Voeding bij Diabetes mellitus

Voeding bij Diabetes mellitus

Overzicht gegevens

Naam

Geboortedatum

Datum

Diëtist

Behandelend arts Telefonisch spreekuur  0492 – 59 55 60

maandag tot en met vrijdag van 08.15 – 10.00 uur

Deze brochure is een gezamenlijke uitgave met de Zorgboog en Diëtistenpraktijk Roos Knijnenburg

Pagina 1 van 18

Inhoud Wat is diabetes mellitus ................................................................................... blz. Koolhydraten.................................................................................................... blz. Behandeling van diabetes mellitus ................................................................... blz. Rookgedrag ..................................................................................................... blz. Zorg voor een goed lichaamsgewicht ............................................................... blz. Lichaamsbeweging .......................................................................................... blz. Relatie ziekte/koorts......................................................................................... blz. Voeding en diabetes mellitus ........................................................................... blz. De schijf van vijf ............................................................................................... blz. Wat heeft u dagelijks nodig .............................................................................. blz. Wees matig met vet en vetrijke producten ....................................................... blz. Praktische tips ................................................................................................. blz. o Kaas ....................................................................................................... blz. o Vleeswaren ............................................................................................. blz. o Overig broodbeleg .................................................................................. blz. o Melk en melkproducten ........................................................................... blz. o Vlees en gevogelte ................................................................................. blz. o Aardappelen ........................................................................................... blz. o Dranken .................................................................................................. blz. Suiker .............................................................................................................. blz. Zoetstoffen ....................................................................................................... blz. Dranken ........................................................................................................... blz. Alcoholische dranken ....................................................................................... blz. Praktische tips voor de variatie ........................................................................ blz. o Brood en broodproducten ....................................................................... blz. o Zoet beleg ............................................................................................... blz. o Melk en melkproducten ........................................................................... blz. o Aardappelen en aardappelvervangers .................................................... blz. o Nagerechten ........................................................................................... blz. o Fruit ........................................................................................................ blz. o Versnaperingen ...................................................................................... blz. Koolhydratenlijst .............................................................................................. blz. o Brood en broodproducten ....................................................................... blz. o Broodsmeersels ...................................................................................... blz. o Beleg ...................................................................................................... blz. o Pap ......................................................................................................... blz. o Dranken .................................................................................................. blz. o Soepen ................................................................................................... blz. o Vlees, vis, kip en vleesvervangers .......................................................... blz. o Sauzen ................................................................................................... blz. o Groente................................................................................................... blz. o Aardappelen en aardappelvervangers .................................................... blz. o Nagerechten ........................................................................................... blz. o Fruit ........................................................................................................ blz. o Diversen ................................................................................................. blz. o Versnaperingen ...................................................................................... blz. Evaluatie voorlichting ....................................................................................... blz. Aantekeningen ................................................................................................. blz.

3 3 3 3 4 4 4 4 4 5 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 7 7 8 8 9 9 9 9 10 10 10 11 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18

Pagina 2 van 18

Wat is Diabetes mellitus Diabetes mellitus of vroeger genaamd suikerziekte is een aandoening waarbij het glucosegehalte in het bloed moeilijk op peil gehouden kan worden. Glucose is afkomstig van koolhydraten in de voeding. In de darmen worden koolhydraten omgezet in glucose en via de darmwand in het bloed opgenomen. Het bloed vervoert glucose naar alle lichaamscellen. Daar dient de glucose als energiebron en is dus noodzakelijk voor het lichaam. Kort samengevat:

