Betonbouw
jaargang 3 nummer 1
Gezamenlijke uitgave van VOBN & Sectie Betonbekistingbedrijven VSB
Over bekisting, betontechnologie en uitvoering
Waterliniemuseum 1
Beton Bewust voldoet aan eis
Betoncentrale
6
2
Opslagloods EBS
3
Storten Botlekbrug 4
Veel aandacht voor details bij Waterliniemuseum
Het totaalbeeld van schoonbeton
In opdracht van Provincie Utrecht wordt in Fort Vechten te Bunnik het Waterliniemuseum gerealiseerd. Voor de uitwerking van het ontwerp van architect Anne Holtrop wordt in het werk gestort schoonbeton volgens de nieuwe CUR-aanbeveling 100 toegepast.
01
Coördinator Schoonbeton
Schoonbeton aangewezen in de persoon van Henk Oude Kempers: “Bij de start van de uitvoering was er geen bestek maar een projectspecificatie op hoofdlijnen”. Architect Anne Holtrop bedacht het ontwerp in zwart beton, maar na enkele proefstorts is in de ontwerpfase een specificatie opgesteld voor de uitvoering in donker (bruin) schoonbeton. Als eerste is gestart met het maken van mockups. Henk Oude Kempers: “Deze mockups zijn ons bestek”. Onderdelen hiervan zijn aangewezen als referentie voor het totaal. Een unieke aanpak: de overeengekomen projectspecificatie, de mockups en het daarbij behorende werkplan van aannemer Heijmans 02 vormen de juridische grondslag.
Het gebouw van 50 x 60 m ligt verdiept binnen Fort Vechten. De rechte buitenwanden worden voor een groot deel aangevuld met grond. Het hart van het museum bestaat uit een betonnen 3D-maquette van de Hollandse waterlinie (schaal 1 : 20) die in delen onder water kan worden gezet. Rondom de maquette staat een labyrint van gebogen binnenwanden, waarvan een deel ca. 400 mm dik is en over de gehele hoogte van de wand een kern van isolatiemateriaal heeft. De gebogen vormen hebben een veelheid aan stralen. Alle zichtbare delen van de 8 m hoge wanden worden uitgevoerd in schoonbeton. Conform de CUR-aanbeveling 100 is er een coördinator
Werkinstructie kleurbetonmortel Het uiterlijk van schoonbeton wordt voor een groot deel bepaald door de betonmortel. Ook de wijze van verdichten, het ontkistingsmiddel en de tijdsduur tot ontkisten dragen daaraan bij. Dyckerhoff Basal Betonmortel wil het eigen aandeel zo goed mogelijk beheersen en sturen. “Daarom hanteren wij een Werkinstructie Kleurbeton”, aldus Ferdy Willemsen. “Voor dit project is hiervan een versie Waterliniemuseum opgesteld”. Hoofdonderdelen hiervan zijn kwaliteit, veiligheid en milieu. Voor het onderdeel kwaliteit is er in overleg met de uitvoering een mengsellijst met chargegrootten vastgelegd. Uit praktische overwegingen zijn de hoeveelheden per charge gekoppeld aan de vaste verpakkingshoeveelheid van de kleurstof.
Betonbouw Nieuws
Plaatpatroon van de bekisting De contactbekisting bestaat uit gecoat multiplex die door de gebogen wandvormen op de houten frameconstructie wordt geniet. Hierbij wordt een zo gelijkmatig mogelijk (zicht/niet-) patroon aangehouden. Zowel horizontaal als verticaal zijn het plaatpatroon en de plaatsen van de centerpennen vooraf bepaald. Horizontaal wordt tussen de panelen een smalle verdiepte naad in de bekisting gemaakt. Dit geeft een
1
Jaargang 3 • Uitgave 1
uitstekend betonrandje dat bij het lossen van de bekisting gedeeltelijk afbreekt. Het resultaat is een robuust detail in een strakke gebogen of vlakke wand. Om te voorkomen dat dekkingsblokjes op de wapening zouden aftekenen, zijn deze geheel weggelaten en vervangen door draadeinden tussen de staven. Een strakke aftekening van de centerpennen is gegarandeerd door de conussen met een schuimrubber ring op de bekisting te plaatsen. Alle hoeken van sparingen in de rechte en gebogen wanden worden haaks afgewerkt.
