Veel aandacht voor de wijnen van Puglia Verslag van een 6-daags bezoek aan de Italiaanse wijnstreek Puglia. Door Paul Op ten Berg. Onder de naam Apulia Wine Identity werd eind november 2011 een festival voor de pers georganiseerd rond de wijnen van Puglia, de Italiaanse streek aan de Adriatische Zee die bekend is als de hak van de laars. Zes dagen van wijnreizen, proeverijen, lunches, diners en presentaties. Puglia of Apulia Puglia is het meest langgerekte wijngebied van Italië. De hedendaagse benaming voor de streek is Puglia. Maar om aan te geven dat hier sprake is van 2.000 jaar wijnbouw, werd de oude naam Apulia gekozen voor de eerste editie van deze promotionele manifestatie, die volgens plan ieder jaar herhaald moet worden. Puglia Best Wine Consortium Het Puglia Best Wine Consortium, organisator van het evenement, werd opgericht in 2009 door vijf producenten, Tenute Rubino, Conti Zecca, Candido, Consorzio Produttori di Manduria en Cantine Due Palme. Luigi Rubino is zeer actief als voorzitter. Na diverse buitenlandse promoties van de wijnen van Puglia, was nu ter plekke te zien en te proeven hoe ver de wijnsector zich ontwikkeld heeft. Sponsors waren de regionale raad voor de landbouw, Unicredit Bank en Gambero Rosso, de bekende maar controversiële Italiaanse wijngids. Trips naar de vijf wijngebieden De 48 journalisten en Masters of Wine werden na aankomst in vijf groepen verdeeld en ondergebracht in de plaatsen Brindisi, Lecce, Trani en Barletta, van waaruit elke groep een tweedaagse tocht maakte naar een van de 5 historische wijngebieden: 1. Het territorium van nero di troia in het noorden van de provincie Bari, met bezoek aan de wijnproducenten Torrevento, Conte Spagnoletti Zeuli, Rasciatano en Rivera; 2. De wijnen van Puglia, van de zee tot in de heuvels tussen Bari en Brindisi, met bezoek aan de wijnproducenten Tenute Rubino, Tenute Girolamo, Giuliani en Polvanera; 3. De wijnen van het achterland van Salento in het zuiden van de provincie Brindisi, met bezoek aan de wijnproducenten Candido, Cantine Due Palme, PaoloLeo en Agricole Vallone 4. Barokland, wijn en cultuur in de provincie Lecce, met bezoek aan de wijnproducenten Schola Sermenti, Conti Zecca, Cupertinum - Cantina sociale cooperativa di Copertino, Tenuta Materdomini en Castello Monaci;
5. Het oude land van Messapia, beschaving van wijnstok en wijn in Manduria en Taranto, met bezoek aan de wijnproducenten Feudi San Marzano, Mille Una, Gianfranco Fino en het Consorzio Produttori Vini of Manduria. Historie Puglia is voornamelijk vlak, met uitgestrekte plateaus en lage heuvels tot aan de zee. De wijngaarden nemen een flink stuk in beslag van het bouwland. Er is hier al heel lang sprake van wijnbouw. Deze begon in de Griekse en Romeinse tijd en ging verder tijdens de periode van de Lombarden, de Byzantijnen, de Noormannen, het volk van Anjou en dat van Aragon. Productie Tegenwoordig is Puglia met 5.800 hectare aan wijngaarden een van de meest productieve wijnstreken van Italië. In 2010 werden 22,5 miljoen flessen wijn geproduceerd. Het gemiddelde rendement bedraagt momenteel 29 hl/ha. De export bedroeg in 2007 circa 45 miljoen euro en in 2011 naar schatting 100 miljoen. Doel voor 2018 is een exportwaarde van 200 miljoen euro. Bewustwording Hoogteligging, samenstelling van de bodem, oriëntatie en ligging ten opzichte van de zon, temperaturen en ventilatie variëren sterk in deze streek, maar bieden ideale condities voor wijnbouw. Vooral de laatste 30 jaar zijn zowel traditionele producenten als nieuwe ondernemers zich steeds meer bewust geworden van de rijkdom aan terroir en de bijzondere klimatologische omstandigheden. Als gevolg hiervan werd het oenologische profiel van Puglia opnieuw gedefinieerd, met als uitgangspunt de waardevolle traditionele druivenrassen van de streek. De juiste druivenrassen op het juiste perceel. Een aantal DOC’s kan worden samengevoegd, er zijn