VA W R D U U R Z A M E M O N U M E N T E N Z O R G (DuMo) “DuMo zonder flauwekul” Duurzaamheid bestaat echt ... Arjan van Timmeren TU Delft Green Building Innovation Climate Design & Product Development
! donderdag 22 september 2011
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
• Perspectief: I 3 : Innovatie , Integratie , Inspiratie scheiden binnen van buiten; en… : de (klimaat) condities van comfort binnen zijn beter dan buiten ... (& pleidooi voor toepassing principe van zgn. “adaptief comfort”).
• Bio-klimatisch ontwerpen Bio-Climatic design is the passive low-energy design approach that makes use of the ambient energies of the climate of the locality to create conditions of comfort for the users of the building [Ken Yeang, 1999].
Proosdij, Deventer
Graansilo Korthals Altes,A’dam
Westergasfabriek,A’dam
Watertoren, Bussum
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
Poptahof, Delft
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
%983231= ,)8)63231=
sustainability
Green Building Innovation Climate Design & Product Development
achtergrond dr.ir. A.van Timmeren TU Delft, Bk_GBi_PO
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L ! !
Energy on the Campus TU Delft sustainable campus
demonstration park
living lab
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energy on the Campus TU Delft
!
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energy on the Campus TU Delft Vergroting van interactie tussen wetenschappelijke groepen onderling en externe stakeholders. Versterking relatie wetenschap, onderwijs en bedrijven / bedrijfsvoering. Versnelling in innovatie, door nieuwe -fundamentele- inzichten op het gebied van energieconversie en -besparing te vertalen in zichtbare opstellingen en installaties. Sterkere verbinding tussen wetenschappelijke inzichten en de operationele bedrijfsvoering (onroerend goed, energie infrastructuur).
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energy on the Campus TU Delft Sustainable Campus !
In overleg tussen vastgoedbeheer, wetenschappers en studenten wordt gewerkt aan het terugdringen van de energievraag en de inzet van duurzame bronnen om in de resterende energievraag te voorzien. Het Delft Energy Initiative streeft per 2020 naar een campus die: - 30% minder energie verbruikt dan in 2008 - 50% van het energieverbruik duurzaam opwekt - 100% CO2 neutraal is. !
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Definitie duurzaamheid / Sustainability “Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder daarmee voor de toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien”. “Our Common Future”, Commissie Brundtland [ WCED, 1987 ] aanvulling ( IUCN ): “het bevorderen van de kwaliteit van het menselijk bestaan binnen de draagkracht van de ondersteunende ecosystemen”.
“Duurzaam is alles wat toekomstige generaties willen erven, gebruiken en onderhouden” [ Jón Kristinsson ]
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Ontwikkelingen door de tijd ... %-.//
!"#$#$%#$%&'("#$% )'$*"+(),#*
%-3//
%-3AH
012#+#$% )'$*"+(),#*
%-56/
%-59/
%-55/
%-ABA %-A9-
%-AA6
4#"'$$#$%)'$*"+(),#*
!"78#$%)'$*"+(),#*
:#+*"#%+;)&"8;<$#$% =''+%)'$*"+(),#*
>?@?4?%-ABA%
4'(CD#*8(;"
E7+;*;#$%:)'8#%E'8F"#)&$;G(#
%-A/-
K'$;$LC#"
%-A53
M7NN'+"%OP(+% )'JJ'$%Q("(+#R
I'$(J#$"#$C#"
%-A5A
%-AA6
%-AA9
%-AA5
P=#+&#;S% *,J(8##+"% S((+277J% D'(C#$
T7*"8#LL;$L% UVW%J#"&'S#% ;$%0!P%-B/B/
B!%$'"7%MP% \#]"+7^
PNY'J*"%UVW%L#D7*##+S#% Z((+27J#% J'$(J#$[ +#Y#$;$*"+(J#$"#$ "#$2'+L
%6//3
%6/-/
X7+J'$;*7,#% D#N78;$L*J#"&'S#% J;8;#(N+#*"7,#*
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Duurzaam bouwen - 4e nota Ruimtelijke Ordening (extra) 1996: Ruimtelijke kwaliteit met onderscheid in ‘waarden’: gebruikswaarde: functionaliteit en efficiëntie; benutten, ontsluiten, structureren, zoneren en veiligheid. belevingswaarde: cultuur en schoonheid; inpassen, bevredigen van (laterale) fundamentele behoeften (emotioneel intelectueel). toekomstwaarde: duurzaamheid en flexibiliteit toegevoegde ‘basis waarden’: een goed onderhouden omgeving, een schoon milieu, een veilige omgeving, ruimtelijke keuzevrijheid & -verscheidenheid
