Veilig werken langs een gevel: Werken in de infratechniek. Overwegingen bij het creëren van een veilige werkplek

Veilig werken langs een gevel: Werken in de infratechniek Overwegingen bij het creëren van een veilige werkplek

uneto-vni is de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel

Veilig werken langs een gevel: Werken in de infratechniek Overwegingen bij het creëren van een veilige werkplek

Zoetermeer, oktober 2006

2

Woord vooraf

Infratechniekbedrijven zijn betrokken bij werken op hoogte en langs gevels. Daarbij is aandacht voor de veiligheid vanzelfsprekend. De Vakgroep Infratechniek heeft daarvoor hulpmiddelen ontwikkeld: · Veilig werken langs een gevel: Werken in de infratechniek · Veilig werken op hoogte: Werken in de infratechniek

Voor u ligt nu ‘Veilig werken langs een gevel: Werken in de infratechniek’. Deze werkinstructie is bestemd voor werkvoorbereiders en bedoeld om een verantwoorde keuze voor permanente, collectieve of persoonlijke beschermingsmiddelen te maken. Als bijlage is een Project Risico Inventarisatie en -Evaluatieblad ‘Checklist valgevaar in de infratechniek; Werkzaamheden aan gevels’ toegevoegd. Met behulp van de formulieren kan de monteur ter plaatse de keuze van het beschermingsmiddel nog eens controleren. U kunt deze formulieren à € 15,00 (exclusief 6% BTW en verzendkosten) bestellen via de webshop van uneto-vni, artikelcode 47535.

De totstandkoming van deze hulpmiddelen is te danken aan een actieve werkgroep, bestaande uit Johan Vink, (Sr. Specialist KAM, VolkerWessels Telecom), Ben van Vuuren (Hoofd KAM van BAM Infratechniek Midden-West B.V.), Mari Garcia (Juriste, beleidsmedewerker Sociaal Juridische Zaken uneto-vni), Hans van Diest (Senior arbo-adviseur Achmea Arbo) en Peter Helmink (manager Vakgroep Infratechniek).

André Boumans, Voorzitter Vakgroep Infratechniek

3

Inhoudsopgave 1

Inleiding

6

2

Veilig werken langs gevels

8

2.1

Werkzaamheden langs gevels tot 2,5 meter stahoogte

9

2.2

Werkzaamheden langs gevels tot 10 meter stahoogte

9

2.3

Werkzaamheden langs gevels boven 10 meter stahoogte

9

3

Keuze beschermingsmiddel

10

3.1

Beoordeling keuze beschermingsmiddel

10

3.1.1

Operationele- / veiligheidstechnische beperkingen

10

3.1.2

Economische beperkingen

10

3.2

Beoordeling inzetbaarheid beschermingsmiddel

11

3.2.1

Inzetbaarheid kooiladder

11

3.2.2

Inzetbaarheid vaste werkbak (glazenwasserbak)

12

3.2.3

Inzetbaarheid permanente ladder met valbescherming

12

3.2.4

Inzetbaarheid ladder

12

3.2.5

Inzetbaarheid (rol)steiger

12

3.2.6

Inzetbaarheid hoogwerker

12

3.2.7

Inzetbaarheid kraan + werkbak

12

3.2.8 Inzetbaarheid stijg-/daalsysteem

13

Bijlagen: 1

Relevante weten regelgeving.

2

Project RI&E - Checklist valgevaar in de Infratechniek ‘Werken aan gevels’.

3

Stoplichtmodel Ladders.

5

1 Inleiding

Infrabedrijven werken op en rond gevels van gebouwen

nieuwbouwprojecten niet voorzien in adequate voor-

en objecten, bijvoorbeeld bij nieuwbouwprojecten,

zieningen om de werkzaamheden op een veilige manier

maar ook tijdens onderhoudswerkzaamheden. Ook wer-

te kunnen verrichten.

ken bedrijven uit de branche aan masten, wegportalen en (weg)verlichtingsconstructies. Helaas komt het voor

Permanente beschermingsmiddelen bieden vaak meer

dat collega’s daarbij ongelukkig ten val komen, letsel

garanties op veiliger werken langs gevels. Infrabedrijven

oplopen of nog erger. Daarom is het van groot belang

wordt geadviseerd vooraf met opdrachtgevers te over-

dat er meer aandacht komt voor veilig werken langs

leggen over de mogelijkheden van het aanbrengen van

gevels.

dit soort beschermingsmiddelen, zeker als u vaker bij dezelfde opdrachtgever terugkomt, bijvoorbeeld voor

Betrokkenen kunnen vooraf veel doen om problemen te

onderhoudswerk. Als blijkt dat er voor collega’s geen

voorkomen als er langs gevels, masten of andere con-

veiligheidsvoorzieningen aangebracht zijn, moet het

structies wordt gewerkt. De arboregels bieden diverse

gebruik van alternatieve beschermingsmiddelen wor-

handreikingen waarbij in eerste instantie wordt uitge-

den overwogen. Afhankelijk van de werkzaamheden en

gaan van risico’s aanpakken bij de bron. Voor werken

omgevingsfactoren (ligging, hoogte van het gebouw),

langs een gevel betekent dit dat er bij nieuwbouw vanaf

kunnen bijvoorbeeld (rol)steigers, hoogwerkers of werk-

het ontwerp meer rekening moet worden gehouden met

bakken aan kranen worden ingezet.

de bouw-, gebruiks- én onderhoudsfase. In al die fases moet meer aandacht geschonken worden aan oplossingen en voorzieningen die bijdragen aan een veilige gevelwerkplek. Denk bijvoorbeeld aan het monteren van vaste werkbaksystemen en balkons en bordessen op gebouwen. Helaas is de praktijk zo dat nog steeds

6

Om te komen tot een verantwoorde keuze voor permanente, collectieve of persoonlijke beschermingsmiddelen, heeft uneto-vni ‘Werken langs gevels voor infratechniekbedrijven’ ontwikkeld. Deze werkinstructie is bestemd voor werkvoorbereiders en projectleiders om verantwoorde keuzes te kunnen maken voor een veilige werkplek. Hij kan worden gebruikt als praktisch afwegingsmodel én als ‘checklist’ voor een Risico Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E). Nog belangrijker is dat deze werkinstructie werkvoorbereiders helpt met hun keuze voor in te zetten beschermingsmiddelen. Ter plaatse kunnen monteurs en andere betrokkenen met het bijbehorende Project Risico Inventarisatie en -Evaluatieblad de situatie nog eens controleren om te zien of er echt veilig gewerkt kan worden met de gekozen beschermingsmiddelen.

7

2 Veilig werken langs gevels

Bij de keuze voor beschermingsmiddelen die veilig werken langs gevels moeten garanderen, spelen diverse afwegingen een rol. Om een verantwoorde afweging te maken,

2.1 Werkzaamheden langs gevels tot 2,5 meter stahoogte

kunt u schema 1 en vervolgens schema 2 doorlopen (zie

8

pagina 12 en pagina 13. In hoofdstuk 3 worden de onder-

Werkzaamheden langs gevels tot 2,5 meter stahoogte

delen van deze schema’s nader besproken. Er is een inde-

worden veelal uitgevoerd zonder beschermingsmidde-

ling gemaakt in drie categorieën:

len of met behulp van een ladder/trap.

2.2 Werkzaamheden langs gevels tot 10 meter stahoogte

2.3 Werkzaamheden langs gevels boven 10 meter stahoogte

Werkzaamheden langs gevels tot 10 meter stahoogte

Werkzaamheden langs gevels op een stahoogte van 10

worden door de korte looptijd van het project vaak uit-

meter of meer kunnen niet uitgevoerd worden zonder

gevoerd met behulp van een ladder of (rol)steiger. Let

gebruik te maken van speciale beschermingsmiddelen

er op dat bij een stahoogte van meer dan 7,5 meter, het

die hiervoor zijn ontwikkeld, zoals de glazenwasserbak,

gebruik van ladders wordt afgeraden. Slechts bij hoge

een permanente ladder, een hoogwerker, een vaste

uitzondering wordt hiervan afgeweken door middel van

steiger, de kraan + werkbak en een stijg-/daalsysteem.

een Project Risico Inventarisatie en -Evaluatie. Om een verantwoorde inzet van ladders mogelijk te maken, kunt u via de ledensite van uneto-vni het stoplichtmodel Ladders downloaden (http://leden.uneto-vni.nl/vraagbaak/L/Ladders/werken op hoogte stoplichtmodel.

9

3 Keuze beschermingsmiddel

Bij het werken op hoogte is het nodig dat de operatio-

3.1.1

Operationele- / veiligheidstechnische beperkingen

neel leidinggevende voor aanvang van de werkzaamheden nagaat welk beschermingsmiddel moet worden

• Opstelmogelijkheden van beschermingsmiddelen;

ingezet om een zo veilig mogelijke werkplek te realise-

• Beoordeling van de werkplek, bijvoorbeeld bereik-

ren. Hierbij wordt nagegaan of bij de diverse taken de veiligheid en gezondheid van de werknemers niet in gevaar kunnen komen.

3.1 Beoordeling keuze beschermingsmiddel

baarheid van de werkplek; • Beperkingen voor de uitvoering van risicovolle werkzaamheden.

3.1.2

Economische beperkingen

• Vervoer- en opstelkosten; • Tijdsduur van het project.

