natte natuurwaarden Veel aandacht voor herstel van

Driemaandelijks verenigingsblad van Natuurpunt Limburg - juni - juli - augustus 2012 - jaargang 9 - nummer 2

Veel aandacht voor herstel van

natte natuurwaarden

Afgiftekantoor 3500 Hasselt 1 - P409862 Afzender: Natuurpunt Limburg, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt

Water-kinderen © Katleen Bollen

Voorwoord Inhoudstafel 3 Bezoekerscentrum

4

6

8

9

Het zomert in Kiewit Tuinnatuur Natuurrijke tuinvijver in ecologische tuin Dossier op tafel Water voor natuur Evenement Sing for the climate - The big ask II Wandelbijlage Abeek - levensader van beide Limburgen

13 Natuurpuntweetjes

Watergebonden exoten

14 Werkgroepen in de kijker

Natuurstudiegroepen in Limburg

18 Natuurpuntweetjes

Hoeveproducten binnen ieders handbereik

19 Cursussen

Theorie en praktijk

Grote coverbeeld © Madeleine Timmers (L) Vis © detailfoto - folder Big Jump (M) Argusvlinder Aragon © Marc Herremans (R) Nachtzwaluw © FVB

Beste Natuurpunters, Welk weer het is als u dit leest weet ik natuurlijk niet, wat ik wel weet is dat het nu regent terwijl ik deze regels neerschrijf. Wellicht blijft het weer kwakkelen en verwenst u al dat hemelwater wel en droomt u van een zonnige vakantie in het zuiden. Water is alvast een belangrijk element van onze natuur. Veel van de Limburgse natuur bevindt zich in beekvalleien. De namen van onze natuurgebieden zijn vaak al veelbetekenend; Zwarte beek, Bosbeek, Mombeekvallei, Abeek, Grote beek, Dommelvallei,.. Veel van deze beken werden echter rechtgetrokken in een periode dat men de ‘waterzieke’ gronden in de vallei probeerde te ‘verbeteren’ door ze droog te leggen. Intussen weten we beter. Jaren lobbyen, maar zeker ook de feiten zelf met overstromingen op onverwachte plekken heeft intussen iedereen ervan overtuigd dat een andere aanpak nodig is, dat rivieren en beken ruimte nodig hebben om water op te slaan als er teveel van is. Vaak worden hiervoor nog kunstmatige bekkens groot of klein gepland, ook als het anders kan. Met zachte ingrepen bijvoorbeeld, waarmee de natuur dan zelf aan de slag kan in een deel van haar val-

lei waar er nog voldoende open ruimte is. Begeleid natuurlijke overstromingen leveren nl. niet enkel goede diensten in het kader van overstromingsbeveiliging, maar leveren ook een positieve bijdrage aan de biodiversiteit en vormen vaak erg gewaardeerde wandelgebieden. Tenminste als het water zuiver genoeg is en er geen rioolwater meer in de beek geloosd wordt. De eerste plannen voor dergelijke zachte ingrepen beginnen stilaan vorm te krijgen. Omwille van tal van redenen laten de realisaties vaak nog op zich wachten. Bij natuurpunt willen we alvast een duidelijk signaal geven dat er ‘letterlijk’ werk moet gemaakt worden van zuiver water in onze beken en lévende beken met voldoende ruimte om te meanderen en hun natuurfunctie te vervullen, naast de andere diensten aan de maatschappij. Om dit signaal kracht bij te zetten hebben we ook jouw hulp nodig! Kom op 8 juli om 15u naar de Big Jump in Diepenbeek en spring mee voor zuivere beken. Jos Ramaekers

3 Herenhuis © Danny Froyen

BEZOEKERSCENTRUM

Het zomert in Kiewit Voor een ideale gezinsuitstap in de natuur moet je in Kiewit zijn.

Het bezoekerscentrum Kiewit wil ook deze zomer natuuractiviteiten aanbieden voor jong en oud. Boeboeksrugzakje voor gezinnen. Natuurpunt en Stad Hasselt hebben een Boeboekstocht uitgewerkt. En een Boeboekstas met allemaal leuke opdrachten voor kinderen. Daarmee kunnen gezinnen op avontuur trekken in de natuur. Een verhaaltje van Marc de Bel wijst je de weg. Onderweg doe je leuke actieve spelletjes, ga je op zoek naar kriebelbeestjes en maak je een heuse Boeboeks schuilhut. • € 3 per tas. Het boekje “Boeboeks in Kiewit” krijg je mee naar huis. • Uit te lenen tijdens openingsdagen bezoekerscentrum van 13u tot 15u30.

Natuurontdekkingstochten voor kinderen Vertrek 14 u bezoekerscentrum Kiewit • woensdag 25 juli • woensdag 29 augustus Gezinsnatuurwandelingen Vertrek 14 u bezoekerscentrum Kiewit • zondag 29 juli • zondag 26 augustus

Europese Nacht van de Vleermuis. • Zaterdag 25 augustus van 19.30 tot 23.00 uur • Binnenkoer domein Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt • Stad Hasselt en Natuurpunt Hasselt-Zonhoven • Domein Kiewit – 011 21 08 49 [email protected] Vooraf inschrijven via domein Kiewit, duidelijk aantal deelnemers vermelden. Breng een zaklamp mee.

Natuurkamp in samenwerking met sportdienst Hasselt. Een halve dag sporten en een halve dag natuurontdekking. Heb je altijd al wat meer van de natuur willen ontdekken of je bent gewoon graag buiten, trek dan mee met ons de natuur in. Voor spel en avontuur zo zullen we leren een schuilplaats maken, leren oriënteren en eetbare planten ontdekken. Afsluiten doen we met een heus natuurfeest. • week van 9 tot 13 juli (ook 11 juli) • voor kinderen met geboortejaar 2000 - 2003 • € 55 voor de hele week • Inschrijven sportdienst Hasselt © NPL

Mooie uitgestrekte natuur, bewegwijzerde wandelpaden, picknickplaatsen, speelbos, speelhoekje, horeca, de Galloway-runderen, neerhofdieren, bijentuin, en nog zoveel meer, zijn voldoende ingrediënten voor een geslaagde zomeruitstap. Domein Kiewit is vrij toegankelijk, alle dagen van het jaar van zonsopgang tot zonsondergang. En wil je nog meer, spring eens binnen in ons Natuurpuntwinkeltje, of ga met de gids op pad.

Noteer alvast volgende data in je agenda: 22 – 23 september SING FOR THE CLIMATE 30 september OPTIEK- EN FOTOGRAFIEDAG

bezoekerscentrum Kiewit • Putvennestraat 112, 3500 Kiewit • Openingsuren winkel: woensdag, zaterdag, zondag en schoolvakanties (ma. gesloten) van 13.00 uur tot 17.00 uur (zomer tot 18u). Op feestdagen is de winkel gesloten.

4

TUINNATUUR

Natuurrijke tuinvijver in ecologische tuin Een natuurlijke tuinvijver of poel, groot of klein, betekent altijd een vat vol leven. Bovendien trekt een goede waterbiotoop ook heel wat (land-)dieren aan. Vogels komen er drinken en zich wassen, zanglijsters snoepen af en toe een poelslak weg, waterhoentjes zoeken tussen de planten graag naar prooitjes. Kleine zangvogels profiteren er van het hogere insectenaanbod.

