A B. DUurzame MOnumenten. Even voorstellen... stap 3: aanraakbaarheid. DUMO-systemathiek. stap 5: nieuwe situatie. stap 4: 20 DUMO-strategieën

Even voorstellen... Ir. Bernard J. Vercouteren van den Berge • part-time docent Hogeschool Zeeland opleiding Bouwkunde • zelfstandig architect • springmeester, vj en nog wat dingen

DUurzame MOnumenten Nationale DUBO-dag 2009

30 september 2009 , dia

1

DUMO-systemathiek

Nationale DUBO-dag 2009


A B

Strategie 3

Strategie 1 Lessen uit het verleden/ gebruik de potenties uit het verleden Kijk naar de oude tradities, hoe men zuinig omging met datgene wat beschikbaar was. Wat kunnen wij hiervan leren?

Aanpassen comforteisen –wensen

X 3

Strategie 16 Strategie 6

4 Strategie 2

Gebruik overmaat aan ruimte als AOR /thermische buffer Houd bij het energieconcept rekening met de overmaat aan ruimte: niet alle ruimten moeten binnen de thermische schil liggen en verwarmd worden.

Kies traditionele / milieubewuste materialen, bijv. keramische Kijk naar de oude tradities, hoe Strategie 12 Strategie 11 dakpannen, bakstenen, leem of men zuinig omging metUitbuiten datgene voordelen van hoge Drinkwaterbesparende ruimten hout. maatregelen wat beschikbaar was. Wat kunnen wij hiervan leren?

Voor nieuwe sanitaire installaties geldt in principe dezelfde aanpak als voor nieuwbouwprojecten: denk aan waterbesparende WC’s, kranen, douchekoppen enz.

Strategie 16

Tot de voordelen van hoge ruimten behoren onder meer een goede daglichttoetreding en de mogelijkheden voor dubbel gebruik (bijv. een werkplek op de galerij, een hoogslaper e.d.)

Overkoepelende strategieën

Thema-strategieën: Materialen

Nieuwe installaties

Onderzoek de mogelijkheden voor warmteopwekking door alternatieve bronnen (warmtepomp, zonne-energie…) en warmteafgifte via een laagtemperatuursysteem. Zorg voor leidingdoorvoeren die ook voor de toekomst flexibiliteit bieden.

Interactie Du en Mo

Thema-strategieën: Energie

Leg de ambities voor duurzaamheid en monumentenzorg vast. Voer een toets uit of deze ambities te combineren zijn met de nieuwe functie (In het DuMo-instrument is hiervoor een stappenplan opgenomen).

Thema-strategieën: Water

stap 5: nieuwe situatie

Strategie 10

Hergebruik vanwat materialen Behouden er te behouden valt

Opvang en hergebruik regenwater

Opvang en infiltratie van regenwater verdienen de voorkeur boven afvoer via het riool. Misschien is het zelfs mogelijk om oude voorzieningen te laten herleven.

Maak hergebruik van oude materialen, voorkeurauthentieke in dezelfde Behoud vanbijaanwezig functie in het donormonument, bouwdelen krijgt voorrang. Strategie 14 eventueel ook voorStrategie maar Conserveren gaat vooreen15 Gebruikersvoorlichting / invloed Bescherming leefruimte andere functie in een ander bewonersgedrag restaureren, en of restaureren gaat aanwezige dieren en planten monument. voor renoveren.

Inventariseer in een vroege fase de aanwezige planten en dieren (bijv. vleermuizen en vogels) en bescherm hun leefruimte. Bij aanwezigheid van beschermde diersoorten moet tijdens de uitvoerings- en gebruiksfase rekening worden gehouden met wettelijke regelgeving.

Strategie 19

Strategie 18

Ethische aspecten Laat de belangen van een grote groep (bijv. behoud van het erfgoed) zwaarder wegen dan individuele belangen (bijv. een aangenaam verblijfsklimaat).


Strategie 9

Na-isolatie

Voer ingrepen zodanig uit dat het latervan weer de Demonument comforteisen de in nieuwe functieoorspronkelijke moeten bij het stand monument teruggebracht Strategiekan 13 passen. Niet altijd zijnworden. de huidige Beperken emissies eisen te realiseren. Welke oplossingen zijn mogelijk? Zoek naar de ‘werkelijke’ achterliggende eisen en wensen en neem deze op in het pve.