Betonmortel in kleur De hoge eisen aan het oppervlak, de naden en de sparingen vragen een optimaal betonmengsel. Betontechnoloog Ferdy Willemsen van Dyckerhoff Basal Betonmortel heeft regelmatig overleg met de coördinator Schoonbeton. Ferdy: “In het vooroverleg is gekozen voor een mengsel met ca. 170 liter fijne delen per m3. Hiervoor wordt er kalksteenmeel aan het betonmengsel toegevoegd. De combinatie met grind 4/16 en een consistentieklasse F5 wordt voor een groot deel van het schoonbetonwerk toegepast”. De gewenste kleur en dichtheid van het oppervlak zijn bereikt door veel monsters te maken. Door Scholz Benelux worden de kleurstoffen geleverd. Voor de stabiliteit van de kleur wordt een relatief hoog percentage van 8% van het cementgewicht aan kleurstof toegevoegd.
03
Projectgegevens Opdrachtgever Opdrachtgever Architect Aannemer Adviseur Schoonbeton Betonmortel
Leveren in alle seizoenen Het project Waterliniemuseum is gestart in 2012 en wordt in het voorjaar van 2015 opgeleverd. De fasering en complexiteit van het werk brengen grote verschillen in omvang van de betonmortelleveringen met zich mee. Deze kunnen variëren tussen 3 en 130 m3.
01 Het ontwerp van het museum is in meerdere opzichten bijzonder
02 Een deel van de binnenwanden is voorzien van isolatiemateriaal
03 Het horizontale en verticale plaat- en centerpenpatroon zijn vooraf nauwkeurig bepaald
: Nationaal Waterlinie Museum : Provincie Utrecht : Studio Anne Holtrop, Amsterdam : Heijmans Civiel Noord Nederland, Nijkerk : Henk Oude Kempers : Dyckerhoff Basal Betonmortel B.V.
Afwerking
De uiteenlopende hoeveelheden worden bovendien in alle seizoenen afgeroepen. In de winterperiode wordt 25% van het hoogovencement vervangen door portlandcement. Proeftegels hebben aangetoond dat er door de hoge dosering kleurstof geen kleurverschil optreedt bij deze gedeeltelijke vervanging.
Na het ontkisten is al de hoge kwaliteit van het oppervlak te constateren. Op dit moment wordt door de aannemer, architect en coördinator nagedacht over een afwerking in de vorm van een transparante sealer van het schoonbeton. Ook hier gaat het weer om de details. De conusgaten komen scherp en zonder vlekken uit de bekisting. De afwerking moet dan ook goed zijn. Enkele reparaties zullen onvermijdelijk zijn en de oppervlaktestructuur kan nog iets robuuster. Op de mockup worden ook deze onderdelen getest. Met name het licht aanstralen van het oppervlak geeft een betere beleving van het schoonbeton. Eventuele vlekken uit het bouwproces worden zo bovendien weggestraald. In dit stadium van het project zijn de architect Anne Holtrop en Henk Oude Kempers tevreden over het resultaat en de samenwerking. Henk: “Zo mooi kan ook donker schoonbeton zijn.”
Betoncentrale Albeton de hoogte in In Amsterdam Westpoort bouwen de firma M.J. de Nijs & Zonen B.V. en Rotonde in opdracht van Albeton één van de modernste betoncentrales van Nederland. Medio september moet de centrale operationeel zijn. “In Westpoort komen we op een A-locatie te zitten”, zegt directeur Heimen Droog. “Dichtbij de stad, met een goede ontsluiting via de Westrandweg en de Tweede Coentunnel en goed bereikbaar voor binnenvaartschepen die aan onze eigen kade van 200 meter de toeslagmaterialen kunnen lossen.”
02
01 De nieuwe betoncentrale met een dagbunker boven de centrale voor negen verschillende toeslagmaterialen is straks één van de grootste in Nederland. Opvallend is automatische staalvezeldosering. Naast verschillende betonsamenstellingen produceert de centrale ook anhydrietspecie. Droog: “Wij zijn ontzettend trots op datgene wat wij hier aan het bouwen zijn. Dankzij de nieuwbouw kunnen we alles precies zo inrichten als we willen. Eenmaal klaar heeft Albeton drie mengers
in plaats van twee, waardoor we flexibeler zijn en klanten altijd optimaal kunnen blijven bedienen. De nieuwe mengers zijn bovendien groter, stiller en zuiniger. De capaciteit is ruim twee keer zo groot als de huidige centrale en het laden zal ook een stuk sneller gaan. Het beton voor de 584 funderingspalen en de vloeren komt natuurlijk uit onze eigen centrale, maar ook de betonblokken voor de bunkers produceren wij zelf.” Niet alleen de centrale is indrukwekkend, maar ook op
2
het terrein komen straks veel voorzieningen om beton - Beton Bewust - te produceren. De spoel -en recycle installatie, een wasstraat en een gecombineerde tanken milieustraat zijn daar voorbeelden van.
