Variatielijst voor het natriumbeperkt, eiwitbeperkt, diabetes dieet

Variatielijst voor het natriumbeperkt, eiwitbeperkt, diabetes dieet U heeft een voorbeeld dagmenu voor een natriumbeperkt en eiwitbeperkt, diabetesdieet gekregen. In uw voeding zijn natrium, eiwit en koolhydraten van belang.

Natrium Natrium is een mineraal dat in ons voedsel voorkomt. Het is een onderdeel van keukenzout; 1 gram keukenzout bevat 400 milligram natrium. Natrium speelt een rol bij het vochtevenwicht in het lichaam. Normaal gesproken scheiden de nieren een teveel aan natrium in uw lichaam uit via de urine. Wanneer de nieren niet meer goed werken, wordt natrium in het lichaam vastgehouden. Hierdoor wordt het vochtevenwicht verstoord. Het lichaam houdt dan extra vocht vast, met als gevolg een toename van de hoeveelheid bloed. Het hart moet dan harder werken om het bloed rond te pompen in het lichaam. Wanneer het hart niet goed meer werkt kan dit problemen geven. Door minder natrium in de voeding te gebruiken, hoeft het hart minder hard te werken. Wanneer mensen last hebben van vochtophoping (oedeem) kan ook een natriumbeperkt dieet worden voorgeschreven. De arts kan tevens medicijnen voorschrijven. Maar ook bij het gebruik van medicijnen blijft een natriumbeperkt dieet van belang.

Eiwit

Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. © Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl

Eiwit is een belangrijke voedingsstof; het is een bouwsteen voor al onze lichaamscellen. Door natuurlijke slijtage moeten dagelijks vele lichaamscellen vervangen worden. Daarvoor is iedere dag eiwit nodig, want het lichaam kan er geen reservevoorraad van aanleggen. Bij de stofwisseling van eiwit komt onder ander de afvalstof ureum vrij. Als de nieren dit onvoldoende kunnen uitplassen, blijft er te veel ureum in het bloed achter. Dit kan vele klachten geven, onder andere moeheid, misselijkheid, braken, smaakverandering, jeuk en hoofdpijn. Om deze klachten te voorkomen en/of te verminderen moet de voeding een aangepaste hoeveelheid eiwit bevatten. Dat wil zeggen: voldoende eiwit om bouwstoffen te leveren, maar niet zoveel dat daardoor het ureumgehalte van het bloed te hoog wordt. De diëtist heeft voor u berekend hoeveel eiwit u per dag nodig heeft (zie hiervoor uw voorbeeld dagmenu).

Diëtetiek | DIET-506 | 29 april 2015 | pagina 1/10

Koolhydraten Diabetes mellitus (suikerziekte) is een ziekte waarbij het bloedglucose (bloedsuikergehalte) niet meer binnen de normale waarden wordt gehouden. Glucose heeft iedereen in zijn bloed. Glucose wordt gemaakt uit koolhydraten in de voeding. Koolhydraten is een verzamelnaam voor:  zetmeel: o.a. in brood, aardappelen, rijst en peulvruchten  melksuiker: o.a. in melk, karnemelk en yoghurt  vruchtensuiker: o.a. in fruit en vruchtensappen  suiker: o.a. in biet- en rietsuiker en honing

Vitamine advies De gezondheidsraad adviseert sommige groepen om vitamine D aan te vullen met een supplement. Vitamine D of cholecalciferol (vitamine D3) is een van de weinige vitamines die het lichaam zelf kan maken. Onder invloed van zonlicht (ultraviolette straling) wordt in de huid vitamine D gevormd. Deze hoeveelheid is niet altijd genoeg voor iedereen. Daarom is ook vitamine D uit eten nodig. Voor sommige groepen is er zelfs het advies dit aan te vullen met een supplement, zie onderstaand schema. Aanbevolen extra hoeveelheid vitamine D per dag Vrouwen die: - ouder zijn dan 50 jaar - of onvoldoende buiten komen (< 15 min) - of een donkere huidskleur hebben - of zwanger zijn - of borstvoeding geven Mannen die: - ouder zijn dan 70 jaar - of onvoldoende buiten komen (< 15 min) - of een donkere huidskleur hebben Mensen ouder dan 50 en onvoldoende buiten komen (<15 min) of een donkere huidskleur hebben. Mensen met osteoporose Mensen die in een verzorgings- of verpleeghuis wonen Vrouwen die ouder zijn dan 50 jaar die een sluier dragen