Strategie 17

Duurzaam onderhoud Maak een duurzaam onderhoudsplan. Let hierbij vooral op het voorkomen van vochtproblemen. Onderhoud is bij monumentale panden extra belangrijk omdat door het gebrek aan onderhoud cultureel erfgoed verloren kan gaan.

4

Maak hergebruik van oude materialen, bij voorkeur in dezelfde functie in het donormonument, maar eventueel ook voor een andere functie of in een ander monument.

Onderzoek van tevoren welke consequenties het isolatieplan heeft voor de klimatologische omstandigheden van het gebouw.

Reversibel bouwen Aanpassen comforteisen en –wensen

Beperk emissies uit de constructie door een bewuste materiaalkeuze voor toevoegingen. Zorg voor voldoende ventilatie om emissies door het gebruik (bijv. roken) te beperken.


Strategie Strategie 53

Strategie 8

Strategie 7

Keuze voor traditionele/ Lessen uit het verleden/ milieubewuste materialen gebruik de potenties uit het verleden

Keuze voor traditionele/ milieubewuste materialen

Kies traditionele / milieubewuste materialen, bijv. keramische dakpannen, bakstenen, leem of hout.


Functioneel-flexibel

Hergebruik van materialen

Reversibel bouwen Voer ingrepen zodanig uit dat het monument later weer in de oorspronkelijke stand teruggebracht kan worden.

Behoud van aanwezig authentieke bouwdelen krijgt voorrang. Conserveren gaat voor restaureren, en restaureren gaat voor renoveren.

Museaal -documentair

Strategie 5

Strategie 4

Behouden wat er te behouden valt

en

De comforteisen van de nieuwe functie moeten bij het monument passen. Niet altijd zijn de huidige eisen te realiseren. Welke oplossingen zijn mogelijk? Zoek naar de ‘werkelijke’ achterliggende eisen en wensen en neem deze op in het pve.

2

C

stap 4: 20 DUMO-strategieën Strategie 2


stap 3: aanraakbaarheid

de 5 stappen 1. Projectgegevens en achtergronden 2. DuMo-ambitie 3. Taxatie van de bestaande situatie 4. Inputs nieuwe plannen 5. Beoordelen nieuwe situatie

Doelstellingen • Bescherming van het monument • Afstemmen ingreepniveau op situatie van monument • Ingreep zo duurzaam mogelijk uitvoeren


Een goede gebruikersvoorlichting is met name vanuit energieoogpunt belangrijk, zeker wanneer comforteisen/-wensen aangepast moeten worden.

Strategie 20

Bepalen van de passende restauratiestrategie

Kwantificeren Du en Mo – het DuMo-profiel

Afhankelijke van de monumentale waarde richt de passende strategie zich sterker op het behoud van het (cultureel en natuurlijk) erfgoed of op de eisen en wensen behorende bij de nieuwe functie.

Maak in een vroege fase gebruik van het DuMo-profiel om ambities vast te leggen. (Het DuMo-profiel wordt bepaald met behulp van een indicatief rekenmodel = onderdeel van het DuMo-instrument) Gebruik in de latere fasen dezelfde methode voor de monitoring.

Thema-strategieën: Binnenklimaat

Thema-strategieën: Divers

Thema- strategieën: Erfgoed


5



6

DUMO-pilot Middelburg

DUMO

Middelburg heeft meer dan 1250 monumenten Monument in 1995 aangekocht: +2500 NAP.... Thans bewoond door 2 volwassenen en 2 kinderen

stadhuis Vianen

woning Middelburg

werkgesticht Veenhuizen

Landgoed Pavia Zeist

boerderij van Coothhoeve Boxtel

pilotgebouw: structuur gedateerd rond 1610, kapconstructie rond 1496 renovatie 1976, 1999 DUMO-project gestart in 2004, uitgevoerd en gereed januari 2008

pilots Sint Janstraat 58 4331 KD Middelburg Nationale DUBO-dag 2009

Sint Janstraat 58 4331 KD Middelburg 30 september 2009 , dia

7

DUMO-pilot Middelburg



8

1 dakisolatie

De DuMo-strategieën kunnen op verschillende manieren worden uitgewerkt. Voor Middelburg zijn de geselecteerde DuMo-maatregelen:

1 dakisolatie + nieuwe dakramen + zolder afsluiten

2 voorgevel vervangen glas + schuifbaar maken ramen

3 hotfill wasmachine plaatsen

4 isoleren achtergevel + aanbrengen nieuwe goot

5 aanbrengen douchewaterWTW

6 nog enkele extra zaken die niet in het DUMO-rapport stonden: luiken plaatsen aan binnenzijde ramen, daglichtvanger plaatsen, uitbouw isoleren en binnenkort PV....?



diverse isolatieprodukten onderzocht: niet alles is zonder meer toepasbaar in monumenten. Naast duurzaamheidsaspecten, moet je ook denken aan buigbaarheid, vochtdoorlatendheid, verankerbaarheid etc.