01 In Amsterdam Westpoort verrijst één van de modernste betoncentrales van Nederland
02 Directeur Heimen Droog is trots op de nieuwbouw
13 meter hoge wand in één keer storten In de haven van Rotterdam bouwt Cordeel momenteel een nieuwe vlakloods voor European Bulk Services. De loods biedt straks 65.000 kubieke meter opslagruimte voor onder andere agriproducten. NOE Bekistingtechniek
ontwikkelde een oplossing waarmee de betonwanden van de loods tot 13,5 meter hoogte in één keer kunnen worden gestort.
01
Loods zakt bij veel inhoud De nieuwe loods bestaat geheel uit in het werk gestort beton en wordt gerealiseerd op een fundering op staal. In plaats van funderingspalen staat de vlakloods op een betonnen plaat. Opmerkelijk detail is het feit dat door het ontbreken van funderingspalen de vlakloods zal meebewegen met de vulgraad van de loods. Wanneer de vlakloods volledig wordt gevuld, zal het gebouw circa 4 à 5 cm naar beneden zakken om vervolgens weer omhoog te komen als de loods leeg raakt.
vervolgens tot een hoogte van 6,5 meter te verjongen, vanwaar de wand verder 0,50 meter dik is.
Projectgegevens
Stijfheid bekisting De NOEtop-panelen zijn hoofdzakelijk grootvlakpanelen van 5300 x 2650 mm waarvan er steeds twee boven elkaar zijn gemonteerd. Om de gewenste hoogte te bereiken worden deze gecombineerd met liggende panelen van 1000 x 2650 mm en 1325 x 2650 mm. De inzet van de 5300 x 2650 mm metende grootvlakpanelen zorgt ervoor dat de montagetijd tot een minimum beperkt kan blijven. De afmeting van de panelen staat bovendien garant voor een grote stijfheid van de bekisting. Het hoogte- en breedteraster van de panelen is doorlopend, zodat deze naar wens staand en liggend te combineren zijn.
13 uur non-stop storten
02
Bij de 13 m hoge wanden is er ter plaatse van de toegangen een forse concentratie aan wapening. In deze gebieden is de consistentieklasse F5 toegepast met grind 4/16. De wanden zijn m.b.v. een betonpomp en valpijp in secties van ca. 25 m gestort. Aan één zijde
Betonmortelspecificatie Sterkteklasse Milieuklassen Consistentieklasse
Opdrachtgever Aannemer Bekisting Betonmortel
: European Bulk Services : Cordeel : NOE Bekistingtechniek : Mebin Rotterdam
is de bovenste helft van de bekisting tijdens het begin van de stort nog niet geplaatst. Bij het begin van de stort kon daarmee de stortslang + valpijp tot bij het stortval komen. De stijgsnelheid voor dit project was 1 m/uur. Na het vullen van de bekisting tot ca. 6 m hoogte is het bovendeel van de sluitwand gemonteerd. De lengte van het stortfront maakte het mogelijk om zonder stortonderbreking door te werken. Voor de stabiliteit in de samenstelling van de betonmortel is een deel poederkoolvliegas toegevoegd. Om de wandsecties geheel
01 De betonwanden worden tot 13,5 meter
: C20/25 : XC4, XF3, XA2 : F4/F5
hoogte in één keer gestort
02 De wanden zijn in secties van ca. 25 m gestort
03 Lange dikke wanden vergen extra aandacht
Storten tot 13 meter De betonwanden van de loods worden in het werk gestort. De bekistingen hiervoor zijn geleverd door NOE Bekistingtechniek. Het bedrijf bedacht een oplossing voor het storten van 13 meter hoge wanden. De meeste wanden kunnen hiermee in één keer worden gestort; de wanden van 18 meter hoog worden in twee keer gestort. De bekisting voor de 13,5 meter hoge wanden bestaat uit NOEtop-bekistingpanelen. De panelen van de binnenmuren zijn conisch gemonteerd, waardoor de wanden aan de onderzijde 1,0 meter dik zijn om
03
3
te vullen is er steeds 13 uur gewerkt. Lange dikke wanden geven een risico op scheurvorming. Deels is dit te beheersen door voldoende wapening. De hoeveelheid bindmiddel draagt ook bij aan krimpspanningen in het materiaal. Met voldoende wapening, een optimaal mengsel en voldoende verhardingsdagen alvorens te ontkisten, is scheurvorming voorkomen. Het resultaat stelt tevreden en ziet er uit als schoonbeton, al is die eis niet gesteld.
