Dieet bij diabetes Informatie voor patiënten
F0042-1011_DZH september 2014 Diabetes Zorg Haaglanden www.diabeteszorghaaglanden.nl Locatie Westeinde, Westeinde 150 2512 HH Den Haag (070) 360 31 39 Locatie Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam (070) 357 44 44
Inleiding Voeding heeft invloed op de gezondheid van mensen met diabetes. Het is daarom nuttig om een goede basiskennis te hebben over gezonde voeding bij diabetes. In deze folder vindt u informatie over wat diabetes is en welke dieetadviezen gelden voor mensen met diabetes.
Wat is diabetes? Diabetes mellitus, ook wel diabetes of suikerziekte genoemd, is een aandoening waarbij het lichaam problemen heeft met het op peil houden van de bloedglucose (bloedsuiker). De alvleesklier maakt insuline zodra de bloedglucose stijgt, om te zorgen dat de bloedsuiker niet te hoog wordt. Insuline gaat aan het werk zodra u koolhydraten of suikers eet of drinkt. Bij diabetes wordt er in het lichaam onvoldoende insuline gemaakt, of reageert het lichaam niet goed op de gemaakte insuline. De bloedglucose kan te hoog worden en kan zo de gezondheid schaden. Om te zorgen dat de bloedglucose niet te hoog wordt, is het nodig om te letten op wat u eet en drinkt, een actieve leefstijl en een gezond gewicht te hebben, en zo nodig tabletten of injecteerbare insuline te gebruiken.
Gezonde voeding Voor iemand met diabetes is het erg belangrijk om gezond te eten aan de hand van de volgende 5 richtlijnen. Deze richtlijnen kunt u ook vinden in de folder ‘Schijf van vijf’ van het Voedingscentrum: 1. Gevarieerd: Eet dagelijks verschillende typen voedingsmiddelen, kies voor zowel granen, groenten en fruit als voor zuivel, vlees of vis, dranken en een klein beetje vetten. Varieer met voedingsmiddelen om te zorgen dat u alle verschillende voedingsstoffen voldoende binnen krijgt. 2. Niet teveel: Van te veel eten kan men op den duur overgewicht krijgen. Ook stijgt de bloedsuiker flink als iemand te veel eet. 3. Minder verzadigd vet: Verzadigd vet verhoogt het cholesterolgehalte in het bloed. Een te hoog cholesterolgehalte verhoogt de kans op hart- en vaatziekten. Producten zoals vet vlees, volle melkproducten, roomboter, kokos, cacao en palmpitolie bevatten verzadigd vet. Kies daarom bij voorkeur de magere vleessoorten, halfvolle melk(producten), minder vette Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
2
kaassoorten en (dieet) halvarine of dieetmargarine. U kunt beter kiezen voor producten met onverzadigd vet. Onverzadigd vet is een gezond type vet en zit in olie, dieethalvarine, vis en noten. Eet hier niet te veel van, omdat dit weer overgewicht kan geven. 4. Voldoende groente, fruit en brood: Zorg dat uw voeding voldoende groenten, fruit en brood bevat. Gebruik bijvoorbeeld ook groenten, fruit of brood als tussendoortje in plaats van koek, snoep, en gebak. Voor elke volwassene is het belangrijk dagelijks 200 gram groenten en 200 gram fruit te eten. De hoeveelheid aanbevolen brood ligt tussen de 4 en 8 sneetjes volkoren brood per dag, afhankelijk van hoe oud en actief u bent. Voor iemand met diabetes is het belangrijk fruit en brood goed over de dag te verdelen. 5. Veilig: Voorkom voedselinfecties door hygiënisch met voedsel om te gaan. Gebruik bovendien geen medicijnen, kruidenpreparaten en voedingssupplementen zonder dat u dat met uw arts heeft overlegd.
