ek
Onderzoek
Patiënten
Problemen
Innovatie
Vanuit eigen kracht
Onderzoek
Patiënten
Problemen
Innovatie
Saxion Gezondheid & WelzijnOnderzoek 2012Patiënten - 2020 Problemen Onderzoek
Patiënten
Problemen
Innovatie
Onderzoek
Patiënten
Problemen
Patiënten
Innovatie
Waar wil ik naar toe?
Plan route
Onderzoek PatiëntenPatiënten Problemen InnovatieInnovatie Onderzoek Problemen Onderzoek Patiënten Problemen Innovatie
Kom verder. Saxion.
saxion.nl
Problemen
Innovatie
Innovat
Innovatie
Onderzoek
Patiënten
Problemen Onderzoek
Onderzoek
Patiënten
Problemen
Innovatie
Patiënten
Innovatie
Problemen
Innovatie
Onderzoek
Patiënten
Prob
Onderzoek
Onderzoek
Problemen Onderzoek
Onderzoek
Patiënten
Problemen
Patiënten
Patiënten Problemen
Innovatie
Innovatie
Patiënten
Problemen
Innovatie
Onderzoek
erzoek
ek
Patiënten
Patiënten Problemen Onderzoek PatiëntenInnova Pro
Problemen
Onderzoek
Patiënten
Patiënten
Innovatie
Innovatie
Onderzoek PatiëntenPatiënten Problemen InnovatieInnovatie Onderzoek Problemen Onderzoek Patiënten Problemen Innovatie
Problemen
Problemen
Innovatie
Innovat
4
Leeswijzer 1 Introductie Veel (maatschappelijke) thema’s bevinden zich in een transitie naar een volgende fase. Deze fasen worden veelal aangeduid als 2.0 Kenmerkend hierin is dat de regie meer bij de burger komt te liggen en dat communicatie interactiever wordt.
2 De maatschappij - een roadmap naar 2020 In dit deel worden in vogelvlucht belangrijke thema’s beschreven uit onze (maatschappelijke) omgeving in relatie tot gezondheid en welzijn. Zeker niet bedoeld om volledig of uitputtend te zijn. Wel van belang voor de inrichting van ons onderwijs en onderzoek
3 Saxion op weg naar 2020 Saxion heeft haar stategische visie tot 2020 beschreven in termen van ‘Saxion durft, kiest en doet’. Co-creatie is een van de pijlers. Ondernemerschap en valorisatie zijn belangrijke focuspunten voor onderwijs en onderzoek.
4 Saxion Gezondheid & Welzijn De domeinen gezondheid en welzijn worden steeds meer integraal benaderd met de mens voorop. Acht wegwijzers geven de routes aan die we de komende jaren gaan volgen. Routes die de organisatie-eenheden zelf vorm en inhoud geven.
5 Bestemming bereikt? Hier wordt beschreven hoe de verschillende onderwijs- en onderzoekseenheden binnen de domeinen gezondheid en welzijn aan de slag gaan met de wegwijzers. Hoe zij hun eigen routes beschrijven.
Leeswijzer
5
Inhoudsopgave Wie zijn wij?
7
Voorwoord
8
1. Introductie
11
2. De maatschappij – een roadmap naar 2020
12
3. Saxion op weg naar 2020
32
4. Saxion Gezondheid & Welzijn
34
Referenties
44
6
Wie zijn wij? Binnen Saxion houden veel medewerkers zich bezig met de kennisdomeinen gezondheid en welzijn. Zij werken binnen een van onderstaande eenheden die soms ook een internationale variant kennen.
Academie Gezondheidszorg • Bachelor HBO-Verpleegkunde • Bachelor Fysiotherapie (ook Duits- en Engelstalig) • Bachelor Podotherapie • Studieroute Gezondheid & Technologie • Bachelor Management in de Zorg & Dienstverlening (Associate Degree)
Academie Mens & Maatschappij • Bachelor Maatschappelijk Werk & Dienstverlening • Bachelor Sociaal Pedagogische Hulpverlening (ook Duitstalig) • Propedeuse Psychologische & Pedagogische Studies
Academie Mens & Arbeid • Bachelor Personeel & Arbeid • Bachelor Toegepaste Psychologie • Propedeuse Psychologische & Pedagogische Studies
Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn & Technologie • lectoraat Gezondheid & Bewegen • lectoraat Technologie in Zorg & Welzijn • lectoraat Community Care & Youth • lectoraat Geestelijke Gezondheidszorg • lectoraat Ouderenzorg & Palliatieve Zorg • lectoraat Cross Border Health Care & Social Work • Masteropleiding Health Care & Social Work • Masteropleiding Advanced Nursing Practice • Masteropleiding Musculoskeletaal • Masteropleiding Arbeid & Gezondheid (in ontwikkeling) • Masteropleiding Revalidatie bij Chronische aandoeningen (in ontwikkeling) • Kennistransfer Gezondheid & Welzijn (bij- en nascholing)
Wie zijn wij?
7
Voorwoord
Waarom een missie? In onze samenleving worden gezondheid, welzijn en maatschappelijke participatie (wonen en werken) in toenemende mate integraal benaderd. Daarbij ontstaan nieuwe rollen, taakherschikkingen en samenwerkingsverbanden. Zo worden wijken en buurten omgevingen waar burgers en professio nals elkaar in nieuwe verhoudingen ontmoeten. Zelfregie van burgers is daarbij het uitgangspunt. Zelfregie gebaseerd op de eigen kracht van mensen. Deze maatschappelijke dynamiek vraagt om een heroriëntatie op onze focus en positie als hogeschool, als kennisinstituut op het gebied van gezondheid en welzijn. Is onze onderwijsinhoud nog up-to-date en toekomstbestendig? Levert onze onderwijsorganisatie het leerklimaat waarin studenten zich kunnen ontwikkelen tot de professionals die zijn toegerust voor toekomstige zorg- en hulpvragen? Is ons praktijkgericht onderzoek voldoende afgestemd op de maatschappelijke vraagstellingen van nu en morgen? Dit missiedocument beoogt richting te geven aan het proces waarin wij samen met onze interne en externe partners hierop antwoord willen geven. We hebben daarom als metafoor acht wegwijzers beschreven die ieder op zichzelf staan, maar vooral ook in samenhang betekenis krijgen. Het zijn vooral wegwijzers en geen wegen. De wegen worden de komende jaren in samenwerking (cocreatie) met alle betrokken partijen geplaveid. Het is geen roadmap die tot 2020 vastligt, maar een roadmap die uitgaat van steeds weer veranderende omstandigheden. Het inspelen, op en een bijdrage leveren aan deze veranderingen, is nadrukkelijk onderdeel van onze missie en stelt nieuwe eisen aan de positionering van onze organisatie en professionals.
Voor wie? Dit missiedocument is bedoeld voor alle mensen waarmee wij de weg naar de zich steeds weer verplaatsende toekomst willen creëren; de studenten en collega’s binnen Saxion, onze (internationale) partners en de professionals in het werkveld, maar ook voor de samenleving in het algemeen.
8
Onze missie Al vanaf de zestiger jaren van de vorige eeuw wordt in de domeinen van gezondheidszorg en welzijn de mens centraal gesteld. Daarbij zijn we vooral gericht op het aanwenden van wat wij binnen gespecialiseerde instituties als aanbod gedefinieerd hebben. Maar die werkelijkheid verandert in snel tempo. Zowel vanuit de politiek als vanuit de samenleving komt de overtuiging dat de kwaliteit van leven gebaat is bij meer zelfregie en verantwoordelijkheid van burgers. Met name in belangrijke onderdelen van hun leven als gezondheid en welzijn, maar ook in onderwijs en werk. Dit heeft directe gevolgen voor zowel de bestaande instellingen op het gebied van zorg en welzijn, als het onderwijs dat voor de beroepspraktijk opleidt.
Het mobiliseren van de eigen kracht van mensen
De belangrijkste opgave waarvoor wij ons samen met deze beroepspraktijk dan ook gesteld zien, is het vinden van wegen die de burger ondersteunen in het meer zelf inhoud geven aan zijn leven. Onderzoek naar nieuwe organisatievormen, nieuwe methoden/benaderingswijzen en de mogelijkheden van technologie, moet hier de komende jaren bij ondersteunen. En die nieuwe kennis zal direct onderdeel van het onderwijs dienen te worden.