De keuze van het beschermingsmiddel wordt vooral

10

bepaald op grond van de aard en omvang van de werk-

De keuze van de beschermingsmiddelen wordt over

zaamheden. De werkzaamheden moeten simpelweg

het algemeen primair op veiligheidskundige overwe-

veilig en gezond kunnen worden uitgevoerd. Daarbij

gingen gebaseerd. Eventuele economische afwegingen

hanteert onze wetgever het ‘redelijkerwijs principe’. Dit

moeten met terughoudendheid worden meegenomen.

uitgangspunt vraagt van betrokkenen vooraf een seri-

Met behulp van schema 1: ‘Beoordeling keuze bescher-

euze inschatting van eventuele operationele en veilig-

mingsmiddel bij het werken langs gevels’ kunnen werk-

heidstechnische beperkingen en van de economische

voorbereiders een afweging maken voor gebruik van

beperkingen.

een specifiek beschermingsmiddel.

3.2 Beoordeling inzetbaarheid beschermingsmiddel

mogelijk is (groen). Ook geeft het schema aan wanneer beschermingsmiddelen beter niet kunnen worden ingezet (oranje) of slechts na een uitgebreide Project RI&E

Om veilig langs gevels, masten, bordessen of andere

(rood). De volgende vervolgschema’s zijn aanwezig:

constructies te kunnen werken, moeten permanente, collectieve of persoonlijke beschermingsmiddelen

3.2.1

Inzetbaarheid kooiladder

worden ingezet. Het verdient de voorkeur vooraf met

Een beschermingsmiddel dat veel wordt gebruikt voor

de opdrachtgever te overleggen over de aanleg van

werken langs gevels is de kooiladder. Dit systeem is,

permanente beschermingsmiddelen. Deze permanente

mits voldaan wordt aan de wettelijke eisen, een veilige

voorzieningen worden hieronder in paragraaf 3.2.1 tot

methode voor het werken langs gevels. Om een verant-

en met paragraaf 3.2.3 beschreven. Als inzet van per-

woorde keuze te maken voor de inzet van dit bescher-

manente beschermingsmiddelen – om wat voor reden

mingsmiddel, kunt u Schema 2A ‘Beoordeling keuze

dan ook – niet mogelijk is, moet overwogen worden om

beschermingsmiddel: Kooiladder’ doorlopen (pagina

tijdelijke beschermingsvoorzieningen aan te brengen.

13).

Deze worden hieronder beschreven in paragraaf 3.2.4

Als er geen Kooiladder aanwezig is of als deze niet

tot en met 3.2.8.

aan de eisen voldoet, moet worden gekozen voor een andere beschermingsmiddel. Hiervoor komen achter-

Als op grond van schema 1 is bepaald welk bescher-

eenvolgens in aanmerking: de glazenwasserbak, een

mingsmiddel wordt ingezet, kunnen monteurs en ande-

permanente ladder, een hoogwerker, de kraan + werk-

re werknemers ter plaatse met schema 2 beoordelen of

bak en een stijg-/daalsysteem.

het aangegeven middel inderdaad kan worden gebruikt. De schema’s zijn zo ingericht dat direct kan worden afgelezen of de inzet van een beschermingsmiddel

11

3.2.2 Inzetbaarheid vaste werkbak (glazenwasserbak)

heid is om ze in te zetten als de werkplek onvoldoende

De vaste werkbak, beter bekend als de glazenwas-

groot is, bijvoorbeeld in gangen, reeds ingerichte

serbak, wordt vaak permanent gemonteerd op gebou-

gebouwdelen, technische ruimtes, schachten en/of

wen. Dit beschermingsmiddel is, mits voldaan wordt

tussen appendages in de fabrieken in verschillende

aan de wettelijke eisen, een veilige methode voor het

industrieën.

werken langs gevels. Om een verantwoorde keuze te

Om een verantwoorde keuze te maken voor de inzet van

maken voor de inzet van dit beschermingsmiddel kunt

dit beschermingsmiddel, kunt u het ‘Stoplichtmodel

u Schema 2B ‘Beoordeling keuze beschermingsmid-

ladders’ doorlopen (zie bijlage).

del: Glazenwasserbak’ doorlopen (p.13). Controleer ter plaatse of het geheel goed onderhouden en recent is

3.2.5

Inzetbaarheid (rol)steiger

gekeurd.

Een ander veelgebruikt beschermingsmiddel is de

Indien een vaste werkbak ontbreekt of niet voldoet

(rol)steiger. Dit systeem is, mits voldaan wordt aan de

aan de eisen, moet worden gekozen voor een ander

wettelijke eisen, een veilige methode voor het werken

beschermingsmiddel. Hiervoor kunt u achtereenvolgens

langs gevels. Om een verantwoorde keuze te maken

kiezen uit: de permanente ladder, een hoogwerker, de

voor de inzet van dit beschermingsmiddel kunt u

kraan + werkbak en een stijg-/daalsysteem.

Schema 2D ‘Beoordeling keuze beschermingsmiddel: (Rol)steiger’ doorlopen (p.14).

3.2.3

Inzetbaarheid permanente ladder met

Als een dergelijke steiger niet aanwezig is of niet vol-

valbescherming

doet aan de eisen, moet worden gekozen voor een

Een ander beschikbaar permanent beschermingsmid-

andere beschermingsmiddel. In aanmerking komen

del is de permanente ladder met valbescherming. Dit

achtereenvolgens: kooiladder, glazenwassersbak, per-

systeem is, mits voldaan wordt aan de wettelijke eisen,

manente ladder, de hoogwerker, de kraan + werkbak en

een veilige methode voor het werken langs gevels. Om

een stijg-/daalsysteem.

een verantwoorde keuze te maken voor de inzet van dit beschermingsmiddel kunt u Schema 2C ‘Beoordeling

3.2.6 Inzetbaarheid hoogwerker

keuze beschermingsmiddel: Permanente ladder’ door-

De hoogwerker is, mits voldaan wordt aan de wet-

lopen (p.14).

telijke eisen, een veilige methode voor het werken

Indien een ladder met valbescherming er niet is

langs gevels op grotere hoogte. Om een verantwoorde

of als hij niet voldoet aan de eisen, moet worden

keuze te maken voor dit beschermingsmiddel kunt u

gekozen voor een andere beschermingsmiddel.

Schema 2E ‘Beoordeling keuze beschermingsmiddel:

Achtereenvolgens komen hiervoor in aanmerking: de

Hoogwerker’ doorlopen (p.15).

hoogwerker, de kraan + werkbak en een stijg-/daalsy-

Als een hoogwerker niet ingezet kan worden, bijvoor-

steem.

beeld door slechte bereikbaarheid of opstelmogelijkheden, moet gekozen worden voor een andere bescher-

3.2.4 Inzetbaarheid ladder

mingsmiddel. Hiervoor komen achtereenvolgens in

Ladders en trappen worden gebruikt om een hoger gele-

aanmerking: de kraan + werkbak en een stijg-/daalsy-

gen niveau te bereiken. In een aantal gevallen worden

steem.

ze ook gebruikt als hulpmiddel voor het uitvoeren van

12

gevelwerkzaamheden. In de installatietechniek worden

3.2.7

Inzetbaarheid kraan + werkbak

ze vaak gebruikt tijdens projecten met een korte loop-

Mits voldaan wordt aan de wettelijke eisen kan door

tijd. Ook worden ladders en trappen vaak ingezet als de

de inzet van een kraan + werkbak een veilige werkplek

plaats waar installatiewerkzaamheden moeten worden

worden gerealiseerd bij het werken langs gevels op gro-

uitgevoerd, moeilijk bereikbaar is. Een andere mogelijk-

tere hoogte. Om een verantwoorde keuze te maken voor

de inzet van dit beschermingsmiddel kunt u Schema 2F ‘Beoordeling keuze beschermingsmiddel: Kraan + werkbak’ doorlopen (p.15). Als een kraan en werkbak niet ingezet kunnen worden (met name bereikbaarheid werkplek en opstelmogelijkheden zijn hierbij van essentieel belang), moet gekozen worden voor een andere beschermingsmiddel. In aanmerking komt een speciaal stijg- en daalsysteem.

3.2.8 Inzetbaarheid stijg-/daalsysteem Door de inzet van stijg-/daalsysteem kan, mits voldaan wordt aan de wettelijke eisen, eveneens een veilige werkplek bij het werken langs gevels bij grotere hoogte worden gerealiseerd. Met name voor relatief kortstondige werkzaamheden. Om een verantwoorde keuze te maken voor de inzet van dit beschermingsmiddel kunt u Schema 2G ‘Beoordeling keuze beschermingsmiddel: Stijg-/daalsysteem’ doorlopen (p.16). Als een stijg- en daalsysteem niet ingezet kan worden (bijvoorbeeld door slechte bereikbaarheid van de werkplek of onvoldoende bevestigingsmogelijkheden), moet gekozen worden voor een andere beschermingsmiddel. Het laatste alternatief dat in aanmerking komt, is een daalsysteem. Denk eraan dat voordat een daalsysteem toegepast mag worden, altijd een Project Risico Inventarisatie moet worden opgesteld.