10 microgram per dag

10 microgram per dag

20 microgram per dag 20 microgram per dag 20 microgram per dag 20 microgram per dag

Bron: Gezondheidsraad 2009

Wilt u een vitaminen-mineralenpreparaat gaan gebruiken? Overleg dan met uw diëtist. De diëtist kan u adviseren welk preparaat het meest geschikt voor u is.

Richtlijnen voor het natriumbeperkte dieet Een natriumbeperkt dieet betekent dat uw voeding minder natrium, dus minder keukenzout bevat. Dit houdt in:  geen zout tijdens de bereiding van het eten toevoegen;  oppassen met producten die van zich zelf al veel zout bevatten.


Dit klinkt simpel, maar in de praktijk valt dit tegen. In het begin moet u wennen aan de smaak van eten zonder toegevoegd zout. Wanneer u in het gezin de enige bent die minder zout moet gebruiken, kan dit tijdens het koken lastig zijn. Probeer bij gerechten waarbij dat kan voor het hele gezin zonder zout te koken en laat de overige familieleden zout toevoegen op hun bord. U kunt de aardappels die zonder zout gekookt moeten worden verpakken in aluminiumfolie en met de overige aardappelen meekoken. Er zijn verschillende gradaties in het natriumbeperkt dieet, namelijk licht, matig en sterk. In de praktijk is het bijna niet mogelijk om een sterk natriumbeperkt dieet lang vol te houden. In deze richtlijn worden alleen het licht- en matig natriumbeperkt dieet beschreven. Een licht- of matig natrium beperkt dieet kan er als volgt uitzien: natriumbeperking licht licht (mogelijkheid 1) (mogelijkheid 2) brood gewoon gewoon boter/margarine ongezouten ongezouten vleeswaren lichtgezouten natriumbeperkt kaas gewoon/ natriumbeperkt lichtgezouten melk(producten) gewoon gewoon warme maaltijd zonder zout alleen het vlees met bereid zout snacks natriumbeperkt natriumbeperkt

matig gewoon ongezouten natriumarm natriumarm gewoon zonder zout bereid natriumbeperkt

Smaakmakers Er zijn veel producten waarmee gerechten op smaak kunnen worden gebracht, maar een aantal van deze smaakmakers bevatten zout. Niet toegestaan Gebruik de volgende smaakmakers niet: Aromat, kant-en-klare bouillon in pot, bouillonblokjes, bouillonpoeder, cajunkruiden, gehaktkruiden, juspoeder, jusblokjes, ketjap (ook de zoete soorten), kruidenbotermixen, kruidenzout, maggi, mayonaise, sambal, kant-en-klare sauzen, mixen voor sausen, soeparoma, tacokruiden, tomatenketchup, tomatenpuree, vleeskruiden en worcestersaus. Van deze producten zijn ook natriumarme varianten te koop. Er is een aantal zoutsoorten in de handel die binnen uw dieet niet toegestaan zijn. Dit zijn: Zouten die evenveel natrium bevatten als gewoon keukenzout: zeezout, aromazout, knoflookzout, selderijzout en uienzout. De zoutsoorten die minder natrium bevatten zijn: mineraalzout of halvazout. Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. © Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl

Toegestaan De volgende smaakmakers zijn wel toegestaan: Azijn, suiker, citroensap, gember, knoflook, kruidenbuiltje, mosterd, sesamzaad, maanzaad, pijnboompitten, ui, wijn, alle verse en gedroogde tuinkruiden (bv basilicum, bieslook, bonenkruid, dille, dragon, lavas (maggiplant), oregano, peterselie, rozemarijn, Diëtetiek | DIET-506 | 29 april 2015 | pagina 3/10

salie, selderij, tijm), specerijen (bijvoorbeeld kaneel, kerrie, kruidnagel, laurier, nootmuskaat, paprikapoeder, peper en cayennepeper). Ook toegestaan zijn oosterse ingrediënten zoals djahe, djinten, ketoembar, laos en sereh. In dieetzout zijn de natriumzouten vervangen door kalium-, magnesium- en/of ammoniumzouten. Dieetzouten kunt u gebruiken in plaats van gewoon zout. Ze hebben wel een andere smaak dan zout. Deze zoutsoorten zijn verkrijgbaar bij reformzaken en in grotere supermarkten bij de dieetproducten. Het kalium in dieetzout kan een probleem zijn bij nierziekten of hartfalen. Overleg daarom altijd tevoren met uw diëtist of arts als u dieetzout wilt gebruiken. Kruidenmixen Kant-en-klare kruidenmixen bestaan veelal voor een groot deel uit zout. Ze zijn makkelijk zelf te maken. Hieronder volgen enkele suggesties. Meng alle kruiden goed door elkaar en bewaar ze in een gesloten potje. Algemene mix: 1 eetl. 1 theel. 1 theel. 1 theel. 1 theel. 1 theel. 1 theel. Italiaanse mix: 1 theel. ½ theel. ½ theel. ½ theel. ½ theel.

paprikapoeder gemalen peper uienpoeder knoflookpoeder mosterdpoeder nootmuskaat gemalen ketoembar oregano knoflookpoeder uienpoeder basilicum gedroogde peterselie

Kruidige pepermix: 3 eet. 1 theel. 1 theel. ½ theel. ½ theel.

Mexicaanse mix: 1 theel 1 theel. ½ theel. ½ theel.

½ theel. ½ theel.

gemalen peper gemalen tijm paprikapoeder knoflookpoeder uienpoeder

chilipoeder djinten paprikapoeder fijngestampte gedroogde rode pepertjes knoflookpoeder uienpoeder

Indiase kruidenmix: 1 theel. gemalen kardemon 1 theel. gemalen djinten 1 theel. kerriepoeder ½theel. kaneel ½ theel. gemalen ketoembar ¼ theel. nootmuskaat ¼ theel. kruidnagelgruis

Voedingswaardedeclaratie Algemeen Steeds meer fabrikanten kiezen er voor de voedingswaarde te vermelden. De voedingswaardedeclaratie is echter niet op alle producten verplicht. Als deze wordt vermeld, dan moet dat volgens bepaalde regels. Op de voedingswaardedeclaratie staat de hoeveelheid zout op twee manieren aangegeven, namelijk in grammen natrium en in grammen zout per 100 gram of ml van het product. Diëtetiek | DIET-506 | 29 april 2015 | pagina 4/10

Andere aanduidingen Er zijn producten die zonder zout of met minder zout zijn bereid. Dit staat op de verpakking. Producten waaraan bij de bereiding geen natriumzouten zijn toegevoegd, worden aangeduid als:  geen zout toegevoegd  ongezouten  bereid zonder zout  gefabriceerd zonder zout  zonder toevoeging van zout Producten die niet één van bovengenoemde termen bevatten, maar wel geschikt zijn voor een natriumbeperkt dieet worden aangeduid als:  voor natriumarm dieet  voor natriumbeperkt dieet 'Natriumarm' zijn de producten die speciaal geschikt zijn voor een natriumbeperkt dieet. Deze producten worden aangeduid met één van bovengenoemde termen. 'Minder zout' betekent dat het product 33% minder zout bevat dan het vergelijkbare product. Het is afhankelijk van hoe u uw dieet invult of u deze producten kunt gebruiken. Het kan zijn dat natriumarme producten gezout zijn met kalium. Dit kan een probleem zijn bij nierziekten en hartfalen. Overleg daarom met uw diëtist of arts als u natriumarme producten wilt gebruiken.