Het is onze ambitie … om te excelleren in het mobiliseren van de eigen kracht van mensen in het domein van gezondheid en welzijn. Om dit in alle onderdelen van onze onderwijsorganisatie zichtbaar te maken voor studenten, docenten en onderzoekers. … om uit te groeien tot een (internationaal georiënteerd) kennisinstituut waar professionals en organisaties terecht kunnen met hun vragen op het gebied van gezondheid en welzijn. Om daarbij uit te gaan van de kracht van cocreatie, met de burger als volwaardige partij. … om buiten ons domein te treden en in cocreatie te zoeken naar de kracht van snijvlakoplossingen, waarbij de inbreng van technologie een belangrijke factor vormt. … om kostenbeheersing in zorg en welzijn als een belangrijke factor aan onze studenten mee te geven. Een factor die niet los van onze missie kan worden gezien, maar niet de doorslaggevende factor is.
Voorwoord
9
… om de missie de komende jaren concreet te vertalen naar ons onderwijs en onderzoek, naar de agenda van onze innovaties. Om daartoe met onze studenten de passende houding, kennis en vaardigheden te ontwikkelen. Ondernemendheid is daarbij een bovengeschikt kenmerk. … dat onze wegwijzers richtinggevend en inspirerend mogen zijn voor alle betrokkenen, inspirerend bij het samen creëren van de te volgen wegen.
Frans Pol, directeur Academie Gezondheidszorg / voorzitter Dagelijks Bestuur Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn & Technologie Wim Slingerland, directeur Academie Mens & Maatschappij / lid Dagelijks Bestuur Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn & Technologie Caroline van de Molen, directeur Academie Mens & Arbeid / lid Kenniscentrum Innovatie & Ondernemerschap
10
1 Introductie 2 3
4
5
Onderstaand figuur geeft de interactie weer tussen de voor ons vijf belangrijkste thema’s. Elk thema heeft een eigen dynamiek die weer wordt beïnvloed door de andere thema’s. Het voor elkaar krijgen dat deze interactie en wederkerigheid een meerwaarde op gaat leveren, is een belangrijke opdracht voor ons als Saxion Gezondheid & Welzijn. Vanuit onze verantwoordelijkheid en expertise een bijdrage leveren aan cocreatie is de komende Jaren onze focus De thema’s hebben met elkaar gemeen dat ze in een transitie thema naar een volgende fase (2.0) zitten. Deze fase kenmerkt zich door een wezenlijk andere rolverdeling tussen burgers, overheden, zorgaanbieders, professionals en onderwijsinstellingen. De regie komt meer bij de burger te liggen die goed geïnformeerd is en daardoor een meer gelijkwaardige gesprekspartner wordt. Sociale media worden een krachtig instrument in de relatie tussen cliënten en professionals. Tegelijkertijd ontstaat er een groep die buiten de digitale boot dreigt te vallen. Onderzoek en onderwijs zijn zich bewust van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. ‘Kennis om de kennis’, wordt kennis die er in de praktijk toe doet, die wordt benut en geborgd. Binnen de gezondheidszorg zijn preventie en gezondheidsbevordering belangrijke thema’s en worden integraal opgenomen in strategisch en tactisch (overheids)beleid.
Gezondheid 2.0
Onderzoek 2.0
In Welzijn Nieuwe Stijl wordt op een vernieuwende wijze invulling gegeven aan bescherming, zelfredzaamheid, participatie, zorg voor elkaar en sociale samenhang.
Onderwijs 2.0
Welzijn 2.0
In dit visiedocument worden de vijf thema’s, die leiden naar onze acht wegwijzers, nader uitgewerkt. Elk organisatie-eenheid binnen Saxion Gezondheid & Welzijn. heeft de opdracht om hier een eigen weg in te
Web 2.0
vinden.
Introductie
11
2 De3maatschappij 4 5 –
een roadmap naar 2020
De cijfers en prognoses liegen er niet om: de gezondheidszorg en welzijnssector, zoals we die nu georganiseerd hebben, zijn in de toekomst niet langer betaalbaar. Enerzijds vanwege de enorme vergrijzing, anderzijds vanwege een veranderende samenleving waarin verantwoorde lijkheden verschuiven en de patiënt/cliënt een centrale rol gaat innemen in zijn/haar eigen ziekte- en genezingsproces. Preventie is daarbij het toverwoord, want voorkomen is beter dan genezen. Dit staat vaak haaks op de politieke ontwikkelingen die korte termijnresultaten nastreven. Kortom, de zorg- en welzijnswereld staan grote uitdagingen te wachten. In dit hoofdstuk schetsen we een ‘roadmap’ van het maatschappelijke veld waarin we ons bewegen. De ‘roadtrip’ die we al achter de rug hebben heeft de locatie bepaald waarop we ons nu bevinden. Van daaruit moeten we nieuwe routes gaan uitstippelen.
Terugtrekkende overheid “Niet het bezit maakt ons vrij, maar het spel”, was eind jaren ‘60 het motto. En de spelende Nederlander moest gesubsidieerd worden. Inmiddels is de subsidiemens de ‘subsidieslurper’ geworden. De subsidiestaat kwam voort uit idealen die in hedendaagse ogen al snel getuigen van paternalisme en overspannen maakbaarheid. De mensen die nu aan de macht zijn, zijn opgegroeid in de jaren ‘80. Dat is de doe-het-zelf-generatie die sterk de nadruk legt op individuele verantwoordelijkheid. De terugtredende overheid zal de burgers het werk zelf laten doen. Maar dit zal wel begeleid en gestimuleerd moeten worden. (Uit de Volkskrant 17 september 2011). Zie hier in een notendop de spagaat waarin we zitten; de transitie van de maakbare samenleving naar een samenleving waarin de regie steeds meer bij de burger komt te liggen.
Van gezond naar beter In de het RIVM rapport ‘Van Gezond Naar Beter - Kernrapport van Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 wordt gesteld dat ‘het met de gezondheid in Nederland goed gaat’; Nederlanders leven steeds langer, 2 jaren langer in goede gezondheid, de trends in leefstijl zijn niet langer ongunstig, de omgeving wordt veiliger en de samenleving wordt als geheel gezonder.
12
Het rapport meldt echter ook ‘dat het nog beter moet’; de gezondheidsverschillen zijn groot en hardnekkig, de levensverwachting blijft nog achter en het aantal chronisch zieken neemt toe, de risicofactoren stabiliseren op een ongunstig hoog niveau en de participatie van mensen met een ziekte of beperking blijft achter. Het rapport vervolgt met ‘het kan ook beter’; gezondheidsbescherming levert veel gezondheid op, onbenutte mogelijkheden van ziektepreventie gaan verzilveren en de potentie van gezondheids bevordering gaan realiseren.
Oorzaken van verlies aan jaren in gezondheid naar leeftijd in 2007 Rangorde
0-14
15-24
25-44
45-64
65-74
75+
1
Privéongevallen
Depressie
Angststoornissen
Coronaire hartziekten
Coronaire hartziekten
Coronaire hartziekten
2
Verstandelijke handicap
Angststoornissen
Depressie
Angststoornissen
Diabetes mellitus
Beroerte
3
Astma
Alcoholverslaving
Suïcidepoging
Diabetes mellitus
Artrose
Dementie
4
Verkeersongevallen
Sportblessures
Verstandelijke handicap
Depressie
Beroerte
Artrose
5
Angststoornissen
Verstandelijk handicap
Reumatoïde artritis
Artrose
Angststoornissen
Gezichtsstoornissen
Bron: RIVM, 2010
Prevalentie van psychische klachten Psychische klachten komen veel voor. De ziektelast van de drie psychische stoornissen in onderstaand overzicht is vergelijkbaar met die van ernstig lichamelijke aandoeningen. Ze staan zelfs in de top tien van aandoeningen die de kwaliteit van leven het meeste aantasten. Uit het eerste grootschalige bevolkingsonderzoek naar de omvang van psychische stoornissen onder de Nederlandse bevolking - het NEMESIS-onderzoek dat het Trimbos-onderzoek eind jaren negentig uitvoerde - bleek tot verbazing van velen dat deze stoornissen veelvuldig voorkomen. Een op de vier volwassenen krijgt tijdens zijn/haar leven last van een psychische stoornis.
De maatschappij – een roadmap naar 2020
13
Het vóórkomen van psychische stoornissen bij volwassenen van 18 jaar en ouder op jaarbasis; een internationale vergelijking in procenten Nederland*
België*
Duitsland
Italië
Spanje
Oekraïne
VS
Stemmingsstoornis
5,1
5,3
3,3
3,4
4,4
8,9
9,5
Angststoornis
8,6
7,6
8,1
6,0
6,2
6,8
18,1
Middelenstoornis
1,9**
1,8**
1,1**
0,2**
0,7**
6,4
3,8
Alle onderzochte psychische stoornissen tezamen
13,4
12,7
10,9
8,4
9,3
20,9
26,2
Bron: NEMESIS-2 2007 - 2009
Psychische stoornissen leiden in veel gevallen tot ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid, en in het verlengde hiervan tot hoge maatschappelijke kosten. Maar bovenal tot verlies aan kwaliteit van leven.
Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) Om een goede gezondheid te behouden is het gewenst tenminste vijf dagen per week, 2x 30 minuten matig intensieve lichaamsbeweging te hebben. Voor kinderen, jongeren en mensen met overgewicht is het gewenste aantal minuten per dag tenminste 60.
Hoeveel bewegen Nederlandse Jongeren in de leeftijd van 4-17 jaar? Percentage inactieve Nederlandse jongeren
Anders 12%
en percentage dat aan de beweegnorm voor jongeren voldoet (2006-2010)
Wandelen 14%
Jaar
Inactief
NNGB
Fitnorm
Combinorm
2006
13,5
26,9
27,4
46,9
2007
13,1
19,2
29,4
43,3
2008
16,6
25,8
35,5
47,3
2009
13,6
21,6
31,9
45,7
2010
11,9
17,3
40,2
49,5
Inactief: niet voldoende actief (minstens 60 minuten) op 0-2 dagen per week in zomer en winter. Bron: TNO 2010
14
Werk/school 19%
Woon-werk/ schoolverkeer 11% Fietsen 7% Huishouden 8% Sport 21%
Tuin/klussen 8%
Tijdsbesteding naar aard van de lichamelijke activiteit van Nederlandse jongeren in procenten (2006-2010). Bron: TNO 2010
Bart Brandenburg, Kenniscentrum Medicinfo en Center for eHealth Research van de Universiteit Twente Computers en andere technische hulpmiddelen worden over het algemeen als ‘koud’ en afstandelijk beschouwd. Fysiotherapie aan de andere kant, wordt door de meeste mensen gezien als een ‘warm’ vak. Fysiotherapeuten zijn gewend om hun patiënten aan te raken. Aanraken op afstand, kan dat eigenlijk ook? Puttend uit de praktijk van 20 jaar traditionele geneeskunde en bijna 10 jaar e-health schetst Bart Brandenburg een beeld van wat de fysiotherapeut 2.0 te wachten staat. Over spreek-uur via Twitter, online vertrouwen en ‘warme’ technologie. En over of we daar beter van worden?
De Nederlandse overheid stimuleert al een aantal jaren een actieve en gezonde leefstijl. De beleidsdoelen voor 2012 zijn: • Minimaal 70% van de Nederlandse volwassenen voldoet aan de combinorm. • Minimaal 50% van de Nederlandse jongeren voldoet aan de combinorm. • Maximaal 5% van de Nederlandse volwassen bevolking is inactief. Om de beleidsdoelen in 2012 te behalen, is een extra inspanning nodig met speciale aandacht voor: • het stimuleren van bewegen bij Nederlandse volwassenen met een beweegachterstand in combinatie met het voorkomen van zittend gedrag; • het terugdringen van onvoldoende lichaamsbeweging bij:
• ouderen vanaf 65 jaar;
• mensen met een lage opleiding;
• niet-werkenden en werkenden met een zittend beroep;
• mensen met een niet-Nederlandse achtergrond;
• mensen die niet aan sport doen;
• mensen met een langdurige aandoening.
Uit: Deelrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010. Van gezond naar beter
De maatschappij – een roadmap naar 2020
15
Er zit enorm veel kracht in
Een attitudeverandering
We moeten een combinatie
patiënten zelf, een kracht
en de manier van vragen
maken met de WMO: het gaat
die wij als professionals
stellen door professionals is
om participatie, welzijn en zorg.
niet gebruiken.
erg belangrijk.
Jan Kremer, hoogleraar
Uit: Van zz naar gg:
Annette Pietersen,
voortplantingsgeneeskunde
Acht debatten, een sprekend
programmasecretaris ZonMw
UMC St Radboud.
verhaal. RVZ 2010
De Raad voor Volksgezondheid & Zorg pleit voor een omslag van zorg en ziekte (zz) naar gedrag en gezondheid (gg). De RVZ heeft debatten georganiseerd met het brede maatschappelijk spectrum. Dit heeft geresulteerd in de strategische zorgagenda 2010 – 2020. Deze omslag van zz naar gg betekent andere rollen voor alle betrokkenen. Burgers en patiënten zijn al een eind op weg, nu de zorgprofessionals nog, zorgverzekeraars en werkgevers. Gezondheid 2.0 kenmerkt zich door participatie tussen patiënten onderling, tussen professionals onderling en tussen patiënten en professionals Een andere organisatie van de zorg is nodig en de overheid moet de voorwaarden scheppen om die omslag mogelijk te maken. Het opleiden van de nieuwe lichting zorgprofessionals is een uitdagende opdracht voor het onderwijs.
Zorgaanbieder
zz-organisatie
ko in rg Zo
Zorg netwerken
gouvernance en concurrentie
jke deli oor w t an Ver er, ICT g bur
op
he ie sc g di olo Me chn te
Patiëntenstroom
Outcome: gezondheid participatie
gg-organisatie
Bron: RVZ, 2010
In figuur (RVZ 2010) op de pagina hiernaast is de omslag van een zorgconsument naar een actieve en verantwoordelijke burger goed weergegeven. De nadruk komt te liggen op preventie, het stimuleren van gezond gedrag, een vroege diagnostiek en flexibele zorg. Een omslag die nog niet vanzelfsprekend is en waarbij het urgentiebesef veelal nog ontbreekt. Dit betreft dan niet alleen de burger, maar ook zeker de professional. De wijze waarop het transitieproces wordt vormgegeven is een gezamenlijke verantwoordelijkheid tussen alle actoren (overheden, aanbieders, professionals, zorgverzekeraars, patiëntenverenigingen en burgers).
16
Nadruk op preventie, stimuleren van gezond gedrag, vroege diagnostiek en flexibele zorg
Zorg en ziekte
Gezondheid en gedrag
2010
2020
Zorgconsument
Actieve, soms beperkte, burger
Voorportaal maatschappelijk domijn (participatie, welzijn)
Zorg
Gezond
Kwetsbaar
Niet-chronische aandoening
Zorg curatieve zorg in instelling en statisch episodische ziekten leeftijdspecifiek enkelvoudige aandoeningen stelsel is gedragsneutraal afwachtende zorgverlener patiënt/consument
chronisch ziekenmodel aan huis, mobiel en online levenslange beperkingen levensloop benadering multimorbiteit stelsel prikkelt gedrag vroegtijdig interveniëren burger/ coproducent
Chronische aandoening
Bron: RVZ, 2010 Infographic: Schwandt Infographics
Kwetsbare groepen In de Sociale Staat van Nederland 2011 (SCP 2011) wordt met nadruk de focus gelegd op mogelijke kwetsbare groepen, omdat zij waarschijnlijk minder profiteren van de welvaart en het welzijn van Nederland dan anderen. Vergrijzing, ontgroening en verkleuring van de samenleving zijn, naast veranderingen in de omvang van de bevolking, het gemiddelde aantal kinderen per gezin en de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen hun kinderen krijgen, processen die doorwerken in de arbeidsmarkt, het onderwijs, de huisvesting en het stelsel van sociale zekerheid (SCP 2011).
De maatschappij – een roadmap naar 2020
17
Het gevoel te hebben erbij te horen en te kunnen rekenen op vertrouwen en verdraagzaamheid is belangrijk en mensen kunnen hier voordeel bij hebben. Dit wordt ook wel sociaal kapitaal genoemd. Mensen willen zich verbonden en betrokken voelen met elkaar in familieverbanden, werkrelaties, verenigingsleven, vrijwilligersorganisaties enzovoort.
Ongeveer 30% van de Nederlanders voelt zich eenzaam Ongeveer 30% van de Nederlanders, dat wil zeggen 3,5 miljoen op een totaal van ruim 12 miljoen volwassenen, voelt zich eenzaam. Daarvan is ongeveer 20% matig eenzaam en 10% sterk eenzaam. Omgerekend naar de volwassen bevolking is dat iets meer dan 1 miljoen sterk eenzame mensen. Bron: SCP 2011
Bescherming, zelfredzaamheid, participatie, zorg voor elkaar en sociale samenhang zijn de kerndoelen van de wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). De afgelopen vier jaren is al veel geïnvesteerd en bereikt. Welzijn Nieuwe Stijl wil de ingezette lijn van vernieuwing vasthouden en verder versterken. Het gaat hierbij om het verbeteren van de (sturings)relatie tussen gemeenten en welzijnsinstellingen en de verbetering van de kwaliteit en professionaliteit van het welzijnswerk.
