FYSIOTHERAPIE
Informatie sport en bewegen bij diabetes mellitus ADVIES
Informatie sport en bewegen bij diabetes mellitus In deze folder vindt u informatie over het effect van sport en bewegen bij diabetes mellitus (suikerziekte). U leest waarom lichaamsbeweging voor mensen met diabetes (extra) belangrijk is en wat het effect is op het gebruik van insuline. Ook krijgt u informatie over het programma ‘Sport en bewegen bij diabetes’: een speciaal fysiotherapieprogramma voor mensen met diabetes. Voor mensen met diabetes is lichaamsbeweging extra belangrijk. Het kan zorgen voor: • lagere bloedsuikerwaardes (minder glucose in het bloed); • betere werking van de insuline; • stimulatie van de bloedsomloop: dit kan late diabetesklachten helpen voorkomen. Als u regelmatig beweegt, hebt u waarschijnlijk zelfs minder insuline nodig om uw lichaam goed te laten functioneren.
Waarom beweging? Een actieve levensstijl is voor iedereen gezond. Een half uur lichaamsbeweging per dag zorgt al voor een betere lichamelijke en geestelijke conditie. Zo heeft beweging een gunstig effect op: • de bloeddruk; • de botdichtheid (stevige botten); • het lichaamsgewicht; • het risico op hart- en vaatziekten. Verder zorgt bewegen ervoor dat u zich fitter voelt. U krijgt er positieve energie van, waardoor u lekkerder in uw vel zit.
Lichaambeweging hoeft geen topsport te zijn. Ontspannen wandelen, fietsen, zwemmen of iets dergelijks is ook prima. Als er maar regelmaat in zit. Het is beter om iedere dag een half uur te bewegen dan een keer per week twee uur achter elkaar.
1
Houd bij extra beweging altijd de hoogte van de bloedglucose in de gaten. Want wie meer beweegt, verbruikt ook meer energie. En daardoor daalt de bloedglucose.
• de bloedglucosewaarde; • hoeveelheid beschikbare insuline; • behoefte aan extra koolhydraten in de voeding.
Bewegen en insulinegebruik
Duur en intensiteit van de sport Bedenk hoe lang gaat u gaat sporten en hoe intensief. Op basis daarvan kunt u naar behoefte extra koolhydraten nemen.
Als u beweegt of sport gaan de spieren harder werken. Daarvoor hebben die spieren extra brandstof nodig in de vorm van glucose (suiker). De spier haalt die glucose uit het bloed. Het glucosegehalte van het bloed kan daardoor dalen. Voor het opnemen van glucose in de spieren is insuline nodig. Bij mensen die geen diabetes hebben regelt het lichaam vanzelf de hoeveelheid insuline die aangemaakt wordt, zodat de hoeveelheid glucose in het bloed op peil blijft. Als u diabetes hebt, moet u zelf leren om de bloedglucosewaarde op peil te houden. Het is niet gezond als de glucosewaarden teveel gaan schommelen. Daarom is het goed om met een aantal dingen rekening te houden als u gaat sporten / bewegen: • duur en intensiteit van de sport; Product Limonadesiroop Dextro energydrank Twee-/dubbeldrank Glucosetabletten
Bloedglucosewaarde/beschikbare insuline Bepaal van tevoren uw bloedsuikerwaarde. Als u begint met een goede bloedglucosewaarde kunt u de inspanning beter volhouden. Is de bloedglucose te laag voor de inspanning, corrigeer deze dan eerst door 20 gram koolhydraten te nemen (zie tabel 1). Als de bloedglucosewaarde hoger is dan 16 mmol/l, moet u zich afvragen of het wel verstandig is om te gaan sporten. Mogelijk hebt u een insulinetekort. Als u dan gaat sporten, kan de bloedglucose verder gaan stijgen. Is er wel voldoende werkzame insuline tijdens het sporten, dan zal de bloedglucose juist dalen.
Hoeveelheid 40 ml half flesje/165 ml 150 ml 5-6 tabletten
Tabel 1 Producten met 20 gr koolhydraten
2
Gram koolhydraten 20 20 20 20
Extra koolhydraten
Uit welke producten u de extra koolhydraten haalt, hangt ook af van het soort inspanning. Bij duurlopen kunt u bijvoorbeeld kiezen voor koolhydraatrijke dranken, bij bijvoorbeeld de Vierdaagse voor koolhydraatrijke en lichtverteerbare voedingsmiddelen (zie ook tabel 3).
