Veilige mobiliteit bij ouderen
Hasselt, 26 februari 2015 Dr. Mark Lutin Geriatrie
Autorijden : een universeel toegankelijke vaardigheid
Autorijden : een universeel toegankelijke vaardigheid
- vergrijzing van de bevolking - 2050 : aantal 80 plussers x3
Autorijden : een universeel toegankelijke vaardigheid - Mobiliteit van ouderen neemt toe. - Andere activiteits -en mobiliteitskenmerken van de nieuwe generatie ouderen. - Autobezit wordt steeds meer evident ook op hogere leeftijd. - De andere levensstijl die zich nu aankondigt verondersteld ook veel meer verkeersdeelname. - mannelijke 75-plussers 2001-2030 : een verdubbeling van het aantal km. - vrouwelijke 75-plussers verviervoudigt het aantal km. 2030 bijna t.o.v. 2001. - groep 65-74 is sprake van een verdubbeling. - Behoud van mobiliteit is ook op hogere leeftijd een vorm van levenskwaliteit. - Verlies aan mobiliteit = risico voor opname in een WZC. - Verlies aan mobiliteit => isolement => verhoogt de kans op een depressief beeld op hogere leeftijd. toename van mobiliteit bij ouderen : niet zonder risico
Risico op ernstig ongeval
Risico op een ongeval
- curve jongeren- curve ouderen : spiegelbeeld - frontale cortex : nog in ontplooiing tot 24 jaar : ouderen : regio gevoelig aan veroudering - frontale cortex : executieve functie : inhibitie (filteren van informatie) - gebrek aan rijvaardigheid door onvoldoende afgelegde km (< 3000 km.)
Terminologie - Rijgeschiktheid : - Rijvaardigheid : - Rijveiligheid : - Rijbevoegdheid : - Rijervaring :
Terminologie Rijgeschiktheid : medische beslissing - klinisch onderzoek - medische voorgeschiedenis - medische problemen - medicatie gebruik - rekening houdend met bijlage 6 van het KB maart 1998 - per aandoening kan de geldigheidsduur verschillen
Terminologie Rijvaardigheid: - vaardigheid, skill - kan getest worden op de weg in een rijsimulator - kan je aanleren, onderhouden, verlenen - kan je trainen
Terminologie Rijbevoegdheid : - verstrekt door de bevoegde instanties - bevoegdheid om na het halen van het rijbewijs een motorvoertuig te besturen - België vanaf 18 jaar, VS vanaf 16 jaar. - rijden zonder rijbevoegdheid is een misdrijf - sommige overtredingen => ontzegging van rijbevoegdheid (rijverbod) - vaak in kader van overdreven snelheid - alcoholincident 220ug/l of 0.5mg/l - paar uur of langer - procureur des Konings vooruitlopend op de strafzitting - herstelonderzoek : medisch/psychologisch
Terminologie Rijveiligheid: - duidelijk - kan in vraag gesteld worden (bezorgdheid) - door de bestuurder zelf - door de omgeving – familie - beoordeling : rijgeschiktheids- én rijvaardigheidsonderzoek
Wat zegt de wet ? - KB van 1 december 1975 art 8.3 : “elke bestuurder moet in staat zijn te besturen en de vereiste lichaamsgeschiktheid en de nodige kennis en vaardigheid te bezitten; Hij moet steeds in staat zijn alle nodige rijbewegingen uit te voeren en voortdurend zijn voertuig of zijn dieren in de hand te houden” -