Logistieke uitdaging door moeilijke omstandigheden
Laatste hefpijler van nieuwe Botlekbrug gestort De nieuwe Botlekbrug over de Oude Maas zal na oplevering een van de grootste hefbruggen ter wereld zijn. De brug, die momenteel nog gerealiseerd wordt, bestaat uit twee brugdekken die elk de afmeting hebben van een voetbalveld. Drie betonnen funderingspijlers vormen de dragende constructie voor de brug en voor de zes hefpijlers. Half januari is de laatste hefpijler met de glij-stortmethode gebouwd.
01
Over de nieuwe brug vertelt Conrad Hordijk, hoofd uitvoering A-LanesA15 civil VOF: “Het bouwen van de nieuwe Botlekbrug kent drie grote uitdagingen: de gewapende onderwaterstort van de fundering, de complexiteit van de instortvoorzieningen bij de bouw van de zes hefpijlers en de hoge eisen die zijn gesteld aan de afwerking van de buitenzijde en de betonstort van de enorme contragewichten.”
Glij-stort methode De 6 heftorens hebben elk een hoogte van circa 65 m. De twee buitenste pijlers zijn zo’n 10,5 m breed; de
03
Betonaanvoer over water Betonmortelleverancier Mebin B.V. verzorgt de aanvoer van het beton van de middelste hefpijlers via het water. Henk van Holten legt uit: “Vanaf de losplaats stort de betonmixer vanuit de stortgoot het beton op een transportband die het beton naar een stationair draaiende betonmixer brengt. Deze mixer staat op een ponton en eenmaal gevuld vaart deze naar de middelste hefpijlers.” De stationaire mixer lost vervolgens in de kubel die vervolgens weer omhoog wordt gebracht met een torenkraan. Eenmaal boven de kist wordt de kubel gelost in een tempo van gemiddeld 7 m3 per uur.
02
middelste ongeveer 18 m. De torens worden volgens de glij-stort methode gebouwd. Op deze manier kan tot wel 3 meter per dag worden gerealiseerd. Conrad: “Wij hebben een zorgvuldige afweging gemaakt tussen de glij-stort methode en het inzetten van een klimbekisting. Met een klimbekisting zouden wij in 11 slagen van 4 meter de hefpijler kunnen bouwen. Vanwege de snelheid is gekozen voor de glij-stort methode. De complexe inbouwdelen en de gladde afwerking werden eerst als een risico gezien; door de goede begeleiding van o.a. GbG GleibauSalzburg en MC Bouwchemie bleef dit onder controle. Daarnaast
4
speelde de aanvoer van beton een rol. Dat gold zeker voor de middelste hefpijlers; het beton moest hiervoor via het water worden aangevoerd. De afstand is voor een kraan met kubel te groot en pompen over zo’n afstand kan wel, maar is risicovol. Bij een lagere stortsnelheid is de kans op een verstopping groot.”
Continu storten Gedurende de bouw van de hefpijlers wordt er 24 uur per dag 7 dagen per week gewerkt. In totaal is voor de 6 pijlers 5300 m3 beton gestort. Vooraf heeft betonmortelleverancier Mebin B.V. 12 verschillende
mengsels samengesteld om het proces van de glijmethode zo goed mogelijk te laten verlopen. “In de werkvoorbereidingsfase is er veel overleg geweest en zijn diverse proefstorten gemaakt om de verschillende mengsels uit te testen. De eis bij deze mengsels was dat het zo glad mogelijk uit de kist moest komen”, vertelt betontechnoloog Ronald van Helden van Mebin BV. “Bij de 12 verschillende mengsels is de basis een C33/45 waarmee de meeste weersinvloeden kunnen worden overbrugd. Belangrijk verschil is de verhouding Hoogovencement en Portlandcement. Vanwege de duurzaamheid is Hoogovencement het uitgangspunt, maar bij koudere weersomstandigheden werd o.a. meer portlandcement toegevoegd.”