Ecologisch systeem Hoewel de aanleg en inrichting van een tuinvijver meestal een kunstmatige ingreep is, kan die nieuwe waterpartij perfect evolueren tot een ecologisch systeem waarbij dieren en planten elkaar in evenwicht houden en in relatie staan tot de omgeving en het (tuin-)landschap. Water maakt elke tuin rijker. In de kleinste tuinen plaats je een ton of trog vol water en na enige tijd zit ze vol leven. Deze miniwaterpartijen zijn onderhevig aan temperatuurschommelingen, en dat hebben de beestjes minder graag, plaats ze daarom in de schaduw. In middelgrote of grote tuinen kan je overwegen een vijver van enig formaat te maken. Een vijver is meer dan een gat in de grond graven. Eerst zoek je een goede plek, liefst een plek die een halve dag zon krijgt. Je graaft je vijver in gewenste vorm, in drie niveaus. Een ondiep gedeelte van dertig cm, plaats je in de zon, het water warmt hier snel op. Bruine kikkers kunnen hier hun eieren afzetten en

salamanders vinden het een geschikte plek om te baltsen. Met een ondiep gedeelte creëer je uitstapplekken voor de amfibieën. Het diepste gedeelte moet minstens 120 cm diep zijn, op dit punt zijn er de minste temperatuurschommelingen, en dit is noodzakelijk voor de overwintering van planten en dieren. Te veel bomen zorgen voor te veel schaduw en te veel bladval en bijgevolg een overbemesting van de vijver. Enkele bomen zijn prima aan de noordzijde van de waterplas. Eens de gewenste vorm gegraven, zorg je voor een waterdichting. Gebruik geen landbouwplastiek, deze is dun en vlug beschadigd, zelfs de dikkere versies zijn gevoelig aan UV stalen, en brokkelen na enkele jaren af. Een alternatief zijn deze uit aardolie geproduceerd, maar wel UVbestendige EPDM folie en polyester. Een ecologische en duurzamere oplossing voor vijverdichting is bentoniet klei of zwelklei, een minerale afdichting uit de natuur.

Inheemse waterplanten Kies inheemse waterplanten zoals gele lis, kalmoes, en grote egelskop, drijvend fonteinkruid, moeras-vergeet-mij-nietje, watermunt, hoornblad en watergentiaan. Voor het leefgebied en de voortplantingsplaats van amfibieën is het wel noodzakelijk dat er veel variatie in de vegetatie zit. Exoten, die in de handel nog steeds aangeboden worden, komen in de natuur terecht met al de gevolgen vandien. Kies voor een verscheidenheid aan planten: oeverplanten, zuurstofplanten en drijfplanten. De drijfplanten mogen niet het hele wateroppervlak in beslag nemen, er kan dan te weinig zonlicht binnendringen. Regelmatig snoeien is de boodschap. De juiste vissen Denk goed na vooraleer je vissen in de kleine poel of tuinvijver brengt. De gewone pad kan zich voortplanten in een vijver met vis, doordat de dikkopjes giftig zijn voor vissen. Alle andere amfibieënlarven worden door vissen gegeten. Om de vijver zo geschikt mogelijk te maken

5

voor amfibieën, is het daarom beter om geen vis in de vijver te houden. Alle karperachtigen doorwoelen voortdurend de bodem, vreten alles op en zetten het leven in een kleine vijver zwaar onder druk. Goudwinde of zilverwinde zijn populaire vijvervissen. Weet echter dat ze massa’s watervlooien en andere kleine waterdiertjes eten. Afhankelijk van de vijvergrootte en het aantal vissen, zullen de prooidiertjes op termijn sterk afnemen. Gevolg: algen en wieren nemen snel toe, het water vertroebelt. Anaerobe bacteriën In een gezond waterbiotoop verwerkt de levensgemeenschap haar eigen organisch afval. Dit is het zelfreinigende vermogen van het water. Dit subtiele

evenwicht wordt door ondeskundig handelen vlug verstoord. De meeste tuinvijvers hebben een te veel aan vis, deze vissen krijgen overdreven veel voeder, veel uitwerpselen en bijgevolg overbemesting. Maar ook een hoger gelegen bemest gazon (van de buren) zorgt voor toevoer van voedingsstoffen in de vijver. Bij een teveel aan voedingsstoffen gaan de anaerobe bacteriën het overnemen van de normale organismen, met rotting en stinkend water tot gevolg. De levensgemeenschap zal grondig verstoord of zelfs vernietigd worden. Het evenwicht eerst verstoren, om het daarna met poeder, pomp en filter terug op te lossen is niet echt ecologisch. Overdreven filtersystemen herleiden je vijver tot een reuze aquarium waar alles kunstmatig gestuurd wordt, en dit kan niet de bedoeling zijn. Een pomp heeft ook voordelen: uitwisseling van gassen, transport van mineralen. Kies voor systemen waarbij de rotor van de pomp zo goed mogelijk afgesloten zit, om het vermalen van kleine waterdiertjes te vermijden. Laat met het pompen het diepste gedeelte van de vijver met rust, om de temperatuur daar stabiel te houden.

Tips tuinideeën Het is logisch dat een ecologische tuinvijver deel uitmaakt van een tuinconcept waarbij ecologische uitgangspunten nagestreefd worden. Enkele tuinideeën: • Een houtkant met inheemse struiken langs de noordzijde van de vijver biedt rust- en schuilplaatsen voor dieren die gedeeltelijk in het water en op het land leven zoals libellen en amfibieën. • Een houtstapel of stapelmuurtje in de omgeving biedt ideale schuilplaatsen en overwinteringsplaatsen voor amfibieën. • Een bloemrijk hooiland vormt een mooie overgang tussen het grasperk en de moeraszone bij de vijver en is ideaal voor heel wat insecten (vlinders!). • Blijf met alle meststoffen (ook compost) en sproeistoffen ver uit de buurt van de tuinvijver! • Neem geen kikkerdril mee uit een andere poel. Geef amfibieën de kans om zelf je tuin te ontdekken.

FOTOWEDSTRIJD 2012 “Water in de Wijers”

De Wijers is een streek in Limburg met maar liefst 1175 vijvers. Het gebied strekt zich uit over de gemeenten Zonhoven, Hasselt, Genk, Diepenbeek, Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren en Lummen. De vijvers zijn de biotoop van een heleboel zeldzame dieren plantensoorten. Sommige vijvers werden al in de dertiende eeuw aangelegd voor ijzerontginning. Ook turfontginning speelde een rol. Later kwamen er nog bij voor de viskweek. Een voorsmaakje vind je hier www.dewijers.be

Bezorg ons jouw beste natuurfoto’s over De Wijers uiterlijk 31 augustus 2012 via [email protected] De fotowedstrijd bestaat uit verschillende thema’s met telkens een laureaat. De Thema’s zijn: Planten, dieren, landschap en digiscopie. De beste foto’s worden tentoongesteld in ons bezoekerscentrum te Kiewit. Feestelijke opening van de tentoonstelling met geselecteerde ingezonden foto’s én prijsuitreiking op zondag 30 september op Domein Kiewit tijdens “De Optiek- en fotografiedag”.

Wedstrijdreglement vind je op www.natuurpuntlimburg.be

6

Dossier op tafel

WATER VOOR NATUUR Volgens evolutiebiologen is alle leven op aarde in het water ontstaan. Zowat alle levensvormen, zelfs planten of dieren in de woestijn, hebben ook nu nog water nodig. Ook onze Vlaamse natuur heeft water nodig, zuiver water dat speels mag kronkelen in beken of rimpelen in plassen met brede oeverzones. Er was een tijd dat beken moesten rechtgetrokken worden als teken van vooruitgang en dat vijvers verticale oevers moesten hebben om economisch interessant te zijn. Ervaring heeft ons inmiddels geleerd dat dit foute keuzes waren en dat water vooral ruimte rondom nodig heeft om natuurlijke processen te laten plaatsvinden en leefruimte te bieden voor bijzondere natuurwaarden. Denk maar aan roerdomp of boomkikker. Of minder bekende soorten zoals bever en otter. Laten we naar aanleiding van de

BIG JUMP even kijken naar initiatieven in Limburg om het tij te keren en wat recht getrokken is terug krom te maken zodat deze bijzondere soorten zich bij ons opnieuw thuis kunnen voelen. Jeker De Jeker ten Zuidoosten van Tongeren is op dit ogenblik een interessante plek om te bezoeken, er worden nl. opnieuw meanders aangelegd in de ooit rechtgetrokken rivier, en wel daár waar natuurpunt met de uitbouw van De Kevie als natuurgebied ervoor zorgde dat er nog voldoende ruimte is om de rivier te laten kronkelen. Deze werken zullen méér natuur opleveren, maar ook helpen om de bewoning stroomafwaarts te vrijwaren van overstromingen.