Koolhydraten uit de voeding

Glucose in het bloed

Energie voor het lichaam

Om glucose vanuit het bloed de cellen binnen te laten gaan is insuline nodig. Insuline is een hormoon dat in de alvleesklier (pancreas) wordt gemaakt. Diabetes mellitus ontstaat door een tekort aan insuline of door het niet goed werken van de beschikbare insuline. In beide gevallen kan glucose de cel niet in en blijft het in het bloed. De nieren zullen dan een deel van de glucose uit het bloed halen en met de urine uitscheiden. Een deel blijft echter in het bloed. Te veel glucose in het bloed geeft klachten zoals dorst, droge tong, veel drinken, veel plassen, moeheid en jeuk. Koolhydraten Voedsel bestaat onder andere uit eiwitten, vetten en koolhydraten. Koolhydraten vormen de belangrijkste energiebron voor het lichaam. Er bestaan verschillende soorten koolhydraten, zoals zetmeel, vruchtensuiker, melksuiker en gewone suiker. Zetmeel komt onder andere voor in: brood, aardappelen, rijst, deegwaren, bruine en witte bonen, groente, koek en gebak. Vruchtensuiker komt voor in: vers fruit en (ongezoete) vruchtensappen. Melksuiker komt voor in: melk, karnemelk, kwark, yoghurt, pap, vla en pudding. Gewone suiker komt voor in: vla, pudding, vruchtendrank, snoep, koek, gebak, zoet broodbeleg, frisdrank en ijs. Behandeling van Diabetes mellitus De behandeling van diabetes is erop gericht de hoeveelheid glucose in het bloed zo normaal mogelijk te laten zijn. Gestreefd wordt naar een bloedglucosegehalte tussen 4 en 10 mmol per liter. Dit kan onder andere door voeding worden beïnvloed. Omdat een maaltijd koolhydraten bevat, moet er voldoende insuline aanwezig zijn. Het is dus noodzakelijk dat de hoeveelheid insuline en koolhydraten op elkaar afgestemd zijn (dit wordt ook wel het instellen genoemd). Het basisprincipe hierbij is een spreiding van koolhydraten over de dag. Dit wordt bereikt door meerdere maaltijden per dag te gebruiken. Een vaste hoeveelheid koolhydraten per maaltijd is daarbij van belang. Met de koolhydraatvariatielijst (zie bladzijde 20) kunt u binnen deze vaste verdeling van koolhydraten zelf uw maaltijden samenstellen. Rookgedrag Van roken staat onomstotelijk vast dat het de belangrijkste risicofactor is op het krijgen van harten vaatziekten. Mensen met diabetes hebben een extra groot risico voor het krijgen van hart- en vaatziekten. Stoppen met roken is dus altijd de moeite waard, al is het niet zo eenvoudig. Mocht u wat aankomen, troost u dan met de gedachte dat overgewicht aanzienlijk minder schadelijk is dan roken. Pagina 3 van 18

Zorg voor een goed lichaamsgewicht Is uw gewicht op peil, probeer dit dan zo te houden. Bent u te zwaar, probeer dan af te vallen. Door een te hoog lichaamsgewicht kan insuline namelijk niet goed werken. Daardoor blijft het bloedglucosegehalte te hoog. Het verlies van enkele kilo‟s kan het bloedglucosegehalte al verbeteren. Lichaamsbeweging Meer lichaamsbeweging stimuleert het afvallen en bevordert de werking van de insuline in het lichaam. Dit helpt mee om het bloedglucosegehalte te verlagen. Probeer dagelijks een half uur extra te bewegen. Kies een vorm van bewegen die u leuk vindt (fietsen, zwemmen, wandelen, aerobics etc.). Relatie ziekte/koorts Indien u ziek bent of koorts heeft is het belangrijk om uw bloedglucosegehalte te meten. Door ziekte en/of koorts kan de bloedglucosewaarde in uw bloed stijgen. Het is dan echter toch belangrijk om uw koolhydraten volgens het voorbeeld dagmenu te blijven eten (lukt dit niet in vaste vorm, probeer dit dan in vloeibare vorm) en uw medicatie te blijven gebruiken. Meten = weten. Bij twijfel kunt u contact opnemen met uw arts. Voeding bij Diabetes mellitus Gezonde voeding vormt ook bij Diabetes mellitus de basis. Voedingsmiddelen bestaan uit een combinatie van voedingsstoffen. Er bestaat niet één voedings-middel dat alle voedingsstoffen tegelijk levert. Daarom is een voedingsmiddel ook nooit gezond of ongezond; een totale voeding is gezond als zij bestaat uit voedingsmiddelen die samen alle voedingsstoffen bevatten die u nodig heeft. De schijf van vijf De schijf van vijf bestaat uit 5 vakken, maar ook uit vijf regels.