er simpelweg te veel die op elkaar lijken. Ze ontstonden door plaatselijke politiek en door de rivaliteit tussen dorpen en gemeentes (vergelijk de hoogte van kerktorens). Maar er is nog een lange weg te gaan: van de in Puglia geproduceerde wijn wordt slechts 30% in de streek zelf gebotteld. En het woord Puglia mag vreemd genoeg volgens de wet niet op het etiket staan. Wellicht is Apulia een alternatief? Troeven Wat maakt wijn van Puglia zo bijzonder? Om te beginnen de drie voornaamste rode druivenrassen, Negroamaro, Primitivo en Nero di Troia. Stuk voor stuk autochtoon en volkomen ingeburgerd. Qua klimaat is Puglia in het voordeel ten opzichte van Noord Italië. De wijnstokken hebben hier minder last van ziektes, want door de ligging tussen Adriatische en Ionische zee waait het altijd. Kennis van eigen druiven Door de eeuwen heen werden de plaatselijke druivenrassen – 13 rode en 14 witte - door natuurlijke en menselijke selectie vermeerderd. In Puglia tellen we momenteel 25 DOC’s en talrijke sub-appellaties. Puglia is vooral een streek voor rode wijn, volgens sommigen een van de meest veelbelovende van Italië. Door het gevarieerde heuvellandschap is er sprake van een veelheid aan microklimaten, soms op een paar kilometer afstand. In de provincies Foggia en Bari vinden we vooral kalkbodems en het klimaat is er ideaal voor rode druivenrassen. Dit is het gebied van de nero di troia, waarvan de wijnen hier
complex en streng zijn met een goede, maar niet overdreven zuurgraad. Ook bombino bianco en bombino nero komen hier veel voor, terwijl de witte druivenrassen vooral te vinden zijn tussen Brindisi en Taranto. Negroamaro is het belangrijkste druivenras in Salento. Op de klei-kalkbodem met het warme, droge weer komt deze druif tot volle glorie, voor zowel rood als rosé. Ook andere autochtone rassen worden hier verbouwd, zoals susumaniello, malvasia nero di brindisi, malvasia bianca en verdeca. De provincie Taranto, ook wel bekend als het land van Messapia, is het gebied bij uitstek voor de primitivo: dit veelzijdige druivenras geeft aangename, krachtige wijnen en doet het goed op diverse bodemsoorten als kalk, zand, rode aarde en donkere aardse klei.
Nero di troia De oorsprong van deze wat moeilijk te begrijpen druif – ook wel uva di troia genoemd is in nevelen en legenden gehuld. Een ervan gaat terug naar Troje, van waaruit Diomedes ontsnapte met enkele wijnstokken, die hij plantte op de oevers van de Ofanto rivier in het noorden van Puglia. De druif verspreidde zich daarna in de omgeving van Castel del Monte, Canosa en Cerignola, Barletta, San Ferdinando en Trinitanopoli – en vervolgens rond het verder in de heuvels liggende Lucera en Benento. Er ontstonden ook varianten: uva conosina, uva della marina, barlettana en somarello. Alberello - De Alberello plantwijze (bush vines) – of, zoals de Romeinen zeiden, “humilis, sine adminiculo” (laag, zonder steun) – werd eeuwen lang gebezigd. Dit geeft sterke wijnen met krachtige tannines. Het terrein is hier erg rotsachtig met overwegend kalksteen en klei, van tufsteen bij Canosa tot witte rots bij Trani. Dit geeft kleine verschillen in zuurgraad en aroma’s. Zo is nero di troia van Castel del Monte en Bari meer agressief, terwijl de wijnen elders eerder kruidig zijn. Meer en beter - Van de 15.000 hectare nero di troia in 1970 was rond 2000 nog maar 2.000 hectare over. Na een herindeling van de wijngaarden en de introductie van nieuwe