7

Maas Het Grensmaas-project aan beide landsgrenzen loopt al enkele jaren en zorgt met dijkverlaging op uitgekiende plaatsen voor overstroombare vlaktes met heel wat nieuwe natuur in het door grindgaten gepokdaalde Maasland en tot veiliger dorpen voor de mensen. Dit project biedt uitstekende kansen om tot grote aaneengesloten natuurgebieden te komen in een gebied dat belangrijk is voor vele trek- en watervogels, en wie weet komt ooit de eerste Limburgse otter langs deze weg de provincie binnengezwommen. De kunst zal erin bestaan om deze nieuwe natuur alle kansen te geven zonder de laatste waardevolle restanten van het historische landschap te verliezen. Ook belangrijk in dit project is dat de monding van enkele kleinere beken die van het Kempische plateau naar de Maas lopen, op een meer natuurlijke wijze ingericht worden zodat vissen opnieuw deze zijbeken kunnen gebruiken. Herk en Mombeek Deze zuidelijke zijrivieren van de Demer zijn typische Haspengouwse rivieren. Natuur is hier veelal teruggedrongen tot de vaak smalle valleibodems. De vruchtbare leemgrond zorgde er immers voor dat reeds voordat de Romeinen hier arriveerden, de grond intensief werd gebruikt voor landbouwdoeleinden. Rechttrekkingen in de jaren ‘50 tot ‘70 van vorige eeuw zorgden nog voor een verdere inperking en versnippering van de ruimte voor natuur. Inmiddels werden op planniveau de groene stroken langsheen de rivieren uitgebreid en aan mekaar gekoppeld. Op dit ogenblik loopt er een project dat onderzoekt welke mogelijkheden er zijn om de beken opnieuw meer ruimte te geven binnen dit uitgebreide groene kader.

Demer De Demer ontspringt diep in Haspengouw, maar vormt in Limburg voor het grootste deel van zijn loop de scheiding tussen Kempen en Haspengouw. Vele zijrivieren uit beide landschappen monden erin uit. Kenmerkend voor de Demervallei en zijn zijrivieren is de problematiek van overstorten van rioleringen en piekoverstromingen. Meer dan elders heeft het Demerbekken te maken met de verstedelijking met zijn vele bijkomende verhardingen. Zolang het merendeel van onze rioleringen niet gescheiden is en er ook regenwater in terecht komt, leidt dit tot het overmatig in werking treden van overstorten waardoor ongezuiverd rioolwater in de beken en daarmee verbonden vijvers terecht komt. Bovendien zijn een aantal zijbeken in extreme mate rechtgetrokken en/of uitgediept. We denken daarbij bvb aan de Stiemer, de Kaatsbeek, De Mangelbeek, ... Voor de Stiemer is er inmiddels een landinrichtingsproject opgestart onder leiding van de VLM waarbij er wordt nagedacht over ruimte voor de rivier en een verhoging van de nabijgelegen natuurwaarden. Stilstaande waters Stilstaande waters zijn er in overvloed in De Wijers, maar intensieve viskweek veranderde dit vijverlandschap ingrijpend. Stilaan komt er een positieve ommekeer via diverse projecten die overkoepeld worden in het Wijersproject. Zo is er het Life project 3water waarbij natuurherstel gebeurt op heel wat terreinen in beheer bij natuurorganisaties en particuliere landeigenaars en wellicht wordt er binnenkort een natuurinrichting opgestart in het groene hart van Limburg. Kempische beken Zowel in de Abeek als in de Bosbeek, die vanuit de Kempen afwateren naar de Maasvallei lopen er met Europese Life middelen ondersteunde natuurherstelprojecten van Natuurpunt waarbij veel aandacht gaat naar het herstel van natte natuurwaarden in de valleien.

Ook in de Dommel die via Nederland in de Maas uitmondt wordt en werd er gewerkt aan herstel van de valleinatuur en herstel van de rivier. In de vallei van de Zwarte Beek vinden voorbereidingen plaats voor een vernatting van de vallei. Je ziet het; projecten genoeg, maar ondanks de meerwaarde voor natuur, over- stromingsbeveiliging, recreatie en toerisme voor veel van deze processen en projecten, zijn ook deze initiatieven af- hankelijk van voldoende financiën. Daar- om zijn acties zoals de BIG JUMP nodig om hier aandacht voor te blijven vragen. Kom naar Diepenbeek, gemeentelijke visvijver, Pomperikweg 1, op 8 juli en spring mee om 15 uur voor zuivere beken voor meer natuur. Aquafin Wedstrijd Aquafin wil iedereen die net als ons aandacht heeft en vraagt voor zuiver water, in de armen sluiten. Krijg na de sprong een gratis handdoek, ontworpen door Jan Bosschaert. Registreer je via www. bigjump.be om zeker te zijn van jouw collector’s item. Vergeet ook zeker je fototoestel niet mee te nemen naar de Big Jump. Wie de leukste foto’s oplaadt via www.aquafinwedstrijd.be maakt bovendien kans op een BBQ-cheque!

8

EVENEMENTEN

Zing je mee voor het klimaat op 22-23 september ?

SING FOR THE CLIMATE THE BIG ASK III

Nic Balthazar daagt iedereen uit om in het weekend van 22-23 september 2012 met duizenden tegelijk onze bezorgdheid om het klimaat uit te ‘zingen’. Om de klimaatslachtoffers een stem te geven en om de ernst van het klimaatprobleem duidelijk te maken aan de mensen, media en politici! Het is vijf voor twaalf voor het klimaat. Als we nu niets doen, is het te laat. Daarom zetten we op 22-23 september het land op zijn kop voor het klimaat! Wat? Op zoveel mogelijk plaatsen in het land lokale zangmomenten voor het klimaat in te richten. Iedereen zingt op hetzelfde lied, eventueel onder begeleiding van plaatselijke koren en artiesten. Elk zangmoment wordt gefilmd door een lokale cameraman. Nic Balthazar verwerkt dit beeldmateriaal tot één ‘Sing for the Climate’-clip, waar we internationaal mee uitpakken in de aanloop van de klimaattop in Doha in december. Wie? Iedereen kan zelf initiatief nemen om een SING moment te organiseren. Surf naar www.singfortheclimate.com [email protected] Tel.: 02 256 11 96 Download het ‘Draaiboek voor lokale acties’ - Join de Facebook-pagina. Of kom naar de SING! Op domein Kiewit in Hasselt op zondag 23 september van 14 tot 17u. Diverse BV’s zullen aanwezig zijn en we voorzien ook kinder- en randanimatie.

Kom op 3 en 4 augustus gratis naar…

Het Absolutely Free Festival Het AFF pakt uit met stunt: eerste festival waar je met batterijen betaalt (of sponsor een stukje Natuurpunt-groen) AFF in Genk pakt uit met een ongeziene stunt. Het festival onderneemt al jaren acties op het vlak van ecologie, en dus ook deze editie. Op 3 en 4 augustus vraagt AFF de bezoekers om te betalen met … afval. Een toegangskaartje krijgt de festivalganger dus niet in ruil voor harde euro’s, maar door gebruikte batterijen of afgedankte zaklampen in te leveren. Partners van de actie zijn batterijeninzamelorganisatie Bebat en Natuurpunt. Het Absolutely Free Festival is – zoals de naam al zegt - een gratis festival, en het wil dat voor alle duidelijkheid ook blijven. Alleen wil AFF de festivalbezoekers op een leuke, positieve wijze duidelijk maken dat gratis niet gratuit is. Het festival mag dan geen toegangsgeld vragen, omdat het op binnen- en buitenlandse kwaliteitsbands mikt, loopt de reële ticketwaarde – zoals in het geval van een betalend festival - al snel in de tientallen euro’s. Voor alle duidelijkheid: AFF vraagt in 2012 van de festivalbezoekers geen harde euro’s, maar wel een kleine inspanning. Deze actie – in samenwerking met batterijeninzamelorganisatie Bebat - past ook helemaal in de ‘do it yourself’-filosofie van het festival. Hoe gaat het in zijn werk? Wie gratis naar AFF wil gaan, zal dus een kleine inspanning moeten leveren. Iedere festivalbezoeker wordt gevraagd om gebruikte batterijen (of afgedankte zaklampen) mee te brengen. Heel concreet: wie drie lege batterijen dropt in de Bebat-containers aan de ingang van het feestterrein, mag tijdens de twee festivaldagen gratis binnen.

Niet alleen uw portemonnee vaart er dus wel bij, maar ook de natuur. Geen batterijen? Ook dan wordt de natuur er beter van! Breng je geen batterijen mee? Dan is er een alternatief waar de natuur ook beter van wordt. Geen gebruikte batterijen in huis of helaas vergeten, dan kan je aan de toegang tot het AFF-festivalterrein een stukje natuurgebied van Natuurpunt sponsoren. Daar betaal je drie euro voor. Wie toch nog twee lege batterijen/zaklampen meebrengt, legt één euro neer. Wie één batterij aflevert, betaalt twee euro. Het op die wijze ingezamelde geld gaat volledig naar Natuurpunt. De natuurorganisatie zal het bedrag gebruiken voor de ontwikkeling van het nieuwe uitgestrekte natuurgebied Bichterweerd aan de Maas in Dilsen-Stokkem. Met amper drie euro help je als festivalbezoeker om 20 vierkante meter natuur te doen floreren. Het Absolutely Free Festival vindt op 3 en 4 augustus plaats aan culturele hotspot C-Mine in Genk.

Abeek

Foto boven: Jan Hendrickx

Levensader van beide Limburgen

De rijke flora en fauna maakt van de Abeek één van de meest waardevolle beken in de Lage Landen.De vallei van de Abeek is een intact biotoop, de beek werd nooit rechtgetrokken en de waterhuishouding is nagenoeg in originele staat bewaard. In de vochtige gebieden bij de beken zijn er rietlanden, vijvers, oude elzenbroeken en bloemrijke hooilanden. Het wandelgebied omvat 4 wandelingen, samen goed voor 35 km wandelplezier op de grens van Peer en Meeuwen-Gruitrode. Om het gebied rond de Abeek beter toegankelijk te maken, is er een plankenpad aangelegd, zo blijven de voeten droog Een beek die van oudsher een grote aantrekkingskracht heeft uitgeoefend, was de Abeek. Zij ontspringt op het Kempens plateau te Wijshagen-Meeuwen en vloeit via Gerdingen, Reppel, Beek en Bocholt in noordoostelijke richting, waar zij nabij het Nederlandse Neer in de Maas uitmondt.

Op deze beek lagen vroeger liefst een vijfentwintig molens, waaronder de Berenheidemolen in Meeuwen en de Hoogmolen in Ellikom, In een aantal molens moesten de onderdanen eeuwenlang hun koren laten malen. Zo’n molendwang was natuurlijk een interessante inkomstenbron voor de heer, maar hij leidde dikwijls tot betwistingen. Bovendien was het geen sinecure om duidelijke afspraken over de afwatering, de opstuwing van het water en het onderhoud te maken omdat het stroomgebied van de Abeek territoriaal versnipperd was. Gevolg: nog veel meer conflicten tussen molenaars, plaatselijke heren en dorpelingen. Toch was de Abeek vooral een bindmiddel, een levensader. De ontwikkeling van dorpen als Ellikom en Beek en een stad als Weert was grotendeels te danken aan het stromend water van deze beek. Zo hebben de Weertenaars lange tijd via de kunstmatige Weerterbeek water uit de Abeek afgetapt.

De Abeek is een Kempische laaglandbeek waarvan de bovenloop nog een zeer intacte beekmorfologie vertoont. In Meeuwen-Gruitrode, Peer en Bocholt vormt deze beek de ruggengraat van het natuurgebied Vallei van de Abeek. Hier kan je nog enkele van de mooiste beekbegeleidende elzenbroekbossen vinden van Vlaanderen. In het voorjaar kleuren deze geel van de dotterbloemen. We vinden er nog zeldzaamheden als paarbladig en verspreidbladig goudveil en moerasviooltje. Daarnaast zijn er tal van waardevolle hooilandjes met bijzondere soorten als knolsteenbreek, wateraardbei en holpijp. Op de drogere flanken van de vallei vinden we dan weer heideen schraalgraslandvegetaties. De intacte beekmorfologie en het relatief zuivere water maken de beek erg geschikt voor vissen. Zeventien soorten vis leven hier, waaronder enkele zeldzame soorten als beekprik en bermpje. Dit erg natte gebied is natuurlijk ook voor amfibieën

2

1

3

erg belangrijk. De afdeling redt jaarlijks gemiddeld 4000 exemplaren van verpletterende autowielen, en is daarmee recordhouder in Vlaanderen. De vallei is ook een ware hotspot voor insecten en spinnen. We vinden hier nog tal van bijzondere soorten, zoals kleine parelmoervlinder, blauwvleugelsprinkhaan en zadelsprinkhaan. Van januari 2010 tot december 2014 vindt er in dit gebied het Life-project “Life Abeek” plaats. Met Europese steun zal Natuurpunt hier grootschalige natuurherstelwerken uitvoeren. Deusterkapel Gebouwd in 1660, vergroot in 1717. Eerst kapel van OLV Hemelvaart, later OLV van Altijddurende Bijstand. Werd in 1718 een kluis, waartegen een schooltje werd gebouwd, kluizenaar was onderwijzer, kluis werd afgebroken in 1868. Sinds 1951 officieel als monument en landschap beschermd

Paddenoverzet Tijdens de koude wintermaanden zoeken amfibieën een schuilplaats in en onder het strooisel in bossen en ruigten. Maar bij de eerste tekenen van de lente begint het te kriebelen en gaan ze op zoek naar een geschikte plaats om zich voort te planten. Een poel of vijvertje krijgt de voorkeur want de eieren moeten in het water gelegd worden. Tijdens deze zogenaamde paddentrek moeten deze diertjes maar al te vaak een weg oversteken en lopen ze een groot risico om overreden te worden. Daarom wordt op vele plaatsen in Vlaanderen een paddenoverzet georganiseerd in het voorjaar. Door schermen langs de weg te spannen kunnen de padden, kikkers en salamanders de weg niet op. ’s Morgens en ’s avonds worden ze dan door vrijwilligers veilig aan de andere kant van de weg gezet en kunnen ze

hun tocht verder zetten naar hun uitgekozen paaiplaats. De paddenoverzet ter hoogte van de Brogelerweg is steeds een groot succes. Maar liefst 2000 padden, kikkers en salamanders worden zo jaarlijks veilig naar hun paaiplaats geholpen. Hoogmolen 4 watermolens in Meeuwen-Gruitrode langs Abeek: Neermolen, hoogmolen, Berenheidemolen, dorpermolen. Hoogmolen (Peerdermolen) behoorde voor 1500 tot aan de Heer van Peer. Ze werd gebruikt als graanmolen. Nu is de gerestaureerde molen ingericht als taverne en Bed & Breakfast Abeek De Abeek ontspringt in de Hoge Kempen op het militair domein in Meeuwen- Gruitrode ter hoogte van de Monnikswijer. Het is van nature een typische laaglandbeek. Ze vindt haar oorsprong niet in één bron, maar wordt gevoed vanuit natte plaatsen (kwelzones) die aanwezig zijn over bijna heel de bovenen middenloop. Dit bronwater is ijzerrijk en kleurt roestbruin als het aan de oppervlakte komt. De beek heeft een vrij intacte structuur van de bron tot aan de benedenloop en heeft nog mooie meanders en holle oevers. Het water is van goede kwaliteit, waardoor de beek voor een grote planten- en dierenrijkdom zorgt.

4

Foto 1: Jan Hendrickx Foto 2: Jan Hendrickx Foto 3: Jan Hendrickx Foto 4: Jan Hendrickx

Ellikom - Erpekom

Bos

Blauwe route 6.3 km

Open water

Groene route 4.4 km

Moeras(bos)

Gele route 10.2 km

Bebouwing

Oranje route 3.6 km

Heikant

Broekkant

Re Erp crea er tie he pa ide rk

Hoogmolen

ter s

traa t

nde

rsst raa t

Duivelsbroeken

Kloosterhoeve

Ab

ee

k

Skipiste

Ellikom Boe

D

eu s

N73

t

Waterloop

Baan naar Bree

Erp erh eid est raa

Grasland

Laarderheide

erweg Erpekomm

Startpunt

Erpekom eek

lisb

Gie

Meeuwerkant

Berenheide

ek

n

aa

Abe

b er erd Pe

Berenheidemolen

Jongemanshoeve

Weg na ar Ellikom

Manselarenheide

0

0,5

1

kilometer ©Els Ferson 2012

Duivelsbroek Verwijst naar de oude broekbossen, het was er gevaarlijk want je kon er diep in wegzakken. Vroeger sprak men al snel van “de duivel” als iets onverklaarbaar gevaarlijk was. Doordat de natte moerassen ongeschikt waren voor landbouw kon de natuur er zijn gang gaan. Nu groeien er voornamelijk elzen en in het

voorjaar krijgt het bos een geel tapijt van dotterbloemen, speenkruid en goudveil. Erpekom Gehucht van Grote-Brogel, kleinste woonkern van Peer, bekend vanwege Center Parks Erperheide.