Eet gevarieerd, kies elke dag uit ieder vak: In de Schijf van Vijf staan groepen voedings-middelen die samen de basis vormen voor een gezonde voeding. De vijf vakken geven aan hoe u variatie aan kunt brengen in de voeding. a. Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, deegwaren of peulvruchten b. Groente en fruit c. Zuivel, vlees(waren), vis, ei of vleesvervangers d. Halvarine, margarine en olie e. Drinken (vocht); vrij te gebruiken dranken zijn: thee, koffie, bouillon, (bron)water; met mate te gebruiken: light frisdrank Pagina 4 van 18

Niet te veel Een goed dagmenu bestaat uit 3 hoofdmaaltijden en niet vaker dan 4 keer iets tussendoor. Sla geen ontbijt, lunch en warme maaltijd over, de kans bestaat dat u dan meer extra's tussendoor gaat eten. Minder verzadigd vet Bij diabetes bestaat een groter risico op hart- en vaatziekten. Het gebruik van teveel verzadigd vet verhoogd het risico nog extra. Kies voor op het brood en voor het bakken, braden en frituren de zachte of vloeibare vetsoorten, zoals halvarine in een kuipje, vloeibare bakproducten en olie. Hierin zit vooral onverzadigd (is gezonder) vet, dat risico verlagend werkt. Harde margarine, volvette kaas, worst, koek, gebak, chocolade en dergelijke bevatten vooral verzadigd vet. Visvet beschermt tegen hart- en vaatziekten. Aanbevolen wordt om minstens 1 à 2 keer per week (vette) vis te eten. Veel groente, fruit en brood Van groente, fruit en brood kunt u ruime hoeveel-heden eten. Ze bevatten veel voedingsstoffen en ze geven een verzadigd gevoel. Voedingsvezels bevorderen de stoelgang. Een ruime consumptie van groente en fruit verlaagd het risico op chronische ziekten. Veilig Jaarlijks lopen velen mensen een voedselinfectie op. Om dit te voorkomen gelden een aantal eenvoudige maatregelen: a. Volg de houdbaarheidsdata en bewaaradviezen op. b. Zet bederfelijke producten meteen na gebruik terug in de koelkast. c. Vervoer gekoelde producten in een koeltas. d. Zet de temperatuur van de koelkast tussen de 4 en 7 graden Celsius. e. Was groente en fruit. f. Verhit kip, ei en varkensvlees door en door. g. Vermijd tijdens het koken elk contact tussen rauw en bereid eten, dit om kruisbesmetting te voorkomen. h. Gebruik steeds schone messen, snijplanken, lepels en dergelijke. i. Was regelmatig uw handen met water en zeep. j. In elk geval voor het koken, na aanraking met rauw vlees en na gebruik van het toilet. k. Bewaar kliekjes maximaal 2 dagen in de koelkast, resten van afhaalmaaltijden niet bewaren. l. Neem iedere dag een schone vaatdoek. Wat heeft u dagelijks nodig U kunt met de diëtist bespreken of deze hoeveelheden voor u voldoende zijn of niet. Gemiddeld aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen per dag vanaf 12 jaar: Basisvoeding Hoeveelheid Brood 4 – 7 sneetjes Aardappelen (of rijst of deegwaren) 3 – 5 aardappelen (150 – 250 gram) Groente 3 – 4 groentelepels (150 – 200 gram) Fruit 2 stuks Zuivel 2 – 3 glazen melk(-producten) (400 – 550 ml) en 20 gram kaas (1 plak) Vlees(waren), vis, kip, ei of vleesvervangers 100 – 120 gram vleeswaren en bereid vlees samen 1 – 2 keer per week (vette) vis Halvarine, margarine, bak- en braadproducten 20 – 35 gram Drinken (vocht) Minimaal 1½ liter