9


30 september 2009 , dia 10

1 dakisolatie

2 voorgevel

ook bij de uitvoering zijn er continu afwegingen waar je nu goed aan doet. vakmanschap en economische aspecten spelen een grote rol.

in het vervangen van glas zitten de grootste mogelijkheden, maar ook bedreigingen voor het monument. Op dit moment wordt in verschillende gemeentes beleid geschreven op het gebied van monumenten en vensters.





2 voorgevel

3 hotfill

uitvoeringstechnisch zeer precair: opfrezen sponningen, kit en stopverf, schuifraamsysteem, mosseltjes etc.

hotfill-apparatuur plaatsen klinkt zo eenvoudig, maar heeft veel meer voeten in de aarde: leidingen verleggen + isoleren, leidingafstanden verkorten, uitstromtemperatuur CV-installatie, wasresultaat etc.





4 achtergevel

5 douchewaterWTW

slim isoleren is aan de buitenzijde isoleren, maar dit heeft wel gevolgen voor de uiterlijke verschijningsvorm. geveldoorvoeren vormen ook een probleem.

binnenkort niet meer weg te denken uit de bouw, met name nieuwbouw. zeer hoog comfort en eenvoudig te realiseren



sint Janstraat 58

1



sint Janstraat 60

Evaluatie met IR: gevel

Evaluatie met IR: kozijnen

Vergelijking oud en nieuw: 1. spouwmuur verdieping (restauratie 1976) 2. steens muur begane grond (verbouwing 1999) 3. stalen latei boven achterdeur (verbouwing 1999) 4. steens muur buren Hoeken van gebouwen of hoeken rond kozijnen blijven altijd “geometrische koudebruggen”

3

winter 2007

2

4

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %&*%+*+$$,-%$./0.&+ (&)$

winter 2006 Nationale DUBO-dag 2009

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %&*%+*+$$,-%$./0.&+ (&)$



!"#$%&'$ !"#$%&&'((( %)*%+*+$$,-%$.))./0 (&)$

!"#$%&'$ !"#$%&&'(((


Evaluatie met IR: stucwerk

Evaluatie met IR: gevelankers

Koudebrug aansluiting oud stucwerk op isolatie (uitbouw links uit 1999) met nieuw stucwerk op isolatie (DUMO 2007, rechts).


Duidelijk verschil tussen de geïsoleerde muur links en de steens muur rechts. Ook de ankers die de PS-platen vasthouden zijn duidelijk zichtbaar.



!"#$%&'$ !"#$%&$'((( %)*%+*+$$,-%$./0.%1 (&)$


%&$'((( !"#$%&'$ !"#$ 0.%1 %)*%+*+$$,-%$./ (&)$

2

Evaluatie met IR: daken

Evaluatie met IR: kattenluikje Een kattenluikje levert veel warmteverlies op!

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %*+%,+,$$&-%%.%*.*% (&)$

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %*+%,+,$$-.%%/$'/%' (&)$

!"#$%&'$ !"#$%&%'((( %)*%+*+$$,-%%.%/.0% (&)$

1

Na het isoleren van het dak vallen 2 “warmtelekken” op: 1. kopgevel bij nr. 60 niet geïsoleerd. 2. verwarming metselwerk bij rookgasafvoer en uitmonding ventiatiesysteem.