verticale snoeiwijzen volgde een opleving, die wat werd getemperd door een imago van te veel tannine. Nu staat in heel Puglia 5.000 ha nero di troia aangeplant. Uitsluitend irrigeren indien strikt noodzakelijk, sterke vermindering van het rendement en verbeterde vinificatie zorgden voor een grote kwaliteitsverbetering van nero di troia wijnen. Stevige wijn - Nero di troia is een druif met weinig vruchtvlees en een dikke, stevige, paarse schil. De trossen zijn gemiddeld van afmeting (180 gr), compact en van boven breed uitlopend. Het is een ras dat vrij laat rijp is, tussen eind september en begin oktober. De wijnen van nero di troia hebben door veel anthocianen een levendige, heldere en intense kleur. De geur is fruitig, met kersen, bessen, viooltjes en specerijen. De smaak is niet erg elegant, maar wel stevig. Moderne technieken in wijnbouw en vinificatie zorgen voor minder fenolische wijnen met een goede zuurgraad, met optimale tannines en de juiste hoeveelheid alcohol. Er wordt langzaam en zacht geperst met moderne persen en verschillende producenten passen microbullage toe. Kortom, nero di troia is een uitstekend druivenras, mits in de wijngaard getemd en goed gevinifieerd. Primitivo Ook van primitivo is nog niet bekend wanneer de druif in Puglia is gekomen. Maar het wordt steeds duidelijker dat de oorsprong ligt in Centraal Europa, waarna het ras zich heeft verspreid richting Adriatische Zee. In de eerste helft van de 19 e eeuw werd primitivo geëxporteerd naar de USA. Zinfandel - Tegen het einde van de 18e eeuw ontdekte de priester don Filippo Francesco Indellicati, die naar vroeg rijpende klonen zocht om tijdens de pluk de regen vóór te zijn, bij toeval de druif die toen nog primatticcio heette. Hij noemde deze daarom primitivo en vermeerderde hem via sélection massale. Begin jaren 90 ontdekte Professor Carole Meredith van de Universiteit van Californië, samen met een collega uit Bari, de zeer nauwe banden van primitivo met zinfandel. Primitivo kwam eindelijk tevoorschijn uit de schaduw, en de belangstelling voor dit edele druivenras en de wijn ervan werd nieuw leven in geblazen. Naar kwaliteit - Door dit alles werd de periode van bulkwijn verlaten en concentreerden de producenten - vooral in de DOC Primitivo di Manduria - zich op kwaliteitswijn, soms innovatief, soms traditioneel van stijl, soms met van beide stijlen iets. Een paar jaar later gooiden verschillende producenten in the Gioia del Colle DOC er nog een schepje bovenop en ze verbazen momenteel met hun karakteristieke wijnen. In heel Puglia zijn nu 40 klonen van primitivo te vinden. Verschillende stijlen - De kenmerken van primitivo variëren naar gelang microklimaat, snoeiwijze (tendone, espalier, alberello), leeftijd van de wijnstok en rijpingsstadium van de druif. Van primitivo wordt behalve robuuste rode wijn ook rosé en mousserende rosé gemaakt. Primitivo heeft aroma’s van frambozen, cassis, kersen en pruimen (vaak jammy), gedroogde vijgen, amandelen, munt, tijm, mineralen, tabak en drop. Van oudere wijnstokken en na houtopvoeding heeft de primitivo vaak balsemieke en geroosterde tonen met kruidigheid. Maar nieuw hout is ongewenst voor primitivo, dan verdwijnen de typische eigenschappen van de druif. Manduria, Gioia del Colle en Salento - Primitivo di Manduria blinkt uit in kracht, veel extract en karakter, vooral bij druiven van oude alberelli (bush vine) stokken op kalk-klei bodem. Op zandbodems bij de Ionische Zee krijgt primitivo meer finesse, terwijl die van alluviale bodems ronder en vetter zijn. In Gioia del Colle en enkele naburige gemeentes (Acquaviva delle Fonti, Adelfia, Cassano delle Murge, Sammichele di Bari, Santeramo in
Colle en Turi) is primitivo opmerkelijk elegant door speciale microklimaten en een bovenlaag van kalk-klei op een dikke onderbodem van kalksteen. Hier bezit de wijn frisse, sappige eigenschappen en een fraaie lengte – in het bijzonder bij de Riserva. De rode bodem van Salento in de provincies Brindisi en Lecce geeft de primitivo finesse, balans en een uitstekende structuur. Alcohol - De markt wil tegenwoordig niet veel alcohol in de wijn, maar primitivo bouwt nu eenmaal veel suikers op en de wijnen bevatten soms wel 18,5% alcohol. Maar deze is niet branderig en de wijnen hebben toch balans, ook bij 18% alcohol. Daarentegen mist een primitivo met minder dan 14% alcohol juist balans en karakter.