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Duurzaam bouwen - 5e nota Ruimtelijke Ordening 2001: nadruk op het transformeren van ruimtelijke kwaliteit; met drie ‘fysieke planningslagen’: ondergrond / netwerken / occupatie verschuiving qua benaderingswijze: van (statische) ordening naar (dynamische) sturing van inrichting naar ontwikkeling; van (kwantitatieve) programmatoedeling naar (kwalitatieve) conditieplanning; van groei naar transformatie; en van ruimtelijk plan naar ontwerpend onderzoek en strategische interventies. “The good city is one in which the continuity of complex ecology is maintained, while progressive change is permitted...” [Kevin Lynch]
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L ! Wereldwijd continue groei in steden in de komende 25 jaar demografische veranderingen woningbouw en industrie, Klimaat verandering vraag naar meer flexibiliteit, (cf IPCC, 2007); piekbuien, etc. Urban Heat Island, etc. Demografie
kennis uitwisseling, transport & ICT, toenemende industriële concurrentie, etc.
Drivers of Change
Klimaat & Milieu
Globalisatie Mensen, Instellingen, Beleid & Systemen
Urban Emergencies aardbevingen, cyclonen/orkanen, droogte, overstromingen, etc.
Community acceptance, Politieke wil & bestuur Water & management
Wetenschap & technologie Geavanceerde materialen, Bio & nano technologie, C2C, Sensoren &sensor netwerken (RTC), Contextual Architecture (CA), Informatie & communicatie, Energie alternatieven & terugwinning, etc.
Energie,GHG & management CO2 en CH4 reductie, energie afhankelijkheid, exergie, energie potentie, etc.
water tekorten, verzilting, retentie, micro verontreinigingen, en ‘Push’ voor efficiënt water gebruik nutriënten benutten, etc.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L ! Biosphere II
Waarom klimaat robuust ...?
Adaptatie omgaan met de gevolgen
volledig zelfvoorzienend? ... een mislukking! Duurzaamheid is een dynamisch begrip...
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
CO2 emissies & energievraag reductie; status quo plannen EU:
Doelstelling anno 2011: 80 tot 95% reductie van emissies per 2050. Roadmap tot 2050:
EU GHG emission towards an 80% domestic reduction to 1990 levels (European Commission, 2011)
Bouwsector als ‘sleutel sector’ • reducties tot 53% per 2030 • 88 tot 91% per 2050
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie
Mitigatie potentieel per sector (IPCC, 2007)
aanpakken van oorzaak
Non-OESO/EIT EIT OESE World total
Energy supply
Transport
Buildings
Industry
Agriculture
Forestry
Waste
Adaptatie omgaan met de gevolgen
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Wat kunnen we doen ? vermijd CO2 emissies (energiebesparing, schone energie & materialen). gebruik CO2 functioneel (in glastuinbouw/industrie, aanplant bouwmaterialen). compenseer CO2 emissies met aanplanting (voedsel, materie en hergebruik en evt. bio-energie- later) sla CO2 op in de ondergrond (tijdelijke oplossing).
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
“Peak Oil” wanneer ...
?
Luis de Souza, The Oil
Fossiele brandstoffen
Luis de Souza, The Oil Drum, 2008
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
U. Bardi / M. Pagani, 2007
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
U. Bardi / M. Pagani, 2007
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
U. Bardi / M. Pagani, 2007
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
achterin de jaren ’90 ; ‘Natural ontstaan van een revolutionair idee Capitalism’ “People are scarce and nature is abundant ... – increase labor productivity”.