Neem voordat u gaat sporten extra koolhydraten, zodat u voldoende brandstof hebt tijdens en na de inspanning. Hoeveel extra koolhydraten u moet nemen is afhankelijk van de glucosewaarde gemeten voor het sporten. Het hangt er ook van af hoe lang u denkt te gaan sporten. Bij inspanning verbrandt u ongeveer 15-30 gram koolhydraten per half uur. Wanneer de inspanning langer duurt dan een uur moet u ook tijdens de inspanning de koolhydraten aanvullen. Hoeveel koolhydraten u precies moet nemen is individueel verschillend (zie tabel 2).
Duur en type inspanning 30 minuten lichte inspanning
Glucosewaarde voor aanvang - onder 5 mmol/l - boven 5 mmol/l
Extra koolhydraten
30-60 minuten matige inspanning
- onder 5 mmol/l - 5-10 mmol/l - 10-16 mmol/l
- 30-45 gram - 15 gram - geen
1 uur matige inspanning
- onder 5 mmol/l - 5-10 mmol/l - 10-16 mmol/l
- 45 gram - 30-45 gram - 15 gram
Tabel 2 Hypopreventie
3
- 10-15 gram - geen
Hoeveelheid koolhydraten 15 gram
Producten Kleine banaan, appel, peer, minimars, glas frisdrank of vruchtensap, plak ontbijtkoek, evergreen, 1 snee brood
30 gram
1 krentenbol 1 tosti 1 snee brood met honing 1 stukje taart
45 gram
1 flesje energiesportdrank 1 gewone Mars 1 broodje kroket 3 sneden brood 2 sneden brood met jam
Tabel 3 Hoeveel koolhydraten?
Genoeg drinken
Na-effect
Behalve letten op koolhydraten is het belangrijk voldoende te drinken. Bij inspanning neemt de verbranding in de spieren toe, waardoor er veel warmte en afvalstoffen vrijkomen. Deze warmte probeert het lichaam kwijt te raken door onder meer te zweten. Het vocht dat u daarmee kwijtraakt moet op tijd weer aangevuld worden. Voor inspanning van een uur of minder is het voldoende alleen water te drinken. Wanneer de inspanning langer duurt is het aan te bevelen vocht met koolhydraten te nemen. Vruchtensap is niet zo geschikt, omdat het minder goed opgenomen wordt en maagklachten kan geven. De combinatie vruchtensap met water kan wel. Neem dan van beide evenveel (verhouding 1:1).
Na het sporten willen de spiercellen en de lever hun glucosevoorraad aanvullen. Vooral de eerste twee uur na de inspanning gebruikt het lichaam daarvoor flink wat glucose. Dat kan alleen als er nog genoeg glucose aanwezig is. Daarom is het advies om na het sporten koolhydraten te nemen die wat trager opgenomen worden. Voorbeelden zijn een banaan, appel of krentenbol. Dat ‘glucose slurpen’ kan nog uren in lichtere mate doorgaan. De verhoogde insulinegevoeligheid kan na het sporten nog 24 tot 48 uur aanhouden. Daarom is het belangrijk om de insuline (en/ of de orale bloedglucoseverlagende medicatie) goed af te stemmen. Het kan handig zijn om een aantal gegevens op te schrijven als u gaat sporten: bloedglucosewaarden, hoeveelheid medicatie, hoe lang u sport en de hoeveelheid eten en drinken die u neemt. Zo krijgt u inzicht in het effect van 4
Adviezen
sporten op uw lichaam en kunt u de bloedglucosewaarden beter reguleren.