13

SCHEMA 1. Beoordeling keuze beschermingsmiddel bij het werken langs gevels

Veilig werken langs gevels staat of valt met een goede keuze voor het meest geschikte beschermingsmiddel in de gegeven omstandigheden. Om als werkvoorbereider die goede keuze te kunnen maken, dient u de stappen in het onderstaande schema te doolopen. Denk voordat u dit schema invult aan het volgende:

• Check altijd eerst of er sprake is van reeds aanwe��

zige (permanente) beschermingsmiddelen, zoals

��

een kooiladder, glazenwassersbak of een permanente ladder met valbescherming;

��

��

��

• Indien er geen permanente beschermingsmiddelen aanwezig zijn, overleg dan met de opdrachtgever over mogelijkheden om ze alsnog aan te

��

brengen. ��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

14

SCHEMA 2A. Beoordeling keuze beschermingsmiddel: Kooiladder

Als uit schema 1 blijkt dat een kooiladder het beste beschermingsmiddel is voor het uitvoeren van uw gevelwerkzaamheden, dient u te beoordelen of dit middel inderdaad toegepast kan worden. Dat kunt u doen door het volgende schema te doorlopen:

* De te overbruggen hoogte? Bij nieuwe lad-

��

ders hoort om de 7,5 meter een rustbordes te zijn;

* Hoeveelheid mee te nemen materialen én

��

��

*

boven komen.

��

��

de wijze waarop de materialen veilig naar

��

��

��

SCHEMA 2B. Beoordeling keuze beschermingsmiddel: Glazenwasserbak

Als uit schema 1 blijkt dat een glazenwasserbak voor uw project het beste beschermingsmiddel is, dient vooraf het volgende afwegingsmodel te worden doorlopen om te beoordelen of het inderdaad kan worden toegepast:

* Gekwalificeerd personeel aanwezig? Men

��

dient getraind te zijn;

* Gebruik veiligheidsgordel; * Hoeveelheid mee te nemen materialen en

��

��

*

* Weersomstandigheden spelen grote rol.

��

��

de capaciteit van de bak;

��

��

��

��

15

SCHEMA 2C. Beoordeling keuze beschermingsmiddel: Permanente ladder met valbescherming

Om te beoordelen of een permanente ladder met valbescherming – boven andere beschermingsmiddelen – de beste garantie biedt op een veilige werkplek langs een gevel, dient u het onderstaande afwegingsmodel te doorlopen:

* De te overbruggen hoogte? Nieuwe lad-

��

ders horen om de 7,5 meter een rustbordes te hebben;

* Hoeveelheid mee te nemen materialen en

��

*

��

de wijze waarop de materialen veilig naar boven komen;

��

* Gekwalificeerd personeel, men dient ��

getraind te zijn;

��

* Gebruik veiligheidsgordel.

��

��

SCHEMA 2D. Beoordeling keuze beschermingsmiddel: (Rol)steiger

Om te beoordelen of een (rol) steiger – boven andere beschermingsmiddelen – de beste garantie biedt op een veilige werkplek langs een gevel, dient u met de volgende afwegingen rekening te houden:

* Voldoende stevige en vlakke onder-

��

grond?;

��

��

��

* Zijn er mogelijkheden om deze te verstevigen of vlak te maken;

* De te bereiken hoogte (eventueel scho-

ren/bevestigen aan constructie/gebouw);

��

* Gekwalificeerd personeel, men dient

��

getraind te zijn;

*

��

* Hoeveelheid mee te nemen materialen en de wijze waarop de materialen veilig naar

��

boven komen; ��

* Weersomstandigheden spelen rol.

��

��

��

16

��

SCHEMA 2E. Beoordeling keuze beschermingsmiddel: Hoogwerker

Om te beoordelen of een hoogwerker – boven andere beschermingsmiddelen – de beste garantie biedt op veilig werken langs een gevel, dient u de onderstaande afweging te maken:

* De te bereiken hoogte (max. 65 meter)?; * Voldoende stevige en vlakke onder-

��

grond?;

��

��

��

* Zijn er mogelijkheden om deze te verstevigen of vlak te maken?;


��

getraind te zijn;

��

��

*

* Gebruik veiligheidsgordel; * Hoeveelheid mee te nemen materialen en de capaciteit van de bak;

��

��

* Verkeersituatie en afzetmogelijkheden; * Weersomstandigheden spelen grote rol.

��

��

��

SCHEMA 2F. Beoordeling keuze beschermingsmiddel: Kraan + werkbak

Om te beoordelen of een kraan met werkbak een veilige werkplek biedt bij het uitvoeren van uw klussen langs gevels, dienen de volgende overwegingen te worden gemaakt:

* De te bereiken hoogte / de te overbrug-

��

gen afstand in horizontale lijn;

��

��

��

* Voldoende stevige en vlakke ondergrond? Zijn er mogelijkheden deze te verstevigen of vlak te maken;


��

getraind te zijn;

��

��

*

de capaciteit van de bak;

��

��

* Gebruik veiligheidsgordel; * Hoeveelheid mee te nemen materialen en * Verkeersituatie en afzetmogelijkheden; * Communicatiemogelijkheden met de

��

kraan machinist (portofoon);


��

��

��

17

SCHEMA 2G. Beoordeling keuze beschermingsmiddel: Stijg-/daalsysteem

Om te beoordelen of met een stijg-/daalsysteem een veilige werkplek valt te creëren, dienen de volgende overwegingen te worden gemaakt:

* Het hoogteverschil; * Gekwalificeerd personeel, men dient

��

getraind te zijn;

��

��

��

* Gebruik veiligheidsgordel; * Hoeveelheid mee te nemen materialen (de beperkte capaciteit);

��


��

��

*

��

��

��

��

��

��

Ervaringen delen

Het aantal specifieke beveiligingsmethodes breidt zich

Met het document ‘Veilig werken langs een gevel:

intussen verder uit. uneto-vni blijft blijft de mogelijk-

Werken in de infratechniek’ van uneto-vni vinden infra-

heden, voor- en nadelen verder onderzoeken voor onze

bedrijven een handige werkinstructie om verantwoord

bedrijven. Als brancheorganisatie blijven we ons tevens

te kiezen voor permanente, collectieve of persoonlijke

inzetten om meer aandacht te krijgen voor veiligheid

beschermingsmiddelen bij uiteenlopende gevelwerk-

bij gevelwerkzaamheden. Daar kunnen we uw hulp en

zaamheden. Werkvoorbereiders kunnen het stuk gebrui-

ervaring goed bij gebruiken. Neem gerust contact op

ken als ‘checklist’ voor een Project Risico Inventarisatie

met uneto-vni om ervaringen en kennis te delen of

en -Evaluatie (RI&E). Dit komt omdat de werkinstructie

meer informatie aan te vragen over veilig werken langs

duidelijk maakt welke afwegingen een belangrijke rol

gevels.

spelen bij het maken van een verantwoorde keuze. Ter plaatse kan de keuze van de werkvoorbereider(s) door de monteurs nog eens worden gecontroleerd.

18

Bijlage 1: weten regelgeving

Arbeidsomstandighedenbesluit

Daarbij hebben maatregelen gericht op collectieve bescherming de voorrang boven maatregelen gericht op individuele bescherming.

Art. 3.16 Voorkomen valgevaar

Art. 7.18

1 Bij het verrichten van arbeid waarbij valgevaar

Hijs- en hefwerktuigen

bestaat is zo mogelijk een veilige steiger, stelling,

1 Een hijs- of hefwerktuig is op of nabij de bedienings-

bordes of werkvloer aangebracht of is het gevaar

plaats voorzien van een goed leesbare aanduiding,

tegengegaan door het aanbrengen van doelmatige

die voor elke gebruikelijke configuratie van dat werk-

hekwerken, leuningen of andere dergelijke voorzie-

tuig de toegelaten bedrijfslast vermeldt.

ningen. 2 Het eerste lid is niet van toepassing op arbeid, die

2 Een hijs- of hefwerktuig wordt, behalve ten behoeve van beproeving, niet zwaarder belast dan de toegela-

op veilige wijze op een ladder, trap of dergelijke kan

ten bedrijfslast of bedrijfslasten noch zwaarder dan

worden verricht.

een veilig gebruik toelaat.

3 Indien de in het eerste lid genoemde voorzieningen

3 Hijs- en hefwerktuigen worden bediend door perso-

niet of slechts ten dele kunnen worden aangebracht

nen die daartoe een specifieke deskundigheid bezit-

of indien het aanbrengen of wegnemen daarvan gro-

ten.

tere gevaren meebrengt dan de arbeid ter beveiliging

4 Een hijs- of hefwerktuig dat niet is bestemd of inge-

waarvan zij zouden moeten dienen, zijn ter voorko-

richt voor het hijsen of heffen van personen en waar-

ming van het gevaar voldoende sterke en voldoende

bij de kans aanwezig is op foutief gebruik, wordt

grote vangnetten op doelmatige plaatsen en wijze

voorzien van een goed leesbare waarschuwing tegen

aangebracht of worden doelmatige veiligheidsgor-

personenvervoer.

dels met vanglijnen van voldoende sterkte gebruikt

5 Hijs- en hefwerktuigen worden zodanig opgesteld

dan wel worden andere technische middelen toege-

dat het gevaar wordt beperkt dat de lasten de werk-

past, die ten minste een zelfde mate van beveiliging

nemers raken, dan wel ongewild op gevaarlijke wijze

van de in het eerste lid bedoelde arbeid geven.

uit hun baan of in een vrije val raken of losraken.

6 Doeltreffende maatregelen worden genomen om ervoor te zorgen dat werknemers zich niet ophouden

Art. 7.22

onder hangende lasten.