Welzijn Nieuwe Stijl betekent dat de professionele inzet er altijd op gericht is om het zelfoplossend vermogen van (groepen) burgers aan te spreken en te versterken. Professionele inzet moet licht zijn waar mogelijk, zwaar waar nodig, met als blijvend doel: zoveel mogelijk de zelfstandigheid en eigen oplossingen van de burger bevorderen. Daar waar intensieve interventies nodig zijn, moeten die methodisch verantwoord en effectief worden ingezet. Uit: Welzijn Nieuwe Stijl
Een goed voorbeeld van de ‘direct erop af benadering’ is de inzet van wijkteams in aandachtswijken. In Enschede hebben deze professionals zware adviesbevoegdheid op vrijwel alle leefterreinen. De wijkteams lopen geregeld door de buurt, weten wat er gebeurt en komen bij personen of gezinnen thuis die één of meerdere problemen hebben. Samen met deze mensen maken ze een plan van aanpak en verwijzen hen door naar de juiste hulpverlening. Zaak is wel daarbij te voorkomen dat de mensen in de wijk structureel afhankelijk worden van die hulpverlening. De wijkteams proberen de wijkbewoners daarom onder meer te stimuleren om na de hulpverlening iets voor elkaar en de wijk te doen. Uit: Welzijn Nieuwe Stijl
18
Opvoed- en opgroeiproblemen en jeugdzorg Veelal verloopt de opvoeding en ontwikkeling van kinderen en jongeren gunstig. Ongeveer 15% van de kinderen en jongeren in Nederland heeft echter serieuze problemen of groeit op in een risicovolle omgeving. In de meeste gevallen zijn het problemen die weliswaar ernstig maar vaak tijdelijk van aard en redelijk oplosbaar zijn. Bij 2% tot 5% is er sprake van problemen die de ontwikkeling van kinderen langdurig en fundamenteel bedreigen. In beide gevallen kunnen gezinnen een beroep doen op verschillende jeugdzorgvoorzieningen, variërend van preventieve voorzieningen (de eerste lijn) tot meer specialistische voorzieningen (de tweede lijn). Van alle 0 tot 17-jarigen ontving 7,5% in 2009 een vorm van ondersteuning vanuit de jeugdzorg. Opgroei- en opvoedproblemen hangen samen met de maatschappelijke positie van de ouders, zoals alleenstaand ouderschap, een lage opleiding, en een laag inkomen. Meerdere van deze factoren binnen één gezin (bv. een laagopgeleide alleenstaande moeder met een laag inkomen) vergroten de kans op opvoed- en opgroeiproblemen. Uit: De Sociale Staat van Nederland 2011 – SCP november 2011
Ella Kalsbeek, voorzitter stuurgroep Actieplan Professionalisering Jeugdzorg Dankzij de constructieve inbreng van een groot aantal partijen zijn we erin geslaagd een stevig fundament neer te zetten voor de noodzakelijke professionalisering van de jeugdzorg. Dat biedt alle werkers in deze sector nieuwe ontwikkelingsperspectieven, die de kwaliteit van de hulpverlening direct ten goede komen. Ik hoop dan ook dat alle betrokken partijen de komende jaren met succes op dit fundament verder bouwen’.
Eigen kracht conferenties Soms kunnen mensen het even niet alleen. Sommige gebeurtenissen in het dagelijks leven zijn zo overweldigend, ingewikkeld of onoverzichtelijk dat hulp wenselijk is. Hoe regel je die en hoe houd je daarbij regie en zeggenschap over je leven? De visie achter Family Group Conference - in Nederland bekend als Eigen Kracht-conferenties – biedt uitkomst. Het gaat hierbij om een brug te slaan tussen organisatie en families
De maatschappij – een roadmap naar 2020
19
In deze visie worden individuele problemen van burgers niet overgenomen door hulporganisaties en overheden, maar mogen burgers er zelf verantwoordelijk voor blijven. Samen met mensen die ze goed kennen - hun eigen netwerk van familie en bekenden - stellen ze een plan op voor een oplossing. Bij een formele Eigen Kracht-Conferentie wordt dit proces gefaciliteerd door een onafhankelijke coördinator, die geen belang heeft bij de inhoud van het plan.
Systeemwereld
Leefwereld Onafhankelijke Eigen Kracht-coördinator
• Gestructureerd
• Dynamisch
• Bureaucreatie
Eigen Kracht-conferentie
• Losse verbanden
• Formeel
1. Informatie
• Informeel
• Procedures
2. Besloten tijd
• Vrije discussie
3. Presentatie (veilig) plan
Een plan van allemaal door samenwerking en dialoog
In korte tijd is het veld van sociaal beleid en wijkbeleid ingrijpend veranderd. Er is sprake van verzakelijking, decentralisatie en modellering naar het idee van actief burgerschap, benoemd in de WMO. Dit heeft grote gevolgen voor de positie van sociale professionals in buurten. Zij moeten zich meer met het beleid verbinden, resultaatgericht werken, klantgericht zijn en erop af gaan. Die omslag verloopt in de praktijk niet altijd even gemakkelijk. Het boek ‘Samenspel in de buurt’ verhaalt van het gelijknamige onderzoek in verschillende buurten naar het samenspel van uitvoerende professionals, managers en ambtenaren. Een inkijk in de worsteling om sociaal beleid neer te leggen bij de lokale overheid, de burgers, de professionals en de markt.
20
Hans van Ewijk, bijzonder hoogleraar Grondslagen van het maatschappelijk werk aan de Universiteit voor Humanistiek ‘We zijn doorgeschoten in onze specialisering en institutionalisering van de zorg. Hierdoor is hulp voor mensen, die ernstige problemen hebben met sociaal functioneren, vaak duur en weinig effectief. Breed georiënteerde maatschappelijk werkers en andere sociale werkers, die gericht en met vakmanschap mensen in hun directe omgeving coachen, adviseren en begeleiden zijn een goed en efficiënt alternatief’.
Informatie & Communicatie De wijze van informeren en communiceren is snel aan het veranderen. Sociale media zijn een krachtig instrument voor burgers, cliënten en patiënten. Door technologische ontwikkelingen (bijvoorbeeld communities op het internet) wordt de patiënt/cliënt steeds meer zelf ervaringsdeskundige. De rol van de professional verandert hierdoor. Het samen zoeken naar oplossingen in specifieke situaties is het devies. Dit vraagt om een ander handelingsrepertoire en communicatieve vaardigheden bij de professional
Health 2.0: “It’s not just about medicine and technology, it’s about living your life” Prof. dr. Valerie Frissen, TNO/EUR
Nieuwe technologieën, als wiki’s en online communities ondersteunen daarmee zowel persoonlijke als professionele besluitvorming over gezondheid en zorgaangelegenheden, informatieuitwisseling, samenwerking en community-building, gericht op het verbeteren van het eigen functioneren en van het zorgsysteem als geheel. E-Health kan een essentiële bijdrage aan het toegankelijk maken en tegelijkertijd betaalbaar houden van de zorg. Dit is nodig gezien de vergrijzing en de toekomstige personeelstekorten. Voorbeelden van toepassingen zijn elektronische consulten van huisartsen en internetcoaching voor diabetici en (licht) dementerenden.
De maatschappij – een roadmap naar 2020
21
E-Mental Health (online ondersteuning en behandeling) biedt veelbelovende perspectieven. Naar het zich laat aanzien kan met E-Mental Health ook op populatie¬niveau aanzienlijke gezondheidswinst geboekt worden tegen relatief lage kosten. In die zin biedt het dus zowel klinisch als economisch interessante kansen. Bovendien kan hiermee het bereik van de GGZ en verslavingszorg aanzienlijk worden vergroot.(Trimbos Instituut 2007). De informatiekloof tussen de burger/leek en de professional is verkleind en kennis daarmee gedemocratiseerd. Een derde van de internetgebruikers raadpleegt altijd of vaak het internet voordat men de huisarts bezoekt. Was Web 1.0 nog eenrichtingsverkeer, Web 2.0 gaat uit van de user-generated-content. Van belang is hierbij dat men leert om de betrouwbaarheid van de informatie te beoordelen. 2009
2010
+/-
Totaal 13+ (x 1.000)
13.753
13.845
1%
Surfpopulatie in %
83%
86%
4%
Surfpopulatie (x 1.000)
11.409
11.939
5%
Surfuren per week van surfpopulatie
8,5
9,7
14%
Surfuren per week totaal 13+
7,0
8,3
19%
Surfvolume x 1.000 uren
96.271
114.914
19%
Bron: Establishment Servey STIR 2009/2010
2009
2010
+/-
13-34
96,1%
97,5%
1%
35-49
92,5%
93,0%
1%
50+
72,0%
75,6%
4%
85,3%
86,9%
2%
Bron: Establishment Servey STIR 2009/2010
De rol zal steeds meer verschuiven van consument naar participant, maar er zal een groep patiënten/ burgers blijven bestaan die de transitieslag niet kan of wil maken. Hoe gaan we om met die digitale kloof en daaraan gerelateerde zorgkloof?