“People are abundant and nature is scarce – increase resource productivity” Natural Capitalism: Creating the Next Industrial Revolution Paul Hawken / Amory Lovins / L. Hunter Lovins, 1999 The NEXT Industrial Revolution William McDonough & Michael Braungart The Antlantic Monthly, Oct.1998, Vol.282, No.4 pp 82-92
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
een verander(en)de rol voor ontwerp, bouw & beheer van:
een focus op ontwerp voor de massa (productie)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
een verander(en)de rol voor ontwerp, bouw & beheer van: naar:
een focus op ontwerp voor de massa (productie) een ‘re-conceptualisering’ van functionele objecten en gebieden regeneratieve systemen
ontwerpers dienen de natuur van gebouw, stad, regio en de interacties daartussen en tussen gebouw en gebruik(ers) te heroverwegen .... er zijn conceptueel verschillende oplossingen voor het zelfde probleem :
bijv. functionaliteit
bijv. slim gebruik
bijv. interconnectie stromen
bijv. SLIM ® bouwen
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
een verander(en)de rol voor ontwerp, bouw & beheer
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Huidige Trends ... 5 essentiële trends in de bouwsector (J. Cramer, Utrecht Sustainability Institute -UCI icm A.van Timmeren,TUD) :
1. People (kwaliteit, veiligheid, gezondheid, identiteit), Planet (RO etc.) en Profit /-Prosperity (korte termijn/lange termijn).
2. Maatregelen op gebouwdeel niveau en op wijk/gebiedsniveau; van Duurzaam Bouwen naar Duurzaam ontwerpen van Urbane Regio’s (Integraal).
3. Flexibel/slim/modulair bouwen (IFD) en ‘Design for Disassembly’ (DfD). 4. Sluiten van energie/water/materialen kringlopen & relatie natuur-stad (decentraal / lokaal).
5. Informatie Modelling (BIM) & parametrisch modelleren t.b.v. ‘CNC manufacture’.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
3P:
A voorraden B lokaal milieu
People, Planet, Profit :
C hinder I economische vitaliteit D veiligheid J duurzaam ondernemen E voorzieningen K toekomstwaarde F groen en water G kwaliteit wijk en inrichting H sociale cohesie
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.
ruimte gebruik energie materialen waterbeheer afvalinzameling bodemverontreiniging luchtverontreiniging geluidhinder geurhinder externe veiligheid sociale veiligheid verkeersveiligheid kwaliteit van voorzieningen bereikbaarheid groen in de wijk water in de wijk kwaliteit van de woningen& omgeving cultuurhistorische waarde sociale cohesie locale werkgelegenheid diversiteit bedrijvigheid duurzame bedrijven funktiemenging flexibiliteit
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
P
P
P
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
3P:
A voorraden B lokaal milieu
People, Planet, Prosperity Profit : :
C hinder I economische vitaliteit D veiligheid J duurzaam ondernemen E voorzieningen K toekomstwaarde F groen en water G kwaliteit wijk en inrichting H sociale cohesie
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.
ruimte gebruik energie materialen waterbeheer afvalinzameling bodemverontreiniging luchtverontreiniging geluidhinder geurhinder externe veiligheid sociale veiligheid verkeersveiligheid kwaliteit van voorzieningen bereikbaarheid groen in de wijk water in de wijk kwaliteit van de woningen& omgeving cultuurhistorische waarde sociale cohesie locale werkgelegenheid diversiteit bedrijvigheid duurzame bedrijven funktiemenging flexibiliteit
P
P
P
25. vraaggestuurd ontwerpen
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
3P:
People, Planet, Prosperity ... Profit ... is er enige (!) profit ?
P
Ja !
Vwb ‘groene gebouwen’ (met name energie efficiënte gebouwen:) hogere huuropbrengsten (2,8 to 3,5 %); hogere bezetting; toegenomen onroer.goed waarde, hogere vraagprijs (16%). Research of labeled buildings in the U.S.A. (Kok, Eichholz, Quigley, 2008; Universiteit van Maastricht & Berkeley University)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
P
P
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Huidige Trends ... 5 essentiële trends t.a.v. materialen
(J. Cramer, Utrecht Sustainability Institute -UCI icm A.van Timmeren,TUD) :
1. Lichter en sterker; minder gebruik (bijv. Vacuüm isolatie panelen,VIP). 2. Snellere productie processen (efficiëntie / BIM en CNC manufacture / 3D printing).
3. Recyclebaar of hernieuwbaar (o.a. C2C / biobased). 4. Dunner (bijv. organische zonnecel op coatings/verf, energieleverend glas). 5. Functionele / zelfherstellende materialen (bijv. scheurherstellend beton).