Koolhydraten Koolhydraten is de verzamelnaam voor suikers en zetmeel in voeding en dranken. Koolhydraten hebben een grote invloed op de bloedsuiker van iemand met diabetes en beïnvloeden zo uw gezondheid. Er zijn 4 soorten koolhydraten: • Zetmeel: in brood, rijst, roti, deegwaren zoals macaroni, spaghetti en bami, aardappelen, peulvruchten (zoals bruine bonen, linzen, erwten), havermout en andere graanproducten • Vruchtensuiker: in fruit en vruchtensappen • Melksuiker: in melk, karnemelk, yoghurt en kwark • Suiker: in gewone suiker, honing, stroop, frisdranken (soft), limonade, snoep, koek, gebak en zoet beleg. Een gezonde voeding bevat koolhydraten. Koolhydraten leveren namelijk een groot deel van de energie die uw lichaam elke dag nodig heeft. Voor uw bloedsuiker is het gunstig om koolhydraten goed over de dag te verdelen, bijvoorbeeld door 3 hoofdmaaltijden (ontbijt, lunch, avondeten) en aantal gezonde tussendoortjes te eten. Ook is het gunstig om elke maaltijd ongeveer evenveel koolhydraten te eten. Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
3
Zoetstoffen Zoetstoffen zijn stoffen die aan voedingsmiddelen worden toegevoegd om ze zoeter te maken, zonder suiker te gebruiken. Ze komen bijvoorbeeld voor in light frisdranken, frisdranken met minder suiker, suikervrij snoep, suikervrije kauwgom, suikervrij ijs, light jam en vruchtenmoes met minder suiker. Zoetstoffen zijn ook los verkrijgbaar als zoetjes, poeder of vloeistof. Er zijn 2 soorten zoetstoffen: polyolen en intensieve zoetstoffen. Polyolen (xylitol, isomalt, maltitol en lactitol) zijn half zo zoet of even zoet als suiker. Ze leveren ongeveer 2 keer zo weinig calorieën als suiker en de bloedsuiker stijgt er niet of nauwelijks van. De smaak lijkt erg op die van suiker en ze hebben geen bijsmaak. Intensieve zoetstoffen zijn 50 tot 3000 keer zoeter dan suiker en leveren geen of nauwelijks calorieën. De meeste zijn synthetisch gemaakt en smaken wat anders dan kristalsuiker. Het dagelijks gebruik van producten met zoetstoffen in normale hoeveelheden is volkomen veilig. Omdat ze vanwege hun lage caloriewaarde kunnen helpen bij het verminderen van overgewicht, en weinig of geen invloed hebben op het bloedsuikergehalte, zijn ze geschikt om in normale hoeveelheden in uw voeding te gebruiken. Regelmatig en veel polyolen gebruiken kan bij sommige mensen leiden tot winderigheid of diarree. Vermoedt u dat u hier last van heeft, bespreek dit dan met uw diëtist.
De variatielijst U krijgt het advies om koolhydraten regelmatig over de dag te verdelen. Toch is het niet de bedoeling dat u elke dag precies hetzelfde eet. Daarom kunt u de variatielijst gebruiken om elke maaltijd iets anders te eten, zonder de hoeveelheid koolhydraten per maaltijd te veranderen In plaats van 1 snee bruin brood met hartig beleg kunt u nemen: Bij voorkeur: - 2 (volkoren)beschuiten - 2 stuks (bruin) knäckebröd - 1 dunne snee krenten- of rozijnenbrood - 1 plak ontbijtkoek - 1 snee donker roggebrood Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
4
- 1/2 snee brood met zoet beleg - 1 schaaltje magere yoghurt met 1,5 eetlepels muesli of cornflakes - 1 schaaltje magere yoghurt met 3 eetlepels cornflakes - 1 schaaltje pap van halfvolle melk, zonder suiker Met mate: - 2 cream crackers - 1 dunne snee krenten- of rozijnenbrood met spijs In plaats van 2 sneetjes bruin brood met hartig beleg kunt u nemen: Bij voorkeur: - 1 bruin broodje - 1 krentenbol - 1 kom pap van halfvolle melk, met 1 eetlepel suiker - 1 snee brood met zoet beleg Met mate: - 1 croissantje - 1 beker drinkontbijt (250ml) - 1 beker fruitontbijt (250ml) In plaats van 1 glas halfvolle melk: Bij voorkeur: - 1 glas karnemelk - 1 glas magere of halfvolle chocolademelk of yoghurtdrink zonder toegevoegde suiker - 1 schaaltje magere of halfvolle kwark of yoghurt (eventueel met zoetstof of suikervrije siroop) - 1 glas Vifit of Optimel - 1 Breaker light Met mate: - 1 glas volle melk, volle kwark of volle yoghurt In plaats van 2 kleine aardappelen (ter grootte van een ei): Bij voorkeur: - 1 snee brood Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