Variatielijst Variatie in uw voeding U kunt variatie in uw voeding aanbrengen door iets van uw dagmenu te laten vervallen en hiervoor in de plaats te kiezen uit de variatielijst. Deze vervanging neemt u dan wel op hetzelfde tijdstip. Bijvoorbeeld: U neemt normaal als ontbijt:  1 snee bruinbrood  besmeerd met margarine  1 plak kaas  1 glas melk


U wilt nu eens een ander ontbijt nemen dan anders. U kijkt dan op deze lijst en ziet dan dat uw ontbijt er ook zo kan uitzien:  2 beschuiten  besmeerd met margarine  2 plakken kaas  1 glas vruchtensap


Hieronder volgt de variatielijst, waarbij rekening wordt gehouden met de hoeveelheid natrium, eiwit en koolhydraten in producten.

Brood 1 snee bruinbrood (= 3 gram eiwit en 16 gram koolhydraten) kan vervangen worden door:  1 snee volkorenbrood  1 snee witbrood  1 snee donker roggebrood  2 knäckebröd  2 cream crackers  1 sneetje krentenbrood of rozijnenbrood zonder amandelspijs  3 sneetjes stokbrood  2 grote matses of 4 kleine  3 cracottes  2 rijstwafels  1 croissant  ½ krentenbol of mueslibol  ½ luxe broodje (wit of bruin bolletje)  1 sneetje ontbijtkoek  2 volkoren biscuitjes  3 droge biscuitjes  1 liga Evergreen  1 schaaltje pap zonder suiker, bereid met halfvolle melk en havermout, Brinta of Bambix

Boter Ongezouten boter, margarine, olie en dergelijke bevatten geen natrium, eiwitten en koolhydraten, maar wel veel vet. Op de verpakking staat of er zout is toegevoegd. Het brood kunt u het beste besmeren met dieethalvarine of dieetmargarine. Voor het bereiden van de warme maaltijd kunt u het beste kiezen voor een (dieet) bak- en braadvet of (dieet)margarine uit een fles of een kuipje. Oliesoorten zijn rijk aan onverzadigde vetzuren en zijn goed om met mate te gebruiken.

Hartig broodbeleg Kaas Eén plak kaas (= 20 gram) bevat 5 gram eiwit en geen koolhydraten. U kunt zowel gewone kaas als komijnekaas of camembert gebruiken. Ook kunt u maximaal 3 keer per week 1 ei zonder zout gebruiken in plaats van 1 plak kaas. In plaats van zout kunt u kruiden (zoals peterselie en bieslook) of groenten (zoals ui, paprika en tomaat) naar smaak toevoegen. Kaas bevat wel veel zout. Er zijn verschillende kaassoorten verkrijgbaar die minder zout bevatten. U kunt dit het beste vragen bij uw supermarkt of kaaswinkel. Jonge, belegen en oude kaas zijn alle drie even zout. Naast gewone kaas zijn er verschillende soorten kaas waaraan geen zout is toegevoegd, deze kaas heet natriumarme kaas. Overleg met uw diëtist of het nodig is om deze kaas te gebruiken. Diëtetiek | DIET-506 | 29 april 2015 | pagina 6/10

Vleeswaren Eén plak vleeswaren (= 20 gram) bevat 3 gram eiwit en geen koolhydraten. In plaats van 1 plak vleeswaren kunt u gebruiken:  1 belegging smeerkaas  1 belegging pindakaas De meeste vleeswaren bevatten zout. Gebruik licht gezouten vleeswaren, zoals fricandeau, kalkoenfilet, kipfilet, lichtgezouten rookvlees of rosbief. Naast lichtgezouten vleeswaren bestaan er ook natriumarme vleeswaren. Overleg met uw diëtist of het nodig is om deze natriumarme vleeswaren te gebruiken. Zoet beleg Voor 1 keer zoet beleg (= 0 gram eiwit en 9 gram koolhydraten) kunt u nemen:  appelstroop, appel-perenstroop  jam. halva-jam, light jam  honing, vruchtenhagel  fruit zoals plakjes appel, banaan, aardbeien  gebruik geen sandwichspread of marmite, die bevatten veel zout.