Pagina 5 van 18

Wees matig met vet en vetrijke producten In de voeding bij diabetes speelt de hoeveelheid vet een belangrijke rol. Bij diabetes is er een groter risico op hart en vaatziekten. Om dit te voorkomen, is het verstandig niet te veel vet te eten. Van groter belang is het soort vet. Verzadigd vet verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, terwijl onverzadigd vet juist verlagend werkt. Verzadigd vet komt zowel voor in voedingsmiddelen van dierlijke herkomst, zoals vlees, melk en kaas als sommige plantaardige voedingsmiddelen zoals kokos en cacao. Kies bij voorkeur de magere vleessoorten, magere of halfvolle melkproducten en minder vette kaas. Onverzadigd vet komt voor in olie, dieethalvarine (en halvarineproducten met minder dan 16 gram verzadigd vet per 100 gram product), dieetmargarine (en vergelijkbare producten met minder dan 20 gram verzadigd vet per 100 gram product), (vette) vis en noten. Aanbevolen wordt om minstens 1 à 2 maal per week (vette) vis te eten. Praktische tips Enkele voorbeelden van minder vette voedingsmiddelen: Kaas 20+ kaas, 20+ smeerkaas, 30+ kaas, cottage cheese Vleeswaren rauwe of gekookte ham, fricandeau, kip/kalkoen-filet, rookvlees, rosbief, magere rollade, casselerrib, filet americain Overig broodbeleg fruit, groentespread, (halva)jam, honing, (appel)stroop, vruchtenhagel Melk en melkproducten magere of halfvolle melk, karnemelk, magere (Bulgaarse) of halfvolle yoghurt, magere chocolade melk, magere vruchtenyoghurt, magere kwark, magere vla Vlees en gevogelte bieflappen, tartaar, haaskarbonade, hamlappen, magere varkenslappen, ongepaneerde schnitzel, rundervink, kipfilet, kalkoenfilet, kip zonder vel Aardappelen aardappelvervangingen zoals (zilvervlies)rijst, (volkoren)macaroni, peulvruchten Dranken (mineraal)water, koffie of thee zonder suiker (eventueel met zoetstof, tomatensap, vetarme bouillon, light frisdranken Suiker Suiker is een koolhydraat waarvan men vroeger dacht dat het binnen het diabetesdieet niet toegestaan was. Tegenwoordig denkt men hier anders over; suiker is toegestaan mits er rekening gehouden wordt met de hoeveelheid koolhydraten die suiker levert. Teveel suiker is echter voor niemand goed. Behalve energie levert het geen waardevolle voedingsstoffen voor het lichaam zoals vitamines en mineralen. Alle soorten suiker en honing leveren evenveel koolhydraten als gewone suiker. Zoetstoffen Zoetstoffen dienen ter vervanging van de zoete smaak van suiker en zijn in verschillende soorten verkrijgbaar. Er zijn zoetstoffen die geen energie leveren en zoetstoffen die wel energie leveren. Zoetstoffen die geen energie leveren (acesulfaam-K, aspartaam, cyclamaat en saccharine) bevatten geen koolhydraten. Ze worden veel gebruikt in producten zoals light-frisdrank, “zoetjes” en vloeibare zoetstof.