Epidemiologische verwarring (tegenstrijdige berichten) ‘Als je op tv kijkt, er is altijd wel wat (…) Dat moet anders, dit moet anders, alles moet anders. Je doet het nergens meer goed. De ene keer hoor je dat melk niet goed is en drie maanden later moet je weer meer melk gaan drinken, zulk soort dingen’
22
Laaggeletterdheid Anderhalf miljoen Nederlanders hebben moeite met lezen en schrijven en zij zijn daardoor onvoldoende voorbereid en toegerust voor de eisen die de moderne kenniseconomie stelt. Dit heeft veel gevolgen voor hun sociale, politieke en culturele participatie. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap kwam in 2006 met het Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006 - 2010 ‘Van A tot Z betrokken’ om het probleem van de laaggeletterdheid krachtdadig en offensief aan te pakken. De regering heeft een nieuw aanvalsplan vastgesteld voor de periode 2012 – 2015. Er staat: ‘Geletterdheid is een fundamentele voorwaarde voor duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt, zelfredzaamheid van burgers en sociale cohesie (het voorkomen van uitsluiting)’.
Patiënt krijgt direct online inzage in het dossier ‘Ja, dat is nogal wat, een patiënt die ons controleert.’ De website medischegegevens.nl geeft patiënten overal en op elk moment online toegang tot hun gegevens: labwaarden, het ok-verslag, de brief aan de huisarts. Vaatchirurg Alexander de Vries: ‘Dat is in het begin spannend. Maar dan ervaar je het voordeel: een patiënt die zelf meer regie heeft over zijn behandeling, gaat beter met zijn ziekte om en is meer gestimuleerd om mee te werken.’ Vaatchirurg Alexander de Vries, initiatiefnemer van medischegegevens.nl: ‘Patiënten blijken feilloos in staat om uit al die medische gegevens datgene te filteren wat voor hen relevant is.’ Uit: TNO Kennis voor Zaken - Achtergrondstudie uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg bij het advies Gezondheid 2.0
Publieke sector 2.0: ofwel naar een ‘user generated state’? Wat moet de overheid doen? De overheid dient te bezien hoe zij moet omgaan met informatie en misinformatie binnen sociale netwerken. Daarnaast dient de overheid de financiering van zorg zodanig in te richten dat vernieuwingen in de zorg, waarbij de patiënt centraal staat, structureel gefinancierd worden. Dit betekent onder meer financiële prikkels geven om hiermee een innovatieve cultuur te bevorderen. Perverse financiële prikkels die ertoe leiden dat zorgprofessionals er geen baat bij hebben om innovaties met meerwaarde in de zorg toe te passen of er juist voordeel bij hebben om verouderde verrichtingen en werkwijzen te blijven hanteren, moeten verdwijnen.
De maatschappij – een roadmap naar 2020
23
Technologische innovaties Technologische innovaties in gezondheid en welzijn zijn van groot belang om huidige en toekomstige problemen het hoofd te bieden. Het betreft dan onder meer het bevorderen van zelfmanagement, informatie- en communicatietechnologie, activiteitenondersteuning, (video)communicatie in de thuisomgeving, monitoring, optimalisering van werkprocessen, veiligheid, arbeidsbesparende technologie, E-Health en comfortdiensten. Er gebeurt al veel op deze terreinen, maar er kan nog wel een tandje bij. Om succesvol te zijn is aandacht voor het implementeren en borgen in de praktijk cruciaal. De Provincie Overijssel wil in 2012 Kennispark Twente de centrale rol geven om vernieuwing en ontwikkeling in de regio te stimuleren. Er is gekozen voor vier sectoren: high-techsystemen, kunststoffen, gezondheid en energie. Gedeputeerde Rietkerk zegt ‘minder bestuurlijke drukte’ te willen. Ondernemers en kennisinstellingen moeten het voor het zeggen krijgen waar het om innovatie en de besteding van de middelen gaat’. In 2010 is in Nijmegen de Red Med Tech Highway geïntroduceerd. Daarmee wordt de as TwenteNijmegen-Eindhoven bedoeld. Medische kennis (Health Valley, Nijmegen) en techniek (Twente, Eindhoven) moeten elkaar via deze denkbeeldige snelweg vinden om tot nieuwe producten en diensten te komen. Saxion is partner in de Red Med Tech Highway.
Focus 2010-2015:
Red Med Tech Highway Speerpunten
Red MedTech Highway Groningen
Care & Cure Robotics
Moleculaire Diagnostiek, Devices & TranslationalMedicine
Zorg op Afstand
Enschede Molecule2-man
Wageningen Munster
Oss Eindhoven
Leuven
26
Maastricht
Aachen
E-health Medical Devices en Regeneractieve Geneeskunde
Red Med Tech Highway Ecosysteem Health Valley Project
Sport, Voeding & Levensstijl
nminste nnen de Arbeid
pleiding gie veel
aan psyis veel bied van eling en
nderzoek che eigeneetinstru-
an indicanstrumenvisiedocu-
Nederland de zorg geodzakelijke als leidend
GZ te kunen.
ieren worden ontwikkeld doening kan leven. ‘Man te om te gaan en zichzelf om met de symptomen te et zijn vertrouwen zien her vinden. De cliënt mo cties op de aandoening herstellen en adequate rea te om opnieuw overspoeld aanleren. De angst blijft ing’. worden door de aandoen . leven met de aandoening De derde fase gaat om het gst ervaren omdat zijn ver ‘De cliënt gaat minder an aandoening te leven trouwen groeit dat met de een nieuw ‘zelf ’ en leert valt. De cliënt ontwikkelt kanten kennen. Hij herzijn beperkingen en sterke t naastbetrokkenen, pakt stelt de verbondenheid me rt nieuwe uit. Ondanks de oude rollen op en probee kan hij manieren hanteren beperkingen die hij voelt
laatste en vierde fase in om er mee om te gaan’. De r het leven voorbij de aan het herstelproces gaat ove raakt meer op de achter doening. ‘De aandoening h verbonden met anderen grond. De cliënt voelt zic e len ver vullen. Er is ruimt en kan weer gewenste rol enten en mogelijkheden op voor ontwikkeling van tal eer ruimte voor nieuwe bet diverse terreinen. Ook is leven’. kenissen en doelen in het iefs van de GGZ. Mieke Herstel is niet iets exclus d geworden met haar geGr ypdonck is o.a. beroem en boven de ziekte uittilvleugelde woorden ‘Het lev n het nog mooier worden len’ (Grypdonck 1999). Ka omschreven?
m o n o c e s i n n e k n i l a Twente centra ruari 2012 Tubantia: maandag 6 feb r 250 miljoen steekt de komende vier jaa ENSCHEDE - Overijssel van bedrijningen, het binnenhalen in energiebesparing van wo . Kennispark economie en in innovatie de or, ect ies erg en de in ven tieplatform voor Twente. Het Innova wordt hét innovatieloket Twente wordt opgeheven.
nderden milekt de komende vier jaar ho De provincie Overijssel ste ijke overvan de economie. De landel en tor sec r vie in o’s eur joenen geld, nu mag over de verdeling van dat en led ver het in e list bes d hei voor Twente. De die kiest met overtuiging de provincie dat doen. En e, dat volgens ie voor Kennispark Twent provincie ziet een spilfunct loket voor het tkerk (CDA) hét innovatie de gedeputeerde Theo Rie et worden. bedrijfsleven in Twente mo
ngen Gastcolumn Bert van La
Bevel of verleiden?
van paradigest passend om het proces Welke strategie is nu het me de Nedertie van de herstelvisie in nta me ple im de s du en ft mashi kant op te krijn en de neuzen dezelfde ige oed bem te Z GG dse lan dan een goede aanwakkeren en wat zou gen? Moeten we de crisis
Foto: Toma Tudor
he diverse fora lezen dat ze Als ze dan ver volgens in afw aan hebben zullen ze zich doen en het niet goed ged ideeën ook zijn. goed en vernieuwend de
het beste met hun patiënte GGZ professionals hebben in als hulpverlener gevormd geloof ik heilig in. Ze zijn g en in hun werkervaring. ding, onder wijs en opleidin v vooral de laatste jaren, uit sionals moeten hun werk, g er kenmerkt door een toe context die zich steeds me
Jopie Verhoeven, voorzitter Ned. Patiënten & Consumenten federatie “Vraagsturing is noodzakelijk, omdat mensen met een chronische ziekte en/of functiebeperking zelf het beste weten welke zorg zij nodig hebben en hoe die gegeven zou moeten worden. De regels worden dichtgetimmerd omdat beleidsmakers bang zijn dat mensen rare dingen gaan doen”
De topsector Life Sciences speelt een cruciale rol in de huidige en toekomstige maatschappelijke en economische ontwikkelingen in Nederland. Door vergrijzing, stijging van chronische, niet-chronische en infectieziekten verandert de vraag naar zorg, groeit de behoefte om de zorglast te beperken en wordt het vergroten van de arbeidsproductiviteit steeds belangrijker.