Coating aanbrengen Direct na het ontkisten van het beton worden de torens voorzien van een coating. Deze coating, in totaal ongeveer 3000 m2, beschermt de torens tegen weersinvloeden en geeft de brug de gewenste kleur. De coating wordt - nat in nat – in het verse beton aangebracht en geleverd door MC-Bouwchemie. Marcel Boon, rayon manager: “De coating is van een hoge kwaliteit en moet 25 jaar mee gaan. Wij brengen een laagdikte aan van 300 micron. De buitenzijde voorzien wij eerst van een primerlaag, vervolgens de coating, theoretisch moet dit voldoende zijn voor 100 jaar. De coating, MC-Schutzüberzug 702 (SX) wordt zo snel mogelijk op het net gestorte beton met een roller aangebracht.”
04
Projectgegevens
01 De heftorens hebben een hoogte van circa 65 m en
Aannemer : A-LanesA15 Civil Coating : MC-Bouwchemie Betonmortel : Mebin
02 Direct na het ontkisten worden de torens voorzien van een
worden volgens de glij-stort methode gebouwd coating
03 De aanvoer van beton is een complicerende factor die de uitdaging des te groter maakt
04 Met de glij-stortmethode kan tot wel 3 meter per dag worden gerealiseerd
Kort nieuws NIEUW Schoonbeton In de nieuwe CUR-Aanbeveling 100 ‘Schoon beton’ is veel aandacht besteed aan communicatie en coördinatie. Met de aanstelling van een coördinator schoon beton krijgt schoon beton de plaats in het ontwerp- en uitvoeringsproces die het verdient. Een werkplan schoon beton is het belangrijkste instrument voor kwaliteitsbeheersing. Voor een model-werkplan verwijst CUR100 naar cementenbeton.nl. Het model-werkplan inclusief keuringsformulieren is nu beschikbaar en te downloaden via www.cementenbeton.nl of www.vobn.nl.
Grote panelen versnellen bouwproces Met Framax Xlife biedt Doka Nederland een kaderbekistingssysteem dat standaard verschillende grote panelen omvat. De grote panelen hebben standaard-afmetingen van 240 x 270 cm en 240 x 330 cm (b x h). Met de bijbehorende Framax snelspanner-RU of uni-spanner en Framax-klemprofiel kunnen de panelen -passend binnen het 15 cm-raster van het bekistingssysteem- worden verhoogd tot een maximale bekistingshoogte van maar liefst 10,80 meter of hoger.
SolidCheck – real-time meting van opstijving beton
Alle verbindingsonderdelen en toebehoren van het Framax Xlife-systeem passen naadloos is het 15 cm-raster, waardoor het bekistingssysteem op maat aan elk bouwplan kan worden aangepast. De consequente rasterpatronen zorgen bovendien voor een vereenvoudigde planning en logistiek en staan garant voor een geordend plaatpatroon.
Bij het storten van hoge wanden is de opstijving van het beton maatgevend voor de snelheid van het werk. Uit Duitsland komt een apparaat dat de opstijving meet met ultrasoon geluid. De SolidCheck biedt meer nauwkeurigheid dan handmatige proeven en draagt daardoor bij aan de bouwsnelheid. Als de opstijvingsduur en de consistentie van de betonmortel bekend zijn, kan met een programma op een webpagina van Meva Bekistingstechniek de maximale stijgsnelheid voor bepaalde bekistingssystemen worden berekend.
www.doka-nederland.nl
www.meva.nl
5
Beton Bewust voldoet aan eis 5A2 en 5A3 CO2-prestatieladder
Keurmerkhouder Betoncenter Swinkels naar MAN Euro 6 Een goede milieuprestatie legt steeds meer gewicht in de schaal bij opdrachtgevers in de bouw. Daarom heeft BetonCenter Swinkels in Lieshout - onderdeel van de SwinkelsGroep - een MAN TGS met Euro 6-motor aan de vloot toegevoegd: een trekker van het type 26.400 6x2/4BLS. BetonCenter Swinkels heeft nu een wagenpark van 16 trucks, waarvan vier MAN-trekkers en vier MAN-bakwagens met op-
De Technische Commissie van de CO2-Prestatieladder heeft besloten om CO2-emissie-inventarissen van betonmortelbedrijven, die voorzien zijn van het Keurmerk Beton Bewust, te accepteren als rapportage van scope 1 en 2 emissies van een A-leverancier bij eis 5A2 en een verificatie van die emissieinventaris bij eis 5A3 van de CO2-Prestatieladder.
