gemeente Eindhoven Raadsnummer 15R6517 Inboeknummer 15bst01370 Dossiernummer 15.41.251 6 oktober 2015
Commissie notitie Onderwerp: Handhaving Sociaal Domein. Inleiding De gemeente Eindhoven heeft in 2001 het concept Hoogwaardig Handhaven ingevoerd, waarmee vorm werd gegeven aan het handhavingsbeleid binnen de sociale zekerheid. In de afgelopen jaren hebben er verschillende ontwikkelingen plaatsgevonden, die noodzaken tot herijking van de visie op handhaving. Denk hierbij aan verschillende wetswijzigingen in de afgelopen jaren, maar ook aan organisatorische veranderingen zoals de invoering van WIJeindhoven en de vorming van één Sociaal Domein, en een burger die steeds inventiever wordt. Daarnaast lijkt er in de samenleving minder solidariteit te zijn met de medeburger die misbruik of oneigenlijk gebruik maakt van een collectieve inkomensvoorziening. Handhaving door de gemeente kan het draagvlak voor de sociale zekerheid weer vergroten: degenen die een uitkering ontvangen hebben deze ook echt nodig. In de afgelopen jaren zijn ook de mogelijkheden voor handhaving enorm uitgebreid, denk bijvoorbeeld aan digitaal rechercheren. De gemeente Eindhoven dient hier niet bij achter te blijven, maar moet investeren in de nieuwe mogelijkheden. Vanwege het bovenstaande stellen we een nieuwe invulling van het handhavingsbeleid voor.
Wettelijke taak Kerntaak gekoppeld aan het werkprogramma van het college Onvermijdelijk Advies gevraagd aan de commissie om 1. De effectiviteit van handhaving te bespreken (de balans tussen vertrouwen en verantwoording). Als extra input voor de discussie is het interview van wethouder Depla met Naleving.net als bijlage bijgesloten. 2. Aan te geven of zij zich kan vinden in de wijze waarop het college concreet invulling wil geven aan het handhavingsbeleid. Argumenten 1.1 Handhaving is een wettelijke taak binnen het Sociaal Domein Voor de gemeente zijn de handhavingstaken vastgelegd in wet- en regelgeving en beleid. Binnen het Sociaal Domein gaat het om de volgende taken:
Raadsnummer 15R6517
Participatiewet Het college is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Participatiewet. Hieronder valt ook handhaving, als wettelijke taak. Sanctioneren bij schending van de inlichtingenplicht (boetes) en van de arbeidsverplichtingen (maatregelen) maken er onderdeel van uit. Wmo Per 1 januari 2015 heeft het college tot taak gekregen toe te zien op de naleving van wat bij of krachtens de Wmo is geregeld (artikel 6.1 eerste lid, Wmo). Leerplicht De handhavende taken vinden hun oorsprong in de Leerplichtwet (artikel 16). Leerplichtambtenaren houden toezicht op de naleving van de leerplicht en de kwalificatieplicht. Kinderopvang De gemeente houdt toezicht op de kwaliteit van de kinderopvang en peuterspeelzalen (afdeling 4 van de Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen). Jeugdhulp Voorkomen misbruik/oneigenlijk gebruik van de Jeugdwet, bestrijding fraude bij individuele voorzieningen en pgb’s (artikel 2.9 en 8.1.4 Jeugdwet) In onderstaande uitwerking ligt de focus op handhaving in de sociale zekerheid. Voor de Wmo en Jeugdhulp worden nog nadere richtlijnen uitgewerkt, voor Leerplicht wordt het regionaal vastgestelde beleid gevolgd en voor kinderopvang wordt de precieze taakverdeling nog nader bezien. 1.2 Handhaving is onderdeel van ieders takenpakket binnen het Sociaal Domein Handhaving moet onderdeel uitmaken van de reguliere activiteiten van iedere medewerker binnen het Sociaal Domein. De specialisten Inkomen hebben op het gebied van rechtmatigheid en naleving van regels een voorname rol. De handhavingstaken gericht op opsporing zijn belegd binnen de afdeling Handhaving. Maar ook anderen zullen zich meer bewust moeten gaan worden van handhaving. 2.1 Handhaving is onderverdeeld in preventieve en repressieve aspecten De doelstelling van handhaven is het bevorderen van de rechtmatige en doelmatige verstrekking van de Participatiewet, IOAW, IOAZ en BBZ. Hiervoor wordt de methode Hoogwaardig Handhaven gebruikt, die streeft naar het verhogen van de nalevingsbereidheid. Hoogwaardig Handhaven gaat uit van 4 hoofdonderdelen. De eerste twee elementen hebben betrekking op preventie: waar mogelijk dient voorkomen te worden dat er misbruik wordt gemaakt van de sociale zekerheid.