Ellikom Een van de oudste woonkernen in de Limburgse Kempen Het werd voor de eerste keer in een geschreven bron vermeld in 1314 als “Elleken”. Deze naam werd afgeleid van het Germaanse “Aljinga Haim” of “woning van de lieden van Alja”. Dit wijst erop dat Ellikom al door de Franken werd bewoond. Foto : nog door te geven

Foto: Jan Hendrickx

NATUUR•WEETJES

Watergebonden exoten Wat hebben de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft, grote waternavel, reuzenbalsemien parelvederkruid en blauwbandgrondel gemeen? Het zijn stuk voor stuk invasieve exoten die heel wat last en kosten veroorzaken voor mens en natuur. Schade door exoten Zowel natuur, landbouw als economie hebben last van schadelijke exotische soorten. Een goed voorbeeld is de grote waternavel. Die exotische plantensoort woekert in onze waterlopen. Dat kan de doorvaart van boten verhinderen en sluizen verstoppen. Jaarlijks investeert de Vlaamse overheid 1 miljoen euro in de verwijdering van van deze en andere exotische waterplanten. De Europese Commissie schat de totale kost van bestrijding en schade door invasieve exotische soorten in de EU op jaarlijks 12,7 miljard euro. Een ander voorbeeld is de blauwbandgrondel. Dit kleine visje, oorspronkelijk afkomstig uit Aziatische rijstvelden zorgt voor veel extra kosten in het natuurbeheer om te voorkomen dat eieren van onze amfibieën worden opgegeten. Zo zijn in enkele boomkikker kerngebieden de kikkers bijna of helemaal verdwenen door problemen veroorzaakt door dit kleine visje. Soms blijft overwoekering aanvankelijk uit, zoals bij de rood-, of geelwangschildpad die zich hier nog niet voortplanten, maar ook in dat geval is bestrijding aangewezen om erger te voorkomen. Meldpunt voor terreinbeheerders en overheden Hoe sneller probleemsoorten worden gemeld, hoe sneller terreinbeheerders en lokale overheden kunnen optreden om schade te voorkomen. Daarom werd het interactieve waarschuwingssysteem ontwikkeld. Op http://waarnemingen.be/exoten kunnen terreinbeheerders zich nu gratis abonneren op een meldsysteem. Zodra er een probleemsoort in hun gebied wordt vastgesteld, krijgen ze onmiddellijk een waarschuwing via mail met verdere informatie. Natuurwaarnemers vinden er informatie om de exotische overlastsoorten beter te kunnen herkennen. Vrijwilligers spelen een centrale rol in dit initiatief. Bijna 11.000 natuurliefhebbers hebben al meer dan 6 miljoen gegevens ingevoerd op www.waarnemingen.be . Door de koppeling tussen vrijwilligers ende terreinbeheerders via het meldsysteem komen de meldingen van al die vele vrijwilligers nu automatisch bij de terreinbeheerders terecht. De overheid kan nu sneller ingrijpen indien nodig. Voor meer informatie Wouter Vanreusel, Natuurpunt, 0476 60 92 42

Prikkelpad, natuur anders beleven Natuurbeleving uitgewerkt op maat van kinderen en jongeren met een meervoudige handicap. Het prikkelpad start aan het Vlaams bezoekerscentrum ‘De Watersnip’. Langs de wandelroute staan 12 belevingselementen opgesteld, zoals voelkastjes, klanklabyrint, wiglo, kijk-wand, voelsteen,… De bezoekers worden extra geprikkeld met geuren, geluiden (of de afwezigheid ervan), kleuren, structuren, beweging enz... Zintuigen spelen immers een centrale rol in de ontwikkeling van kinderen. Het prikkelpad is leuk voor iedereen. Het is een nieuwe groene ontmoetingsplaats, waar de integratie en acceptatie van mensen met een handicap wordt bevorderd door het samen beleven van het buitenleven. Het pad is ca. 2,5 km lang en goed berijdbaar met een rolstoel of terreinbuggy. Gratis activiteit. Het prikkelpad is elke dag toegankelijk van 1 juni tot 31 oktober van 13u00 tot 16u00, maar niet op maandag. Je kunt ook buiten de reguliere openingstijden een afspraak maken - Tel: 011 45 01 91 of via [email protected] Je kan een prikkelend, begeleidend boekje ontlenen in het Vlaams Bezoekerscentrum ‘De Watersnip’ Grauwe Steenstraat 7/2 3582-Koersel. We vragen een waarborg van 5€. Het prikkelpad verkennen onder begeleiding van een natuurgids kan natuurlijk ook. De kostprijs bedraagt 30€ per gids voor een groep van 20 personen. Graag tijdig reserveren bij ‘De Watersnip’. Natuurpunt Beringen ontwierp en bouwde het Prikkelpad, samen met haar partners –het ANB, ‘De Watersnip’, ’t Weyerke, VIBO, Gemeente Beringen - en met de financiële middelen van het Streekfonds ‘Een Hart voor Limburg’.

13

14

WERKGROEPEN IN DE KIJKER

Foto boven: blauwtje ©

Natuurstudiegroepen in Limburg Dit keer geen afdeling die haar werking voorstelt, maar gezien de zomer het uitgesproken seizoen is voor natuurwaarnemingen willen we jullie hier laten kennismaken met enkele natuurstudiegroepen. Interesse om mee te doen? Laat je niet pramen en neem contact met één van de verantwoordelijken en laat je onderdompelen in de wondere wereld van de natuur. De Slobkousjes De Slobkousjes zijn een plantenwerkgroep ontstaan in 2008. In het begin vooral actief met waarnemingen van bloeiende planten. Intussen geëvolueerd naar een enthousiaste groep natuurliefhebbers die wekelijkse wandelingen maken, al naar gelang het seizoen, op zoek naar planten,

paddenstoelen en mossen maar tegelijkertijd genieten van wat de natuur aan moois te bieden heeft. Waarom een plantenwerkgroep de naam van een insect draagt? Al van bij aanvang was er aandacht voor de samenhang in de natuur. Het enthousiasme was altijd groot als men in het veld kon vaststellen hoe de grote wederik door de slobkousbij wordt bestoven. Het was dan ook niet moeilijk om deze schattige bij met haar, met stuifmeel, dik beladen poo tjes tot mascotte te promoveren. Wat moet je kennen om deel te nemen aan de wandelingen? Er is geen enkele voorkennis vereist. Verschillende van de huidige leden zijn van nul begonnen. Planten leren kennen doe je automatisch in de groep. Wil je niet

15

Contact? Ine Reynders:, 0468 32 47 28 [email protected] SAP clubje SAP-Clubje staat voor Samen Amusant op Pad: op een leuke manier samen de natuur ontdekken, bestuderen en ervan genieten. Natuurstudie is dermate breed, dat we bewust kiezen voor sommige groepen organismen. We spitsen ons toe op hogere planten, vlinders, libellen, sprinkhanen en krekels, amfibieën en reptielen, en vogels. De SAP-club trekt er elke woensdagavond (van mei tot augustus) op uit voor planten en één zaterdagnamiddag per maand

(mei-september) voor insecten. Planning: zie bij Activiteiten op de website van Natuurpunt Hasselt-Zonhoven: oa. plantenwandelingen en insectenwandelingen De studiegroep staat mee in voor het organiseren van dia-avonden tijdens het winterhalfjaar, van korte reisjes… Tevens zorgt de groep voor inhoudelijke expertise bij de Werkgroep Beheer. We sluiten ook aan bij activiteiten van anderen (b.v. Limburgse Plantenwerkgroep). Je vindt de waarnemingen terug bij het verslag van de betreffende activiteit op de pagina ‘Verslagen’. Coördinatie: Jan Wyers. [email protected] Levend zand Levend zand is een projectgroep die zich voor zijn natuuronderzoek specifiek richt op de zone tussen de natuur van de Postelse Bossen en de Kempense Meren in het noorden en noord-westen van