Bijlage 6 KB 23 maart 1998 minimumnormen : “……ook als die het gevolg zijn van verouderingsproces”
-
KB 13 maart 1998 : arts : -
meldingsplicht t.o.v zijn patiënt aansprakelijkheid van de arts patiënt niet akkoord met rijstop => verwijzing naar CARA arts kan de Procureur des Konings inlichten (orde: noodsituatie)
Bijlage 6 van KB van 23 maart 1998 - basis van de medische minimumnormen inzake lichamelijke en geestelijke geschiktheid voor besturen van een voertuig: KB van 1973 - aanpassing van bijlage 6: KB 23 maart 1998 - 5 september 2002 15 juli 2004 1 september 2006 - laatste aanpassing: 15 september 2010 : Europese richtlijnen : meer patiënten met epilepsie, diabetes en oogaandoeningen mogen rijden als onder controle
Bijlage 6 van KB van 23 maart 1998 - aandoeningen die aanleiding geven tot vragen i.v.m. rijgeschiktheid - functionele stoornissen en aandoeningen die uitsluiting tot gevolg hebben - 12 items : -
neurologische aandoeningen geestelijke aandoeningen epilepsie pathologische somnolentie en narcolepsie aandoeningen van hart en bloedvaten diabetes mellitus normen wat betreft de visuele functie aandoeningen van het gehoor en vestibulair orgaan normen betreffende alcohol, psychotrofe stoffen en geneesmiddelen nier- en leverlijden implantaten
Beoordelen van rijgeschiktheid :
1) bij diabetes: goed omschreven 2) bij leeftijdsgebonden veranderingen: vaag tot niet omschreven
1. Diabetes en rijgeschiktheid geen onderscheid tussen type 1 of type 2
Diabetes en rijgeschiktheid - geen onderscheid tussen type 1 of type 2 - iedereen met de diagnose: aanpassing rijbewijs 4 werkdagen na de diagnose - minimumnormen zijn opgesomd in bijlage 6 - diabetes : periodiek rijgeschiktheidsevaluatie : rijgeschiktheidsattest door een bevoegde arts - ongevallenrisico als groep: relatief risico = x 1.2 ADHD = x 4 slaapapnee syndroom = x 2.5 jongeren < 24 jaar = x 10
Diabetes en rijgeschiktheid
- sommige subgroepen met diabetes wel duidelijk verhoogd risico - bepaalde diabetes complicaties: netvliesaandoeningen - moeilijk te regelen diabetes met frequente hypoglycemies - hypoglycemie unawareness vaak na een recent doorgemaakte hypo striktere regeling (lager HbA1c) meer risico hoe langer de diabetes bestaat
2. Risico op een ongeval bij leeftijdsgebonden veranderingen.
maatschappij alert voor 2 risico faktoren snelheid en alcohol + onervaren jonge chauffeurs = 1/3 van de ongevallen - minder bezorgdheid naar rijveiligheid van senioren - leeftijd op zich ≠ goede basis om rijveiligheid zomaar in vraag te stellen (screening volgens leeftijd) - studie Jessa-IMOB
Risico op een ongeval : hoe inschatten ? - geen enkele test - MMS =geheugentest = slechte parameter - KB bijlage 6 “geestelijke aandoening” ? - geen normen i.v.m. leeftijds gebonden veranderingen. - geen normen i.v.m. dementering. - via partner: onbetrouwbaar - recente ongevallen of blikschade: relevant - aantal afgelegde km: < 3000 km: rijvaardigheid ? “Rond de kerk” - vroeger beroep: taxichauffeur
Risico op een ongeval : hoe inschatten ?