Vervoer van personen in werkbakken

7 Hangende lasten worden niet verplaatst boven niet

1 Met een hijs- of hefwerktuig dat uitsluitend is

beschermde werkplekken waar zich in de regel werk-

bestemd en ingericht voor het vervoer van goederen,

nemers bevinden.

mogen in de plaats van of te zamen met goederen

8 Indien bij toepassing van de leden zes en zeven het goede verloop van de werkzaamheden niet kan

geen personen worden vervoerd. 2 Het eerste lid is niet van toepassing op het vervoer

worden gegarandeerd, worden passende procedures

van personen met behulp van een werkbak ten

vastgesteld en toegepast om de veiligheid van de

behoeve van het vanuit die werkbak verrichten van

betrokken werknemers te waarborgen.

incidentele werkzaamheden van korte duur op plaatsen die moeilijk bereikbaar zijn, indien toepassing

Art. 7.18b

van andere, meer geëigende middelen om die plaat-

Hijs- en hefwerktuigen voor personen

sen te bereiken, grotere gevaren zou meebrengen

1 In aanvulling op de artikelen 7.18 en 7.18a zijn hijs-

dan het vervoer van personen met een werkbak als

en hefwerktuigen die zijn bestemd en ingericht voor

vorenbedoeld, of de toepassing van zodanige mid-

het hijsen of heffen van personen, met zodanige

delen redelijkerwijs niet kan worden gevergd.

voorzieningen uitgerust dat zoveel mogelijk wordt

3 In geval van toepassing van het tweede lid, gelden

voorkomen dat:

de volgende voorschriften:

a. het hijs- of hefplatform voor personen naar bene-

a de werkbak, bedoeld in het tweede lid, is zodanig

den valt,

vervaardigd, ingericht, toegerust, bevestigd, ver-

b. personen van dit platform vallen,

keert in een zodanige staat van onderhoud en wordt

c. een persoon die van het hijs- of hefwerktuig

op een zodanige wijze gebruikt, dat gevaar voor de

gebruik maakt wordt verpletterd, beklemd raakt

veiligheid en de gezondheid van de werknemers

of wordt aangestoten, in het bijzonder als gevolg

zoveel mogelijk wordt voorkomen of beperkt;

van een onopzettelijk contact met een voorwerp.

b het hijs- of hefwerktuig is voldoende toegerust

2 Een hijs- of hefwerktuig als bedoeld in het eerste lid, heeft voorts een zodanige voorziening, dat bij een mankement aan het werktuig de veiligheid van personen die zich op het hijs- of hefplatform voor personen bevinden, zoveel mogelijk is gewaarborgd en dat hun bevrijding mogelijk is. 3 Indien het gevaar, bedoeld in het eerste lid, onder a, om redenen in verband met de terreinomstandigheden en het hoogteverschil niet met behulp van een veiligheidsvoorziening kan worden vermeden, is in de ophanging van het hijs- of hefplatform een geschikte kabel, ketting of een andere voorziening met een verhoogde veiligheidscoëfficiënt toegepast. 4 In het geval, bedoeld in het derde lid, wordt de goede staat van de in de ophanging toegepaste kabel, ketting of andere voorziening elke werkdag gecontroleerd.

om in combinatie met een werkbak te worden gebruikt; c de bedieningsplaats van het hijs- of hefwerktuig is permanent bemand; d de werknemers die worden gehesen of geheven beschikken over een doeltreffend communicatiemiddel, en e doeltreffende voorzieningen zijn getroffen om de werknemers bij gevaar te kunnen evacueren.

enkele lijn worden toegestaan mits passende maat-

Artikel 7.23c

regelen zijn genomen om de veiligheid te waarbor-

Specifieke bepalingen betreffende het gebruik van

gen.

toegangs- en positioneringstechnieken met lijnen 1. Bij het gebruik van toegangs- en positioneringstech-

Art. 7.33

nieken met lijnen als bedoeld in artikel 7.23, derde

Ladders en trappen

lid, wordt aan de volgende voorwaarden voldaan:

1 Ladders en trappen zijn voldoende sterk en stijf.

a. het systeem omvat ten minste twee afzonderlijk

2 Ladders en trappen zijn stabiel opgesteld en zo

verankerde lijnen, te weten:

nodig vastgezet en van een voldoende lengte om in

1° een werklijn die dient om op of uit de arbeids-

alle standen waarin zij worden gebruikt, een stevige

plaats te komen, en

steun voor handen en voeten te bieden.

2° een veiligheidslijn die als reservelijn fungeert; b. de werknemers beschikken over en maken

Art. 7.34

gebruik van een geschikt harnas dat voldoet aan

Steigers

de bepalingen, vastgesteld bij of krachtens afde-

1 Het opbouwen, wijzigen en afbreken van een steiger

ling 1 van hoofdstuk 8, waardoor zij verbonden

geschiedt onder toezicht van een ter zake deskundig

zijn met de veiligheidslijn;

persoon.

c. de werklijn is voorzien van:

2 De veiligheid van de constructie van een steiger

1° een veilig stijg- en afdaalmechanisme, en

wordt regelmatig door een ter zake deskundig

2° een zelfblokkerend mechanisme waardoor de

persoon gecontroleerd doch in ieder geval vóór de

gebruiker, wanneer hij de controle over zijn

ingebruikneming en verder na iedere wijziging in de

bewegingen verliest, niet kan vallen;

constructie van de steiger, na iedere periode waarin

d. de veiligheidslijn is uitgerust met een beweeg-

de steiger niet is gebruikt, na abnormale weersom-

baar valbeveiligingsmechanisme dat de werkne-

standigheden alsmede na iedere andere gebeurtenis

mer in zijn bewegingen volgt;

waardoor de veiligheid van de constructie van de

e. de gereedschappen en andere hulpstukken die de werknemer gebruikt, zijn verbonden met het harnas of het zitje van de werknemer, bedoeld in artikel 7.23, vierde lid, of op een andere, passende wijze bevestigd;

steiger mogelijk is aangetast. 3 Een steiger mag niet worden overbelast. Lasten worden zo gelijkmatig mogelijk over de steiger verdeeld. 4 Verrijdbare steigers zijn beveiligd tegen ongewilde verplaatsingen.

f. het werk wordt naar behoren gepland en er wordt toezicht gehouden opdat zo nodig de werknemer onmiddellijk hulp kan worden geboden; g. de betrokken werknemers ontvangen een ade-

Arbeidsomstandighedenbeleidsregels

quate en specifieke opleiding voor de beoogde werkzaamheden, in het bijzonder betreffende de

Beleidsregel 3.16

reddingsprocedures.

Voorzieningen bij valgevaar

2. In uitzonderlijke omstandigheden waarin het gebruik

Grondslag: Arbobesluit artikel 3.16,

van twee lijnen, gezien de risico-inventarisatie en

eerste en tweede lid

-evaluatie, bedoeld in artikel 5 van de wet, het werk

1 Het tegengaan van valgevaar bij het verrichten van

gevaarlijker zou maken, kan het gebruik van één

arbeid door het aanbrengen van doelmatige hekwerken, leuningen e.d. (de zgn. randbeveiliging) als bedoeld in artikel 3.16, eerste lid, van het Arbeidso

mstandighedenbesluit is in ieder geval noodzake-

3 in open constructies de openingen zodanig

lijk indien het valgevaar 2,5 m of meer is indien de

beperkt blijven, dat een kubus met zijden van

arbeid wordt verricht op statische arbeidsplaatsen

47 cm de openingen niet kan passeren.

en bij ieder valgevaar indien arbeid wordt verricht op arbeidsplaatsen, die daarbij in beweging zijn of kunnen komen. 2 Voor arbeidsplaatsen op pluklorries, die voor 1-1-

b ten aanzien van de sterkte 1 zij niet bezwijken bij een op de meest ongunstige plaats aangebrachte neerwaartse belasting van 1,25 kN danwel de vervorming ten

1992 in gebruik zijn genomen in champignonkweke-

gevolge van die belasting van dien aard is dat

rijen of kassen, wordt randbeveiliging aangebracht

de functionaliteit van het hekwerk c.q. de rand-

bij valgevaar van 1,20 m of meer.

beveiliging gewaarborgd blijft;

3 Het tegengaan van valgevaar bij montage van liften

2 zij zijdelings niet meer dan 3,5 cm doorbuigen

in liftschachten vanaf een montageplatform of vanaf

en niet worden verplaatst bij een horizontale

een bewegende vloer is in overeenstemming met

belasting van 0,3 kN en

het gestelde in artikel 3.16, eerste lid, indien wordt

3 zij in functie blijven (niet uit een aanwezige

voldaan aan de eisen voor bewegende vloeren in lift-

bevestiging worden getild) bij een opwaarts

schachten, zoals werden gepubliceerd in Mededeling

gerichte belasting van 0,3 kN.

236, derde kwartaal 1992 van het Liftinstituut. 4 Indien het valgevaar vanaf statische constructies

7 Hekwerken cq. randbeveiligingen kunnen bij niet schuine werkvlakken achterwege blijven, indien de

gepaard gaat met risicoverhogende omstandighe-

arbeid op meer dan 4,0 m afstand van de rand van

den, zoals het gevaar te vallen op of langs uitste-

het werkvlak wordt uitgevoerd en de arbeidszone

kende delen, de aanwezigheid van verkeer, het

alsmede de weg daar naar toe duidelijk gemarkeerd

vallen in water e.d., dan wordt randbeveiliging ook

zijn. Indien de arbeidszone en de weg daar naar

aangebracht bij geringer valgevaar, afhankelijk van

toe tevens zijn afgezet, kan deze afstand tot 2,0 m

de toename van het risico.

beperkt worden.