Negroamaro Van de autochtone druivenrassen van Puglia en Salento is negroamaro zonder meer het meest vermaard. Negroamaro is praktisch alleen hier te vinden, op dit vlakke land met zijn hete klimaat, en is overal elders vrijwel verdwenen. De oorsprong is onbekend – wellicht de Balkan – maar het is bijna zeker dat de aanplant begon tijdens de Griekse kolonisatie van de 7e tot de 8e eeuw voor Christus en zich voortzette in de Romeinse tijd tot de dag van vandaag. Niet zwart&bitter maar dubbelzwart - De naam negroamaro duidt niet op zwart en bitter zoals velen denken, maar komt van het Latijnse negro (zwart) en het Griekse mavro (zwart), dus dubbelzwart is een betere vertaling. In het verleden werd negroamaro veel verbouwd en uitsluitend gebruikt om met zijn diepe kleur en krachtigealcoholische structuur wijnen uit Noord-Italië te verbeteren. Dit veranderde in de jaren 70, toen een groep producenten van kwantiteit overging op kwaliteit. Het ras maakte naam dankzij uitstekende organoleptische karaktereigenschappen en de wijnen ontvingen belangrijke prijzen in diverse Italiaanse wijnconcoursen. Referentie van Puglia – Vroeger waren de wijnen te jammy met te weinig zuren. Maar vandaag de dag worden de zuren tijdens de vinificatie overeind gehouden en trekt negroamaro de kar van de moderne oenologie van Puglia. Het is de steunpilaar van diverse topwijnen uit de streek. Bodem - Negroamaro doet het goed op klei-kalkbodems in een warm en zonnig klimaat zoals hier. Verschil in bodem geeft wijnen met verschillende structuur. De wijnboeren moeten de eigenschappen van elk perceel goed onderkennen. Zo is de bodem rond Brindisi vrij zuur en bestaat die van Leccia meer uit kalksteen en zand. Eigenschappen - De plant kan tegen grote hitte en dankzij de zeewind is de zuurgraad uitstekend. De traditionele Alberello snoeiwijze, die een hoge kwaliteit levert maar ook duur is, wordt hier toegepast naast de cordon snoeiwijze met hoge plantdichtheid, die uitstekende resultaten geeft bij lagere kosten. De trossen hebben een gemiddelde grootte en zijn compact. De schil is dik en paars-zwart met een waas. De druiven hebben een gemiddelde tot lange rijpingstijd, in de heuvels zijn ze soms pas eind september rijp. De bijzonder hoge hoeveelheid aan polyfenolen (waaronder resveratrol), vooral bij laat geoogste druiven, is gelijk aan of zelfs hoger dan die van de beroemdste druivenrassen van Italië, zoals nebbiolo. Alle DOC’s in Puglia zijn op basis van negroamaro, behalve in Salice Salentino, waar de primitivo de hoofdrol speelt. Diverse wijnstijlen – Van negroamaro druiven wordt frisse en sappige rosé gemaakt, en aangename, evenwichtige rode wijnen, maar vooral krachtige, grote wijnen met zachte tannines, frisheid, zachte en elegante structuur, tonen van specerijen en rijp fruit. De rode wijn heeft een diepe robijnrode kleur en een ronde, droge smaak met sterke tonen van specerijen, koffie, gedroogde pruimen en tabak. Van laat geoogste druiven lijkt de wijn op Amarone della Valpolicella of Sfursat della Valtellina, maar dan met een duidelijke Mediterraan, zonnig karakter. De rosé, vaak gemaakt met wat malvasia nera, heeft een intense, fonkelende kleur, variërend van oudroze tot koraalrood. Alcohol – Ook bij de negroamaro speelt alcohol een grote rol. Zeker omdat er tegenwoordig een trend is naar minder. Maar Angelo Gaia zegt dat het alcoholgehalte verbonden is aan de rijpheid van de druif. De alcohol hoort nu eenmaal bij de natuurlijke balans en de markt moet dit accepteren. Als de alcohol maar zacht en niet branderig is.