- voor een betere inschatting moet rijgeschiktheid én rijvaardigheidsonderzoek gecombineerd worden
IMOB – ONDERZOEK RIJVAARDIGHEID VAN OUDEREN Prof. Dr. Tom Brijs
Dr. Ellen Jongen
Dra. Ariane Cuenen
Dra. Judith Urlings
INHOUD Leeftijdsgebaseerde keuring Getrapt evaluatie systeem Meten van rijvaardigheid
Onderzoeken Jessa & IMOB
LEEFTIJDSGEBASEERDE KEURING Verschillende landen: leeftijd-gebaseerde rijgeschiktheidsevaluatie Voornamelijk o.b.v. klinische parameters (zicht, medicatiegebruik, diabetes, …) Hoge kosten voor maatschappij
Nadelen: Beperkte voorspelbaarheid naar rijvaardigheid ‘Vals positief’: rijgeschikt, maar volgens keuring niet ‘Vals negatief’: niet rijgeschikt, maar volgens keuring wel Bestuurders jonger dan leeftijdscriterium die niet meer rijgeschikt zijn
Slechts beperkt aantal mensen niet meer rijgeschikt volgens keuring (in Nl: 1,5%) Leeftijd zegt weinig over rijvaardigheid: Oudere bestuurders zijn een heterogene groep
GETRAPT SYSTEEM VAN EVALUATIE
Complexiteit, kostprijs
Rijtest Klinische testbatterij + rijvaardigheid Beknopte klinische testbatterij Checklist
CARA
Centrum rijvaardigheid
Huisarts
Individu, mantelzorger
METEN VAN RIJVAARDIGHEID Checklist (senior-test.be) Eerste indicatie van mogelijke problemen met rijvaardigheid en hoofdzakelijk sensibiliserend Pijlt naar rijgedrag & -gewoontes, moeilijkheden bij bepaalde verkeerssituaties, medische aspecten, verkeersongevallen en -overtredingen Risico score: OK, Let op, Stop
METEN VAN RIJVAARDIGHEID Klinische test batterij Functionele vaardigheden: Cognitieve vaardigheden, vb. verschillende vormen van aandacht en geheugen Motorische vaardigheden, vb. kracht en balans Visuele vaardigheden, vb. scherpte, perifeer zicht en contrastgevoeligheid
Maar: heden geen beperkte set die rijvaardigheid voldoende goed voorspelt
METEN VAN RIJVAARDIGHEID Wegsituaties die problematisch zijn voor oudere bestuurders:
Links afslaan op een kruispunt Voorrang verlenen Invoegen in het verkeer Reactie op verkeerstekens en onverwachte gebeurtenissen
METEN VAN RIJVAARDIGHEID In de rijsimulator: Veilige en gecontroleerde omgeving Afleiding Weersomstandigheden Gevaarlijke situaties
Objectieve meting Beoordeling op specifiek niveau
METEN VAN RIJVAARDIGHEID Op de weg: Centrum voor Rijgeschiktheid en voertuigAanpassing (CARA) Beoordeling o.b.v. Test Ride for Investigating Practical fitness-to-drive (TRIP) score: Laterale positie, volgafstand, snelheid, kijkgedrag & communicatie, reactie op verkeerstekens, voertuigbeheersing, defensief rijgedrag
METEN VAN RIJVAARDIGHEID Op de weg Voordelen: ‘gouden standaard’ voor rijevaluatie
Nadelen: Prestatie mogelijk afhankelijk van allerlei niet controleerbare factoren Weersomstandigheden Tijdstip van de dag Gereden traject Evaluator …
2010-2011: EERSTE SAMENWERKING JESSA - IMOB
DOELSTELLING Kunnen demografische variabelen (leeftijd en rijervaring) rijvaardigheid van gezonde oudere bestuurders voorspellen? Kunnen functionele vaardigheden (cognitie, visus en motoriek) rijvaardigheid van gezonde oudere bestuurders voorspellen?
METHODE Klinische testen
Rijvaardigheidstest
@ Jessa ziekenhuis
@ Instituut voor mobiliteit (IMOB)
(N=77)
(N=55)
Geriater, neuropsycholoog, ergotherapeut
Rijsimulator
Wie?
Wie?