Dranken Eén glas melk (= 5 gram eiwit en 7 gram koolhydraten) kan vervangen worden door:  1 glas karnemelk  1 glas yoghurt  1 glas Biogarde of Biogarde drink naturel  1 glas chocolademelk gemaakt van cacao en melk, eventueel met zoetstof of kant en klare chocolademelk waaraan geen suiker is toegevoegd (GST)  1 glas vruchtenyoghurt of vruchtenyoghurtdrank waaraan geen suiker is toegevoegd (GST) Melk en melkproducten zoals yoghurt, vla e.d. bevatten van nature natrium. Wanneer u dagelijks niet meer dan een halve liter melk en melkproducten gebruikt, is dit geen probleem.

Soep


Soep is over het algemeen nogal zout. Aan kant- en klare soep voegt de fabrikant zout toe en bouillonblokjes bevatten ook veel zout. Natriumarme bouillon is uitstekend zelf te maken en ook makkelijk zelf in te vriezen. Natriumarme bouillon kunt u maken door vlees, kip, vis, wild, mergpijpje of schenkel te laten trekken met groenten en kruiden. Voor het gebruik de bouillon zeven, het vlees of schenkel niet in de soep verwerken. Eventueel groente toevoegen. Voeg geen zout, soeparoma, peulvruchten, aardappelen en bindmiddelen, bijvoorbeeld vermicelli of rijst, toe. Eventueel kan bouillon gemaakt worden van natriumarme bouillonblokjes of bouillonpoeder. In deze producten is het natrium vervangen door kalium. Overleg met uw diëtist of u natriumarme bouillonblokjes of natriumarme bouillonpoeder kunt gebruiken.


Vlees, vis of kip Vlees, vis of kip bevat veel eiwit. Op uw dagmenu staat vermeld hoeveel vlees u kunt gebruiken.  50 gram (rauw gewogen) vlees, vis of gevogelte bevat 10 gram eiwit  100 gram (rauw gewogen) vlees, vis of gevogelte bevat 20 gram eiwit In plaats van 50 gram vlees, vis of gevogelte kunt u ook 1 ei gebruiken. Van nature bevatten vlees, vis en gevogelte niet veel zout. Er wordt vaak zout toegevoegd tijdens het koken. Alle kant-en-klare vleesproducten zoals rookworst, hamburgers, slavinken, rundervinken en gepaneerd vlees, bevatten veel zout. Vlees kunt u op smaak brengen door een uitje, paprika of knoflook mee te bakken of te stoven. Kant-en-klare visproducten uit de diepvries, zoals vissticks, bevatten veel zout. Ook ingelegde vis (haring), gerookte vis (zalm, paling) en vis in blik bevatten veel zout. Jus Wanneer u tijdens het bereiden van het vlees geen zout gebruikt, bevat de jus ook weinig zout. De jus mag licht gebonden worden met aardappelmeel, bloem of maïzena. Kant-enklare juspoeders bevatten veel zout.

Aardappelen Aardappelen, rijst en pasta bevatten van zichzelf weinig natrium. Eén aardappel (= 1 gram eiwit en 8 gram koolhydraten) kan vervangen worden door:  1 grote lepel aardappelpuree, zonder melk  1 grote lepel gare rijst  ½ grote lepel gare macaroni, spaghetti, mie, mihoen, vermicelli  ½ grote lepel frites of gebakken aardappelen  1 kop gebonden soep zonder zout, zonder vlees  2 sneetjes stokbrood

Groenten Eén portie groenten bevat ongeveer 3 gram eiwit en 6 gram koolhydraten. In verse groenten zit van nature weinig natrium. Aan diepgevroren groenten is geen zout toegevoegd met uitzondering van groenten à la crème, roerbakgroenten of bereide groenten. Aan groenten in blik of glas is zout toegevoegd. In zuurkool zit veel zout. Ook wanneer u de zuurkool afspoelt, blijft er nog veel zout achter. Er is ook natriumarme zuurkool te koop, maar dit bevat erg veel kalium. Van bladgroente (zoals andijvie, witlof) mag het groentenat licht gebonden worden met bloem, maïzena, verkruimelde beschuit of paneermeel. Naast het gebruik van gekookte groente, kunt u rauwkost extra nemen. Appelmoes, stoofperen en rabarber zijn geen groentevervangers. U kunt deze voedingsmiddelen wel gebruiken ter vervanging van het nagerecht of een portie fruit.