Voorlichting en informatieverstrekking De uitkeringsgerechtigden (zowel de nieuwe aanvragers als degenen die al langere tijd bijstand ontvangen) moeten goed worden geïnformeerd over hun rechten en plichten rondom de bijstandsverstrekking, zodat ze de regels beter kunnen naleven. Naast het Sociaal Domein heeft ook WIJeindhoven hier een rol in. Optimale dienstverlening
2
Raadsnummer 15R6517
Hoe beter de kwaliteit van de dienstverlening is, zowel op het gebied van uitkeringsverstrekking als op het gebied van begeleiding naar werk, hoe minder de cliënt geneigd zal zijn zich aan de regels te onttrekken. Daarnaast zijn er ook twee repressieve elementen, waarbij al sprake is van misbruik van de uitkering. Controle op maat Het gaat hierbij om vroegtijdige detectie van fraude (of onregelmatigheden), en afhandeling daarvan, zodat zaken niet uit de hand kunnen lopen. De schade blijft dan beperkt (ook qua uitvoering van bijvoorbeeld terugvorderingen en invorderingen). Tevens wordt voorkomen dat cliënten in een strafrechtelijk traject terechtkomen. Daadwerkelijk sanctioneren (boete afgestemd op de ernst van de gedraging) Wie fraudeert dient daadwerkelijk te worden gestraft, fraude mag immers niet lonen. Door middel van sanctioneren kan recidive worden voorkomen en gaat een waarschuwend signaal uit naar andere cliënten. Uitgangspunten, doelstelling en randvoorwaarden Uitgangspunt voor handhaving in de toekomst is het coalitieakkoord voor de periode 1 2014-2018 . Hierin geven de coalitiepartijen PvdA, D66, SP en GroenLinks aan dat bijstand een vangnet blijft voor iedereen die dit echt nodig heeft, maar dat er ook sprake moet zijn van wederkerigheid. Van de inwoners mag worden verwacht dat zij iets terugdoen voor hun uitkering. Werk staat daarbij voorop: omdat alle werk, dus ook tijdelijk en deeltijdwerk, moet lonen wordt gewerkt aan het verminderen van de 2 bestaande belemmeringen voor het aangaan van een flexibel dienstverband . De coalitie benadrukt daarnaast dat het bestrijden van misbruik van bijstand van groot belang is, om het draagvlak voor onze sociale voorzieningen in stand te houden. Deze voorzieningen worden immers betaald uit publieke middelen. We willen de effectiviteit van handhaving verhogen omdat fraude niet mag lonen. Aan de andere kant moeten we juist effectiever handhaven zodat niet elke uitkeringsgerechtigde bij voorbaat als potentiële fraudeur wordt gezien. De effectiviteit van handhaving kan vergroot worden met een gerichte aanpak. Bij het bepalen van de visie sluiten we aan bij de filosofie van WIJeindhoven. Hierin staat het verhogen van de zelfredzaamheid centraal, en zijn eigen verantwoordelijkheid, samenkracht en wederkerigheid belangrijke kernbegrippen. De ondersteuning wordt zo dicht mogelijk en zo passend mogelijk bij het huishouden georganiseerd, bij voorkeur in de sociale basis of in het sociale netwerk. Het principe 1 huishouden, 1 plan, 1 contactpersoon is hierbij leidend. WIJeindhoven draait om maatwerk, maar dat betekent niet dat er geen oog is voor naleving van regels. Fraude wordt ook door WIJeindhoven niet getolereerd.