Missie van
Life Sciences
De topsector Life Sciences heeft als missie om oplossingen te leveren die bijdragen aan de verhoging van de kwaliteit in de (dier) gezondheid ('health'), efficiency, arbeids-productiviteit en bedrijvigheid ('wealth') Samen met de zorgsector realiseert zij snelle toepassing van medische innovaties Dit geeft het Nederlandse bedrijfsleven een uitstekende uitgangspositie voor export van effectieve zorgoplossingen. Daartoe stimuleert de sector de toegang tot kennis, talent, kapitaal en infrastructuur Hierbij wil zij bedrijfsleven, kennisinstellingen/ UMC's en overheid nauw laten samenwerken en belemmeringen wegnemen om waardecreatie te verbeteren
MISSIE 28
n de mate
fmanageat op deze
re behangestuurd
Metinnten om
van herten. Een estaande
l plaats-
Ik meen te mogen veronderstellen dat we het daar snel eens over kunnen zijn. De strategie van het beve l werkt niet in de Nederlandse context. Nederlandse professionals laten zich niet vertellen wat ze moeten doen. Zeker niet als ze al jaren menen het goed te doen.
yers en derzoek
Eva kan eenvoudige opdrachten verstaan en uitvoeren, zoals ‘haal de telefoon’. Ze kan zich verplaat-sen van bijvoorbeeld de woonkamer naar de keuken. ‘Als er een rolla tor in de weg staat, rijdt ze daaromheen.’
linime-
n van Het betijd te ctoraat nen in-
De thuiszorgrobot zal persoonlijk cont act niet vervangen. Maar een volgend prototype zou hetzelfde moe ten kunnen als hulphonden voor lichamelijk gehandicapten. De krac ht van het project lag in de samenwerking van studenten uit dive rse disciplines.
en. In-
Foto’s: Raymond Rutting
hun et her-
erhaal okken
wijze at de nwer-
aard jegeboek
n eiopen
rend
op Wij ulp-
na-
het
>> Lees meer op pagina 23
Volkskrant: vrijdag 3 februari 2012 DELFT - Ze heet Eva en ze kan op com mando iets te drinken halen of de telefoon aangeven. Zes derd ejaarsstudenten van de TU Delft bedachten én maakten in vijf maa nden deze ‘thuiszorgrobot’. Zij zijn gaan praten met mensen uit de thuiszorg.
werking
het
druk binnen steed
Zorgrobot Eva haalt de drankjes
ertussen
iënten zelfm
krapper wordende financiële kaders.
Meten is Weten
Meten is weten, tenminste als je goed meet. Binnen de Academie Mens en Arbeid wordt binnen de op
Advertentie
De maatschappelijke rol van onderwijs en onderzoek Nederland heeft de ambitie uitgesproken om bij de top 5 van meest concurrerende economieën van de wereld te behoren. Onderwijs en onderzoek zijn hiervoor absoluut noodzakelijk. De Commissie Veerman (2010) wil dan ook haast maken met het verbeteren en toekomstbestendig maken van ons hoger onderwijs. De Commissie stelt: ‘Het Nederlandse hoger onderwijs moet veel en ook snel beter. De studie-uitval is te hoog, talent wordt te weinig uitgedaagd en er is te weinig flexibiliteit in het systeem om de gevarieerde vraag van studenten en de arbeidsmarkt goed te bedienen’. De Commissie adviseert het Nederlandse hoger onderwijs een krachtige impuls aan de kwaliteit en diversiteit te geven. De ambities voor de toekomst kunnen niet gerealiseerd worden in een context van bezuinigingen. Substantiële investeringen zijn absoluut noodzakelijk om de positie in de internationale concurrentiestrijd te behouden en te versterken. Het is bittere noodzaak om gegeven de economische crisis en jarenlange onderinvesteringen nu echt werk te maken van de ambitie om één van de sterkste kenniseconomieën in de wereld te willen zijn. Het in april 2010 verschenen rapport “Differentiëren in drievoud” van de Commissie Veerman bevatte drie kernboodschappen: hogere kwaliteit, meer profilering door universiteiten en hogescholen en meer differentiatie in het onderwijs.
Paul Schnabel, directeur Sociaal Cultureel Planbureau over het HBO Een kwetsbaar punt is hoe je je profileert. Branding werkt alleen als je werkelijk wat te bieden hebt. ‘Kwaliteit is onze reclame’ versus ‘reclame is onze kwaliteit’. Als wordt gesproken van topdocenten en topstudenten die topstudies doen, is de vraag wie dat heeft getoetst? Rond de lijn van het vakmanschap en de beroeps trots zouden onze hogescholen zichzelf best wat meer op de borst mogen slaan, want daarin zijn ze redelijk uniek. Amerikaanse universiteiten zijn er heel goed in om trots uit te stralen zonder arrogant te worden. Nederlandse hogescholen zouden
daar wat vaker een voorbeeld aan mogen nemen.
30
Aanbeveling 4: Investeren in onderzoek In de overtuiging dat – een goede benutting van – onderzoek onmisbaar is voor de concurrentiepositie van een land en dat al het hoger onderwijs vervlochten moet zijn met onderzoek, pleit de commissie voor een gerichte investeringsimpuls in het onderzoek aan universiteiten én in toegepastonderzoek aan hogescholen. Bron: Advies van de Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel
Aanbeveling 6: Een nieuw arrangement voor masteropleidingen. De commissie stelt voor om het aanbod van masteropleidingen te verruimen en de professionele master een meer structurele inbedding te geven. Zij pleit daartoe voor een zorgvuldige uitbreiding van bekostigde professionele masters. In aansluiting hierop stelt de commissie voor om een verkenning uit te voeren naar de introductie van onderwijsrechten met het oog op de gewenste flexibiliteit voor een leven lang leren, om te beginnen voor studenten van 30 jaar en ouder. Bron: Advies van de Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel
De maatschappij – een roadmap naar 2020
31
3 Saxion 4 op 5 weg naar 2020 Iedere participant in de zorg & welzijnswereld zal de eigen route naar gestelde doelstellingen moeten bepalen. Ieder zal daarbij mede afhankelijk zijn van andermans routes. Op bepaalde kruispunten zullen we elkaar tegenkomen en de activiteiten op elkaar afstemmen. In dit hoofdstuk geven we aan waar Saxion als kennisinstelling voor kiest. De gekozen doelstellingen hebben gevolgen voor zowel de onderwijs- als onderzoeksactiviteiten die Saxion de komende jaren ontwikkelt en inzet.
Saxion durft, kiest en doet Saxion durft, kiest en doet en daagt studenten, medewerkers en maatschappelijke partners uit om dat samen met haar te doen. We noemen dat co-creatorschap, een kwaliteit vanuit een drive die ons onderscheidt van anderen. Het levert een hogeschool op met uitstekend onderwijs, waar praktijkgericht onderzoek, ondernemerschap, creativiteit en innovatie tot de basis-uitrusting behoren. Een brede hogeschool die excellentie voor studenten en medewerkers stimuleert en faciliteert. Een toekomstbestendige hogeschool met beide benen in de maatschappij. Saxion is een internationaal georiënteerde kennisinstelling die behoort tot de top in Nederland. Saxion creëert innovatieve praktijkgerichte kennis met studenten en docentonderzoekers als cocreators in partnerschap met bedrijven en instellingen. Saxion levert daarmee een bijdrage aan een sterke regionale ontwikkeling, met inbegrip van de Euregio.