5 Ter bepaling van het optredende valgevaar wordt

8 Werkvloeren zijn altijd gesloten of dichtgelegd. Voor

bij schuine werkvlakken uitgegaan van het hoogste

afwateringsdoeleinden e.d. zijn geringe openingen

punt dat kan worden betreden.

toegestaan, die door een kubus met zijden van 8 cm

6 Hekwerken cq. randbeveiligingen worden als doelmatig aangemerkt indien: a ten aanzien van de constructie 1 zij aan de bovenzijde zijn voorzien van een

niet kunnen worden gepasseerd. 9 Onder ‘het verrichten van arbeid waarbij valgevaar bestaat’ wordt ook verstaan het zich begeven naar de arbeidsplaats. Doelmatige voorzieningen hiervoor

stevige leuning op tenminste 1,0 m boven het

kunnen ladders zijn, mits deze bij klimhoogten van

werkvlak;

10 m of meer op maximale afstanden van 7,50 m zijn

2 zij bij open constructies aan de onderzijde

onderbroken door rustbordessen. Ladders steken

aansluitend op het werkvlak zijn voorzien van

tenminste 1 meter uit boven de gewenste sta- of

een kantplank van 15 cm hoog; indien uit-

overstaphoogte. Op het te betreden vlak is aan

steeksels het aansluiten verhinderen, is hierop

weerszijden van de toegang randbeveiliging aange-

enige afwijking (15 cm) toegestaan, mits in

bracht over een lengte van 4,0 m of sluit de toegang

overeenstemming met het gestelde in artikel

aan op de aanwezige randbeveiliging.

3.17 maatregelen zijn genomen die voorko-

10 Onder ‘arbeid die op veilige wijze op een ladder, trap

men, dat personen kunnen worden getroffen

of dergelijke kan worden verricht’, wordt in overeen-

door voorwerpen, die door de aldus ontstane

stemming met het gestelde in artikel 3.16, tweede

opening(-en) vallen of rollen en

lid , verstaan arbeid, die wordt verricht vanaf stabiel

opgestelde staande ladders tot werkhoogten van

c NEN 6710:1991 ‘Technische grondsla-

10,0 m of arbeid die verricht wordt vanaf permanent

gen voor bouwconstructies. TGB 1990

aangebrachte hangladders tot hoogten van 20,0 m,

– Aluminiumconstructies – Basiseisen en basis-

mits daarbij de te overbruggen verticale afstand niet

rekenregels voor overwegend statisch belaste

meer dan 10,0 m bedraagt.

constructies’, inclusief aanvulling A1:1997,

11 Onder arbeid als bedoeld in artikel 3.16, tweede lid,

d NEN 6760:1997 ‘Technische grondslagen voor

van het Arbeidsomstandighedenbesluit wordt niet

bouwconstructies. TGB 1990 – Houtconstructies

verstaan arbeid verricht met een niet-permanent

– Basiseisen – Eisen en bepalingsmethoden’,

aangebrachte hangsteiger of hangladder of de zoge-

e NEN 6770:1997 ‘Technische grondslagen voor

naamde (handbediende) klassieke bootsmanstoel.

bouwconstructies. TGB 1990 – Staalconstructies

Bij arbeid met deze of soortgelijke middelen, waar-

– Basiseisen en basisrekenregels voor overwe-

bij kabels, touwen en dergelijke worden gebruikt,

gend statisch belaste constructies’,

worden voorzieningen getroffen overeenkomstig het gestelde in artikel 3.16, derde lid.

f NEN 6771:2000, ‘Technische grondslagen voor bouwconstructies TGB 1990 – Staalconstructies – Stabiliteit’,

Deze beleidsregel is niet van toepassing aan boord van

g NEN 6772:2000, ‘Technische grondslagen voor

schepen. Voor schepen gelden de voorschriften voor de

bouwconstructies TGB 1990 – Staalconstructies

voorzieningen bij valgevaar zoals die in de schepenwet-

– Verbindingen’,

geving zijn opgenomen.

2 Op de in het eerste lid genoemde normbladen zijn de volgende afwijkingen toegestaan:

Beleidsregel 7.4 -5

a De in rekening te brengen veranderlijke verticale

De kwaliteit en de constructie van steigers

belasting op een vloer is tenminste gelijk aan de

Grondslag: Arbobesluit artikel 7.4

optredende belasting, doch niet minder dan een

Deze beleidsregel bestaat uit twee delen: I de uitgangs-

gelijkmatig verdeelde belasting van 1,5 kN/m2 of

punten en II een uitwerking voor de veel voorkomende

een geconcentreerde last van 1,5 kN werkend op

staande stalen steigers.

een vloeroppervlak van 0,50 x 0,50 m indien dit voor enig onderdeel van de constructie ongunsti-

I Uitgangspunten

ger is.

1 Aan artikel 7.4 van het Arbeidsomstandighedenbes

Voor delen (plank, schot) van de steigervloer

luit wordt voor wat betreft steigers voldaan, indien

smaller dan 0,50 m mag de geconcentreerde last

deze in overeenstemming zijn met het gestelde in

voor de berekening van dat vloerdeel evenredig

de volgende normbladen, met dien verstande dat de

worden verkleind, echter niet lager dan tot 1 kN.

hierna, onder 2., genoemde afwijkingen daarop zijn

b Wat betreft het aantal vloeren voor de bepaling

toegestaan.

van de belasting wordt er gerekend met de aan-

a NEN 6700:1991 ‘Technische grondslagen voor

wezigheid van tenminste twee belaste en drie

bouwconstructies. TGB 1990 – Algemene basisei-

onbelaste vloeren, tenzij vaststaat dat de werke-

sen’, inclusief aanvulling A1:1997,

lijke constructie minder belast is.

b NEN 6702:1991 ‘Technische grondslagen voor

c De randbeveiliging (hekwerken en leunin-

bouwconstructies. TGB 1990 – Belastingen en ver-

gen) voldoet aan het gestelde in beleidsregel

vormingen’, inclusief aanvulling A1:1997,

3.16 Arbobesluit (voorzieningen bij valgevaar). d Ten aanzien van de windbelasting kan bij steigers die niet langer dan 1,5 jaar worden gehandhaafd, de in rekening te brengen winddruk met 15%

worden verminderd. Voor personen en materia-

4 De pijpen zijn onderling verbonden door koppelin-

len wordt gerekend met een totale door de wind

gen, vervaardigd van staal of smeedbaar gietijzer.

getroffen hoogte van tenminste 0,40 m, tenzij er

Indien aan koppelingen is gelast, voldoen de lassen

op de betreffende punten al andere door de wind

aan de waarde 3 van de International Institute of

getroffen vlakken van 0,40 m of meer in rekening

Welding-normen.

zijn gebracht. e Voor de invloed van bouwfouten, ongewilde

5 Koppelingen, aangebracht op een pijp en in de lengterichting van die pijp belast met 15 kN, verschuiven

scheefstand, stoten, remkrachten e.d. wordt 2%

niet langs de pijp en veroorzaken geen beschadigin-

van de nuttige belasting en van het eigen gewicht

gen. Pijpen steken altijd uit buiten een koppeling.

in rekening gebracht. f De in rekening te brengen belasting is de ongun-

6 Een laskoppeling verbindt twee pijpen in de lengterichting aan elkaar en vervormt niet bij een belasting

stigste combinatie van 1° of 2°:

van 9 kN loodrecht op deze koppeling, aangebracht

1 75% van de veranderlijke belasting

op de meest ongunstige plek, waarbij de pijpen er

de eigen massa

nog vast inzitten. De blijvende doorbuiging van de

de windbelasting

gekoppelde pijpen bedraagt na deze belasting niet

de bijzondere invloeden

meer dan 3 mm.

2 de veranderlijke belasting de eigen massa de bijzondere invloeden

7 Laskoppelingen worden niet op trek belast. 8 Een kortelingkoppeling verbindt twee pijpen met één sluiting.

g De belastingfactoren zijn tenminste 1,5 voor de

9 Montagepennen worden samen gebruikt met laskop-

eigen massa en 1,7 voor de veranderlijke belas-

pelingen om staanders en liggers te verlengen en ze:

ting.

a hebben in het midden een kraag van tenminste 47 mm diameter;

II Uitwerking

b zijn vervaardigd van staal of smeedbaar gietijzer

De in deel I vermelde uitgangspunten zijn voor de veel

en passen met een speling van ten hoogste 10

gebruikte stalen steigers herleid tot de hierna vermelde

mm in de pijpen. Ze hebben een lengte van ten

regels, die bij naleving in de toepassing nadere bereke-

minste 250 mm, tenzij ze één geheel vormen met

ning van dergelijke steigers overbodig maakt.

een laskoppeling. In dat geval is de pen minstens even lang als de laskoppeling.