Lommel en Pijnven en de militaire domeinen ten zuiden van de stad Lommel. In deze zone komen op enkele vierkante kilometers uiterst droge en natte biotopen samen, met een enorm hoge biodiversiteit als gevolg. De betreffende regio staat sterk onder druk van economische activiteiten. De grote uitdaging is nu om met alle belanghebbenden een uitgekiende balans te vinden tussen àlle waarden, waartoe hier naast industrie en natuur ook landschap, cultuur en toerisme behoren. Contact: [email protected] of https://sites.google.com/site/levendzand/ Noord-Limburg Binnen de natuurpunt afdeling NoordLimburg zijn er meerdere studiewerkgroepen actief. Onder meer een vogelwerkgroep, vissenwerkgroep, amfibieën en reptielen, libellen, planten, zoogdieren. Contact: [email protected]

Molenheide bruine eikenpage © Dianne Appels

echt leren maar gewoon genieten van de natuur en de waarnemingen van de anderen volgen, dan ben je even welkom. Waar en wanneer gaan er dit jaar slobkouswandelingen door? Je kan het jaarprogramma vinden op de webpagina. Kennen we je e-mailadres dan ontvang je wekelijks onze nieuwsbrief met de uitnodiging voor de eerstvolgende wandeling. Hoe kan je bij de Slobkousjes aansluiten? Aan de hand van het programma kan je naar de startplaats komen op het aangegeven uur. Omdat het risico altijd bestaat dat we in de loop van het jaar het programma moeten aanpassen is het nuttig vooraf even te bellen zoals aangegeven. De beste oplossing is evenwel je naam en e-mailadres doorgeven aan Ine Reynders of Jan Leroy. We zorgen dan dat je voor elke wandeling via mail bevestiging krijgt van startplaats en tijd en we sturen je daarenboven na afloop een verslag met de waarnemingen. De volledige lijst van onze waarnemingen, deze folder en alle nieuwsbrieven zijn terug te vinden op onze webpagina www.natuurpunt-noordlimburg.be/planten_slobkousen.html.

16

Vlindertelweekend

WAARNEMINGSFORMULIER Telweekend van 4 en 5 augustus 2012 Soort

Max. aantal

Dagpauwoog (Inachis io)

Zo ga je te werk Observeer de vlinders in je tuin op zaterdag 4 en/of zondag 5 augustus. Tel de vlinders en noteer per soort het maximum aantal individuen dat je op hetzelfde moment hebt gezien (dus niet alle waarnemingen van de hele dag optellen). Het is niet nodig om 2 dagen te tellen, maar hoe meer je telt, hoe preciezer de gegevens.

Atalanta (Vanessa atalanta) Distelvlinder (Vanessa cardui) Koninginnepage (Papilio machaon) Citroenvlinder (Gonepteryx rhamni) Gehakkelde aurelia (Polygonia c-album) Landkaartje (Araschnia levana) Kleine vos (Aglais urticae)

Voorbeeld: op zaterdag om 9u34 zie je 1 dagpauwoog en 4 bruine zandoogjes in je tuin, om 10u58 5 dagpauwogen en 1 bruin zandoogje. Op zondag zijn er om 10 u geen vlinders, en om 14u05 vliegen er 3 dagpauwogen en 6 bruine zandoogjes. Op het formulier vul je in: 5 dagpauwogen en 6 bruine zandoogjes, omdat dit de hoogste aantallen zijn die je van elke soort tijdens het weekend op hetzelfde moment samen hebt gezien. Met deze manier van tellen vermijd je dat dezelfde vlinder meerdere keren wordt meegeteld.

Kleine vuurvlinder (Lycaena phlaeas) Boomblauwtje (Celastrina argiolus) Icarusblauwtje (Polyommatus icarus) Klein koolwitje (Pieris rapae) Groot koolwitje (Pieris brassicae)

Als je een vlinder waarneemt die niet in de lijst staat, mag je hem onderaan toevoegen.

Klein geaderd witje (Pieris napi) Bruin zandoogje (Maniola jurtina)

Geef je waarnemingen vanaf zondagavond zo snel mogelijk door op www.natuurpunt.be/vlindermee.

Oranje zandoogje (Pyronia tithonus)

Vul meteen ook enkele gegevens in over je tuin. Die gebruiken we bij de verwerking van de resultaten.

Bont zandoogje (Pararge aegeria) Koevinkje (Aphantopus hyperantus) Kolibrievlinder (Macroglossum stellatarum) Gamma-uil (Autographa gamma)

Laatste punt: ook als je geen enkele vlinder hebt waargenomen tijdens dit weekend, mag je dit melden! Je kan ook altijd je gegevens voor de hele maand augustus melden bij de maandelijkse tellingen. Veel telplezier! Nog vragen? Mail naar [email protected]

Type:

Mijn tuin is gelegen in:

Tuin Terrasje

Omgeving van de tuin:

Stadscentrum Aan de rand van de stad (mozaïek van huizen en tuinen) Dorp

Grootte van de tuin:

Vooral huizen Veel groen en andere tuinen Landbouwgebied

Residentiële wijk met veel groen Platteland

< 25 m2 25-100 m2 100-1000 m2 > 1000 m2

Samenstelling van de tuin: Regelmatig gemaaid gazon Wilde hoekjes

Bloemenperken Moestuin

Waterpartijtje Hagen van inheemse soorten

Fruitbomen Vlinderstruik

Kruiden

Interesse in tuintips: ja nee Ben je lid van Natuurpunt: ja nee Stuur mij een gratis infopakket over lidmaatschap van Natuurpunt:

Geef je tellingen bij voorkeur door op www.natuurpunt.be/vlindermee Of per post naar Natuurpunt – Tuinvlindertelling, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen Naam en voornaam: Straat en huisnr: Postcode en gemeente: E-mail:

Tel:

NATUUR•WEETJES

Heivlinder© Bernard Pasau

Bruine eikenpage © Wim Veraghtert

Argusvlinder Aragon © Marc Herremans

Bescherming voor vlinders Aan de hand van een analyse en de nieuwe rode lijst voor vlinders werden 3 soorten geselecteerd die het meest dringend bescherming vragen nl. Argusvlinder, Heivlinder en Bruine eikenpage. Geen enkele dagvlindersoort doet het zo slecht als de Argusvlinder. Uit het grootste deel van zijn verspreidingsgebied verdween deze soort volledig. Niet alleen in Vlaanderen, maar ook in Nederland en Engeland. Enkel in de kustgebieden, in het havengebied en in het uiterste zuidoosten van Limburg, houdt de Argusvlinder stand. De redenen voor deze dramatische achteruitgang zijn nog niet duidelijk. De Argusvlinder verkiest schrale en droge graslanden zoals dijken, kalk-,en kamgraslanden, terrils, enz. Er wordt in het verspreidingsgebied best gezocht in de buurt van snel opwarmende oppervlakken zoals kale plekken, onverharde wegen, muurtjes, stijlkantjes enz. De Argusvlinder vliegt in 3 generaties, de eerste begin april tot eind juni (piek 8 mei-1 juni), de tweede eind juni tot begin september (piek 24 juli-17 augustus) en de derde van begin september tot eind oktober (piek 14 september-5 oktober). De Heivlinder komt voor in de droge heidegebieden in de Kempen en de duinen aan de kust. Binnen dit leefgebied heeft hij een voorkeur voor snel opwarmende biotopen zoals open zand, duinen, plagplek-

ken en korstmosvegetaties. Alhoewel zijn areaal nog niet afneemt, zijn de aantallen wel drastisch gedaald, vermoedelijk door het dichtgroeien van zijn voorkeurbiotopen. Voor de heivlinder zoek je best in de loop van juli-augustus op de genoemde biotopen. Ook met de Bruine eikenpage gaat het niet goed. De soort blijft zienderogen achteruit gaan in zijn Kempense leefgebieden. De vlinder moet het vooral hebben van jonge eikjes als voedselplant voor de rupsen. Het stopzetten van het klassieke hakhoutbeheer in eikenbossen en het verdwijnen van geleidelijke zomen en bosranden heeft het aantal jong eikenhout sterk doen afnemen. De Bruine eikenpage is een prachtige, maar moeilijk te vinden soort die je best zoekt in de loop van juni-juli in de buurt van snel opwarmende halfopen biotopen (vaak in de omgeving van heiden) waar een combinatie aanwezig is van jonge of lage eiken en nectarplanten zoals braam en spork. De vlinderwerkgroep roept afdelingen, werkgroepen en individuele vrijwilligers op om zoektochten te organiseren naar deze soorten in hun vliegperiode. Neem contact met de vlinderwerkgroep uit jouw buurt, of met de Vlaamse vlinderwergroep van Natuurpunt [email protected] of www.vlinderwergroep.be