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Huidige Trends ... 5 consequenties voor de bouwsector (J. Cramer, Utrecht Sustainability Institute -UCI icm A.van Timmeren,TUD) :
1. Verandering in de eigen productie processen (reductie energie / grondstoffen, reductie bouwfouten en gerelateerde kosten). 2. Verandering van het type materialen en de wijze waarop Product Ontwikkeling plaats vind (gebruiker belangrijker, trendvolgend, Real Time design-manufacture).
3. Afstemming in de keten ; samenwerkingsverbanden ‘smart coalitions’/ DBFMO: Design Build Finance Maintain Operate (bijv. Cirkelstad).
4. Nieuwe financiële arrangementen. 5. Draagvlak creëren in / tussen organisaties.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie . . . Cradle to Cradle (C2C) “Challenging the belief that human industry must damage the natural world. Starting with nature itself as a model for making”. ‘cradle to cradle’ (C2C)
Michael Braungart & William McDonough
‘Biomimicry’ Janine Benyus
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie . . . Cradle to Cradle (C2C) “Challenging the belief that human industry must damage the natural world. Starting with nature itself as a model for making”. Biological Nutrients organical material soil water
Technical Nutrients synthetic material inorganic material plastics metals
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie . . . regeneratieve systemen/materialen
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie . . . regeneratieve systemen/materialen Macro klimaat
Micro klimaat thermische eigenschappen waterdamp transport / condensatie
(stedelijk-) buiten klimaat Binnen klimaat
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie . . . regeneratieve systemen/materialen
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie verliezen door details, constructie en . . .
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
. . . zettingen (los van andere daaraan gelieerde consequenties)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie ... ‘Pre cycling’ & ‘Decarbonization’: hergebruik !
Lloyds quarter, London
(boven) Ministerie van Financiën Den Haag
Decathalon international competition winnaar 2007; nu opbouw op best. gebouw
2. Vanuit duurzaamheid/materiaal bezien is elk gebouw een monument. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011 GBi ! donderdag 22 september 2011
G R E E N B U I L D I N G I N N O VAT I O N : A R C H I T E C T U R A L E N E R G Y
Gebruiken veel energie - Hebben grote schachten en verlaagde plafonds nodig
- Gebruiken veranderingen in het klimaat niet (dag/ nacht) - Zijn niet individueel instelbaar
Er is plaats voor een individueel instelbaar systeem dat het binnenklimaat regelt zonder afhankelijk te zijn van een grote centrale installatie 2. Vanuit duurzaamheid/materiaal bezien is elk gebouw een monument. ... maar neem dit niet te letterlijk: duurzaamheid is accepteren van verandering ! GBi .! ... veranderde energie & comfort eisen worden verkeerd vertaald naar best. gebouwen .. donderdag 22 september 2011
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
inpakken
vervangen
toevoegen
overdekken
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
inpakken
Torenflat, Zeist Architect: Frowijn de Roos architecten (Facade design: Kremers Aluminum)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
inpakken
Torenflat, Zeist Architect: Frowijn de Roos architecten (Facade design: Kremers Aluminum)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
inpakken
Torenflat, Zeist Architect: Frowijn de Roos architecten (Facade design: Kremers Aluminum)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
inpakken
Sparkasse, Ludwigshafen (D.), Egon Weiß arch. (Thiemo Ebbert / Imagine envelope 2009)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
inpakken
Sparkasse, Ludwigshafen (D.), Egon Weiß arch. (Thiemo Ebbert / Imagine envelope 2009)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
vervangen
Tour Bois-le-Prêtre, Parijs (F.), Fréderic Druot, Anne Lacation & Jean Philippe Vassal arch.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
vervangen
Tour Bois-le-Prêtre, Parijs (F.), Fréderic Druot, Anne Lacation & Jean Philippe Vassal arch.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
vervangen
Tour Bois-le-Prêtre, Parijs (F.), Fréderic Druot, Anne Lacation & Jean Philippe Vassal arch.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
vervangen
Tour Bois-le-Prêtre, Parijs (F.), Fréderic Druot, Anne Lacation & Jean Philippe Vassal arch.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
vervangen
Tour Bois-le-Prêtre, Parijs (F.), Fréderic Druot, Anne Lacation & Jean Philippe Vassal arch.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
toevoegen
Kanaleneiland Boord, Utrecht, Dittmar Bochmann arch. (Extra+Ordinary, Europan10 1e prijs)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
toevoegen
Kanaleneiland Boord, Utrecht, Dittmar Bochmann arch. (Extra+Ordinary, Europan10 1e prijs)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
toevoegen
Kanaleneiland Boord, Utrecht, Dittmar Bochmann arch. (Extra+Ordinary, Europan10 1e prijs)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
toevoegen
Kanaleneiland Boord, Utrecht, Dittmar Bochmann arch. (Extra+Ordinary, Europan10 1e prijs)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
overdekken
Het Sieraad, Multifunctioneel Centrum, Amsterdam, O3 architecten (Façade ontwerp: BRS)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
overdekken
Het Sieraad, Multifunctioneel Centrum, Amsterdam, O3 architecten (Façade ontwerp: BRS)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Energie renovatie: principe oplossingen best. gebouwen ...