Bestuurders vanaf 70 jaar Geen beroerte in afgelopen 6 maanden
KLINISCHE TESTEN: WAT METEN WIJ? Cognitieve vaardigheden: Mentale status Aandacht Geheugen Visuele vaardigheden: Scherpte Motorische vaardigheden: Balans
RIJVAARDIGHEIDSTEST: HOE GAAT DAT? Situaties waar oudere bestuurders moeite mee hebben: Linksaf op een kruispunt Voorrang verleen situaties Reageren op onverwachte gebeurtenissen
RIJVAARDIGHEIDSTEST: WAT METEN WIJ? Snelheid
Slingergedrag Volgafstand Ongevallen Hiaatacceptatie bij linksaf slaan Reactie op borden en onverwachte gebeurtenissen
CONCLUSIES Leeftijd geen voorspeller Verschillende rijmaten hangen samen met verschillende functionele vaardigheden (bijv. reactie op onverwachte gebeurtenissen – aandacht) Belangrijk om meerdere functionele vaardigheden in kaart te brengen Zowel demografische variabelen als functionele vaardigheden voorspellen slechts in beperkte mate rijvaardigheid van oudere bestuurders
CONCLUSIES Demografische variabelen: 3-15%
Functionele vaardigheden: +7-36%
2014-2017: VERVOLG SAMENWERKING JESSA IMOB PROEFTUINPROJECT CAREVILLE Gefinancierd door IWT Projectpartners: Jessa, Enter VZW en IMOB Doelgroep: ouderen met geheugenprobleem Doelstellingen: Valideren van instrumenten voor evaluatie van rijvaardigheid Trainen van rijvaardigheid Begeleiden van ouderen naar alternatieve vervoerswijzen wanneer autorijden niet meer mogelijk is Onderzoeken of deze activiteiten kunnen ingepast worden in een centrum
DOELSTELLING
Welke functionele vaardigheden (cognitie, visus en motoriek) zijn goede voorspellers van de rijvaardigheid van ouderen met geheugenproblemen? Hoe voorspellen functionele vaardigheden en rijsimulatorprestaties de rijvaardigheid op de weg?
METHODE
Mentale status Geheugen Aandacht Visus Motoriek
Rijsimulator
Op de weg
Wie ? Oudere bestuurders (>70jaar) met geheugenproblemen Uit de regio Genk/Hasselt Geen beroerte in afgelopen 6 maanden 136 Personen hebben deelgenomen!
VOORLOPIGE RESULTATEN Klinische testen: 136 deelnemers 104 mannen, 32 vrouwen Gemiddeld 79 jaar oud Gemiddeld 55 jaar rijervaring Rijsimulator: 31 % van de deelnemers scoort onvoldoende op snelheid in 50 km zones 29% anticipeert onvoldoende op borden/gebeurtenissen 27% scoort onvoldoende op kijkgedrag Rit op de weg: 98 deelnemers (tot nu toe) 26 % van de deelnemers scoort onvoldoende op kijkgedrag 20 % van de deelnemers scoort onvoldoende op snelheid in 90 km zones
VERVOLGSTAP: TRAINING Op maat van individu Indirect via functionele vaardigheden Direct via rijvaardigheid
Oprichten van het centrum: “Samen Veilig Mobiel” Onderzoek van rijgeschiktheid aangevuld met aandachtstesten reactie snelheid in combinatie met rijvaardigheidsonderzoek in de rijsimulator Laagdrempelig centrum voor advies - eerste lijn : huisarts - patiënten - bekommerde ouderen - bekommerde familie (hulp in bespreekbaar maken) Advies houdt geen uitspraak in i.v.m. rijbevoegdheid.
“Samen Veilig Mobiel”
3 mogelijke adviezen: 1. aanmoediging om zo verder te rijden en rijvaardigheid te onderhouden 2. knelpunten of verbeterpunten: - aanbieden van training - langer behoud van veilige mobiliteit 3. belangrijke problemen met rijgeschiktheid en/of rijvaardigheid
“Samen veilig Mobiel” bij advies tot rijstop : - evt. verwijzing naar CARA - getrapte verwijzing naar CARA - op zoek gaan naar vervoersalternatieven Vzw Enter “behoud van veilige mobiliteit”
Samen Veilig Mobiel advies, begeleiding en training
011/33.88.66
011/33.88.66 infosessies voor organisaties op aanvraag
Vragen over je rijvaardigheid ?
Ongerust over de rijveiligheid van je ouders?
Vrijblijvend professioneel advies begeleiding training
Rijvaardigheidstest Test je rijvaardigheid onder begeleiding van een deskundig team.
Vrijblijvende rijvaardigheidstraining Verbeter je vaardigheden via een wetenschappelijk onderbouwde training in een veilige omgeving.
Vrijblijvend advies & begeleiding Samen op zoek naar de gepaste antwoorden voor behoud van mobiliteit.
Samen Veilig Mobiel met een deskundig team van medische – en mobiliteitsexperts
Contact: 011/33.88.66
Startdatum : begin april 2015
“Samen Veilig Mobiel”
Samen Veilig Mobiel advies, begeleiding en training
011/33.88.66
