhuiszorg.’
Zoektocht grote gemene deler
Annelieke Akkermans: ‘Het was lastig om de kapstok te vinden waaraan we alle verschillende onderdelen konden ophangen. Hoe maak je alle verpleegkundigen en specialisten duidelijk wat de dingen zijn die moeten gebeuren om te kunnen laten zien dat wij hier veilig werken? Want je kunt voor jezelf het idee hebben veilig te werken, maar je moet dat ook als unit, als afdeling en als compleet ziekenhuis laten zien. Uiteindelijk hebben we veiligheid als kap-
stok genomen en de tien thema’s eronder gehangen. De verschillende scores hangen met elkaar samen en we hebben gezocht naar verbindingen om dat te laten zien. Steeds zochten we naar de grote gemene deler. Uiteindelijk is dat gelukt.’
Kwaliteit en tevredenheid
‘Ik denk dat het voor mensen belangrijk is zorg te ontvangen in een veilige omgeving’, verklaart Ton Tiebosch. ‘Je komt in een ziekenhuis om beter te worden terwijl risico’s evengoed een rol spelen. Het is goed om veiligheid te koppelen aan kwaliteit. Goede zorg is per definitie veilige zorg. Tegelijkertijd is dat voor mensen lastig in te schatten. Mensen zijn tevreden als ze merken dat er goed voor hen gezorgd wordt. Hoe behandelt de specialist je? Is er aandacht voor medicatieverificatie, voor schone spreek- en behandelkamers en voor medicatieoverdracht in het ontslaggesprek? Voor patiënten hangt kwaliteit nauw samen met tevredenheid.’
Goede ervaring ziekenhuisbrede bijeenkomst
‘Terugkijkend kozen we er in het begin voor om geen grote Poolse landdagen te organiseren. We wilden de bewustwording juist aanwakkeren vanuit de units en de afdelingen en dan verder verspreiden. Maar onlangs hebben we juist wel een ziekenhuisbrede bijeenkomst gehouden en dat was heel relevant. Misschien hadden we dat toch sneller moeten doen…’. Ton Tiebosch beaamt: ‘We wilden voorkomen dat veiligheid een feestje van het management zou worden. Dat vind ik nog steeds. Maar onze recente ervaring met een grote bijeenkomst wel heel stimulerend was! Er waren
zeker 100 ziekenhuismedewerkers die vanuit verschillende invalshoeken bijzonder verhelderende opmerkingen maakten bij de tien thema’s uit het VMS Veiligheidsprogramma. Dat geeft meer ruimte om er met elkaar over te spreken, ervaringen uit te wisselen en veiligheid een stap verder te brengen. Mensen kijken nu meer buiten hun eigen unit en afdeling, treden sneller in contact met andere collega’s.’
Colofon: Uitgever: VMS Veiligheidsprogramma Eindredactie: Georgette Lageman
Medewerkers aan dit nummer: Astrid Mensink, Ingeborg Möller en Frank van den Elsen.
Fotografie: Bart Nijs Fotografie, Zorg
in Beeld, Jeroen Bosch Ziekenhuis, Centraal Militair Hospital, Joost Pistorius, Archief Martini Ziekenhuis, Rene Verleg, Theo Berends e.a.
Vormgeving & Drukwerk:
Reflextra Printing & Design, Utrecht
Redactieadres:
VMS Veiligheidsprogramma, Postbus 9696, 3506 GR Utrecht Verspreiding: In het kader van het VMS Veiligheidsprogramma wordt de Veiligheidskrant jaarlijks in het voor- en najaar gratis verspreid onder het personeel van alle ziekenhuizen die deelnemen aan het Veiligheidsprogramma. Deze editie is de laatste Veiligheidskrant die vanuit het VMS Veiligheidsprogramma is verspreid.