inpakken
vervangen
toevoegen
overdekken
... voor restauratie (beeldbehoud) veelal problematisch! daar: enig overblijvend alternatief: invullen of ... zo laten * *en dan: energie (e.d.) uit hernieuwbare bron verzorgen; en/of vernieuwende materiaal(eigenschappen) toepassen.
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Maar ook bij restauratie zijn er voldoende mogelijkheden Passieve Renovatie
Latijnse School, Middelburg
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Maar ook bij restauratie zijn er voldoende mogelijkheden Warm bouwen (E. Karthuis / KBnG)
De Tempel, Den Haag (1902)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie . . . innovatieve materialen / principes : voorbeeld; PCM = Phase Change Material (o.a. zout hydraten) Hoge thermische massa bij een specifieke temperatuur (accumulatie).
2. Materiaal Innovatie voor energie en comfort gerelateerde doelen. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011 GBi ! donderdag 22 september 2011
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Heating and cooling with use of PCM ... PCM = Phase Change Material High thermal mass at a specific temperature: buffer day/night cycle inside the building skin
Senior Citizens apartments, Dietrich Schwarz
2. Materiaal Innovatie voor energie en comfort gerelateerde doelen. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011 GBi ! donderdag 22 september 2011
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Heating and cooling with use of PCM ... PCM = Phase Change Material High thermal mass at a specific temperature: buffer day/night cycle inside the building skin
Senior Citizens apartments, Dietrich Schwarz
2. Materiaal Innovatie voor energie en comfort gerelateerde doelen. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011 GBi ! donderdag 22 september 2011
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie bij restauratie: gelaagdheid / ‘fill-in’ i.p.v.‘add-on’... ... maar wel leren van ontwikkelingen omtrent ‘add-on’ principe.
‘Loducca Agency’, Kantoorgebouw, Sao Paulo, Tritygue
3. Add-on’s & Fill in’s (decentraal!) & van inrichting naar ontwikkeling. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011 GBi ! donderdag 22 september 2011
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
CAScade park Almere, DURA VERMEER, Claus&Kaan + TU Delft GBi
3. Add-on’s & Fill in’s (decentraal!) & van inrichting naar ontwikkeling. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011 GBi ! donderdag 22 september 2011
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Gelaagde opbouw; bij restauratie: ‘fill-in’ i.p.v. ‘add-on’... ... evt. combi’s met andere functies & systemen.
Theater Cosmic, Amsterdam
3. Add-on’s & Fill in’s ; van inrichting naar ontwikkeling. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Gelaagde opbouw; bij restauratie: ‘fill-in’ i.p.v. ‘add-on’... ... evt. combi’s met andere functies & systemen.
Energiehuis, Dordrecht
3. Add-on’s & Fill in’s ; van inrichting naar ontwikkeling. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Gelaagde opbouw; bij restauratie: ‘fill-in’ i.p.v. ‘add-on’...
Muziekcentrum De Nobel, Leiden (Ector & Hoogstad)
3. Add-on’s & Fill in’s ; van inrichting naar ontwikkeling. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Gelaagde opbouw; bij restauratie: ‘fill-in’ i.p.v. ‘add-on’...
Muziekcentrum De Nobel, Leiden (Ector & Hoogstad)
3. Add-on’s & Fill in’s ; van inrichting naar ontwikkeling. VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
... en dan met DuMo profiel !
(... een vergelijking :)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie ... ‘Urban Mining’ . . . (tbv milieu + ! )
TUD / Arup Research project, M. Bloemen, M.Bilow, L. Hildebrand, A. van Timmeren
4. Passief hergebruik: ‘Design for Disassembly’ (DfD). VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie ... ‘Pre cycling’ & ‘Decarbonization’: hergebruik ! de gemiddelde levensduur van gebouwen (VK): woningen 100 jaar Alle gebouwen tezamen 35 jaar Utiliteitsbouw gevels 20 jaar
(dagelijks) (3-10 jaar) (5-30 jaar) (15-40 jaar) (20-65 jaar) (eeuwig) bronnen: Brand (1994). Ashby (2009), Berge (2009), Yeang (2008)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie ... ‘Urban Mining’ . . . (tbv milieu + ! ) ref. ‘End of Life’ auto industrie; 2006: 85% - 2015: 95% recycling...
Source: vibes
Source: BMW
4. Passief hergebruik: ‘Design for Disassembly’ (DfD). VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Mitigatie ... ‘Urban Mining’ . . . (tbv milieu + ! ) inp
ut
ng i l e us cyc e R Re &
M As ont se ag mb e lag / e
De
mo
Grondstof
nt
ag
e
DfD in p ut
Afval
aa np as sin g
TUD / Arup Research project, M. Bloemen, M.Bilow, L. Hildebrand, A. van Timmeren
4. Passief hergebruik: ‘Design for Disassembly’ (DfD). VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Gevel renovatie Kaufhof , Berlijn (2008) Metselwerk Isolatie Rockwool
Constructie Staal
Dubbel glas Kozijnen, aluminium Gevelbekleding, beton fiberglas panelen TUD / Arup Research project, M. Bloemen, M.Bilow, L. Hildebrand, A. van Timmeren
4. Passief hergebruik: ‘Design for Disassembly’ (DfD). VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
1 40 j. < 30 j. – 40 j.
2 3
20 j. – 30 j. 10 j. – 20 j.
TUD / Arup Research project, M. Bloemen, M.Bilow, L. Hildebrand, A. van Timmeren
4. Passief hergebruik: ‘Design for Disassembly’ (DfD). VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Gevel renovatie Kaufhof , Berlijn (2008)
TUD / Arup Research project, M. Bloemen, M.Bilow, L. Hildebrand, A. van Timmeren
4. Passief hergebruik: ‘Design for Disassembly’ (DfD). VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
Gebruiken veel energie - Hebben grote schachten en verlaagde plafonds nodig
- Gebruiken veranderingen in het klimaat niet (dag/ nacht) - Zijn niet individueel instelbaar
Er is plaats voor een individueel instelbaar systeem dat het binnenklimaat regelt zonder afhankelijk te zijn van een grote centrale installatie
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
D U U R Z A A M H E I D B E S TA AT E C H T ; D u M o Z O N D E R F L A U W E K U L !
... samengevat ‘Smart’:
(Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden)
S low
gebruik grondstoffen, afval productie (vertragen van omloopsnelheid, cradle to cradle, oplossen bij de bron)
M oderate
consumptie (van materiële naar culturele lifestyle, van product naar dienst)
A ccept
verouderen van objecten (‘regenerative design’, re-cycling of -bij voorkeur- up-cycling)
R espect
menselijke arbeid/inzet en bronnen (‘human capital’, participatie)
T reasure
objecten ‘an sich’, klimaat & kwaliteit van de plek (‘genius-loci’)
VAWR PLATFORMDAG 9 • DUURZAME MONUMENTENZORG • Arjan van Timmeren • 22.09.2011
donderdag 22 september 2011
GBi !
Met dank voor uw aandacht !
TUDelft,sept. 2011 A. van Timmeren ©TUD All rights reserved. No part of this publication may be used and/or reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission in writing from the proprietor.
© TUD
dr.ir. Arjan van Timmeren TU Delft Faculteit Bouwkunde Green Building Innovation, Product Development t. +31 15 2784991 t. +31 6 39250977 t. +31 6 55800458
[email protected]
GBi ! donderdag 22 september 2011