Natuurpunt Tessenderlo vierde zijn 5-jarig bestaan In 2011 vierde Natuurpunt Tessenderlo zijn 5 jarig bestaan. Zoiets kon niet beter gevierd worden dan met een aanzienlijke aankoop in een nieuw projectgebied: De Achterheide. De eerste aankoop was meteen goed voor meer dan 7 ha! De Achterheide is een ijzerzandsteenheuvel met daarop een lappendeken van open stukken onder extensief landbouwgebruik en bos. Daartussen kronkelen heerlijke kleine paadjes en holle wegen. Tot enkele

decennia geleden was het gebied gekend voor zijn zeldzame bloemrijke zomen en wegkanten. Door uitblijven van beheer verdwenen de laatste 10 jaar nog iconische soorten als zaagblad, liggende vleugeltjesbloem, grasklokje en ander fraais. Tijd om het tij te keren dus, en bovendien zijn er nog prachtige relicten bewaard gebleven. De insectenrijkdom van dit gebied is enorm en deze profiteert in zomer en najaar van wegkanten vol echte gul-

denroede, blauwe knoop, fraai hertshooi en ander lekkers. Help ons om dit gebied weer in zijn waarde te herstellen! Steun de uitbouw van een rijk en gevarieerd landschap op de Achterheide! Geen losse folder meer, schrijf je gift over op rekeningnummer BE 56 2930 2120 7588 van Natuurpunt met de vermelding Project 8881 Achterheide.

17

AC TIVITEITEN

Ooit oog in oog gestaan met een vleermuis? Benieuwd of alle enge verhalen waar zijn?

Fladder op 24 of 25 augustus naar een Nacht van de Vleermuis in jouw buurt. Op www.natuurpunt.be/vleermuis vind je weldra alle locaties in Vlaanderen. De Europese Nacht van de Vleermuis is een organisatie van Natuurpunt, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de Vleermuizenwerkgroep. Durf jij te komen naar de nacht van de vleermuis? Ooit oog in oog gestaan met een vleermuis, ’s werelds enige vliegende zoogdier? In kleine spleten, kieren en gaten schuilen er vele oogjes. Toch hoeven we geen angst te hebben voor deze kleine zoogdiertjes. Ze vliegen niet in je haar, veranderen niet in een vampier en zijn helemaal niet agressief. Tijdens de Europese Nacht van de Vleermuis krijg je de kans om mee te vliegen met de vleermuizen. De Europese Nacht van de Vleermuis wordt in Vlaanderen gecoördineerd door Natuurpunt vzw, de Vleermuizenwerkgroep en het Agentschap voor Natuur en Bos. Zaterdag 25 augustus • Dorpsbemden-Pomperik- Diepenbeek 20u00 tot 23u00. Natuurpunt Diepen beek. Nachtwandeling op zoek naar nachtvlinders en vleermuizen Parking Pomperikweg 1 Info Jos Ramaekers 0477 47 69 63 • Vallei van de Zwarte Beek ( Koersel Beringen) 19u30 tot 23u00. Natuur punt Beringen. Vlaams Bezoekerscen trum De Watersnip, Grauwe Steen straat 7/2, Koersel Activiteiten voor jong en oud Hans Van den Bossche - 011 45 01 91 [email protected]

Kiewit (Hasselt) 19u30 tot 23u00 Stad Hasselt en Natuurpunt Hasselt Zonhoven. Binnenkoer domein Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt Vooraf inschrijven via domein Kiewit, duidelijk aantal deelnemers vermel den. Breng een zaklamp mee. Info Domein Kiewit – 011 21 08 49 [email protected] Nog meer nachtelijke wandelingen: Wandelen in het donker met de pillamp is ook voor kinderen een onvergetelijk moment, zeker als ze ’s anderendaags niet naar school moeten. Er zijn ‘s nachts zoveel andere dingen te ontdekken dan overdag: nachtzwaluwen, nachtvlinders, vleermuizen en zelfs glimwormen. Benieuwd? Wandel eens mee:

Nachtzwaluw © FVB

18

Vrijdag 6 juli • Waterschei 21u00 tot 23u00 Natuurpunt Genk. Nachtzwaluwtocht Avondwandeling doorheen het prach tige heidegebied van de Opglabbeker zavel op zoek naar de nachtzwaluw Parking Kerkhof van Waterschei Info Rik Brys ; 0478 75 55 02 Vrijdag 13 juli • Domein Kiewit (Hasselt) 22u00 tot 1u00 Natuurpunt Hasselt-Zonhoven (SAP-clubje). Nachtvlinderexcursie Par-



king domein, Putvennestraat 112, Hasselt Breng stoeltje, lamp, nachtvlindergids en loep mee Info Kim Windmolders – 0487 90 57 88 [email protected]

Zaterdag 14 juli • Vallei van de Zwarte Beek (Koersel Beringen) 21u30 tot 24u00. Op zoek naar de nachtzwaluw Vlaams Bezoe kerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Honden kun nen niet mee. Info Jan Kenens – 011 45 01 91 [email protected] Maandag 6 augustus • Het Pijnven (Eksel) 20u30 tot 23u00 Natuurpunt Noord-Limburg Observeren van de Nachtzwaluw Parking Het Pijnven nabij het Bosmuseum, Kiefhoekstraat, Eksel Albert Geuens – 011 73 27 44 Vrijdag 17 augustus • Wijvenheide (Zonhoven) 21u00 tot 1u00. Natuurpunt Hasselt-Zonhoven (SAP-clubje). Nachtvlinderexcursie Einde Nachtegalenstraat, Zonhoven Breng stoeltje, lamp, nachtvlindergids en loep mee. Info Kim Windmolders – 0487 90 57 88 [email protected] Vrijdag 17 augustus • Hechtel-Eksel 20u30 tot 23u00 Natuurpunt Noord-Limburg Avondwandeling: Glimwormentocht Autokeuring, Eindhovensebaan, Hechtel-Eksel Info Albert Geuens – 011 73 27 44

19

CURSUSSEN NATUURPUNT NEERPELT Cursus Paddenstoelen voor beginners • Theorie op donderdagen 6 en 13 september van 19.30 tot 22.30 uur • Excursies op zaterdagen 8 en 15 september van 14.00 tot 17.00 uur • Bezoekerscentrum Hageven • Lesgever Hans Vermeulen • Inlichtingen en inschrijving: Theo Janssen – 0473 80 18 30 [email protected] Cursus Vogels in de tuin • Theorie op dinsdagen 6 en 13 november van 19.30 tot 22.30 uur • Excursies op zaterdagen 17 november en 1 december van 9.00 tot 12.00 uur • Bezoekerscentrum Hageven • Lesgever: Koen Leysen • Inlichtingen en inschrijving: Theo Janssen – 0473 80 18 30 [email protected]

VALLEI VAN DE ZWARTE BEEK Cursus Natuur- en landschapsfotografie • Theorie op woensdagen 10 en 17 oktober van 19.30 tot 22.00 uur • Praktijk op zaterdag 13 oktober van 13.30 tot 16.00 uur • Bezoekerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel-Beringen • Inschrijven via www.vormingplus.be • Lesgever van Vormingplus Limburg • Deelnameprijs: € 18,00 voor leden Natuurpunt, € 27,00 voor niet-leden