Verbinding onderwijs en onderzoek en ondernemerschap De grenzen tussen onderzoek en onderwijs vervagen. Meer dan voorheen zullen we onze studenten, zeker die van de masteropleidingen, inzetten in onderzoek. Praktijkstages en afstudeerprojecten vormen kleine bouwsteentjes binnen de onderzoeksprogramma’s. Praktijkgericht onderzoek van Saxion kent een externe validering. Co-creatorschap betekent voor Saxion dat ook het werkveld (naast de student) medevormgever van het onderwijs kan zijn. We zetten daarbij in op ondernemerschap en dialoog met onze maatschappelijke partners. Door toetreding tot het Kennispark, in combinatie met uitbreiding naar binnen stedelijke bebouwing, wil Saxion haar kennis verspreiden en exploiteren. Ondernemerschap onder studenten wordt gestimuleerd door meer start-ups te faciliteren met oog voor continuïteit en groei.
32
In de regio wil Saxion zich profileren met de thema’s High Tech Systems & Materials en Megatronics. De focus ligt daarbij op de ontwikkeling van nieuwe technologie en producten. Cruciaal in deze focus is, hoe de ontwikkelde technologie en producten uiteindelijk hun weg naar de gebruiker(s) zullen vinden. Voor zorg & welzijn geldt dat High Tech verbonden moet zijn met High Trust. De mogelijkheden van de technologie worden pas ten volle benut als de gebruiker een rol heeft in het ontwikkelingsproces en als toepassingen een integraal onderdeel worden van werkprocessen. Dit vereist een nadrukkelijke visie op implementatiestrategieën met aandacht voor benutting en borging in de dagelijkse praktijk. Saxion Gezondheid & Welzijn ziet kansen in de regio Twente bij het creëren van een toekomst gericht perspectief. Juist ten aanzien van het gebruik van nieuwe technologische mogelijkheden dienen in de ontwerp- en productie fase en de initiële gebruiksfase afwegingen te worden gemaakt die zowel de productie als uiteindelijke inbedding in de gebruikspraktijk beïnvloeden.
Saxion op weg naar 2020
33
4 Saxion 5 Gezondheid & Welzijn Op basis van de route die in voorgaande hoofdstukken is omschreven bepaalt Saxion Gezondheid & Welzijn haar eigen route. Dat doen we door wegwijzers langs de route te zetten die de richting naar onze bestemming aangeven. De wegwijzers zijn leidend voor de wijze waarop we onze studenten opleiden, professionals scholen en projecten en onderzoek inzetten.
De menselijke maat De maatschappelijke ontwikkelingen hebben nadrukkelijk de focus op de MENS en het versterken van diens vermogens en zelfregie. Bij Gezondheid 2.0, Web 2.0 en Welzijn Nieuwe Stijl gaat het om de integrale benadering van gezondheid, welzijn en participatie. Wonen en werken horen op een natuurlijke wijze in dat rijtje thuis. De huidige fragmentatie en segmentatie hebben de MENS niet verder gebracht naar een hoger niveau van zelfbeschikking en zelfregie. Veelal is de mens verdwaald in het woud van instituties en professionals. Ketens zijn nog te vaak opgezet rondom professionals en nog veel te weinig vanuit de cliënt. De nieuwe inzichten in het praktijkveld en bij overheden geven hoop op een wezenlijke verandering ten gunste van het cliëntsysteem. Terug naar de eenvoud en de menselijke maat worden weer op de kaart gezet en vertaald naar de alledaagse (cliënt)werkelijkheid. Buurtzorg is hiervan een mooi voorbeeld. Hogescholen (met de drie kerntaken onderwijs, onderzoek en valorisatie) bewegen met deze ontwikkelingen mee en zijn er onderdeel van. De stap naar Onderwijs 2.0 en Onderzoek 2.0 wordt gemaakt. Binnen onderwijs 2.0 is voor de student meer ruimte om zelf richting en sturing aan de eigen (beroeps)ontwikkeling te geven. Knowledge as a river, not reservoir
Process, not product
34
Jos de Blok, Buurtzorg “Bij Buurtzorg kunnen wijkverpleegkundigen weer doen waar hun hart ligt: het bieden van professionele zorg aan mensen die hun ondersteuning nodig hebben. 360 Teams door het hele land bepalen zelf hoe zij die zorg inrichten, zonder dat een manager daarboven staat. Wij willen ons credo ‘menselijkheid boven bureaucratie’ als werkgever blijven waarmaken.”
Binnen onderwijs 2.0 is ook meer vrije ruimte voor student en praktijkveld om vorm en inhoud aan het onderwijs(leerproces) te geven. Onderzoek 2.0 en valorisatie worden zichtbaar in de benutting van (nieuwe) kennis in het praktijkveld. Publicaties zijn geen doel op zich, maar middel om oplossingen te beschrijven voor de vaak (weerbarstige) praktijk. Maatschappelijke vragen en problemen uit de praktijk zijn leidend en vinden hun weg in onderzoek en onderwijs. De vraagstellingen worden ingegeven door de professionele praktijk. Praktijkgericht onderzoek volgt niet alleen de praktijk, maar kan ook proactief zijn omdat het nieuwe inzichten in de praktijk introduceert. De blik van de buitenstaander kan helpen de grenzen van de denkkaders in de praktijk te overschrijden.
Saxion Gezondheid & Welzijn
35
Saxion Gezondheid & Welzijn sluit met onderwijs 2.0, onderzoek 2.0 en valorisatie aan bij de maatschappelijke ontwikkelingen en de praktijk en helpt deze mede vorm te geven. Om dit te bewerkstelligen hebben we acht wegwijzers geformuleerd die voor de komende jaren onze houding, gedrag en processen richting geven en funderen.
36
De MENS voorop Niet aan, maar vanuit patiënt/ cliënt denken en handelen Studenten worden opgeleid en voorbereid op het werken met mensen. Mensen die in een bepaalde fase in hun levenscyclus problemen hebben van lichamelijke, psychosociale en/of maatschappelijke aard. Deze problemen kunnen tijdelijk, maar ook chronisch van aard zijn. De focus ligt steeds op het versterken van de vermogens, het leren omgaan met ziekte en de gevolgen ervan: zelfregie. Hetzelfde geldt voor onze studenten en medewerkers. De inhoud en het vormgeven van het onderwijs komt meer in handen van de hbo-docent/ onderzoeker die de student en het praktijkveld hierbij betrekt. In de interactie tussen docent/onderzoeker, student en praktijkmensen ontstaat de werkelijke beroepsvorming. ‘Practice what you preach’ is het credo.
High Tech – High Touch – High Trust
Balans Lichamelijk contact (human touch) is een belangrijk facet en veelal onderdeel in de zorg- en hulpverleningsrelatie. Vertrouwen tussen zorgverlener en patiënt/cliënt is hierbij essentieel. Met de opkomst van nieuwe technologieën ontstaat er een spanningsveld bij High Touch en High Trust. Acceptatie van en vertrouwen in de nieuwe (ict)technologie is cruciaal bij het adopteren (gebruiken) ervan. Vragen als Wat heb ik er aan?, ‘Werkt de technologie zoals bedoeld? en ‘Is de technologie wel veilig?’, zijn legitieme vragen van gebruikers.’
Saxion Gezondheid & Welzijn
37
Cocreatie De kern van cocreatie is samen iets tot stand brengen, iets samen maken. Er is geen sprake meer van een klant-leverancier relatie.
DE KRACHT VAN SAMENWERKEN
Dit betekent dat er onderwijsarrangementen worden ontwikkeld in samenwerking met zorg- en welzijnsinstellingen met zorginstellingen, beroepsorganisaties, patiëntenorganisaties en anderen. Samen voor de toekomst opleidingen bouwen en vorm en inhoud geven. Onderzoeksvraagstukken worden via cocreatie opgezet en uitgevoerd.
Valorisatie Kennisvalorisatie begint met het formuleren van een vraag binnen het netwerk van maatschappelijke instellingen, bedrijven, kennisinstituten en opleidingen dat we in de loop van jaren hebben opgebouwd. Door samen te werken worden nieuwe oplossingen en kennis gecreëerd, waardoor zowel de opleidingen als het professionele veld innoveren. Kern is dat de vragen uit het professionele en maatschappelijk veld leidend zijn zodat de ontwikkelde kennis van waarde is voor de praktijk: waardecreatie. Het onderzoek en de onderzoekslijnen zijn gericht op de ondersteuning van de gezondheid, het welzijn en de zelfregie van patiënten en cliënten. Hiervoor worden strategieën ontwikkeld in het kader van empowerment van beroepsbeoefenaren, patiënten en cliënten. Bijvoorbeeld het implementeren van best-practices om veranderingen in levensstijl te ondersteunen en het ontwikkelen van onderwijsprogramma’s. De WMO-werkplaats is daarvan een goed voorbeeld.