Elementen van stalen steigers 3 Het basis-element van deze steigers vormt de stalen

10 Staanders rusten op voetplaten van staal of smeedbaar gietijzer. Voetplaten voldoen aan de volgende

pijp met een buitendiameter van 48,3 mm en een

voorwaarden:

wanddikte van 3,2 mm, overeenkomstig het gestelde

a ze zijn rond of vierkant en hebben ieder een

in Ontwerp NEN-EN 39:1996 ‘Stalen buizen voor toepassing in systeemsteigers. Technische leverings-

oppervlakte van tenminste 225 cm2; b een voetplaatoppervlak is tenminste 100 cm2 gro-

voorwaarden’. Deze pijpen :

ter voor elke volgende staander, die op dezelfde

a hebben over de gehele lengte een ronde door-

voetplaat steunt;

snede en zijn op het oog beoordeeld recht; b zijn vrij van scheuren, indeukingen, sterke roestvorming, interingen en andere gebreken en c zijn niet koud vervormd, bijvoorbeeld door afplatten of buigen.

c de dikte van de voetplaat bedraagt tenminste 6 mm.

d zoveel mogelijk in het midden van de voetplaat is

van pakketten metselstenen, tegels, hout of zodra

een stalen pen of pijp aangebracht met een leng-

er meer dan één belaste vloer aanwezig is, wordt de

te van tenminste 80 mm en een zodanige door-

toelaatbare belasting overschreden en zal de steiger

snede, dat de staander er met een speling van ten

zwaarder zijn uitgevoerd dan in deze standaard uit-

hoogste 10 mm overheen kan worden geschoven.

voering is beschreven.

11 Kortelingsteunen, vervaardigd van staal of smeed-

16 Lichte steigers zijn uitsluitend bestemd voor werk-

baar gietijzer, hebben een draagvlak in het metsel-

zaamheden, die worden verricht met lichte gereed-

werk met een lengte van ten minste 10 cm, gemeten

schappen, zonder opslag van bouwmaterialen of het

loodrecht op het muurvlak en een dragend oppervlak

vervoer daarvan tot een gelijkmatig verdeelde vloer-

van tenminste 50 cm2.

belasting van 1,5 kN/m2 of tot een geconcentreerde

12 Verankeringsspindels zijn vervaardigd van staal en zijn niet langer dan 2 m, tenzij maatregelen zijn genomen om knikgevaar te voorkomen. De verstelmogelijkheid is ten hoogste 200 mm. 13 Plankbeugels zijn vervaardigd van staal en zijn voorzien van lippen die om twee planken grijpen, waarbij elke lip tenminste 30 mm lang is.

belasting van 1,5 kN en een staanderbelasting van ten hoogste 6,0 kN. 17 De zogenaamde reparatie- en onderhoudssteigers worden tot de lichte steigers gerekend. Een steiger is in zijn geheel of als zware of als lichte steiger uitgevoerd. 18 Staanders zijn loodrecht of een weinig hellend naar

14 Steigerplanken hebben een dikte van tenminste 30

de muur geplaatst. De staanders rusten op voetpla-

mm en zijn tenminste 200 mm breed. De einden

ten, die tegen verzakken zijn verzekerd en zodanig

der planken zijn tegen inscheuren beschermd. De

onderstopt, dat ze over tenminste 95% van de

houtkwaliteit van de planken komt overeen met die

oppervlakte dragen. De lengte van staanderpijpen is

van standaardbouwhout volgens NEN 5461:1999

tenminste 4 m lang. Bij verlengde staanders hebben

‘Kwaliteitseisen voor hout (KVH2000); Gezaagd

de onderste pijpen om de andere een lengteverschil

hout en paalhout – Algemeen gedeelte’ en NEN

van ten minste 1,5 m en mag de bovenste pijp korter

5466:1999 ‘Kwaliteitseisen voor hout (KVH2000);

zijn dan 4 m.

Houtsoorten Europees vuren, Europees grenen en

19 De laskoppelingen van twee opeenvolgende ver-

Europees lariks’, inclusief aanvulling A1:2000 en cor-

lengde staanders zijn niet tussen dezelfde liggers

rectieblad C1:2001.

aangebracht. 20 Ter plaatse van twee elkaar snijdende buitenvlakken

Constructie van staande steigers

van een steiger is een staander geplaatst. De afstand

Deze constructie-aanwijzingen hebben betrekking op

tussen de muur en de aan de muurzijde geplaatste

steigers tot 30 m hoogte en die van maximaal 3 vloeren

staanders bedraagt bij zgn. ‘dubbele’ steigers ten

zijn voorzien, waarvan slechts één vloer wordt belast. Er

hoogste 30 cm. Indien één of meer staanders niet op

wordt onderscheid gemaakt in zware en lichte steigers.

de grond steunen, is de steiger ter plaatse versterkt. 21 De steigervloer is breed genoeg om naast opslag van

15 Zware steigers zijn bestemd voor bouwwerkzaamhe-

materialen voldoende ruimte te bieden voor trans-

den (zoals metselwerk) en tot op zekere hoogte voor

port en het verrichten van werkzaamheden. Hierbij is

opslag of vervoer van materialen voor directe verwer-

voor een lichte steiger een nuttige breedte van ten-

king in het bouwwerk tot een gelijkmatig verdeelde

minste 0,80 m en voor zware (metsel-) steigers van

vloerbelasting van ten hoogste 3 kN/m2 of een

tenminste 1,20 m het uitgangspunt.

geconcentreerde belasting van 3 kN op een opper-

22 Een steiger die alleen dient voor incidentele passage

vlak van 500 x 500 mm en een staanderbelasting van

van personen of voor overwegend staand werk, kan

ten hoogste 6,0 kN. Zodra gebruik wordt gemaakt

volstaan met een nuttige breedte van tenminste

0,60 m of met tenminste 0,80 m indien hierover

d De onderste ligger is hoogstens 0,25 m boven de

materialen worden vervoerd. Wanneer op de loop-

onderste ondersteuning van de staanders aange-

brug gebruik wordt gemaakt van transportmiddelen,

bracht.

dan is de loopbrug minimaal 0,40 m breder dan het breedste transportmiddel.

niet tussen dezelfde staanders aangebracht. Bij

23 De afstand tussen opeenvolgende staanders bedraagt bij zware steigers niet meer dan in tabel 1 en bij lichte steigers niet meer dan in tabel 2 is aangegeven.

verdere opbouw van de steiger wordt geen ligger verwijderd. 25 Koppelbuizen zijn aanwezig op iedere kruising van een ligger en een staander en zijn aan beide zijden door koppelingen vastgezet. Ter ondersteuning van

Tabel 1. Onderlinge afstand van opeenvolgende staanders voor zware steigers

Maximum afstanden tussen de staanders (m)

e Lassen van twee opeenvolgende liggers zijn

de werkvloer zijn tussen de verbindingsbuizen korte-

Maximum Minimum aantal steigerbreedte kortelingen tussen (m) de staanders

lingen aangebracht, die aan de buitenste ligger zijn bevestigd. De afstand tussen kortelingen of tussen

1,8

1,5

2

een korteling en een koppelbuis is zoveel mogelijk

1,8

1,35

1

gelijk. Het minimum aantal toe te passen kortelingen

1,7

1,65

2

tussen de staanders is aangegeven in de tabellen 1

1,7

1,5

1

en 2.

1,6

1,8

2

26 Voor zogenaamde enkele steigers geldt dat kortelin-

1,6

1,65

1

gen onder een geringe, naar het bouwwerk aflopende helling zijn gelegd en zij in het metselwerk over een lengte van ten minste 10 cm zijn ondersteund of

Tabel 2. Onderlinge afstand van opeenvolgende staanders voor lichte steigers

Maximum afstanden tussen de staanders (m)

zijn voorzien van een kortelingsteun. Bij een enkele

Minimum aantal Maximum tussenkortelingen steigerbreedte tussen ieder paar (m) staanders

2,3

1,5

1

2,15

1,65

1

2

1,8

1

steiger zijn de onderliggers bij de kruising met een staander verbonden aan direct in het metselwerk dragende kortelingen zonder kortelingsteunen. 27 Steigers zijn verankerd door elk steigervlak te koppelen aan balklagen, voldoende verhard metselwerk of andere vaste delen van het bouwwerk, overeenkomstig het in afbeelding 1 aangegeven patroon.

24 Voor liggers gelden de volgende voorwaarden: a liggers zijn door kruiskoppelingen bevestigd aan de binnenzijde van de staanders; b de onderlinge vertikale afstand van de liggers bedraagt bij toepassing van bovenstaande tabellen maximaal 2 m.; c bij grotere afstanden is de constructie aange-

Van dit patroon kan worden afgeweken bij uitvoeringsproblemen, mits de vaste stand van de steiger blijft gewaarborgd en het knikgevaar van staanders is voorkomen, bijvoorbeeld door het aanbrengen van schoorverbanden. 28 De eerste en de laatste staander zijn altijd verankerd evenals de bovenzijde daarvan. Hoek-taanders van

past op basis van berekeningen volgens deel I

twee elkaar snijdende steigervlakken blijven daarbij

(Uitgangspunten) en zijn in de meeste gevallen

buiten beschouwing. Bij dubbele steigers wordt

leuningen, hekwerken en dergelijke verhoogd al

zowel het binnenste als het buitenste steigervlak

naar de aard van de te verrichten werkzaamhe-

afzonderlijk verankerd. Verankeringen zijn horizon-

den.

taal gekoppeld aan de liggers of de staanders, zo dicht mogelijk bij de knooppunten. Verankeringen kunnen als korteling worden gebruikt.

32 Werkvloeren zijn over de gehele breedte zo dichtgeAfbeelding 1. Patroon van verankeringen ��

legd, dat doorvallen van materialen en gereedschappen niet mogelijk is. a Indien twee steigervlakken elkaar snijden – bijvoorbeeld op een hoek van een bouwwerk – loopt elke werkvloer door tot deze rust op de ligger van het andere (buitenste) steigervlak. b Het opwaaien, opwippen en verschuiven van de steigerplanken wordt voorkomen. c Van metalen werkvloeren is de draagkracht door een berekening aangetoond.