gebouwde kraan. De vier trekkers trekken opleggers die voorzien zijn van een door een afzonderlijke motor aangedreven betonmixer. www.betoncenter.nl
Voorbehoud dat de leden (Certificerende Instellingen) van de Technische Commissie maakten was dat enkel het certificaat/keurmerk Beton Bewust niet voldoet. Onderliggende emissie-inventaris van het betonmortelbedrijf behorende bij het Beton Bewust Keurmerk moet aanwezig zijn bij het bedrijf dat de niveau 5 audit ondergaat. Het gaat hier uitdrukkelijk om de emissie-inventaris en verificaties van A-leveranciers bij de eisen 5A2 en 5A3. www.betonbewust.nl
Betonbouwnieuws wordt u aangeboden door: De Hon Bekistingstechniek BV, Degraform Bekistingen en Steigers BV, Doka Nederland BV, Harsco Infrastructure BV, Hendriks Stalen Bekistingstechniek, Layher BV, Madema Steigerwerken BV, Matemco Hulpconstructies BV, Meva Bekistingssystemen BV, Miver Bekistingstechniek BV, NOE-Bekistingtechniek BV, PERI BV, Safe BV / Safe Montage BV, Vollenbroek Betonbouw VOF, Albeton Algemene Betonmaatschappij BV, BetonCenter Swinkels BV, Betoncentrales Rokramix BV, Betoncentrale Twenthe BV, Betonmortel Nederland BV, Betonmortelbedrijven Cementbouw BV, Betonmortelcentrale De Lek BV, Betonmortelcentrale Gorkum BV, BouwOort Betoncentrale, Bruil beton & mix, BV Betonmortel Centrale Koudekerk, De Hoop Betonmortel BV, Dyckerhoff Basal Nederland BV, Helderse Betonmortel Centrale BV, Holcim Betonmortel BV, Kalle en Bakker Betoncentrales BV, Mebin BV, Betoncentrale Hasselt BV en Van Nieuwpoort Betonmortel BV
Colofon Betonbouwnieuws is een uitgave van de VOBN, de brancheorganisatie van de betonmortelindustrie en de sectie Betonbekistingbedrijven van de Verenging van Steiger-, hoogwerk- en betonbekistingbedrijven (VSB). Alhoewel bij de samenstelling de grootst mogelijke zorgvuldigheid wordt betracht, kan de uitgever niet verantwoordelijk worden gehouden voor de inhoud ervan. Exemplaren van of een abonnement op Betonbouwnieuws
Resultaten in de Green Deal Beton
kunnen worden aangevraagd bij de uitgever. Vragen of opmerkingen naar aanleiding van deze uitgave kunnen worden gericht aan
Op 30 januari 2014 is het eerste jaarverslag van ‘Concreet 1.0’ officieel overhandigd aan Koen de Snoo, directeur duurzaamheid van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. ‘Concreet 1.0’ is een eerste stap in de Green Deal verduurzaming betonketen met als doel een 100 % duurzame betonketen in 2050.
[email protected]
Om deze ambitieuze doelstelling voor 2050 haalbaar te maken, worden korte- en middellange termijn doelen geformuleerd en afspraken gemaakt. Concreet 1.0 gaat over de korte termijn: 10 afspraken over samenwerking in de keten op basis van bestaande technologie. Centraal thema is dat partijen ook op de werkvloer meer samenwerken en kijken of de afspraken – bijvoorbeeld over CO2-reductie en kringloopsluiting - in bestaande projecten zijn te implementeren.
Uitgever
Tekst
VOBN & VSB
Martin Franke, Remco Kerkhoven,
E:
[email protected]
Jan Heuveling
Productie
Fotografie
Beta PR & Media BV
Doka, NOE, VOBN
Leidschendam-Voorburg
© 2014,
Leidschendam,
VOBN/VSB
6