Pagina 6 van 18

Zoetstoffen die wel energie leveren (sorbitol, mannitol, xylitol, isomalt, maltitol en lactitol) hebben weinig invloed op het bloedglucosegehalte, maar helpen niet om af te vallen. Ze worden vaak gebruikt in suikervrije snoepjes, chocolade en gebak. Deze met zoetstof gezoete producten kunnen toch koolhydraten bevatten. Daarnaast bevatten ze vaak veel verzadigd vet en zijn ze meestal duur. In de meeste gevallen is het goed mogelijk versnaperingen met suiker in uw dagmenu in te passen. Dranken Een aantal dranken bevat geen koolhydraten. Dit zijn thee en koffie zonder suiker, water uit de kraan, bron- en mineraalwater, bouillon of magere, ongebonden, heldere soep. Deze dranken kunt u vrij gebruiken. Light-frisdranken met mate gebruiken. Tevens kunt u een glas tomatensap of groentesap per dag gebruiken zonder er iets anders voor weg te laten. Vruchtensappen met het opschrift „ongezoet of light‟ bevatten wel koolhydraten in de vorm van vruchtensuiker. Deze vruchtensappen kunt u gebruiken, mits er rekening gehouden wordt met de hoeveelheden koolhydraten. Bijvoorbeeld 1 glas vruchtensap in plaats van 1 portie fruit. Alcoholische dranken Alcohol heeft een bloedglucoseverlagende werking. Dit effect kan zeer lang aanhouden, ongeveer 10 uur. Alcoholgebruik geeft dus ook na een aantal uren meer kans op een te laag bloedglucosegehalte. Daarnaast levert alcohol calorieën. Sommige dranken zoals bier, zoete wijn en likeur bevatten naast alcohol ook koolhydraten. Het gebruik hiervan moet dus altijd ingepast worden in het dieet. Overleg over het gebruik eerst met uw arts of diëtist. Het kan nodig zijn enige tijd later, bijvoorbeeld voor het slapen gaan, wel een kleine maaltijd te gebruiken die koolhydraten bevatten. Dit om te voorkomen dat de glucosewaarde in de nacht te laag wordt door het effect van de alcohol. Beperk het gebruik tot maximaal 2 (voor vrouwen) à 3 (voor mannen) consumpties per dag en drink het liefst niet iedere dag. Alcoholvrij-bier veroorzaakt door een grote hoeveelheid koolhydraten een flinke stijging van het bloedglucosegehalte en kan daarom niet vrij gebruikt worden. Praktische tips voor de variatie U kunt variatie in uw maaltijden aanbrengen door een voedingsmiddel met koolhydraten van het dagmenu te vervangen. U kiest een ander gerecht of voedingsmiddel dat ongeveer evenveel koolhydraten levert. In de onderstaande variatielijst wordt voor een aantal voedingsmiddelen aangegeven door welk ander voedingsmiddel (met ongeveer dezelfde hoeveelheid koolhydraten) u het kunt vervangen. Daarbij is ook rekening gehouden met de hoeveelheid vet dat het voedingsmiddel bevat. Een koolhydratenvariatielijst vindt u achter in deze brochure. Brood en broodproducten In plaats van 1 snee brood (16 gram koolhydraten) kunt u nemen: o 2 (volkoren) beschuiten o 2 sneetjes (bruin) knäckebröd o 3 stukjes stokbrood o ½ broodje o ½ krentenbol o 1 snee krenten- of rozijnen- of mueslibrood o 1 schaaltje magere yoghurt met 1 eetlepel muesli o 1 schaaltje pap van halfvolle melk zonder suiker