29 Bij het gebruik van verankeringsspindels in kozij-

d Onder werkvloeren boven 6 m hoogte is op

nen of andere openingen zijn deze omgeven door

maximaal 2,5 m daaronder een dichtgelegde

verhard metselwerk of beton. De vulstukken tussen

schrikvloer aangebracht van dezelfde breedte en

verankeringsspindels en het metselwerk of het beton

constructie als de werkvloer.

bestaan uit materiaal dat een nagenoeg constante

e De afstand tussen de werkvloer en het bouwwerk

spanning in de spindels waarborgt. Hout of ander

bedraagt ten hoogste 10 cm, tenzij de aard van de

krimpgevoelig materiaal behoort hier niet toe.

werkzaamheden zich hiertegen verzet.

Verankeringen worden niet aan ingemetselde kortelingsteunen bevestigd. 30 Verankeringen kunnen ieder de volgende horizontale

f Werkvloerplanken die tussen staanders eindigen, zijn stuik tegen elkaar gelegd, waarbij de uiteinden elk afzonderlijk is ondersteund. De afstand

krachten opnemen:

tussen deze ondersteuningen is maximaal

a evenwijdig aan het bouwwerk: 1,7 kN;

0,30 m.

b loodrecht op het bouwwerk: 2,5 kN. Bij open skeletachtige bouwwerken37 en steigerhoogtes van

III Jurisprudentie

meer dan 15 m bedraagt deze waarde 5,0 kN.

33 Bij een werkvloer boven ingangen of boven plaat-

31 Om schranken van de steigerconstructie tegen te

sen waar wordt gewerkt of waar regelmatig verkeer

gaan is het buitenvlak van de steiger over de gehele

plaatsvindt, is een vangschot aangebracht onder een

hoogte voorzien van schoren.

hoek van 45 graden, dat tenminste 0,75 m uitsteekt

a Een steigervlak telt maximaal zes opeenvolgende

buiten de vloer waar voorwerpen vanaf kunnen val-

ongeschoorde staanders. b Bij steigers hoger dan 10 m zijn alle staanders in

len (of zoveel meer als in verband met plaatselijke omstandigheden noodzakelijk is) en dat is samenge-

een steigervlak met elkaar verbonden middels

steld uit aaneensluitende planken van tenminste 2

doorlopende elkaar kruisende schoren.

cm dikte. Op plaatsen waar dat nodig is, is aanslui-

c De schoren worden gekoppeld aan iedere staander die zij kruisen, zo dicht mogelijk bij de knooppunten van staanders en liggers. d Verlengen van doorlopende schoren geschiedt

tend aan het vangschot een doelmatige afdekking aangebracht. 34 Loopbruggen die onder een helling groter dan 1:4 met het horizontale vlak liggen, zijn over de volle

door zogenaamde parallelkoppelingen. Schoren

breedte voorzien van looplatten die zekerheid bie-

worden gelijktijdig met het opbouwen van de stei-

den tegen uitglijden. Voor zover van toepassing,

ger aangebracht.

gelden voor loopbruggen dezelfde voorschriften als voor werkvloeren.

35 Alle metalen delen van stalen steigers zijn verbon-

3 Een werkbak is vervaardigd, ingericht, toegerust

den met een beschermingsleiding (aardleiding),

en bevestigd als bedoeld in artikel 7.22, derde lid,

wanneer zich op, langs, aan of boven de steigers

onder a, van het Arbeidsomstandighedenbesluit

elektrische kabels of leidingen bevinden, die kun-

wanneer de volgende bepalingen zijn in acht geno-

nen zijn aangesloten op een onder spanning staand

men:

elektriciteitsnet.

a De werkbak is berekend en wordt voor de eer-

36 De hiervoor beschreven ‘standaard’ steigers zijn niet

ste ingebruikneming beproefd op 1,25 maal de

geschikt om hijswerktuigen op of aan te bevestigen.

maximaal toelaatbare werklast. Als gevolg van de

Bouwliften worden aan het bouwwerk zelf verankerd.

beproeving doet zich geen blijvende vervorming

Indien door omstandigheden een hijswerktuig op of

voor. Van deze beproeving kan een schriftelijk

aan een steiger is bevestigd, is deze daarop aange-

bewijs worden overgelegd.

past. Dit geldt ook voor ieder ander gebruik dat de

b De werkbak heeft een gesloten constructie

steiger extra belast, zoals het toepassen van zeilen

tot tenminste 1,0 m hoogte, of de werkbak is

etc.

voorzien van een leuning op 1,0 m hoogte, een

37 Bij een open skeletachtig bouwwerk is meer dan 2/3 deel van het voorvlak open. 1)

voetstootlijst en een knieregel. De voetstootlijst van een werkbak bestemd voor gebruik met een hijskraan is 0,4 m hoog.

Beleidsregel 7.22

c Voor iedere persoon, die in de werkbak aanwezig

Vervoer van personen in werkbakken

kan zijn, is binnen de binnenste begrenzing van

Grondslag: Arbobesluit, artikel 7.22,

de werkbak een stevige handgreep aangebracht

tweede en derde lid

op minimaal 1,0 m hoogte.

1 Onder incidentele werkzaamheden van korte duur

d Bij hijskranen wordt de werkbak opgehangen aan

als bedoeld in artikel 7.22, tweede lid, van het Arbei

een kraanhaak middels een viersprong, waarvan

dsomstandighedenbesluit worden werkzaamheden

de spreidhoek tussen de overhoekse parten maxi-

verstaan, die jaarlijks hooguit enkele malen worden

maal 60° bedraagt.

verricht en die per keer niet langer duren dan ongeveer vier uur.

e Het vloeroppervlak van de werkbak heeft een voldoende afmeting. Deze bedraagt voor een

2 Toepassing van andere meer geëigende middelen

éénpersoonsbak inwendig minimaal 0,6 x 0,9 m,

om moeilijk bereikbare plaatsen te bereiken als

voor een tweepersoonsbak minimaal 0,6 x 1,2 m

bedoeld in artikel 7.22, tweede lid, van het Arbeids

en voor een driepersoonsbak minimaal 0,6 x 1,8

omstandighedenbesluit kan redelijkerwijs niet wor-

m, of is zoveel groter als in de werkbak aanwe-

den verlangd indien het

zige materialen of gereedschappen noodzakelijk

a kortstondige werkzaamheden betreft waarvoor

maken om eenzelfde netto oppervlak te verkrij-

het aanbrengen en verwijderen van meer geëigende arbeidsmiddelen onevenredig hoge kosten zou veroorzaken, of b werkzaamheden betreft met een spoedeisend karakter waarbij het oponthoud benodigd voor

gen. f In de werkbak bestemd voor gebruik met een hijskraan is op alle plaatsen een vrije stahoogte van tenminste 2,0 m. g De constructie, inrichting en ophanging van de

het aanbrengen van meer geëigende arbeidsmid-

werkbak is zodanig, dat geen knelgevaar voor

delen grotere risico’s zou veroorzaken, dan de

personen aanwezig is tussen de werkbak en het

risico’s die aan het werken in een werkbak zijn

toegepaste hijsgereedschap. Bij hefwerktuigen

verbonden.

zoals vorkheftrucks is de werkbak daartoe aan de zijde van het hefwerktuig over de hele breedte tot

een hoogte van minimaal 1,75 m voorzien van een

b Met een op een kraanbaan rijdende hijskraan met

scherm, dat voldoet aan het gestelde in beleidsre-

bemande werkbak wordt alleen met kruipsnel-

gel Arbobesluit 7.7.

heid (max. 2,5 km/h) gereden.

h Aan de buitenzijde zijn duidelijk en onuitwisbaar de toelaatbare werklast, de eigen massa en het

de werkbak bestaat waar mogelijk steeds recht-

toelaatbare aantal personen aangegeven.

streeks visueel contact en er wordt tussen hen

i De werkbak wordt afhankelijk van het gebruik,

j

c Tussen de kraanmachinist en de personen in

altijd een onbelemmerde communicatie instand-

doch in ieder geval jaarlijks, onderzocht op goede

gehouden tijdens het verblijf in de werkbak. De

staat en wordt zo nodig hersteld. Van een en

kraanmachinist en de personen in de werkbak

ander wordt aantekening gehouden.

zijn hierover vooraf genstrueerd en zij hebben

Werkbakken bevestigd op hefwerktuigen zoals

duidelijke afspraken gemaakt over de communi-

vorkheftrucks zijn voorzien van een bedieningsor-

catie tijdens het verblijf in de werkbak. Vanuit de

gaan (vrijgeef-knop), dat bij bediening de hef- en

werkbak worden de aanwijzingen aan de kraan-

daalbeweging vrijgeeft.

machinist steeds door één en dezelfde persoon

k De bevestiging van de werkbak op het hefwerktuig is geborgd.

gegeven. d Werkbakken worden nooit gebruikt bij windsnel-

4 Een werkbak verkeert in een goede staat van onder-

heden boven 13,8 m/s (windkracht 6 Beaufort)

houd als bedoeld in artikel 7.22, derde lid, onder

noch bij windsnelheden die hoger zijn dan voor

a, van het Arbeidsomstandighedenbesluit wanneer

de hijskraan in normaal bedrijf toelaatbaar is.