Huis Girolamo, Puglia
Wijngoed Dit wijngoed ligt een heel stuk buiten de plaats Martina Franca. Het komt in zicht na een rit over smalle wegen door een laagglooiend landschap met eeuwenoude olijfbomen en massa’s truli, de zeer oude stenen huisjes met kegelvormige daken. De winery ziet er spectaculair uit, het lijkt wel een Arabisch paleis. Girolamo is een nieuw project van de uit Milaan afkomstige familie van expediteurs, die hier 20 miljoen euro heeft geïnvesteerd. Wij worden ontvangen door de 27-jarige eigenaar Piero Girolamo en export manager Simone Varrassi. Grootvader Girolamo verkocht zijn druiven aan de coöperatie. Toen Piero 16 jaar was en van school afkwam, besloot hij naar Puglia te gaan.
Wijngaard We rijden eerst naar een van de acht wijngaarden, waar we tot onze verbazing horen dat de plantdichtheid hier maar liefst 12.300 stokken per hectare bedraagt. Hiermee krijgt men zowel een hoge productie als een uitstekende kwaliteit. Nu produceert elke wijnstok minder dan 1 kg druiven. In de wijngaarden, 50 hectare in totaal, staan 13 verschillende druivenrassen, 55% autochtone rassen en 45% internationale. De rode ijzerhoudende kalksteenbodem is erg stenig. Door het zonlicht verkleurt het oppervlak van rood naar grijs. Toen de wijngaard werd herplant met de huidige dichtheid, moesten de rotsen eerst klein gemaakt worden. De eerste oogst werd in 2004 binnengehaald.
Diepe kelder De winery dateert van 2001 en is op de groei gebouwd. Indrukwekkend is de rijpingskelder onder de winery, die 14 meter diep in de rode kalksteen rotsen is uitgehouwen. De natuurlijke vochtigheid bedraagt 90%. Er staan computergestuurde foeders van Frans eiken met 104 hl inhoud. De rode basiswijnen krijgen geen hout. De barriques worden elke 3 jaar vernieuwd. Productie Tenute Girolamo produceert per jaar een miljoen flessen wijn. 65% daarvan wordt geëxporteerd naar Duitsland, Nederland, Scandinavië, Canada en de USA. Recent is daar China bijgekomen, maar het is en blijft moeilijk om afzet in het buitenland te vinden, aldus Piero Girolamo. Een deel van de oogst wordt verkocht op vat.
Wijnen ***+ Fiano 2010, IGT Puglia, Tenute Girolamo Blend van 85% fiano minutolo, aangevuld met verdeca en bianco d’alessano. Fiano minutolo heeft kleinere druiven dan fiano di avellino. De jonge stokken hebben nu nog irrigatie nodig. De wijngaard ligt op 400 m hoogte, het hoogste deel van Puglia, waardoor de wijnen een goede zuurgraad hebben. Rendement 100 hl/ha, maar toch minder dan 1 kg druiven per wijnstok, waardoor de wijn kwaliteit behoudt. Vergisting met gistculturen. Restsuiker 3 gr/l, alc. 13%. K bleek geelgroen G ingetogen, meloen, muskaatdruiven, bloemen S muskaatdruiven, iets tropisch, fris en sappig, minerale toets, licht en fruitig A goede lengte T aangenaam en elegant, aperitief- en terraswijn ***+ Primitivo 2009, IGT Salento, Tenute Girolamo Droog gevinifieerde wijn montepulciano. Alc. 13,5%.
van
85%
primitivo,
aangevuld
met
negroamaro
en
K vrij donker G donker fruit, subtiel wildaroma, specerijen S overtuigend en eerlijk door zuiver fruit en chocolade, verweven met wildaroma’s en fraaie zuren A prima lengte met goede tannines T oprecht glas wijn met een mooie prijs-kwaliteit verhouding Importeur: Van de Velde & Halewijn, Gouda www.veldehalewijn.nl