Samengestelde gerechten De hele maaltijd bestaande uit 3 aardappelen, 3 grote lepels groenten en 50 gram vlees (= 16 gram eiwit en 30 gram koolhydraten) kan vervangen worden door: Diëtetiek | DIET-506 | 29 april 2015 | pagina 8/10

        

3 grote lepels nasi goreng zonder ei en zonder vlees + 50 gram vlees of 1 ei 3 grote lepels bami goreng zonder ei en zonder vlees + 1 plak vleeswaren of 1 ei 3½ grote lepels spaghetti bolognese of macaroni met vlees en groenten 2 borden bruine bonen-, erwten- of linzensoep 3 grote lepels chili con carne + 1 grote lepel rijst 5 lepels stamppot zonder vlees + 50 gram vlees 300 gram lasagne ⅓ pizza (zelf bereid) 1 grote pannenkoek

Alle kant-en-klaar maaltijden en sauzen zijn met zout bereid en passen niet in een natriumbeperkt dieet.

Fruit Fruit, zowel vers als uit blik, bevat weinig natrium. Eén portie fruit (= 1 gram eiwit en 13 gram koolhydraten) wil zeggen:  1 appel  2 nectarines  1 peer  ½ granaatappel  1 sinaasappel  5 lychees  1 grapefruit  1 schijf verse ananas (100 gram)  2 mandarijnen  1 schaaltje aardbeien, kersen, bessen, frambozen of bramen  7 verse abrikozen  1 flinke schijf Hollandse meloen (= 200  ½ perzik gram)  3 verse pruimen  1 dunne schijf buitenlandse  ⅓ mango (100 gram) meloen (= 100 gram) verwijderen  2 kiwi's  1 kleine banaan of ½ banaan  15 druiven In plaats van 1 portie fruit kunt u ook nemen:  ½ schaaltje tutti frutti (= 25 gram ongeweekte)  3 gedroogde pruimen (= 25 gram ongeweekte)  1 schaaltje appelmoes zonder suiker  1 glas ongezoet vruchtensap (appelsap, bessensap, grapefruitsap, perensap of sinaasappelsap  1 wijnglas (¾ dl) ongezoet druivensap Ongezoet vruchtensap bevat van nature suiker; er is geen extra suiker aan toegevoegd. Het vruchtensap moet dus gebruikt worden in plaats van een portie fruit en is niet vrij toegestaan. Wel vrij toegestaan zijn de light frisdranken.

Nagerechten Patiënteninformatie wordt met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie. U kunt aan deze uitgave geen rechten ontlenen. © Gelre ziekenhuizen www.gelreziekenhuizen.nl

Voor 1 schaaltje vla (= 5 gram eiwit en 22 gram koolhydraten) kunt u kiezen:  1 schaaltje yoghurt met 1 portie fruit  1 schaaltje vruchtenyoghurt  1 schaaltje Biogarde met 1 portie fruit  1 schaaltje vanilleyoghurt  1 klein schaaltje pudding of pap (125 ml) Diëtetiek | DIET-506 | 29 april 2015 | pagina 9/10

 

2 bolletjes ijs 1 flensje met 1 portie fruit

Vrij toegestaan Thee zonder suiker, koffie zonder suiker en melk, water, mineraalwater, light frisdranken, limonadesiroop zonder suiker bijvoorbeeld Diaran of Slimpie.

Vragen? Heeft u na het lezen van deze brochure vragen over voeding? Dan kunt u terecht bij de diëtisten van Gelre ziekenhuizen: Naam diëtist: ………………………………………………Datum: ………………………  

Gelre Apeldoorn, tel: 055 - 581 80 80 maandag t/m vrijdag 9.00 – 12.00 uur en 13.00 – 14.00 uur Gelre Zutphen, tel: 0575 - 592 487 maandag t/m vrijdag: 8.30 - 10.00 uur en 13.00 - 14.00 uur

Vragen van medische aard kunt u het beste stellen aan uw huisarts of specialist.


Variatielijst voor het natriumbeperkt, eiwitbeperkt, diabetes dieet

Recommend Documents