daarbij de volgende bepalingen zijn in acht geno-

e De machinist verlaat de hijskraan niet en ver-

men:

richt tegelijkertijd geen andere werkzaamheden,

a Steeds direct voorafgaand aan het gebruik wor-

zolang er een bemande werkbak in zijn hijskraan

den gecontroleerd: 1 de toestand en de goede werking van de hijskabel, de hijshaak en het toegepaste hijsgereedschap, 2 de bevestiging van de hijskabel aan de trommel en aan de wartel c.q. de hijshaak, 3 de soepele werking van de wartel en 4 de bevestiging van de werkbak aan de hijshaak. b De controles worden gedocumenteerd en zijn op het werkterrein verifieerbaar. c De hijskabel wordt iedere drie maanden geïn-

hangt. f De werkbak wordt uitsluitend met geringe snelheid en zonder schokken of stoten verplaatst. g In de werkbak bevinden zich niet meer personen en/of lasten dan waarvoor de werkbak bestemd is. h De personen in de werkbak dragen allen een valbeveiliging die aan de werkbak aangelijnd is. i Het betreden en verlaten van de werkbak geschiedt uitsluitend wanneer deze op een vaste ondergrond is afgezet. 6 Een werkbak bevestigd aan of op het hefmecha-

specteerd of zoveel vaker als noodzakelijk is om

nisme van een hefwerktuig zoals een vorkheftruck

een veilig gebruik te waarborgen.

wordt gebruikt als bedoeld in artikel 7.22, derde lid,

5 Een werkbak hangend aan een hijskraan wordt

onder a, van het Arbeidsomstandighedenbesluit

gebruikt als bedoeld in artikel 7.22, derde lid, onder

wanneer daarbij de volgende bepalingen worden in

a, van het Arbeidsomstandighedenbesluit wanneer

acht genomen:

daarbij de volgende bepalingen worden in acht

a De werkbak wordt tijdens gebruik slechts met

genomen: a Met een mobiele hijskraan, waaraan een bemande werkbak is bevestigd, wordt niet gereden.

geringe snelheid en zonder haperen geheven.

b Met een werkbak die meer dan 0,2 m is geheven

3 Kraanbaangebonden hijskranen zijn voorzien

wordt bij het positioneren van de werkbak alleen

van meelopende, om de railkop grijpende rail-

met kruipsnelheid (maximaal 2,5 km/uur) gere-

klauwen, die mogelijk kantelen van de kraan

den.

verhinderen.

c De totale massa van werkbak met inhoud

b ten aanzien van werkbakken bevestigd aan of op

bedraagt niet meer dan 50% van de maximaal

het hefmechanisme van een hefwerktuig zoals een

toegestane belasting van het hefwerktuig in zijn

vorkheftruck:

meest ongunstige stand. d De bestuurder verlaat het hefwerktuig niet en verricht tegelijkertijd geen andere werkzaamheden, zolang de bemande werkbak in geheven positie verkeert. e De veiligheidscoëfficient tegen kantelen van het

1 Het hefwerktuig is voorzien van een inrichting, die alle bewegingsfuncties blokkeert, met uitzondering van de rijd- en de neigfunctie. 2 De in het hefmechanisme van het hefwerktuig toegepaste kabels en kettingen zijn tenminste dubbel uitgevoerd.

hefwerktuig bedraagt tenminste 1,5 bij de meest ongunstige positie van de werkbak met volle

Beleidsregel 7.34

belasting.

Toezicht op steigerbouw

7 Hijs- en hefwerktuigen, die in combinatie met een

Grondslag: Arbobesluit artikel 7.34 eerste en tweede lid

werkbak worden gebruikt, zijn voldoende toegerust

Onder een terzake deskundig persoon in de zin van

als bedoeld in artikel 7.22, derde lid, onder b, van

artikel 7.34, eerste en tweede lid, van het Arbeidsom

het Arbeidsomstandighedenbesluit indien naast de

standighedenbesluit wordt verstaan een persoon die

overigens voor deze werktuigen geldende wettelijke

beschikt over aantoonbare specifieke deskundigheid

bepalingen de hierna vermelde bepalingen zijn in

op het terrein van:

acht genomen:

1 het lezen en begrijpen van montage-, demontage- en

a ten aanzien van hijskranen: 1 Het bij het verplaatsen van de werkbak gebruikte hijswerk is uitgerust met zgn. automatische remmen, die niet kunnen worden

ombouwschema’s van het betreffende type steiger; 2 het veilig opbouwen, afbreken of ombouwen van het betreffende type steiger; 3 kennis van de risico’s en de te nemen preventieve

uitgeschakeld. Dalen van de werkbak door

maatregelen in verband met het vallen van hoogte,

middel van een vrije val is niet mogelijk.

vallende voorwerpen, invloed van veranderende

2 De belasting door de volbelaste werkbak

weersomstandigheden op de steigerconstructie,

van de hijskraan en het hijsgereedschap

toelaatbare belastingen en ieder ander risico dat de

bedraagt niet méér dan één kwart (25%) van

betreffende werkzaamheden met zich meebrengt.

de toelaatbare bedrijfslast gerekend naar de hijstabel(len) van de kraan, respectievelijk van de toelaatbare werklast van het hijsgereedschap. In afwijking van de vorige volzin bedraagt van vast-opgestelde en van op permanente kraanbanen opgestelde hijskranen de belasting van de delen, die niet tot de kabel of het hijsgereedschap behoren, niet meer dan driekwart (75%) van de nominale belasting waarvoor deze delen zijn ontworpen.

Bijlage 2

! • Werk in ieder geval niet op hoogte: - bij zware regenval; - bij (naderend) onweer; - bij mist (bij onvoldoende zicht op de ander); - bij flinke kou (gevoelsmatig); - tijdens het sneeuwen of ijzelen; - in/op beijzelde constructies; - windkracht > 6 Beaufort (op werkplek !); - bij harde windstoten.

uneto-vni is de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel

Als er buitenwerkzaamheden op hoogte moeten worden uitgevoerd, moet rekening worden gehouden met de weersomstandigheden. Hiervoor gelden de volgende voorschriften: • Tot en met windkracht 6 Beaufort mag op hoogte worden gewerkt. Controleer dit altijd, omdat de windkracht op hoogte veelal sterker is dan op de grond.

‘Werkzaamheden aan gevels’

Project Risico Inventarisatie en -Evaluatie Checklist valgevaar in de infratechniek

© uneto-vni, oktober 2006, 47535

Glazenwasserbak ■

Vallen

Stahoogte > 7,5 m

■

■

■

(Rol)steiger

Ladder

Prioriteit 1

■

■

Hoogwerker

(Rol)steiger

Prioriteit 2

Toe te passen maatregelen/werktuigen:

Kraan + werkbak: ■ Ondergrond niet geschikt, nl. ■ Object niet bereikbaar i.v.m. ■ Geen toestemming derden i.v.m. ■ Anders, nl.

Hoogwerker:

■ Ondergrond niet geschikt, nl.

■ Object niet bereikbaar i.v.m.

■ Geen toestemming derden i.v.m.

■ Anders, nl.

Indien permanente voorzieningen bruikbaar zijn, behoeft het schema niet verder te worden doorlopen

uneto-vni is de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche en de technische detailhandel.

*

Opsteller (datum, naam, paraaf):

■ Anders, nl.

■ Geen bevestigingsmogelijkheid

Gezien (datum, naam, paraaf):

■ Anders, nl.

Stijg-/daalsysteem:


■ Anders, nl.

■


Stijg-/daalsysteem

Kraan + werkbak


■

■

Anders…

Stijg-/daalsysteem

Prioriteit 5

(Rol)steiger:

Kraan + werkbak

Hoogwerker

Prioriteit 4

Ladder:

■

■

Prioriteit 3


Motivatie voor het niet toepassen van bepaalde maatregelen/werktuigen:

Vallen

Stahoogte > 2,5 m en < 7,5 m

Gevaar:

■

Indien geen keuze, is overleg noodzakelijk met leidinggevende.

Indien geen keuze, is overleg noodzakelijk met leidinggevende.

Opdrachtgever: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Werk nooit op hoogte bij (verwacht) slecht weer: harde wind, onweer, zware regenval etc.

Permanente ladder met valbescherming

Maak een keuze in toe te passen maatregelen/werktuigen

■

■ Nee

Kooiladder

■

■ Ja*

■

Omschrijving:

Zijn er permanente voorzieningen bruikbaar?

Opdrachtnummer / objectnaam en -plaats: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Project RI&E - Checklist valgevaar in de infratechniek ‘Werkzaamheden aan gevels’

Bijlage 3: Stoplichtmodel ladders

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

Via de ledensite van uneto-vni kunt u het stoplichtmodel Ladders en nadere informatie downloaden. (http://leden.uneto-vni.nl/vraagbaak/L/Ladders/werken op hoogte stoplichtmodel

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

Colofon Ontwerp & lay-out design@cetera B.V., Rijswijk

Drukwerk Den Haag print, Rijswijk

Productiecoördinatie Afdeling Communicatie uneto-vni

© uneto-vni, oktober 2006 uneto-vni Bredewater 20 - 2715 CA Zoetermeer Postbus 188 - 2700 AD Zoetermeer T 079 325 06 50 - F 079 325 06 68 [email protected] - www.uneto-vni.nl

Veilig werken langs een gevel: Werken in de infratechniek. Overwegingen bij het creëren van een veilige werkplek

Recommend Documents