Pagina 7 van 18

Wanneer u 1 snee brood als tussendoortje gebruikt, kunt u dit ook vervangen door: o 1 sneetje (volkoren) ontbijtkoek o 2 volkorenbiscuits o 1 Evergreenkoek o 1½ Sultanabiscuit o 1 portie fruit Zoet beleg Zoet beleg voor 1 snee brood levert ongeveer 10 gram koolhydraten. Met zoet beleg wordt onder andere bedoeld: o Jam o (appel)stroop o Honing o Marmelade o (chocolade)hagelslag Een portie light- of halvajam bevat 5 gram koolhydraten. Melk en melkproducten In plaats van 1 glas halfvolle melk van 150 ml (7 gram koolhydraten) kunt u nemen: o 1 glas karnemelk o 1 schaaltje magere yoghurt o 1 glas drinkyoghurt zonder toegevoegd suiker o 1 glas halfvolle chocolademelk zonder toegevoegd suiker Aardappelen en aardappelvervangers Aardappelen en vervangers hiervoor zoals rijst en deegwaren zijn de belangrijkste koolhydratenleveranciers van de warme maaltijd. In plaats van 2 kleine aardappelen (100 gram, ongeveer 16 gram koolhydraten) kunt u nemen: o 2 grote lepels aardappelpuree o 2 grote lepels gebakken aardappels grote lepel patat frites o 2 grote lepels gekookte deegwaren zoals macaroni en spaghetti zonder saus o 2 grote lepels gekookte peulvruchten zoals bruine of witte bonen, kapucijners of linzen o 1 grote lepel gekookte rijst o 1 snee bruin brood o 3 stukjes stokbrood Met een grote lepel wordt een gevulde opscheplepel van 50 gram bedoeld. Nagerechten In plaats van 1 schaaltje magere vla van 150 ml (21 gram koolhydraten) kunt u nemen: o 1 schaaltje (magere) yoghurt met 1 portie fruit o 1 schaaltje (magere) vruchtenyoghurt o 1 schaaltje rijstepap met 1 theelepel suiker, honing of stroop o 1 schaaltje havermoutpap met 2 theelepels suiker, honing of stroop o 1 schaaltje magere yoghurt met 2 eetlepels muesli

Pagina 8 van 18

Fruit Een gemiddelde portie fruit (ongeveer 14 gram koolhydraten) kan bestaan uit: o 1 appel, sinaasappel, peer of grapefruit o 2 nectarines of kiwi‟s o 3 mandarijnen o 1 schijf (verse) ananas o 1 schaaltje kersen (100 gram) o 1 kleine banaan o 3 pruimen o 7 abrikozen o 10 druiven (100 gram) o 1 glas (150 ml) sinaasappel-, grapefruit- of appelsap o ½ schaaltje vruchten op siroop o 200 gram aardbeien of meloen Versnaperingen In plaats van 2 koekjes (ongeveer 14 gram koolhydraten) kunt u nemen: o 3 biscuits zoals een mariabiscuit of lange vinger o 1 plak ontbijtkoek o 2 speculaasjes o 1 Evergreenkoek Het is belangrijk dat u nooit een maaltijd overslaat. Koolhydraatvariatielijst Bij het dieet dat u gebruikt gaat u uit van een vast dagmenu. Hierop kunt u variatie aanbrengen door te gaan rekenen met koolhydraten. De koolhydraten worden achter de voedingsmiddelen vermeld per verstrekkingseenheid, dat wil zeggen per lepel, per stuk, per schaaltje, enzovoorts. De koolhydraten worden per maaltijd opgeteld. De hoeveelheid koolhydraten per maaltijd is belangrijk bij het variëren. Als u gaat variëren houdt u dezelfde hoeveelheid koolhydraten aan als u anders zou gebruiken, alleen kiest u hiervoor andere producten. U kunt per maaltijd tot 2 - 5 gram koolhydraten afwijken. Ook kunt u informatie vinden in de Eettabel (brochure nr. 806) van het Voedingscentrum of via www.voedingscentrum.nl. Het Voedingscentrum is telefonisch bereikbaar onder nummer 070 – 306 88 10. De Diabetes Vereniging Nederland (DVN) geeft informatie over diabetes in het algemeen via www.dvn.nl of telefoon 033 – 463 05 66.

Pagina 9 van 18

Voedingsmiddelen

Brood en broodproducten brood (bruin, wit, volkoren) roggebrood licht roggebrood donker broodje krenten-, rozijnen-, mueslibrood krentenbol knäckebröd beschuit stokbrood ontbijtkoek toastje rijstwafel Evergreenkoek

Eenheden

snee snee snee stuk snee stuk snee stuk stuk plak stuk stuk stuk

Gewicht/ inhoud

Koolhydraten gram

35 25 45 50 35 50 10 10 10 25 5 5 20

16 9 16 23 18 26 6 7 5 18 3 4 13

Broodsmeersels halvarine, margarine, roomboter Beleg kaas, vleeswaren ei zoet beleg honing vruchtenhagelslag halvajam, light jam pindakaas sandwichspread

