HET IDEE AVRO KLASSIEK TROS KLASSIEK HEMELSE MUZIEK
GROOT OMROEPKOOR TROS VOCAAL MUZIEK & POLITIEK TROS MUZIKALE MEESTERWERKEN
vrijdag 27 maart 2015, 20.15 uur, inleiding Thea Derks 19.30 uur
Van Brahms tot Dusapin Groot Omroepkoor Musici van het Radio Filharmonisch Orkest Gijs Leenaars dirigent Karel Deseure dirigent * Rudolf Escher 1912-1980 Le vrai visage de la paix 1953-1957 Edgard Varèse 1885-1965 Octandre 1923 * Assez lent Très vif et nerveux Grave-Animé et jubilatoire Pascal Dusapin *1955 Dona Eis 1998 Introit Graduale Tractus Offertorium Dona Sanctus-Libera me Umbrae PAUZE
Johannes Brahms 1833-1897 Fünf Gesänge opus 104 1888 Nachtwache I Nachtwache II Letztes Glück Verlorene Jugend Im Herbst Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791 Divertimento in Bes KV 270 (bew. G. Weigelt) 1777 Allegro molto Andantino Menuetto: Moderato Presto Johannes Brahms Drei Gesänge opus 42 1859-1861 Abendständchen Vineta Darthulas Grabesgesang
2
Vrienden Groot Omroepkoor
Live-uitzending
zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Alle luisteraars kunnen volop genieten Word nú Vriend van het van het concert als mobiele telefoons, horloges en Groot Omroepkoor en gehoorapparaten geen geluid maken. Presentatie voor profiteer van vele voordeRadio 4 vanuit de zaal door Maartje Stokkers. len. Zoals een abonne➜ www.RADIO4.NL ment op een concertserie Via dezelfde site kunt u onder ‘Luister Concerten’ kiezen en een gratis verrassingsuit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard cd. Aanmelden kan via de ook die van De Vrijdag van Vredenburg. De concerten cd-verkoopstand van het zijn te sorteren op genres en tijdperken. GOK of via ➜ WWW.GROOTOMROEPKOOR.NL AVROTROS
Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen.
Nieuw seizoen AVROTROS Vrijdagconcert Goed nieuws voor de liefhebbers van klassieke muziek in Utrecht en omgeving: de nieuwe seizoensbrochure van AVROTROS Vrijdagconcert is bijna uit. U kunt die inzien en downloaden via ➜ www.RADIO4.NL
Met ingang van komend concertseizoen heet De Vrijdag van Vredenburg: AVROTROS Vrijdagconcert. De dertig concerten zijn vanuit het nieuwe muziekpaleis TivoliVredenburg rechtstreeks te beluisteren op NPO Radio 4. Hart van de programmering vormen het Radio Filharmonisch Orkest met chefdirigent Markus Stenz, en het Groot Omroepkoor.
Daarnaast treden gastorkesten op als het Rotterdams Philharmonisch Orkest, het Noord Nederlands Orkest, philharmonie zuidnederland, De Nederlandse Bachvereniging en het Residentie Orkest. Hoofdthema’s zijn Russische muziek, Groot Omroepkoor, Carl Nielsen en Nieuwe en Nederlandse muziek. In die laatste categorie klinken twee wereldpremières, tien Nederlandse premières en acht werken van Nederlandse bodem. Internationaal gerenommeerde dirigenten en solisten geven acte de présence, onder wie Edo de Waart en Jaap van Zweden, beide voormalig chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. In de serie Grote Violisten treden onder meer op Leonidas Kavakos, Simone Lamsma, Viktoria Mullova, Vadim Repin en Nikolaj Znaider.
3
Van Brahms tot Dusapin
Op het eerste gezicht hebben de componisten van dit concert weinig met elkaar gemeen. Mozart is de klassieke componist bij uitstek, een man die streefde naar maximale helderheid en welluidendheid en naar evenwicht in vorm en inhoud. Brahms is voor de helft een nazaat van Mozart en voor de andere helft een lyricus en melancholicus, zeker in deze koorwerken. Escher was een kritisch en genuanceerd volger van moderne muziek, met name van Debussy, en probeerde in dit koorwerk de moderniteit te verenigen met romantische ernst. Varèse koesterde zijn leven lang het experiment met de klank, met vertrouwde en met nieuwe klankbronnen, met het symfonieorkest en met elektronica. Dusapin ten slotte is een exponent van de Franse muziek van na 1970 waarin klankraffinement een grote plaats inneemt. Dusapin componeert nog, Mozart is al tweehonderdvierentwintig jaar dood en zijn muziek springlevend. Klinkt dit als een lappendeken van zeer uiteenlopend materiaal uit een periode van ruim twee eeuwen, door stukken naast elkaar te zetten die men gewoonlijk in een andere context verwacht, hoort men soms onverwachte overeenkomsten. Dat was misschien ook de wens van sommige componisten op dit programma, het kan zeker de ervaring zijn van musici en luisteraars die een nieuwe kijk krijgen op oude stukken. Die ervaring is niet helemaal nieuw. Veel luisteraars nu horen Mozart en Brahms anders dan hun tijdgenoten. Die verandering heeft als simpele oorzaak dat wij in een andere tijd leven en de ervaringen sinds de tijden van Mozart en Brahms onbewust meenemen bij het luisteren naar hun muziek. Door de confrontatie van stijlen op één programma wordt die neiging tot nieuw en anders luisteren versterkt.
Rudolf Escher
4
DAVID VAN DIJK
Rudolf Escher
Rudolf Escher wordt vaak beschreven als iemand die zich zeer liet inspireren door de muziek van Debussy. In 1938 schreef hij een boeiend boekje over Debussy’s La Mer en tijdens de oorlog versterkte zijn anti-Duitse politieke standpunt (hij zat in het verzet) zijn pro-Franse artistieke oriëntatie. In de keuze van zijn teksten voor zijn vocale werken was hij uiterst francofiel. Inspiratie zegt echter nog niets over verwerking. Neem het koorwerk van vanavond. De tekst is van de Franse dichter Paul Éluard, die ook de tekst leverde voor Poulencs Figure humaine. En beide teksten handelen over oorlog, vrede, vrijheid en verzet. Het verschil tussen Poulenc en Escher is echter enorm. Poulenc volgt in wezen de middelen van Mozart, aangevuld met een flinke doos eigentijdse tinten en een grote dosis dramatiek. Escher kiest voor dezelfde dramatiek, maar in een veel troebeler context. De vorm is doorgecomponeerd en de stemmen buitelen voortdurend over elkaar heen op een onrustige wijze waarin een lijn niet direct zichtbaar is. Terwijl Debussy zou hebben gestreefd naar grote transparantie, is Escher wel vergeleken met de schilders van de Haagse School. Om de tekst zo verstaanbaar mogelijk te maken zet Escher in vele passages de partijen met tekst tegenover die stemmen die slechts een klinker of met half of geheel gesloten mond zingen. Het resultaat is een compositie met een ondubbelzinnige tekst en een complexe muziek: gedeeltelijk modern in zijn middelen, gedeeltelijk traditioneel in zijn effect.
Edgard Varèse Edgard Varèse was de archetypische rebel en de man die van nature voor de troepen uitliep. Zijn zekerheid over muzikale zaken was onbegrensd en mensen die hem ontmoetten, vertelden later dat men met hem beter geen ruzie kon krijgen. Het populaire adagium dat de kunstenaar zijn tijd vooruit is, draaide hij graag om: het publiek liep achter! Het is maar dat u het weet. Wat deed hij in de voorhoede? Hij was als geboren Fransman in 1915 vertrokken naar Amerika in de hoop dat de nieuwe wereld ook een wereld zou zijn van nieuwe muzikale mogelijkheden. Een van zijn eerste bijdragen daartoe, Amériques, een orkestwerk uit 1924, is een daverende demonstratie van die overtuiging. De moderniteit ervan (niet eerder klonk een orkest zo
Het populaire adagium dat de kunstenaar zijn tijd vooruit is, draaide Edgard Varèse graag om: het publiek liep achter! Het is maar dat u het weet.
on-orkestachtig) was voor de luisteraars bij de première in 1925 even verbijsterend als onbegrijpelijk. Een soort Amériques op kleine schaal is Octandre voor acht blaasinstrumenten. De titel is vermoedelijk (Varèse heeft zich er niet over uitgelaten) afgeleid van ‘octandrous’, een bijvoeglijk naamwoord verwijzend naar een bloem met acht meeldraden. De instrumenten zijn vertrouwd, de klanken niet. Het werk heeft weliswaar drie korte delen met zeer verschillende tempi, maar het geheel klinkt eerder als drie zeer verwante variaties op hetzelfde materiaal. Sierlijke lijnen waarmee het stuk opent, worden afgewisseld met knetterende dissonante akkoorden van acht tonen in volmaakt tegendraadse ritmen. In reactie op de slechte recensies na de première in 1925 verklaarde hij: “Als je lelijke geluiden wilt maken, doe het dan zo hard en zo lelijk als je kunt.” Sindsdien is er veel veranderd. Sommige blazers willen en kunnen deze muziek ook zeer welluidend spelen, gelukkig met behoud van de tomeloze energie waar Varèse op uit was.
Pascal Dusapin Pascal Dusapin (1955) is zoals veel Franse componisten van zijn generatie gefascineerd door het raffinement in de klank. Hij houdt weliswaar niet van elektronische muziek, maar met nietelektronische middelen weet hij een scala aan klanken te creëren dat niet onderdoet voor de rijkdom van de elektronica. Daarbij is hij een groot liefhebber van theater. Als zijn hoofdwerk geldt de opera Roméo et Juliette (1985-1988). Gevoel voor drama en theater spelen ook een grote rol in zijn niet-theatrale werken, onder meer Dona eis voor koor en dezelfde instrumenten als in Octandre. De tekst is ontleend aan deze opera en aan het Latijnse Requiem. Ook de muziek staat in een traditie. De religieuze tekst behandelt Dusapin als een theatrale tekst met
5
Edgard Varèse
alle mogelijkheden tot muzikaal drama van dien. Hij houdt van een betoog dat zich ontvouwt, de ontwikkeling van de harmonie is geconcentreerd rond keerpunten in de muziek en de klank wordt behandeld als een onderdeel van het dramatische betoog. Zouden landgenoten als Boulez en Murail de klank veel meer voorop zetten waardoor de luisteraar het betoog soms kan kwijtraken, Dusapin denkt bovenal aan de structuur. Die staat in Dona eis weliswaar ver van de vormen uit het klassieke boekje, maar het tastbare gevoel voor lijn en opbouw maakt dit moderne stuk in zekere zin klassiek.
6
Pascal Dusapin
Doordat de huidige instrumenten en instrumentalisten veel meer kunnen dan die in Mozarts tijd, leek het problematische uit de muziek verdwenen. Dat ongemakkelijke is hersteld met het arrangement dat u vanavond zult horen.
Wolfgang Amadeus Mozart
Wolfgang Amadeus Mozart
De afstand tussen de acht blazers van Varèse en de vijf van Mozart lijkt zeer groot. Maar schijn bedriegt. Mozart is voor velen nu een toonbeeld van schoonheid en evenwicht, maar Mozarts tijdgenoten dachten daar heel anders over. Neem het Divertimento KV 270 van dit concert. Divertimenti waren bedoeld als letterlijk diverterend: ideale muziek bij feesten en partijen, binnen en in de open lucht. Mozart combineert de onbekommerde melodieën met voor die tijd complexe begeleidingsfiguren en de stereotiepe dansritmen met soms zeer atypische ondersteuning. Daarbij aarzelde hij niet om uiterst speelbare figuren te verenigen met zeer lastige passages, althans op de instrumenten van die tijd. Doordat de huidige instrumenten en instrumentalisten veel meer kunnen dan die in Mozarts tijd, leek het problematische uit de muziek verdwenen. Dat ongemakkelijke is hersteld met het arrangement dat u vanavond zult horen.
Johannes Brahms Johannes Brahms staat bij velen te boek als een componist die solide in de traditie van Mozart en Beethoven stond en die de klassieke uitgangspunten overgoot met iets vrijere vormen, een lossere en rijkere omgang met harmonie en frasering en die, zeker in zijn latere vormen, de melancholie meer en meer ruimte gaf. Dat beeld, dat vooral gebaseerd is op zijn grote instrumentale werken, is juist, maar niet volledig. Brahms was een groot deel van zijn leven óók koordirigent, eerst in Detmold, dan in Hamburg en Wenen. Met zijn koren voerde hij een repertoire uit dat reikte van Palestrina tot eigentijdse componisten. Brahms was daarmee een van de eersten die grote belangstelling had voor oude muziek en liet zich hierdoor beïnvloeden in zijn eigen composities voor koor. Hij kende uit eigen ervaring de mogelijkheden en beperkingen van een voortreffelijk amateurkoor en was uitstekend in staat deze gegevenheden volledig naar zijn hand te zetten. De Weltliche a cappella Gesänge opus 42 stammen vermoedelijk uit 1859-1860 uit Detmold. Alle drie zijn geïnspireerd op het romantische koorlied: de melodiestijl is ontleend aan het lied en de teksten zitten vol met romantische beelden. De aanwezigheid van zes stemmen bood Brahms de mogelijkheid de zes in dialoog te plaatsen, waarbij hij zich graag liet inspireren door de meerstemmigheid uit de Renaissance. In het laatste koorlied lijkt Mendelssohn over Brahms’ schouder mee te componeren (Brahms zou die constatering hebben opgevat als een compliment). De Fünf Gesänge opus 104 van Brahms sluiten uitstekend aan bij het beeld van de oude componist met een grote baard en met een sterke neiging tot de weemoed van de herfst. Anders dan in opus 42 is er minder sprake van woordschildering en danken de stukken hun effect vooral aan de sfeer. Niet alleen archaïsche oude technieken teruggaand tot de Renaissance duiken op, ook moderne die begrijpelijk maken waarom nota bene Schönberg Brahms beschouwde als een van zijn grote voorbeelden. Van al deze bouwstenen maakt Brahms een synthese waarin alles een organische plek heeft en waardoor velen zijn muziek kunnen waarderen. Hoe graag hij zich ook liet inspireren door welke muziek ook, zijn eigen muziek klinkt altijd als van Brahms. Emanuel Overbeeke
7
Johannes Brahms
gezongen teksten
8
Rudolf Escher Le vrai visage de la paix tekst: Eugène Émile Paul Grindel (1895 - 1952), onder pseudoniem Paul Éluard Vertaling: Gerrit-Jan Vonk Le vrai visage de la paix Het ware gezicht van de vrede Je connais tous les lieux où la colombe loge Et le plus naturel est la tête de l’homme.
Ik ken iedere plaats waar de vredesduif woont En het liefst huist hij in het hart van de mens.
L’amour de la justice et de la liberté A produit un fruit merveilleux Un fruit qui ne se gâte point Car il a le goût du bonheur.
De liefde voor vrijheid, voor gerechtigheid Draagt ene wonderlijke vrucht Een vrucht die nooit bederven zal Want zij heeft de smaak van geluk.
Que la terre produise que la terre fleurisse
Pour tous du pain pour tous des roses
Dat de aarde mag zwellen, dat de aarde mag bloeien Dat het levend vlees en het levend bloed Nooit ter slachting mogen gaan. Dat de mens onder de vleugels van de bezinning De onmisbaarheid van schoonheid beseffen mag. Voor allen brood voor allen rozen
Nous avons tous prêté serment Nous marchons à pas de géant Et la route n’est pas si longue.
Díe gelofte deden wij Met reuzenstappen lopen wij En de weg is echt niet lang.
Nous fuirons le repos nous fuirons le sommeil Nous prendrons de vitesse l’aube et le printemps Et nous préparerons des jours et des saisons A la mesure de nos rêves.
Rust noch slaap zullen wij onze leden getroosten Als wij de lente en de dageraad razend snel nemen En zo bereiden wij de weg, voor dagen en seizoenen Naar de maat van onze dromen.
La blanche illumination De croire tout le bien possible. L’homme en proie à la paix se couronne d’espoir.
Het geloof dat het goede kan bestaan Straalt als een sneeuwwit licht. De mens ten prooi aan vrede kroont zich met hoop.
Que la chair et le sang vivants Ne soient jamais sacrifiés. Que le visage humain connaisse L’utilité de la beauté Sous l’aile de la réflexion.
L’homme en proie à la paix a toujours un sourire Après tous les combats pour qui le lui demande.
De mens ten prooi aan vrede heeft na iedere strijd Nog een glimlach over voor wie daar om vraagt.
Feu fertile des grains des mains et des paroles Un feu de joie s’allume et chaque cœur a chaud.
Een vruchtbaar vuur van graan van hoop van woorden Een vreugdevuur laait op en verwarmt ieders hart.
Vaincre s’appuie sur la fraternité. Grandir est sans limites. Chacun sera vainqueur.
De overwinning steunt op onze broederschap Onze groei is grenzeloos. Iedereen zal overwinnaar zijn.
La sagesse pend au plafond Et son regard tombe du front comme une lampe de cristal. La lumière descend lentement sur la terre Du front le plus ancien elle passe au sourire Des enfants délivrés de la crainte des chaînes. Dire que si longtemps l’homme a fait peur à l’homme Et fait peur aux oiseaux qu’il portait dans sa tête.
Boven ons hoofd hangt de wijsheid En haar blik straalt van haar gelaat als een lamp van kristal. Het licht daalt langzaam af naar de aarde Op het gelaat van oude mensen en glijdt langs de glimlach Van kinderen die niet meer bang zijn voor ketenen. Zo lang hebben mensen andere mensen bang gemaakt En ook de vogels in zijn hoofd heeft hij bang gemaakt.
Après avoir lavé son visage au soleil
S’unit à l’avenir.
Maar nu hij zijn gelaat heeft gewassen in de zon Nu moet hij leven Nu moet hij leven maken, zich in liefde verenigen Zich verenigen met zijn toekomst.
Mon bonheur c’est notre bonheur Mon soleil c’est notre soleil Nous nous partageons la vie L’espace et le temps sont à tous.
Mijn geluk is ons geluk En mijn zon is onze zon Samen delen wij het leven Ruimte en tijd zijn van iedereen.
L’homme a besoin de vivre Besoin de faire vivre et il s’unit d’amour
9
10
Ouvre tes ailes beau visage Impose au monde d’être sage Puisque nous devenons réels. Nous devenons réels ensemble par l’effort
Dans le cours fulgurant d’une clarté nouvelle.
Spreid nu je vleugels, mooi gelaat En leer de wereld wijs te zijn Immers nu pas gaan wij echt bestaan. Samen krijgen wij gestalte door de inspanning Door de bereidheid de schaduwen te verdrijven Met de vlammende stroom van een nieuw gezicht.
La force deviendra de plus en plus légère Nous respirerons mieux nous chanterons plus haut.
Het gewicht wordt almaar lichter Wij ademen vrijer en zingen met steeds luider stem.
Par notre volonté de dissoudre les ombres
Pascal Dusapin Dona Eis tekst: gedeelten uit het Latijnse requiem en fragmenten uit Dusapins opera Roméo & Juliette op een libretto van Olivier Cadiot Introit Requiem æternam dona eis Et lux perpetua luceat eis. Exaudi orationem meam. Requiem aeternam... Graduale Si ambulem in medio umbrae mortis, non timebo mala. Requiem. Tractus Fuerunt mihi lacrimae meae panis die ac nocte dum dicitur mihi quotidie, ubi est Deus? Dei mei.
Eeuwige rust geef hen en moge eeuwig licht hen beschijnen. Verhoor mijn gebed. Eeuwige rust...
Al wandel ik midden in de schaduw van de dood, ik vrees geen kwaad. Rust. Mijn tranen zijn voor mij voedsel voor de dag en de nacht, dagelijks wordt me gezegd: waar is God? Mijn goden.
Offertorium Profondo lacu in obscura tenebrarum ici noir rouge pas de bruit Deus morte transite ad vitam olim
Diepe poel in het duister der schaduwen hier zwart rood geen geluid God gaat uit de dood over naar het leven eens
Dona Dona eis
Geef hen
Sanctus-Libera me plus de bruit aucun oiseaux ni cris silence requiem sempiternam et terra gloria crépuscule ni matin nuages pas de nuages aucune nuage au ciel aucune ride sur l‘eau requiem sempiternam et terra gloria Libera me in die illa tremenda libera me de morte quando caeli movendi sunt
Geen geluid geen vogel geen schreeuw stilte eeuwige rust en de aarde in glans schemering noch ochtend wolken geen wolken geen wolk aan de hemel geen rimpel op het water eeuwige rust en de aarde in glans Bevrijd me op die verschrikkelijke dag bevrijd me van de dood als de hemelen gaan beven
Umbrae Au revoir, adieu, je ne te verrai plus
Tot ziens, vaarwel, ik zal je niet meer zien
Oh! Je ne t’entends plus Ah! Je ne te parle plus. Adieu. Je ne t’entends plus Adieu, je ne parle plus. À demain. Je n’entends plus (Aimer et savoir ne sont pas la même chose).
11
Oh! ik hoor je niet meer Ah! ik spreek je niet meer. Vaarwel. Ik hoor je niet meer. Vaarwel, ik praat niet meer. Tot morgen. Ik hoor je niet meer (Liefhebben en weten zijn niet hetzelfde).
12
Aimer Adieu. Je n’entends plus écoute Ah! écoute (Il me regarde et me parle). Je ne te verrai plus Adieu. Ici là il fait sombre Il me regarde et me parle (ne me regarde pas). Ici par ici regarde moi, parle moi, ne me parle pas ici, par ici regarde moi, parle moi (ne me parle pas.) Ici par ici ne me regarde pas Je n’entends plus (plus de bruit) tout bruit cessa (aucun nuage) aucune ride sur l’eau--personne----(nulle trace) rien Requiem æternam Dona..... dona eis Dona eis requiem Dona eis... Dona eis Dona eis
Liefhebben Vaarwel. Ik hoor niet meer luister Ah! luister (Hij kijkt naar me en praat met me) Ik zal je niet meer zien Vaarwel. Hier en daar is het donker. Hij kijkt naar me en praat met me (kijk niet naar me). Hier, hier, kijk naar me, praat met me, praat niet met me hier hier kijk naar me, praat met me (praat niet met me). Hier hier kijk niet naar me Ik hoor niets meer (geen geluid meer) alle geluid hield op (geen wolk) geen rimpel op het water –-niemand-(geen spoor) niets Eeuwige rust Geef...geef hen Geef hen rust Geef hen... Geef hen Geef hen
Johannes Brahms Fünf Gesänge opus 104 Nachtwache I
Nachtwache II
tekst: Friedrich Rückert
tekst: Friedrich Rückert
Leise Töne der Brust, geweckt vom Odem der Liebe, Hauchet zitternd hinaus, ob sich euch öffnet ein Ohr, Öffn’ ein liebendes Herz, und wenn sich keines euch öffnet, Trag’ ein Nachtwind euch seufzend in meines zurück.
Ruh‘n sie? rufet das Horn des Wächters drüben aus Westen, Und aus Osten das Horn rufet entgegen: Sie ruh‘n! Hörst du, zagendes Herz, die flüsternden Stimmen der Engel? Lösche die Lampe getrost, hülle in Frieden dich ein.
Letztes Glück
Im Herbst
tekst: Max Kalbeck
tekst: Klaus Groth
Leblos gleitet Blatt um Blatt Still und traurig von den Bäumen; Seines Hoffens nimmer satt, Lebt das Herz in Frühlingsträumen.
Ernst ist der Herbst. Und wenn die Blätter fallen, sinkt auch das Herz zu trübem Weh herab. Still ist die Flur, und nach dem Süden wallen die Sänger, stumm, wie nach dem Grab.
Noch verweilt ein Sonnenblick Bei den späten Hagerosen, Wie bei einem letzten Glück, Einem süßen, hoffnungslosen.
Verlorene Jugend tekst: Josef Wenzig naar een volkslied Brausten alle Berge, Sauste rings der Wald, Meine jungen Tage, Wo sind sie so bald? Jugend, teure Jugend, Flohest mir dahin; O du holde Jugend, Achtlos war mein Sinn! Ich verlor dich leider, Wie wenn einen Stein Jemand von sich schleudert In die Flut hinein. Wendet sich der Stein auch Um in tiefer Flut, Weiss ich, dass die Jugend Doch kein Gleiches tut.
Bleich ist der Tag, und blasse Nebel schleiern die Sonne wie die Herzen, ein. Früh kommt die Nacht: denn alle Kräfte feiern, und tief verschlossen ruht das Sein. Sanft wird der Mensch. Er sieht die Sonne sinken, er ahnt des Lebens wie des Jahres Schluß. Feucht wird das Aug‘, doch in der Träne Blinken, entströmt des Herzens seligster Erguß.
13
14
Johannes Brahms Drei Gesänge opus 42 Abendständchen tekst: Clemens von Brentano
lassen sich als goldne Himmelsfunken oft im Spiegel meiner Träume sehn.
Hör es klagt die Flöte wieder Und die kühlen Brunnen rauschen, Golden wehn die Töne nieder, Stille, stille, laß uns lauschen!
Und dann möcht ich tauchen in die Tiefen, mich versenken in den Wunderschein, und mir ist, als ob mich Engel riefen in die alte Wunderstadt herein.
Holdes Bitten, mild Verlangen, Wie es süß zum Herzen spricht! Durch die Nacht die mich umfangen, Blickt zu mir der Töne Licht.
Darthulas Grabesgesang
Vineta tekst: Wilhelm Müller Aus des Meeres tiefem, tiefem Grunde klingen Abendglocken, dumpf und matt. Uns zu geben wunderbare Kunde von der schönen, alten Wunderstadt. In der Fluten Schoß hinabgesunken, blieben unten ihre Trümmer stehn. Ihre Zinnen lassen goldne Funken widerscheinend auf dem Spiegel sehn. Und der Schiffer, der den Zauberschimmer einmal sah im hellen Abendrot, nach der selben Stelle schifft er immer, ob auch ringsumher die Klippe droht. Aus des Herzens tiefem, tiefem Grunde kling es mir wie Glocken, dumpf und matt. Ach, sie geben wunderbare Kunde von der Liebe, die geliebt es hat. Eine schöne Welt ist da versunken, ihre Trümmer blieben unten stehn,
tekst: Johann Gottfried Herder naar James Macpherson Mädchen von Kola, du schläfst! Um dich schweigen die blauen Ströme Selmas! Sie trauren um dich, den letzten Zweig von Thruthils Stamm! Wann erstehst du wieder in deiner Schöne? Schönste der Schönen in Erin! Du schläfst im Grabe langen Schlaf, dein Morgenrot ist ferne! Nimmer, o nimmer kommt dir die Sonne weckend an deine Ruhestätte: „Wach auf! Wach auf, Darthula! Frühling ist draußen! „Die Lüfte säuseln, Auf grünen Hügeln, holdseliges Mädchen, Weben die Blumen! Im Hain wallt sprießenden Laub!“ Auf immer, auf immer, so weiche denn, Sonne, Dem Mädchen von Kola, sie schläft! Nie ersteht sie wieder in ihrer Schöne! Nie siehst du sie lieblich wandeln mehr.
Gijs Leenaars groeide op in Nijmegen, waar hij naast zijn middelbare schoolopleiding piano studeerde. Hij behaalde een jaar na het afsluiten van het VWO de onderwijsakte B voor piano. Daarna ontving hij orkestdirectielessen van Joop van Zon, studeerde hij koordirectie bij Jos Vermunt en zang bij Paula de Wit. Gijs Leenaars is artistiek leider van Bachkoor Holland en Capella Frisiae en was assistent-dirigent bij de Radio Kamer Filharmonie en het Radio Filharmonisch Orkest. Hij is regelmatig te gast bij La Filarmonica di Torino in Italïe en repetitor bij Cappella Amsterdam en het Nederlands Kamerkoor. De afgelopen seizoenen dirigeerde hij concerten bij onder meer Cappella Amsterdam, het Residentie Orkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Radio Kamer Filharmonie. Gijs Leenaars werkt sinds het seizoen 2004-2005 geregeld samen met het Groot Omroepkoor, eerst als assistent-dirigent en daarna als gastdirigent. In het seizoen 2012-2013 volgde hij Celso Antunes op als chef-dirigent van het Groot Omroepkoor. Dit is zijn laatste optreden als chef-dirigent in De Vrijdag van
HANS VAN DER WOERD
Gijs Leenaars
Vredenburg want vanaf het komende seizoen is Gijs Leenaars chef-dirigent van het Rundfunkchor Berlin. Hij wordt opgevolgd door Klaas Stok.
Karel Deseure, dirigent
Karel Deseure (*1983) is assistent-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Nadat hij in 2008 aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen zijn Master diploma dwarsfluit behaalde met onderscheiding, studeerde hij orkestdirectie aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag bij Jac van Steen en Kenneth Montgomery. Hij nam deel aan masterclasses bij onder anderen Jorma Panula, Otto Tausk, Marc Albrecht en Arie van Beek. Karel Deseure werd gekozen als dirigent van de Ligeti-Academy van het ASKO/Schönberg Ensemble voor het seizoen 2011/12. Hij verleende zijn medewerking aan producties bij het Holland Festival, de Dutch National Opera Academy en het Codarts Symphony Orchestra. In 2012 won hij de 2de prijs en de publieksprijs op het Concours International de Direction d’Orchestre in Parijs en later dat jaar mocht hij ook de dirigentenprijs van Het Kersjesfonds in ontvangst nemen. Tijdens het Lucerne Festival in Zwitserland in 2014 werd hij na audities door Bernard Haitink gekozen om deel te nemen aan de dirigenten-masterclass. Ook werd hij geselecteerd door Peter Eötvös om in Karel Deseure het IRCAM in Parijs deel te
15
uitvoerenden
Gijs Leenaars, dirigent
16
nemen aan de masterclass met het Orchestre Philharmonique de Radio France. In augustus 2014 volgde hij aan een masterclass bij Neeme Järvi en Gennady Rozhdestvensky tijdens het Gstaad Festival in Zwitserland. Deseure was gastdirigent bij Symfonieorkest Vlaanderen, het Residentie Orkest en het Radio Filharmonisch Orkest. Karel Deseure is aangesteld aan het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen als dirigent van Ensemble XXI, dat zich concentreert op actuele muziek. Dit seizoen is hij te gast bij o.a. deFilharmonie in Antwerpen en Symfonieorkest Vlaanderen. In maart afgelopen jaar viel hij in De Vrijdag van Vredenburg in voor Thomas Zehetmair en leidde hij LUDWIG in een Beethoven-programma.
Groot Omroepkoor Met zestig vocalisten is het Groot Omroepkoor het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1945 brengt het koor een breed repertoire, waarbij de bezetting vanzelfsprekend afhankelijk is van de muziek en de visie van de dirigent. Het koor is nauw verbonden met de Nederlandse Publieke Omroep. Het merendeel van de concerten vindt plaats in de omroepseries NTR ZaterdagMatinee, De Vrijdag van Vredenburg en Het Zondagochtend Concert, dikwijls in samenwerking met het Radio Filharmonisch Orkest. Het repertoire in deze series strekt zich uit van klassiek tot hedendaags, met opdrachtwerken van Nederlandse componisten als Wagemans, Visman, Vleggaar en Diderik Wagenaar,
en premières van buitenlandse componisten onder wie MacMillan, Henze en Adams. Op het programma staan daarnaast inmiddels ‘klassieke’ twintigsteeeuwse werken, opera en het romantisch repertoire. Het Groot Omroepkoor wordt bovendien met enige regelmaat uitgenodigd door het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Op cd’s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire, met opnamen van onder meer Keuris, MacMillan, Mahler, Poulenc, Rossini en Wagner. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey en Celso Antunes chefdirigent van het koor. Sinds het seizoen 2012-2013 is Gijs Leenaars chef-dirigent. Michael Gläser is vaste gastdirigent sinds september 2010. Per 1 maart 2015 is Klaas Stok koorleider van het Groot Omroepkoor; Gijs Leenaars aanvaardde een functie als chef-dirigent van het Rundfunkchor Berlin met ingang van seizoen 2015-2016. Sinds augustus 2013 werken het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest samen met het team Levende Muziek van de omroepen in een nieuwe organisatie: de Stichting Omroep Muziek, gehuisvest in het Muziekcentrum van de Omroep aan de Heuvellaan in Hilversum. ➜ WWW.GROOTOMROEPKOOR.NL volg het GOK op twitter (@grootomroepkoor) en facebook
CHEF-DIRIGENT Gijs Leenaars VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser SOPRANEN Annelie Brinkhof Daphne Druijf Bauwien van de Meer Tanja Obalski Judith Petra Margo Post Maja Roodveldt Annette de Rozario Dorien Verheijden Esther de Vos
Jose Kamminga Els Liebregt Suzanne Meessen Marga Melerna Anjolet Rotteveel Lisinka de Vries Harda van Wageningen Pierrette de Zwaan
TENOREN Alan Belk Kevin Doss Peter-Paul Houtmortels Matevz Kajdiž Ioan Micu Albert van Ommen Uroš Petrac Benedict Quirke Matthew Smith Henk Vels
Groot Omroepkoor
17 BASSEN Gert-Jan Alders Erks Jan Dekker Joep van Geffen Daniël Hermán Mostert Itamar Lapid Hans Pootjes Ludovic Provost Mitchell Sandler Tiemo Wang Bastiaan Witsenburg
TROMPET Frank Braafhart
FLUIT Nola Exel
TROMBONE Jaume Gavilan Agullo
HOBO Aisling Casey KLARINET Arjan Woudenberg FAGOT Freek Sluijs
Groot Omroepkoor
HANS VAN DER WOERD
HOORN Lies Molenaar
Ensemble uit het
CONTRABAS Wilmar de Visser
Radio Filharmonisch Orkest bezetting
ALTEN Yvonne Benschop Nicoline Bovens
volgende concerten
18
vrijdag 3 april 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Philip Ruitenberg 19.30 uur SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN, TROS VOCAAL & HEMELSE MUZIEK
vrijdag 17 april 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Jan-Willem van Ree 19.30 uur
Elgar: The Kingdom
Sjostakovitsj’ eerste symfonie na Stalin
Radio Filharmonisch Orkest
Radio Filharmonisch Orkest
Groot Omroepkoor
Olari Elts dirigent
leden van het Vlaams Radio Koor
Kari Kriikku klarinet
Edward Gardner dirigent Edward Caswell koordirigent Edith Haller sopraan Elizabeth DeShong mezzosopraan John Daszak tenor Christopher Maltman bariton Elgar The Kingdom
SERIE HET IDEE
Tüür De profundis (opdrachtwerk De Vrijdag van Vredenburg - NEDERLANDSE PREMIÈRE) Saariaho D’om le vrai sens (NEDERLANDSE PREMIÈRE) Sjostakovitsj Tiende symfonie
19
SERIE AVRO KLASSIEK
vrijdag 15 mei 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Kees Wisse 19.30 uur SERIES MUZIKALE MEESTERWERKEN, TROS VOCAAL & POLITIEK & MUZIEK
Feestelijk voorjaar met Dances en Folk Songs
Sjostakovitsj’ Zesde symfonie
Ludwig
Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor
Cristina Zavalloni sopraan Remy van Kesteren harp Ravel Introduction et Allegro Debussy La plus que lente Berio Folk Songs L. Andriessen Dances (deel 1) Caplet Divertissement à la Française et à l’Espagnole De Falla El amor brujo (originele versie, 1915)
Robert Trevino dirigent Michael Gläser koordirigent Meredith Arwady mezzosopraan Brahms Altrapsodie Brahms Schicksalslied Brahms Nänie Sjostakovitsj Zesde symfonie
bezetting
vrijdag 24 april 2015, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Thea Derks 19.30 uur
20
zaterdag 28 maart 2015, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW.ZATERDAGMATINEE.NL
zaterdag 11 april 2015, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW.ZATERDAGMATINEE.NL
Homo Ludens
Jaap van Zweden & Matthias Goerne
Radio Filharmonisch Orkest Markus Stenz dirigent
Radio Filharmonisch Orkest
Doric String Quartet Haydn Symfonie nr. 22 ‘Der Philosoph’ Adams Absolute Jest (NEDERLANDSE PREMIÈRE) Stravinsky Petroesjka (volledige balletmuziek
colofon
Homo ludens: de spelende mens. In Absolute Jest rijgt de Amerikaanse componist John Adams tal van Beethovencitaten aaneen tot wat wel eens ’s werelds langste scherzo zou kunnen zijn. Tijdens dit concert beleeft het energetische, goedgeluimde werk voor strijkkwartet en orkest zijn Nederlandse première onder leiding van Markus Stenz, chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest.
PROGRAMMERING
Jaap van Zweden dirigent Matthias Goerne bariton Larcher Alle Tage, symfonie voor bariton en orkest (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee, Gewandhausorchester Leipzig en National Symphony Orchestra Washington - WERELDPREMIÈRE) Schubert Negende symfonie ‘Grote’ Jaap van Zweden dirigeert een nieuwe symfonie die de Oostenrijkse componist Thomas Larcher voor Matthias Goerne componeerde. Plus de grote Negende symfonie van Schubert.
PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4
PROGRAMMATOELICHTING
Astrid in ’t Veld PRODUCTIE
Maartje Stokkers
REDACTIE PROGRAMMABOEK
René Meulenberg en Manon Tuynman
EINDREDACTIE AVROTROS NPO RADIO 4
Clemens Romijn
PUBLICITEIT & PRODUCTIE JONG TALENT
Tim Moen
Onno Schoonderwoerd
Sabien Stols
Mauricio Fernández
ADMINISTRATIE & FINANCIËN
ARTISTIEK LEIDER
Anneke de Vries
Kees Vlaardingerbroek
CASTING DIRECTOR
Emanuel Overbeeke
EINDREDACTIE