!"#$%&'$ !"#$%&%'((( %)*%+*+$$,-%$./+.+& (&)$

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %*+%,+,$$-.%$/&%/01 (&)$ !"#$%&'$ !"#$%&'())) (&)$


!"#$%&'$ !"#$%&'())) %*+%'+'$$,-%$.*$.'&!"#$%&'$ !"#$%&'())) (&)$


(&)$

%*+%,+,$$-.%$/&%/01

Evaluatie met IR: gelaagd glas


%*+%'+'$$,-%$.*$.'&

Evaluatie met IR: vacuum-glas Bij vacüum-isolatieglas (HPI) gaan de randen een grote rol spelen in het energieverlies. 1. van de “zuignippel” aan de binnenzijde is niets aan de buitenzijde te zien. 2. deze vlek is de IR-camera gereflecteerd in het raam

Een nog niet verklaard verschil in “temperatuur”. Waarschijnlijk is het een verschil in emissie van de verschillende glasvlakken. !"#$%&'$ !"#$%&%'((( %)*%+*+$$&,%%-%$-./ (&)$

1 !"#$%&'$ !"#$%&'())) %*+%,+,$$'-%%.$'.$, (&)$

2

1


30 september 2009 , dia 23 !"#$%&'$ !"#$%&'())) %*+%,+,$$&-%%.%*.%/ (&)$

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %'*%+*+$$,-%$./,.$, (&)$ ) !"#$%&'$ !"#$%&'()) $./,.$, $,-% +*+$ %'*% (&)$



Evaluatie met IR: invloed zon

Evaluatie met gem. Middelburg

Infra Rood meten met zon op de gevel is niet aan te bevelen i.v.m. de opwarming door de zon

evaluatie door de wethouder van Milieu (van Klinken, links) en Monumenten (Kool-Blokland, rechts) op 10 januari 2008

evaluatie door de Monumentencommissie (vlnr. dhr. Oostveen, Cloïn, van Drunen, Sijnke en van de Vrie) op 15 december 2007

!"#$%&'$ !"#$%&&'((( %)*%+*+$$,-%%.$/.01 (&)$

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %*+%,+,$$&-%%.%%.,$ (&)$

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %'*%+*+$$&,%%-%.-.% (&)$

!"#$%&'$ !"#$%&'())) %'*%+*+$$&,%%-%.-.% (&)$





Evaluatie akoestiek gevel

Evaluatie kosten DUMO project

in samenwerking met gemeente Middelburg, ingenieursbureau.

DUMO-kosten

! 0,174 per kWh per 26/2/2009

waterverbruik in [m3] ! 1,102 per m3 per 26/2/2009

!0

aftrek instandhouding onderhoud monument

! 12.079

totaal

! 19.079

!0

legekosten en andere kosten procdure

! 794

! 200

totaal


Evaluatie kosten DUMO project

elektriciteitsverbruik in [kWh]

uitwerken maatregelen en alternatieven overleg gemeente en VROM

! 7.000

! 37.823

Totale kosten DUMO-project: ! 18744,00


! 0,5323 per m3 per 26/2/2009

ondersteuning gemeenteraad Middelburg

publiciteit

• gemeten met luiken geopend • rubber profielen schuiframen

gasverbruik in [m3]

!0

uitvoering werkzaamheden ! 36.829 aannemer

Resultaat • Ga;k = 21,7 dB(A), eis nieuwbouw = 20 dB(A)

getaxeerde vrije verkoopwaarde monument

DUMO-baten

in kaart brengen monument

voor DUMO

na DUMO

verschil

! 306.135

! 330.000

! 23.865

1.530 m3

1.164 m3

- 366 m3

3.649 kWh

3.358 kWh

- 291 kWh

102 m3

108 m3

+ 6 m3

terugverdientijd: • voordeel per jaar ! 237,84. terugverdientijd 78 jaar... • comfort niet in geld uit te drukken!



DUMO-pilot Middelburg voor grootschalige toepassing zijn er diverse kansen en bedreigingen:

bedreigingen • complexiteit procedure • voorbereidingstijd • investeringskosten en terugverdientijd • stempelbaarheid op andere monumenten

kansen • ontwikkeling energieprijzen • bewustwording eigenaren monumenten • beleid overheden • bekendheid systematiek

Totale kosten DUMO-project: ! 18744,00 Nationale DUBO-dag 2009




bedankt voor uw aandacht

zijn er nog brandende vragen? kijk dan ook eens op

www.duurzamemonumenten.nl Nationale DUBO-dag 2009


www.duurzamemonumenten.nl Nationale DUBO-dag 2009


A B. DUurzame MOnumenten. Even voorstellen... stap 3: aanraakbaarheid. DUMO-systemathiek. stap 5: nieuwe situatie. stap 4: 20 DUMO-strategieën

Recommend Documents