0

per snee per snee per snee per snee per snee per snee

15 15 15 15 15 15

0 0 10 12 15 5 2 2

Pagina 10 van 18

Voedingsmiddelen

Gewicht/ inhoud

Koolhydraten gram

schaaltje schaaltje eetlepel eetlepel eetlepel

150 150 5 4 10

11 17 3 3 6

glas glas glas glas

150 150 150 150

7 5 17 8

glas glas

150 150

19 8

glas glas glas glas glas glas

150 150 100 150 150 150

12 14 9 19 15 0

bier (pils) bier bruin bier alcoholvrij

glas glas glas

200 200 200

6 10 11

jenever, whisky sherry port

glas glas glas

35 50 50

0 2 7

Pap havermoutpap zonder suiker rijstepap zonder suiker Brinta cornflakes muesli/cruesli Dranken melk karnemelk magere chocolademelk chocolademelk zonder toegevoegd suiker drinkyoghurt drinkyoghurt zonder toegevoegd suiker appelsap sinaasappelsap uitgeperst sinaasappelsap vruchten-, tweedrank frisdrank light frisdrank

Een-heden

Pagina 11 van 18

Voedingsmiddelen

Eenheden

Gewicht/ inhoud

Koolhydraten gram

Vervolg dranken witte wijn (droog) witte wijn (zoet) rosé rode wijn

glas glas glas glas

150 100 150 150

1 6 5 5

Soepen heldere groentesoep vermicelli soep gebonden soep erwtensoep bruine bonensoep peulvruchtensoep Cup a soup

bord bord bord bord bord bord kop

250 250 250 250 250 250 175

2 5 8 23 10 18 14

100 100 100 25 50

0 8 7 3 5

150 100 75 75 75 60 80

9 9 7 1 4 4 3

Vlees, vis, kip en vleesvervangers gehakt, vlees, vis (rauw) stuk gehaktbal met paneermeel bal gepaneerd vlees/vis stuk visstick stuk gebonden saus met vlees opscheplepel (ragout) saté (3 stokjes) met saus portie vegetarische schnitzel stuk vegetarische hamburger stuk tahoe plak tempé plak Quorn stuk Valess Stuk

Pagina 12 van 18

Voedingsmiddelen

Sauzen jus ongebonden jus gebonden groentesaus tomatensaus satésaus Ketjap manis ketchup mayonaise mayonaise halfvet fritessaus slasaus mosterd piccalilly Groente doperwten, mais, witte bonen in tomatensaus groente gekookt rauwkost bladgroente rauwkost vaste groente

Eenheden

Gewicht/ inhoud

Koolhydraten gram

sauslepel sauslepel sauslepel sauslepel sauslepel eetlepel eetlepel eetlepel eetlepel eetlepel eetlepel theelepel eetlepel

25 25 25 25 25 15 25 15 15 15 20 5 25

0 1 2 1 6 7 6 0 1 3 2 0 2

opscheplepel

50

6

opscheplepel schaaltje schaaltje

50 35 70

2 1 1

Pagina 13 van 18

Voedingsmiddelen

Eenheden

Aardappelen en aardappelvervangers aardappelen gekookt stuk aardappelen gebakken opscheplepel aardappelen puree opscheplepel stamppotten opscheplepel patates frites opscheplepel rijst gekookt opscheplepel macaroni, spaghetti (zonder saus) opscheplepel nasi opscheplepel bami opscheplepel pannenkoek stuk flensje stuk pizza stuk peulvruchten (witte en bruine opscheplepel bonen) witte bonen in tomatensaus opscheplepel Nagerechten pudding (magere) vla vla zonder suiker Optimel vla (magere) yoghurt vruchtenyoghurt (magere) kwark (magere) vruchtenkwark ijs ijslollie/waterijs Magnum (ijs)

schaaltje schaaltje schaaltje schaaltje schaaltje schaaltje schaaltje schaaltje bolletje stuk stuk