• Gebruikt u medicijnen om de bloedglucose te verlagen? Controleer dan altijd de bloedglucose voordat u gaat sporten. Meten is weten! • Gebruikt u insuline? Dan is het goed om te weten dat bij elke vorm van bewegen de bloeddoorstroming in de huid toeneemt. Daardoor wordt ook de insuline sneller opgenomen in het bloed. In de spieren die u tijdens het sporten veel gebruikt neemt de doorbloeding nog eens extra toe. Injecteer de insuline daarom liever niet in de buurt van die spieren. • Insuline heeft een ‘piekwerking’. Ga daarom liever niet sporten binnen het eerste uur na de insuline-injectie. • Bouw het bewegen rustig op: ga eerst langzaamaan wat vaker en langer achter elkaar bewegen. Daarna kunt u ook de intensiteit van het bewegen opbouwen. Door dit gecontroleerd te doen blijft er de mogelijkheid om zo nodig voeding en medicatie aan te passen. • De meest geschikte vormen van sport bij mensen met diabetes zijn duursporten. Dit zijn sporten waarbij de intensiteit goed doseerbaar is. U kunt daarbij makkelijker aanpassingen doen om de bloedglucose in balans te houden. Voorbeelden van duursporten zijn wandelen, fietsen en zwemmen. Allerlei teamsporten zijn ook goede mogelijkheden en zullen vooral voor jongeren met diabetes aantrekkelijk zijn. • Als u regelmatig aan lichaamsbeweging gaat doen en u gebruikt (orale) medicijnen die de bloedglucose verlagen (met
Vermindering insulinebehoefte Als u genoeg aan lichaamsbeweging doet, kan dat ervoor zorgen dat uw lichaam gevoeliger wordt voor insuline. U hebt dan dus minder insuline nodig voor hetzelfde effect. De lichaamsbeweging moet dan wel van een behoorlijk niveau zijn. Dat betekent dat u zich minimaal om de dag, gedurende minimaal een half uur, behoorlijk moet inspannen om het effect te merken. Als u ongetraind begint en dan elke dag flink zou gaan trainen, zou de insulinebehoefte met ongeveer 30% kunnen afnemen. Hierbij gaan we er vanuit dat uw voeding en lichaamsgewicht constant blijven. Het effect van lichamelijk activiteit op de insulinegevoeligheid is vooral ook bekend geworden bij type 2 diabetes. Bij deze aandoening zijn de weefsels vaak minder gevoelig voor insuline. De behandeling bestaat vaak uit tabletten die de insulinegevoeligheid proberen te verbeteren. Lichaamsbeweging heeft ook zo’n effect op de daarvoor gevoelige cellen.
5
drie uur na de inspanning, voor het slapen gaan en de volgende morgen (nuchter).
name sulfonylureumderivaten), dan kan het nodig zijn om de dosering (blijvend) te verlagen. Ook als u insuline gebruikt en u gaat aan middelzware tot zware inspanning doen, moet de dosering bijna altijd aangepast worden. Dit is nodig om hypoglykemie (een te laag bloedglucosegehalte) te voorkomen. • Zorg bij het sporten voor goede schoenen en sokken, zonder onregelmatigheden. • Laat blessures en verwondingen goed behandelen. • Is uw bloeddruk te hoog, vraag dan eerst advies aan uw behandelend arts.
Vragen Hebt u na het lezen van deze folder nog vragen over het programma Sport en bewegen bij diabetes? U kunt contact opnemen met de afdeling Fysiotherapie.
Het programma Sport en bewegen bij diabetes Het programma ‘Sport en bewegen bij diabetes’ is een speciaal fysiotherapieprogramma voor mensen met diabetes. U krijgt eerst een intakegesprek met de fysiotherapeut. Deze maakt samen met u een inspanningprogramma. Volgens dit programma gaat u twee maal per week trainen, gedurende ongeveer 12 weken. U traint in een groep van ongeveer zes personen. De activiteiten variëren: fietsen, lopen, fitness en andere sporten komen aan bod. De groep wordt begeleid door twee fysiotherapeuten. Doel van het programma is een actieve levensstijl te ontwikkelen en daarbij om leren gaan met de bloedsuikerspiegel bij inspanning. U houdt tijdens het programma een logboek bij waarin u uw bloedglucosewaardes noteert. U meet die waarde op verschillende momenten: voor en na de training,
6
St. Antonius Ziekenhuis T 088 - 320 30 00 E
[email protected] www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp 088 - 320 33 00 Fysiotherapie 088 - 320 77 50
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern
7
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
2106/10-’09
Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis
