Afasie
Als iemand een beroerte krijgt gebeurt dat bijna altijd plotseling. De schok is groot. Men heeft zich niet kunnen voorbereiden en men weet niet wat hen overkomt. Het dagelijkse leven wordt verstoord. De patiënt wordt meestal in het ziekenhuis opgenomen. Ook dit brengt schrik, spanning en verdriet met zich mee. Het zowel lichamelijk als communicatief gehandicapt zijn brengt grote, blijvende veranderingen met zich mee. Dit geldt niet alleen voor de afasiepatiënt, maar ook voor zijn partner, kinderen en directe omgeving. Die veranderingen gaan vaak samen met heftige emoties en bijbehorende problemen. Eén van de belangrijkste middelen om dergelijke emoties te verwerken, is erover praten. Juist dát is nu voor een afasiepatiënt zo moeilijk, soms zelfs onmogelijk. Wat is afasie? Afasie is een taalstoornis ten gevolge van beschadiging van de hersencentra. Het betreft een stoornis in het uiten en begrijpen van mondelinge en schriftelijke taal. Hoe ontstaat afasie? Bij afasie is er meestal sprake van een beschadiging in de linker hersenhelft, soms in de rechter hersenhelft. Welk gedeelte is beschadigd kan bij iedere patiënt verschillend zijn. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn: - vaatstoornissen (bijvoorbeeld een beroerte) - hersentrauma/hersenoperatie - hersentumor rechtszijdige verlamming: Bij een rechtszijdige verlamming is er sprake van een beschadiging in de linker hersenhelft. De linker hersenhelft is belangrijk voor het begrijpen en uiten van klanken, woorden en zinnen. Bij een beschadiging kunnen er dus stoornissen ontstaan op het gebied van klanken, woorden en/of zinnen. Dit noemt men afasie. Een rechtszijdig verlamde vertoont vaak nogal angstig en aarzelend gedrag. Hij kan langzaam, voorzichtig en verward reageren bij het aanpakken van een onbekend probleem. linkszijdige verlamming: Bij een patiënt met een linkszijdige verlamming is er sprake van een beschadiging in de rechter hersenhelft. Deze is belangrijk voor het waarnemen van ruimte. Deze patiënt zal dus vaak moeilijkheden hebben met het schatten van afstand, grootte, plaats, vorm, snelheid van bewegen en de verhouding
van delen tot het geheel. Hij kan bijvoorbeeld zijn kleding binnenstebuiten aantrekken, of zijn kopje naast de tafel zetten. De linkszijdig verlamde patiënt overschat vaak zijn mogelijkheden. Hij is zich vaak minder bewust van zijn problemen, waardoor hij zijn eigen mogelijkheden en veiligheid slecht kan beoordelen. Zijn gedrag is meestal impulsief of zorgeloos. Dikwijls zal hij dingen proberen te doen die hij niet kan, zoals bijvoorbeeld door de kamer lopen zonder steun. Welke gevolgen kent afasie? niet meer of moeilijk kunnen spreken: De patiënt kan misschien helemaal niet spreken, of hij spreekt aarzelend, in onvolledige zinnen. Vaak heeft hij moeite om woorden te vinden. moeilijk begrijpen: De afasiepatiënt zal vaak niet direct begrijpen wat u zegt of vraagt. Vaak moet u dingen een aantal keren herhalen. moeilijk denken: Dikwijls denkt iemand met afasie erg traag en doet er lang over voordat hij heeft verwerkt wat u zegt. moeilijk lezen: Iemand met afasie kan soms niet meer of alleen losse woorden lezen moeilijk schrijven: Meestal is iemand met afasie halfzijdig verlamd. De patiënt moet dan vaak met de andere hand leren schrijven. Hij kan bijvoorbeeld niet meer schrijven wat hij wil, of hij kan alleen enkele letters overschrijven, of hij schrijft de verkeerde letters. moeilijk rekenen moeilijk de weg vinden: Omdat een afasiepatiënt problemen kan hebben met de waarneming van ruimte, kan hij soms moeite hebben om de weg terug te vinden. moeilijk onthouden: Iemand met afasie kan vaak moeilijk onthouden wat u net gezegd hebt. moeilijk eten en drinken: Door de halfzijdige verlamming kan de patiënt moeite hebben met kauwen en slikken. Andere stoornissen die naast afasie aanwezig kunnen zijn dysartrie: Dit is een stoornis in het spreken, niet in de taal. De spraakklanken worden niet meer goed uitgesproken, doordat de lippen, tong of gehemeltespieren gedeeltelijk of geheel verlamd zijn. Zoals al eerder genoemd is, kunnen hierdoor eet- en drinkproblemen ontstaan. Ook kan de patiënt last hebben van speekselverlies, doordat hij het speeksel niet voelt in de mond of doordat hij het vergeet door te slikken.
Apraxie: Dit is een stoornis in het doelgericht handelen. Er hoeven geen verlammingen aanwezig te zijn. De bewegingen kunnen wel automatisch en onbewust worden gemaakt. Maar het lukt de patiënt niet wanneer men dat vraagt. Agnosie: De patiënt kan de dingen die hij ziet, hoort of voelt, niet herkennen, terwijl de ogen, oren en voelzintuigen in orde zijn. Bijvoorbeeld: iemand kan de telefoon wel horen rinkelen, maar het geluid niet herkennen. Hemianopsie: De patiënt ziet de dingen die aan een bepaalde zijde staan (bijvoorbeeld links) niet of slecht. Hierdoor kan het bijvoorbeeld voorkomen dat de patiënt maar één helft van zijn bord leeg eet of in plaats van bijvoorbeeld "tafel" "fel" leest, omdat hij slechts de helft ziet. Wat kan u en uw omgeving doen voor een afasiepatiënt? Het is vaak moeilijk te bepalen wat men het beste kan doen voor een afasiepatiënt. De grens tussen wat hij wel en niet kan, is vaak onduidelijk te trekken. Zo is bezorgdheid natuurlijk goed, maar overbezorgdheid niet. Het is goed als men de patiënt activeert, maar niet wanneer dit te veel gebeurt. Meestal duurt het even voordat men het inzicht en de ervaring heeft hoe met de patiënt moet omgaan. Zoals eerder genoemd verschillen afasiepatiënten van elkaar in gedrag en afasie. Iedere afasiepatiënt is anders. Daarom zijn onderstaande adviezen slechts algemeen. Rechtszijdig verlamde patiënten hebben vaak moeilijkheden met spraak en taal. Meestal zijn ze wat angstig en aarzelend. Daarom is het belangrijk dat hij veel duidelijkheid krijgt over hoe hij het doet. Spoor hem aan om verder te gaan door te glimlachen, te knikken of te zeggen dat het goed gaat. Geef geen onjuiste reactie, zeg bijvoorbeeld niet dat het goed gaat, wanneer dit niet zo is. Dit kan beledigend zijn voor de patiënt. Wanneer de patiënt bezig is met iets, geef hem dan stap voor stap meteen duidelijke aanwijzingen. Het werkt soms bemoedigend als de opmerkingen positief zijn. De mogelijkheden van een linkszijdig verlamde patiënt overschat men gemakkelijk door zijn snel en impulsief gedrag. Hij denkt vaak dat hij iets kan, maar in werkelijkheid lukt het niet. Als u de patiënt wilt helpen met iets, kunt u het beste zo weinig mogelijk gebaren gebruiken. Het is beter als hij veel mondelinge aanwijzingen krijgt. De linkshandig verlamde patiënt kan problemen hebben met het waarnemen van ruimte. Wanneer hij zich kan richten op herkenbare punten in de kamer, dan kan hij zich beter oriënteren in de ruimte. Een rommelige kamer of snelle bewegingen van mensen of dingen rondom hem werken verwarrend.
Probeer een gesprek in een rustige omgeving te voeren, als de patiënt niet te vermoeid is. Behandel hem als een volwassene. Spreek rustig en duidelijk in korte zinnen, en niet in kinderlijke taal. Wanneer er sprake is van een hemianopsie, dat kunt u het beste aan de goede, niet verlamde zijde gaan zitten of staan. Eventueel kunt u als oefening voor de patiënt wel aan de gestoorde kant gaan zitten om hem bewust te maken van die zijde. Als de patiënt moeite heeft met begrijpen, maak dan een gebaar, beeld het uit, schrijf het op of teken het. Misschien kan de patiënt dit zelf ook doen als hij iets duidelijk wil maken. Als de patiënt moeilijk een vraag ken beantwoorden, stel dan de vragen zo dat een ja of nee antwoord mogelijk is. Let er wel op dat sommige patiënten ja zeggen als ze juist nee bedoelen of andersom. Het is ook belangrijk dat er één vraag tegelijk gesteld wordt en dat de patiënt de tijd krijgt om de vraag te begrijpen. Laat merken dat u begrip heeft voor zijn ziekte. Als u ziet dat hij weer een kleine stap vooruitgegaan is, toon dan dat u daar blij mee bent. De afasiepatiënt zou het liefst weer zo willen worden als voorheen. Helaas kan dit niet altijd zo zijn. Verbetering van afasie kost meestal veel tijd, wees hier steeds bewust van. Tot slot Hebt u nog vragen naar aanleiding van dit informatieboekje, bespreek deze dan gerust met uw behandelend specialist. Belangrijke telefoonnummers en adressen Stichting en Vereniging Afasie Nederland corr. adres: Postbus 142 1230 AC Loosdrecht tel: 02158 - 1818 Vestiging Tilburg Polikliniek neurologie SEH
(013) 465 55 04 (013) 465 52 17
Vestiging waalwijk Polikliniek neurologie SEH
(0416) 682 27 91 (0416) 682 22 22