1
Expeditie Eindhoven, Iedereen mee. Mei 2014. Memo ‘Informatie over belemmeringen voor bijstandsgerechtigden voor het aangaan van een flexibel dienstverband en oplossingsrichtingen’. Commissie EM d.d. 15 september 2015. 2
3
Raadsnummer 15R6517
In deze visie op handhaving zijn de belangrijkste principes dan ook dat fraude niet mag lonen, maar dat er ook maatwerk mogelijk moet zijn voor individuele situaties. Fraude mag niet lonen Er moet veel aandacht blijven voor fraudebestrijding, mede vanwege de preventieve werking en het in stand houden van het draagvlak voor de sociale zekerheid. Maatwerk Maatwerk is en blijft van groot belang, ook bij overtredingen van de wet- en regelgeving. De individuele situatie kan immers erg van elkaar verschillen. De ruimte voor maatwerk is er al, maar dit zal steeds meer worden ingevuld. Ook wordt er meer gekeken naar het ‘in orde maken’ van de situatie naar de toekomst toe, en niet alleen naar het onderzoeken en handhaven op gedragingen uit het verleden. De visie op handhaving vertaalt zich in een ambitie voor de komende jaren. Deze is gericht op het versterken van het Hoogwaardig Handhaven, met name door het stimuleren van fraudealertheid bij en het ondersteunen van de generalisten van WIJeindhoven en de specialisten van de MDT’s. Verder is de ambitie om de samenwerking met WIJeindhoven verder te intensiveren en om binnen het Sociaal Domein meer invulling te geven aan de maatwerkgedachte en aan themagericht werken. Het gebiedsgericht werken wordt verder vormgegeven door het project Galop 2. Daarnaast is het van belang om de effectiviteit van de handhaving te vergroten, onder anderen door innovatie in opsporingsmethoden en het gerichter inzetten van huisbezoeken. Nauwere samenwerking met de afdeling Bezwaar en beroep moet de kwaliteit van handhaving verder verhogen. De beschreven ambitie in combinatie met verbeterpunten in de huidige uitvoeringspraktijk, leidt tot het volgende voorstel. Het betreft hier concrete activiteiten die het Sociaal Domein in samenwerking met WIJeindhoven en andere partners in 2015 en volgende jaren gaat oppakken en uitvoeren. Fraude mag niet lonen Fraude alertheid stimuleren bij en het ondersteunen van de generalisten van WIJeindhoven, en de specialisten van de MDT’s. Handhaven is immers geen exclusieve aangelegenheid van de afdeling Handhaving, maar begint al aan de voorkant van het proces. Effectiviteit van handhaving verhogen zodat meer fraudeurs worden gepakt, en de overige bijstandsgerechtigden juist niet als potentiële fraudeur worden gezien. Dit doen we door: De afdeling Handhaving gaat meer investeren in nieuwe controle- en opsporingsmethoden, zoals digitale recherche, big data en de inzet van camera-auto’s. Andere grote steden werken hier al mee, en hebben goede resultaten behaald. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de collega-gemeenten uit de B5 (de 5 grootste Brabantse gemeenten, naast Eindhoven ook Tilburg, Breda, Den Bosch en Helmond) en Nijmegen.