NATUURPUNT LIMBURG In het spoor van… zoogdieren in Limburg Er beweegt wat bij de Limburgse zoogdieren, en met Natuurpunt Limburg en LIKONA zitten we er bovenop. Wil jij ook meer weten over onze harige vriendjes, schrijf je dan als de bliksem in voor één of meerdere van onze modules. Zoek je graag diersporen in de sneeuw, of zit je liever binnen braakballen te pluizen op zoek naar muizenschedeltjes, wil je weten waarom (b)evers verschijnen en zevenslapers verdwijnen, in ons cursusaanbod vind je ongetwijfeld iets naar je gading. Iedereen met een gezonde interesse in één of ander aspect van zoogdieren kan deelnemen zonder voorkennis. Zoogdieren aaien in Zuid-Limburg • Plaats: diverse locaties, meer info na inschrijving • Tijdstippen Les 1: zaterdag 18 augustus 2012 van 9.00 tot 12.00 uur in omgeving Heers Hamsters: theoretische inleiding + hamsterburchten, sporen in stop pelvelden Les 2: vrijdag 31 augustus 2012 van 19.30 tot 22.30 uur in omgeving Kolmont. Eikelmuis: theoretische inlei ding en avondwandeling Les 3: zaterdag 13 oktober 2012 ganse dag, details na inschrijving. Hazelmuis en Das in de Voerstreek • Theoretische inleiding + spoorzoeken (pootafdrukken, knaagsporen, nesten, burchten, haren… Ook aandacht voor het everzwijn. • Kostprijs: € 24,00 voor leden en € 30,00 voor niet-leden. Cursisten die actief worden krijgen hun cursusgeld terug.

Muizenissen en Uilenballen • Plaats: domein Kiewit, Putvennestraat 112, Hasselt • Tijdstippen Les 1: Vrijdag 5 oktober 2012 van 19.30 tot 22.30 uur. Inleiding muizen en spitsmuizen Les 2: Vrijdag 19 oktober 2012 van 19.30 tot 22.30 uur. Avondje life-traps, inleiding + 1 à 2 controlerondes buiten Les 3: Vrijdag 9 november 2012 van 19.30 tot 22.30 uur. Initiatie braakbal pluizen • Deelnameprijs: € 18,00 voor leden en € 22,00 voor niet-leden van Natuurpunt Cursisten die actief worden in een Limburgse braakballenwerkgroep ont vangen hun inschrijvingsgeld terug. Afsluitende avond Op 23 november 2012, met korte voordrachten, uitreiking diploma’s, en op- richting van een zoogdierenwerkgroep Limburg. Gratis voor deelnemers aan één van de modules. • Meer info: tel. 011 24 60 20 tijdens de kantooruren of op [email protected] • Inschrijving door overschrijving van het bedrag, en naam van de cursus op KBC 451-8537751-40

NATUURFOTOGRAFIECURSUS 4 zaterdagen van 9u tot 16u00 in het najaar, exacte data nog te bepalen • theoretische basis, leren werken met je toestel , macro-, landschaps- en dierenfotografie • Voormiddag les van 9u30 tot 12u • Namiddag excursie van 13u tot 16u • Lesgevers: Peter Chanet, Danny Froyen en Kris Hermans • Plaats: Mariahof te Bree (West Limburg) • Voormiddag les van 9u30 tot 12u • Namiddag excursie van 13u tot 16u • Prijs: € 48 (leden), € 60 (niet-leden) • Info: www.natuurpuntlimburg.be of bel naar 011 24 60 20

Agreste 2 bis ©

Activiteiten van Natuurpunt afdelingen

Vlaams Bezoekerscentrum “De Watersnip”

Insectenhotel Tentoonstelling in het bezoekerscentrum “De Watersnip” van 1 juni - 31 augustus 2012 Het insectenhotel is een kleurrijke interactieve tentoonstelling speciaal ontworpen voor kinderen van 4 tot 10 jaar. Wat is het nut van een insectenhotel in je eigen tuin? Hoe kan je dit makkelijk zelf maken bij je thuis en welke diertjes kan je er allemaal in verwachten? Kom het allemaal ‘beleven’ in De Watersnip. Meer info: Vlaams Bezoekerscentrum De Watersnip, Grauwe Steenstraat 7/2, 3582 Koersel, tel.: 011 45 01 91 [email protected] www.dewatersnip.be Gratis toegang dinsdag t.e.m. zondag van 13u tot 17u (sluitingsdag maandag)

Colofon Dit tijdschrift wordt gratis verspreid op 6800 exemplaren aan de leden van Natuurpunt Limburg. Werkten mee aan dit nummer: Els Ferson, Nadine Achten, Jan Hendrickx, Madeleine Timmers, Jos Ramaekers, Katleen Bollen, Krien Hansen, Ilf Jacobs en Jasmin Lauwaert Volgende uitgave: oktober 2012 Verantwoordelijke uitgever: Marc Diriks, Putvennestraat 112, 3500 Hasselt Communicatievormgeving : www.drukkerij-grafico.be Uitgave van: Natuurpunt Limburg - 011 24 60 20 www.natuurpuntlimburg.be

4 & 5 augustus: Vlinder mee Door mee te tellen met de tuinvlindertelling van Natuurpunt, help je om veranderingen van de biodiversiteit in je buurt in kaart te brengen. Bovendien is het leuk om naar vlinders te kijken en de verschillende soorten te herkennen. Doe mee met het jaarlijkse telweekend of word een maandelijkse teller. Wandel mee met een gids om meer te weten over deze interessante soort. Agenda vlinderwandelingen de witjes, atalanta, dagpauwoog maar misschien ook het heideblauwtje of de kleine parelmoervlinder, op deze wandelingen leer je ze in het veld herkennen. Met hun grote verscheidenheid en gevarieerde ecologie zijn vlinders waardevolle indicatoren van de kwaliteit van ons leefmilieu. Allen op pad. Vlinderwandeling Zondag 8 juli Klima (Achel) 9u tot 11u30 Hamont-Achel Parking ‘Klima’, Achel, Vlindergids is handig Info J. Vanhertem, 011 80 14 34 Vlinderwandeling Zondag 15 juli A-beek 14u Meeuwen-Gruitrode en Peer Vlinderwandeling, Kerk van Reppel Laarzen of stevige wandelschoenen Info Robert Dingenen 011 63 5 94, 0496 84 85 38 Dagvlinder- en libellenexcursie: maandelijks inventarisatie van daginsecten Zaterdag 21 juli Wijvenheide (Zonhoven) 13u tot 17u. Hasselt-Zonhoven Einde Nachtegalenstraat, Zonhoven Kim Windmolders - 0487 90 57 88 [email protected] Vlinderwandeling Zondag 22 juli Hageven 14u - Neerpelt Bezoekerscentrum Hageven Info Theo Janssens 011 80 26 77 Vlinders leren kennen Zondag 29 juli Koersel-Beringen 14u-16u30 Vlaams Bezoekerscentrum “De Watersnip”, Grauwe steenstraat 7/2, Koersel Info Jan Kenens, 011 45 01 91 [email protected]

Zondag 5 augustus Nationaal Vlindertelweekend www.Natuurpunt.be/vlindermee Tuinvlinders tellen Heempark Genk 14u tot 17u Natuurpunt Genk Info Jos Lycops - 089 35 30 64 Vlinderwandeling Sluisbemden-Diepenbeek 14u -17u Natuurpunt Diepenbeek Hoofdparking Universiteit (nabij bushalte) Info David Berx – 089 24 77 02 Vlinder mee… fladderen door het Schulensbroek Schulensbroek (Lummen en Herk-de-Stad) 14.00 tot 17.00 uur Natuurpunt Vrienden van ‘t Schulensbroek Natuur Educatief Centrum ’t Vloot, Demer straat 60, Lummen. Piet Rymen – 013 55 32 57 Stevig schoeisel, verrekijker nuttig Dagvlinder- en libellenexcursie: maandelijks inventarisatie van daginsecten Zaterdag 25 augustus Mombeekvallei (Sint-Lambrechts-Herk) 13 tot 17u Natuurpunt Hasselt-Zonhoven Kruispunt Steenberg-Muntelbeekstraat Sasput-Bekstraat, Sint- Lambrechts-Herk Kim Windmolders – 0487 90 57 88 [email protected] Secretariaat Natuurpunt Limburg Open: Ma-vrij van 09u00 - 16u30 Putvennestraat 112 - 3500 Hasselt 011 24 60 20 - [email protected]