5
- 2 opscheplepels gekookte volkoren deegwaren zoals macaroni of spaghetti - 1 1/2 opscheplepel gekookte zilvervliesrijst - 2 opscheplepels gare peulvruchten zoals bruine en witte bonen, kapucijners en linzen - 1/4 ongevulde roti ( + 40 gram) - 2 opscheplepels couscous - 2 1/2 opscheplepels aardappelpuree of stamppot - een bordje maaltijdsoep, zoals bonen- linzen- of erwtensoep Met mate: - 1 opscheplepel gekookte witte rijst - 1 1/2 opscheplepel gekookte deegwaren zoals macaroni en spaghetti - 1/5 pizza - 40 gram frites In plaats van 1 opscheplepel verse groenten: Bij voorkeur: - 1 opscheplepel diepgevroren of ingeblikte groenten, of groenten uit pot - 1/2 opscheplepel doperwten of maïs Met mate: - kant-en-klare groente in een gebonden saus (à la crème) In plaats van 1 portie mager vlees, kip of vis: Bij voorkeur: - 1 portie vette vis - 3/4 portie vleesvervanging zoals een vegetarische schijf of burger, tahoe of tempé, enzovoort Met mate: - 1 portie vet vlees of kip met vel - 1 portie orgaanvlees of schaal- en schelpdieren In plaats van 1 schaaltje naturel yoghurt of kwark (150ml) met 1 portie fruit: Bij voorkeur: - 1 schaaltje vruchtenyoghurt of vruchtenkwark - 1 schaaltje naturel yoghurt of kwark met 2 eetlepels muesli of cornflakes Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
6
- 1 schaaltje vruchtencompote zoals rabarber of appelmoes - 1 1/2 stuks fruit - 1 schaaltje pudding Met mate: - 2 bolletjes ijs - 1 schaaltje volle vla In plaats van 1 portie fruit: Bij voorkeur: - 1 appel, banaan, grapefruit, nectarine, peer, perzik of sinaasappel - 2 schaaltjes aardbeien of rode bessen - 2 mandarijnen of kiwi’s - 3 pruimen - 1 schijf verse ananas - 2 schijven suikermeloen - 1/2 schijf watermeloen - 1 klein trosje druiven - 1 schaaltje kersen - 1/4 mango - 1 glas ongezoet vruchtensap zoals appelsap of sinaasappelsap Met mate: - 1 schaaltje ongezoete compote zoals light appelmoes of 2 opscheplepels appelmoes Mocht u een keer een snee brood of stuk fruit willen inwisselen voor een snack, dan kan dat als volgt: Bij voorkeur: - 3 tarwebiscuits of 2 volkorenbiscuits - 1 plak ontbijtkoek - 1 stuk Evergreen, Sultana of Fruitkick - 4 eetlepels Japanse mix - 15 pepsels (zoute stokjes) - 2 handjes popcorn
Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
7
Met mate: - 1 plak cake, een stroopwafel of een gebakje - 1 handje chips
Uw gewicht Een te hoog gewicht en een te grote buikomvang kunnen de werking van lichaamseigen of geïnjecteerde insuline verhinderen. Hierdoor kunnen de bloedsuikers minder goed op peil gehouden worden. Uw gewicht is te hoog als uw Body Mass Index (BMI) 25kg/m2 of hoger is. De BMI berekent u met de volgende formule: uw gewicht in kilogram BMI= Uw lengte in meter x uw lengte in meter Uw buikomvang is te groot als u met een meetlint om uw middel (ongeveer over de navel meten) meer dan 80 centimeter (vrouw) of 94 centimeter (man) meet. Een gezond gewicht hebben, bij overgewicht minstens 5% afvallen, of uw buikomvang verminderen kan de bloedsuikers aanzienlijk verbeteren. Vraag uw diëtist om meer informatie.