4
Raadsnummer 15R6517
-
Inzet nieuw instrument voor risicoanalyse aan de poort. Na inventarisatie van systemen die inmiddels op de markt zijn, kunnen we een pilot starten om het effect te meten. Onderzoek naar innovatie, door de ruimte in de wet- en regelgeving te onderzoeken. Dit geldt voor sancties, maar bijvoorbeeld ook voor het debiteurenbeleid en de voorgestelde inkeerregeling. De effectiviteit van het instrument huisbezoek te verhogen (beter vooronderzoek waardoor er alleen een huisbezoek wordt afgelegd bij een hoog risico op fraude). De kwaliteit van de handhaving verbeteren door een nauwere samenwerking en afstemming met de afdeling Bezwaar en beroep. Nieuwe taak in het kader van het toezichthouderschap Wmo vormgeven. Dienstverlening bieden en een proces inrichten voor de fraudesignalen rondom misbruik en oneigenlijk gebruik van Wmo-voorzieningen. Themacontroles opstarten op actuele thema’s (bijvoorbeeld verhuisbewegingen onderzoeken die te maken kunnen hebben met de kostendelersnorm, of gericht op al lopende Wmo-voorzieningen). Gebiedsgericht werken verder invulling geven, door het project Galop 2. Intensiveren samenwerking met B5, onder meer door het uitwisselen en uitwerken van best practices.
Maatwerk De Participatiewet biedt gemeenten weinig beleidsvrijheid. Toch is er ruimte voor maatwerk, met name gebaseerd op artikel 18 lid 1: het college stemt de bijstand en de daaraan verbonden verplichtingen af op de omstandigheden, mogelijkheden en middelen van de belanghebbende. Deze ruimte zal worden gebruikt om de invloed op andere leefgebieden meer mee te laten wegen en dus meer maatwerk toe te passen. Denk bij maatwerk ook aan: Verbeteren voorlichting aan bestaande bijstandsgerechtigden, zowel door het Sociaal Domein als WIJeindhoven Intensiveren van de samenwerking met WIJeindhoven, om ervaringen te delen en een gezamenlijke handhavingsaanpak en proces te ontwikkelen. Denk hierbij ook aan het opstarten van een gezamenlijk casusoverleg. Hierbij zullen we samen tot een nieuw afwegingskader moeten komen. Ondersteunen van de generalisten van WIJeindhoven bij het handhaven. Op het gebied van participatie worden de komende periode taken overgedragen naar WIJeindhoven, rechtmatigheidstaken blijven vooralsnog bij het Sociaal Domein. In het kader van handhaving heeft WIJeindhoven een signalerende functie, maar zij kunnen ook een belangrijke rol spelen in de preventieve sfeer (voorlichting, begeleiding) en in een stukje nazorg en voorkoming van recidive. Intern meer aandacht voor het ‘op orde krijgen’ van de situatie naar de toekomst toe. Zowel vanuit de afdeling Handhaving als door overdracht naar MDT’s of WIJeindhoven. Zowel de voorlichting als de dienstverlening door het Sociaal Domein en WIJeindhoven worden verbeterd, met de maatwerkgedachte als leidraad. We investeren hiermee in de preventieve kant van het Hoogwaardig Handhaven, dit betekent dat er minder inzet van repressieve middelen (controle en sancties) nodig is.
5
Raadsnummer 15R6517
De uitvoering van bovengenoemde punten ligt bij het Sociaal Domein en WIJeindhoven. Het zal een gezamenlijk leerproces worden, waarbij monitoring van essentieel belang is. Nieuwe initiatieven zullen worden geëvalueerd, en elk kwartaal zal de stand van zaken worden opgenomen in de Voortgangsrapportage arbeidsmarkt. Ook zullen er cijfers over handhaving worden opgenomen in het dashboard. Procesafspraken De input van de commissie zal worden meegewogen bij de invulling van de voorgestelde maatregelen. Er wordt een werkgroep geformeerd die direct gaat zorgdragen voor de implementatie, zodat het handhavingsbeleid snel kan worden geactualiseerd. Ter inzage gelegde stukken Niet van toepassing. Bijlage Interview van wethouder Depla met RCF Kenniscentrum Handhaving.
Burgemeester en wethouders van Eindhoven,
secretaris
6