Gewicht / inhoud

Koolhydraten gram

50 50 50 50 55 50 50 60 60 70 70 350 60

8 8 7 6 18 16 10 15 16 20 12 91 10

50

6

150 150 150 150 150 150 150 150 50 55 95

29 21 12 14 6 21 6 17 13 12 27

Pagina 14 van 18

Voedingsmiddelen

Fruit appel, peer, sinaasappel banaan druiven pruim pruimen, geweekt abrikoos, vers aardbeien, frambozen, bessen, bramen kiwi nectarine perzik ananas, vers kersen meloen mandarijn grapefruit vruchten op siroop Diversen appelmoes met suiker appelpuree zonder suiker suiker (klontje) suiker (zakje) suiker

Eenheden

Gewicht / inhoud

Koolhydraten gram

stuk stuk trosje stuk schaaltje stuk

130 100 125 40 125 20 100

15 20 19 4 38 2 6

stuk stuk stuk schijf schaaltje schijf stuk stuk schaaltje

75 90 110 100 160 100 55 150 125

7 6 9 12 21 10 5 10 19

eetlepel eetlepel stuk stuk theelepel

15 15 5 10 3

3 2 5 10 3

Pagina 15 van 18

Voedingsmiddelen

Versnaperingen appeltaart vruchtenvlaai(tje) slagroomgebak slagroomsoesje appelflap wafel kwarktaart cake gevulde koek stroopwafel koekjes allerhande biscuit volkoren biscuit lange vinger Sultanabiscuit Sultana Yofruit Evergreenkoek bonbon chocolade (melk, puur) Mars, Nuts Mars, Nuts (mini) drop, kauwgom, toffee, zuurtje kauwgom pepermunt rozijnen suikervrij snoepje

Eenheden

punt punt/stuk punt/stuk stuk stuk stuk punt plak stuk stuk stuk stuk stuk stuk stuk stuk stuk stuk blokje stuk stuk stuk stuk stuk eetlepel stuk

Gewicht / inhoud

Koolhydraten gram

100 85 100 45 100 50 115 30 60 45 10 5 10 5 15 20 20 15 5 55 20 5 2 3 10 5

41 32 29 7 38 17 31 13 37 27 7 4 7 4 10 13 13 10 3 38 13 5 1 3 7 0

Pagina 16 van 18

Voedingsmiddelen

Vervolg versnaperingen bami/nasibal frikadel kroket bitterbal loempia huzarenslaatje saucijzenbroodje worstenbroodje shoarmabroodje kroepoek pinda chips augurk

Eenheden

stuk stuk stuk stuk stuk bol stuk stuk stuk schaaltje eetlepel zakje handje stuk

Gewicht / inhoud

Koolhydraten gram

85 80 65 20 150 50 70 75

26 6 11 5 28 7 23 26 24 7 2 15 5 1

10 20 30 10 25

Evaluatie voorlichting Bent u van mening dat in deze folder bepaalde informatie ontbreekt, onduidelijk of onjuist is, dan horen wij dit graag. U kunt dit aangeven bij het Patiëntenvoorlichtingsbureau.

Pagina 17 van 18

Aantekeningen ................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

Telefoonnummers en adressen Diëtetiek

T: 0492 – 59 55 60 maandag tot en met vrijdag van 8.15 – 10.00 uur

De Zorgboog Afdeling diëtetiek Postbus 16 5760 AA Bakel

T: 0900 – 899 86 36 I: www.zorgboog.nl

Roos Knijnenburg, diëtist

Leliestraat 15g Fabriekstraat 24 5701 WK Helmond 5753 AH Deurne T: 0492 – 52 35 71 T: 0493 – 31 95 57 E: [email protected]

Patiëntenvoorlichting

T: 0492 – 59 51 02 E: [email protected]

Elkerliek ziekenhuis www.elkerliek.nl [email protected] Locatie Helmond Wesselmanlaan 25 5707 HA Helmond

Locatie Deurne Dunantweg 16 5751 CB Deurne

Locatie Gemert Julianastraat 2 5421 DB Gemert

model 12448 ag 1011

Pagina 18 van 18