38
Grenzeloos Kennis kent geen grenzen en kennisontwikkeling houdt niet op buiten de Saxion muren en landsgrenzen. Uitwisselingstrajecten en buitenlandstages vormen een wezenlijk onderdeel van de beroeps- en persoonsvorming. Samenwerkingsverbanden met buitenlandse partners zijn een verrijking en worden actief gezocht. Studenten, docenten en onderzoekers denken en handelen ‘grenzeloos’ en grensverleggend.
Snijvlaksynergie Overheden, woningcorporaties, (thuis)zorginstellingen, zorgverzekeraars werken samen en ontwikkelen programma’s met de integrale focus op geGezondheid 2.0
Onderzoek 2.0
zondheid, welzijn en participatie van het cliëntsysteem. De bestaande onderzoekslijnen gaan programmatisch op de snijvlakken
Onderwijs 2.0
Welzijn 2.0
van de kennisdomeinen samenwerken. Het ontwikkelen en versterken van het eigen kennisdomein blijft daarbij cruciaal.
Web 2.0
Snijvlaksynergie vindt ook plaats tussen de onderzoekslijnen en het initieel onderwijs. Nieuwe en vernieuwde kennis stroomt door naar de onderwijsprogramma’s van de initiële opleidingen.
Saxion Gezondheid & Welzijn
39
‘State of the art’ Studenten, docenten en onderzoekers van Zorg & Welzijn denken en han-
State of the RT A
delen volgens het principe van State-of-the Art. Je steeds weer afvragen: handel ik op basis van de meest recente (beroeps)kennis en is deze bij voorkeur evidenced based? We leveren een bijdrage aan de beroepsontwikkeling van de maatschappelijk werker, de sociaal pedagogisch hulpverlener, de fysiotherapeut, de podotherapeut, de verpleegkundige en de HBO-psycholoog.
A
State-of-the-Art heeft ook betrekking op het onderwijs- en onderzoekproces. Onderwijsprocessen worden steeds weer tegen het licht gehouden. Nieuwe inzichten met betrekking tot de inhoud en de leerprincipes worden tijdig in onderwijsleerprocessen toegepast.
40
Businesscases
Business cases worden steeds meer vereist om kostenbatenafwegingen inzichtelijk te maken. Dit bijvoorbeeld met het oog op een verankering voorbij een experiment of pilot. Professionals in Zorg & Welzijn kunnen hun handelen niet meer los zien van effectiviteit en kosten; van hen wordt verwacht dat zij mede een bijdrage leveren aan de maatschappelijke noodzaak van kostenbeheersing. Dit voegt een dimensie toe aan het professioneel handelen, een dimensie die al in de opleiding aandacht verdient. Een belangrijk facet daarbij is de kostenbeheersing die ontstaat, als professionals er in slagen de behoefte aan zelfregie van hulpvragers betekenis te geven; het vertrouwen in de eigen kracht te laten groeien. Onderzoek en onderwijs zijn mogelijkheden om de kennis hierover verder te ontwikkelen en toekomstige professionals daarover te laten beschikken.
Saxion Gezondheid & Welzijn
41
Nawoord Een missie heeft vooral betekenis als hij indaalt in alle onderdelen van een organisatie, als mensen er zich mee kunnen Identificeren en als hij mensen met elkaar verbindt. Maar vooral ook als hij verwachtingen wekt en zichtbaar wordt in beleidsontwikkeling en organisatievormen. Dat is wat ons als onderwijsorganisatie de komende jaren te doen staat: de waarden die verbonden zijn met onze missie vormgeven in nieuwe wegen binnen de domeinen gezondheid en welzijn. Binnen de eigen organisatie in de omgang met en tussen studenten en medewerkers. Daarom willen wij op dit missiedocument worden aangesproken en anderen inspireren om samen met ons deze weg te gaan. We zijn daarbij pas succesvol, als we kunnen aantonen dat we hebben bijgedragen aan de kwaliteit van leven in concrete vraagstukken van gezondheid en welzijn.
2020
U bevindt zich hier
Start missie!
42
Adjiedj Bakas, trendwatcher “Gezond leven wordt de komende tijd een heel stuk leuker,” voorspelt trendwatcher Adjiedj Bakas in zijn nieuwste boek De Toekomst van Gezondheid. “De mens is een slimme alleskunner en voor steeds meer ziektes en aandoeningen vinden we oplossingen: in 1950 ging nog vrijwel iedere kankerpatiënt dood aan kanker, nu geneest 50% en straks 90%. Maar voorkomen dat je überhaupt ziek wordt is straks belangrijker dan ooit. Bakas verwacht dat zorgverzekeraars en voedselproducenten de komende jaren gaan samenwerken om te bewerkstelligen dat we door slimme voeding ziekten voorkomen.
Nawoord
43
Referenties
Academie Mens en Maatschappij. Visie op het beroep van maatschappelijk werker 2012 – 2020. Enschede 2011 Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel. Differentiëren in Drievoud; omwille van de kwaliteit en verscheidenheid in het hoger onderwijs. April 2010 Context Masterclass Lecture. Draagvlak en Web 2.0. December 2008 Forum. Kenmerken, randvoorwaarden en criteria van praktijkgericht zorgonderzoek. ZonMw en HBO-raad, juni 2011 Giesen, P. Essay: De Doe het zelf generatie. Volkskrant Het Vervolg (pag. 5) 17 september 2011 HBO-Raad. Gedragscode praktijkgericht onderzoek voor het HBO. Den Haag 2010 HBO-Raad. Brancherapportage Onderzoek 2009 – 2010. Den Haag 2010 HBO-raad. Hoofdlijnenakkoord OCW en HBO-raad. Den Haag, november 2011 Innovatieplatform. Van voornemens naar voorsprong: Kennis moet circuleren. Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Den Haag juni 2009. Innovatiecentrum Vraagsturing. Elf Bouwstenen voor Vraagsturing Ministerie van VWS. Welzijn Nieuwe Stijl. VWS. Den Haag 2011
44
Ministerie van VWS, directie jeugdbeleid. Actieplan Professionalisering Jeugdzorg Eindrapportage, Utrecht, juli 2010 Ned. Interdisciplinair Demografisch Instituut. Aanpak van eenzaamheid: Helpt het? Den Haag 2006 Notter, J., Willems, C.G.M.H. Vision and mission. Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn & Technologie, 2011 Oost NV, IPT en Kennispark Twente. Innovatie en Business in Oost Nederland - High Tech Systemen & High Tech Materialen. Oost Nederland 2010 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Gezondheid 2.0. RVZ. Zoetermeer 2010 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Gezondheid 2.0. RVZ. Zoetermeer 2010 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Van zz naar gg Acht debatten, een sprekend verhaal. RVZ, Den Haag 2010 Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Perspectief op gezondheid 20/20. RVZ, Den Haag 2010 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Van Gezond naar Beter. Bilthoven 2010 Saxion Toekomstvisie 2020 Sociaal Cultureel Planbureau. De Sociale staat van Nederland 2011. Den Haag, november 2011 TNO. Bewegen in Nederland 2000 – 2010, Resultaten TNO-monitor Bewegen en Gezondheid. Leiden 2011 TNO, Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. Een achtergrondstudie bij het Advies Gezondheid 2.0. Den Haag 2010
45
TNO Kwaliteit van Leven. Zelfmanagement als Arbeidsbesparende Innovatie in de Zorg. Leiden, juni 2010 TNO /ICT. Naar een ‘User Generated State’? De impact van nieuwe media voor overheid en openbaar bestuur. Delft 2008 Topteam Life Sciences & Health. Voor een welvarend en Gezond Nederland. 2011 Trimbos Instituut. Programmeringsstudie E-Mental Health. Utrecht 2007 Trimbos Instituut. GGZ in Tabellen 2009. Utrecht 2010 Van Ewijk, H. Maatschappelijk werk in een sociaal gevoelige tijd. Uitgeverij SWP Amsterdam 2010
46
47
Colofon Teksten Henk Grimberg Tekstbewerking Mariska van der Meer Redactie Mariska van der Meer Henk Grimberg Wim Slingerland Vormgeving Factor 12, Deventer Enschede, april 2012
Enschede M.H. Tromplaan 28 Postbus 70000 7500 KB Enschede Tel. (053) 487 11 11
Deventer Handelskade 75 Postbus 501 7400 AM Deventer Tel. (0570) 603 663
Apeldoorn Kerklaan 21 Postbus 10120 7301 GC Apeldoorn Tel. (055) 527 57 57
saxion.nl