Lichaamsbeweging Lichaamsbeweging is goed voor iedereen, maar zeker voor mensen met diabetes. Als u regelmatig aan beweging doet, reageren uw lichaamscellen beter op de insuline. Hierdoor verbeteren de bloedsuikers. Het advies is om elke dag minimaal een half uur matig intensief te bewegen, zoals fietsen, wandelen, zwemmen of gymnastieken, zodanig dat uw hartslag en ademhaling sneller gaan dan normaal. Probeer ook daarnaast zoveel mogelijk te bewegen: neem de trap in plaats van de lift, stap een halte te vroeg uit de tram, neem wat vaker de fiets in plaats van de auto enzovoorts. Als u te zwaar bent is extra lichaamsbeweging onmisbaar, het advies is dan minstens 5 dagen per week minimaal een uur matig intensief te bewegen. De combinatie van een dieet en lichaamsbeweging is het meest effectief.
Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
8
Hypo en hyper Bij gebruik van bepaalde soorten diabetestabletten of bij gebruik van insuline, bestaat er kans op een te lage bloedglucose. De bloedglucose is dan onder 4mmol/l, dit wordt een hypoglycaemie, kortweg hypo, genoemd. Bij een hypo kunt u last hebben van honger, een wisselend humeur, beverigheid, duizeligheid, hoofdpijn, zweten, slecht zien, moeheid en/of bleekheid. Een hypo kan ontstaan als u uw medicijnen heeft genomen, maar niet eet, erg weinig eet, lang wacht met eten of heeft overgegeven. Een hypo kan ook ontstaan bij extra lichamelijke inspanning zonder hierbij te eten. Probeer bovenstaande oorzaken van een hypo te voorkomen. Als u toch een hypo heeft, meet dan eerst uw bloedsuiker en neem vervolgens 4-6 glucosetabletten (dextro) of een glaasje zoete limonade, zodat de te lage bloedsuiker weer snel op peil is. Een hyperglycaemie, kortweg hyper, is een te hoge bloedsuiker. De verschijnselen hiervan zijn onder andere dorst, droge mond, veel plassen, moeheid en slaperigheid. Een hyper kan ontstaan als u meer koolhydraten of minder medicijnen heeft gebruikt. Ook uw medicatie vergeten, stress, ziekte en koorts kunnen een hyper veroorzaken. Probeer dit te voorkomen. Als u toch een hyper heeft, meet dan eerst uw bloedsuiker, neem een aantal glazen water en blijf in beweging. Als u uw medicijnen vergeten was, neem ze dan alsnog in, tenzij het bijna tijd is voor de volgende dosis.
Meer informatie Voor meer informatie over gezonde voeding, gezond gewicht en een gezonde leefstijl kunt u de website van het Voedingscentrum raadplegen, www.voedingscentrum.nl Voor meer informatie over diabetes, nieuws over diabetes en lotgenotencontact kunt u terecht bij de Diabetesvereniging Nederland (DVN), www.dvn.nl Voor het nauwkeurig bijhouden hoeveel koolhydraten u dagelijks binnen krijgt kunt u verschillende hulpmiddelen gebruiken. Er zijn invulformulieren, websites en apps waarin u een voedingsdagboek bij kunt houden. Vraag ernaar bij uw diëtist. De door Diabetes Zorg Haaglanden ontwikkelde Diabetes App is bij uitstek geschikt voor het snel en makkelijk bijhouden van een Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
9
voedingsdagboek. Met de app kan het voedingsdagboek ook direct worden gemaild naar uw behandelaar en kunt u foto’s van maaltijden toevoegen. U kunt de gratis app downloaden van de website van Diabetes Zorg Haaglanden, www.diabeteszorghaaglanden.nl, of vinden in de aanbieder van uw smartphone of tablet.
Vragen Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u contact opnemen met Diabetes Zorg Haaglanden op de volgende telefoonnummers: DZH Westeinde: (070) 360 31 39 DZH Antoniushove: (070) 357 44 44 Telefonisch spreekuur van maandag tot en met vrijdag: DZH Westeinde: 11.30 tot 12.00 uur Telefoonnummer: (070) 360 31 39 DZH Antoniushove: Telefoonnummers:
11.30 tot 12.00 uur 070) 357 42 24
Dieet bij diabetes • F0042-1011_DZH • september 2014
10
