BRAUTIGAM SPEELT BRAHMS Woensdag 4 februari – zondag 8 februari
Antonello Manacorda dirigent Ronald Brautigam piano
Het Gelders Orkest
Boukje Raes 2de viool De ragfijne, impressionistische en transparante klanken behoren toe aan de 3 symfonische schetsen van Debussy. De instrumentatie is voor een groot symfonieorkest, maar dat hoor je aan de muziek niet. Het lijkt of een kamer orkest speelt.Pas in het laatste deel is er enig tumult: dialogue du vent et de la mer… dialoog tussen de wind en de zee… Debussy componeerde La Mer zonder de voldoende fantasie te hebben om een werk op
Als Limburgse lag het kiezen van een blaas
papier te zetten waarin we daadwerkelijk de
instrument dat paste in de plaatselijke fanfare
zee kunnen zien en horen.Dat betekent muziek
of harmonie meer voor de hand, maar de viool
ook voor mij; opgaan in een andere wereld,
klanken hadden mijn hart veroverd.
fantasie, vreugde, troost…
Om enigszins aan mijn wens tegemoet te
Ik kom niet uit een muzikaal nest. In de jeugd
komen, werd ik in eerste instantie verblijd met
van mijn ouders was er geen geld voor muziek
een gitaar. Dat was niet wat ik voor ogen had…
les. Ze hadden wel passie voor muziek en de
ik fabriceerde er zelf een stok bij, maar wat
kast stond vol met langspeelplaten. Op een
klinkend resultaat betreft was de teleurstelling
daarvan stond het Brahms vioolconcert, die
groot.
heb ik grijs gedraaid. Brahms oeuvre wordt
Op mijn 9e verjaardag schonk mijn opa mij een
gerekend tot de laatromantiek. Zijn viool
viool met bijbehorende lessen aan de muziek
concert is voor mij reden geweest viool te
school. Mijn viool en de muziek werden een van
willen gaan spelen.
de grote liefdes van mijn leven…
George Wiegel directeur Toen ik twee jaar geleden Brahms’ Pianoconcert nr. 2 met Ronald Brautigam met ons orkest hoorde, wist ik dat Pianoconcert nr. 1 er ook nog van moest komen. De samenwerking tussen chef-dirigent Antonello Manacorda en de pia nist is bijzonder intiem. Zij vinden elkaar in hun enorme passie voor muziek en hun streven naar de perfecte uitvoering. Maar daarnaast hebben zij een chemie die moeilijk te omschrijven is. U zult het vandaag live ervaren. Geniet ervan!
foto: Ans Dekkers
zee in zicht en toont daarmee aan kennelijk
PROGRAMMA Johannes Brahms (1833 – 1897) Concert voor piano en orkest nr. 1 in d opus 15 • Maestoso • Adagio • Rondo: Allegro non troppo
pauze
Claude Debussy (1862 – 1918) Prélude à l’après-midi d’un faune La Mer • De l’aube à midi sur la mer • Jeux des vagues • Dialogue du vent et de la mer
Jubileumboek Ter ere van het 125-jarig bestaan van Het Gelders Orkest schreef historica Emma Los het boek Geen leven zonder muziek. Dit jubileumboek is nu tijdelijk voor de actieprijs van € 15,– te verkrijgen bij onze stand of via www.hetgeldersorkest.nl
Antonello Manacorda
dirigent
Voor Antonello Manacorda begint alles bij de
In 1997 richtte Manacorda met Claudio Abbado
muziek. Zijn werk, maar ook zijn leven staat er
en enkele andere leden van het Gustav Mahler
bol van. Al vroeg bekwaamde hij zich op de viool
Jugend Orchester het Mahler Chamber Orchestra
en de piano. Totdat ruim tien jaar geleden het
op, waar hij als concertmeester optrad. In 2002
dirigeren op zijn pad kwam.
besloot Manacorda zich op het dirigeren toe te
Antonello Manacorda was in november 2009
leggen en volgde daartoe gedurende twee jaar
voor het eerst te gast bij Het Gelders Orkest.
lessen bij Jorma Panula.
Een ontmoeting die uitstekend aansloeg want
In 2006 volgde zijn eerste vaste verbintenis
Antonello Manacorda werd diverse malen
als chef-dirigent bij het ensemble I Pomeriggi
opnieuw door het orkest uitgenodigd. De
Musicali in Milaan. Hier oogstte hij veel lof
Italiaanse maestro is sinds 2011 chef-dirigent
voor zijn creatieve en intelligente program
van Het Gelders Orkest waar hij zijn passie voor
mering. Er volgden diverse uitnodigingen
muziek deelt met de musici en het publiek.
van orkesten als Orchestra della Svizzera
De selectiecommissie omschreef hem als volgt:
Italiana, het Scottisch Chamber Orchestra en
‘Een dirigent die niet alleen vakinhoudelijk
het Helsingborgs Symfoniorkester. In decem
sterk is, maar ook communicatief ingesteld en
ber 2007 stond hij voor het eerst voor het
charismatisch. Precies de eigenschappen die
orkest dat hij zelf had opgericht: het Mahler
nodig zijn om musici en publiek mee te nemen
Chamber Orchestra. In september 2010 werd
in nieuwe muzikale avonturen.’ Die kwaliteiten
Manacorda benoemd tot chef-dirigent van de
heeft hij de afgelopen jaren zeker waargemaakt.
Kammerakademie Potsdam.
Manacorda studeerde viool aan het conserva
Ook opera laat Antonello Manacorda niet onbe
torium in zijn geboorteplaats Turijn. Na de
roerd. In de afgelopen jaren leidde hij producties
opleiding met onderscheiding afgesloten te
in Florence, Milaan en Napels. In het voorjaar
hebben, vervolgde hij zijn studie bij onder
van 2010 maakte zijn interpretatie van Mozarts
anderen Herman Krebbers in Amsterdam.
Don Giovanni in het Teatro La Fenice in Venetië grote indruk.
Ronald Brautigam
piano
Ronald Brautigam (1954) studeerde bij Jan
van zijn tijd. Op die klank componeerde hij zijn
Wijn, John Bingham en Rudolf Serkin. In
muziek. Als je dat dan speelt op een dergelijk
1984 werd hem de Nederlandse Muziekprijs
instrument, dan klinkt het zo helder, fris en
toegekend. Sindsdien treedt hij op met alle
natuurlijk’. Inmiddels heeft Ronald Brautigam
grote orkesten en dirigenten waaronder
meer dan 40 cd’s gemaakt met onder andere
het London Philharmonic Orchestra, het
het complete oeuvre voor piano van Mozart,
Gewandhausorchester Leipzig en het Koninklijk
Haydn en Beethoven, opnames waarmee hij
Concertgebouworkest. Met dat laatste orkest
diverse hoge cd-onderscheidingen in de wacht
nam hij nog niet zo lang geleden de pianocon
heeft gesleept, waaronder twee Nederlandse
certen van Sjostakovitsj, Martin en Hindemith
Edisons, een Franse Diapason d’Or en een
op. Ook bij Het Gelders Orkest was Ronald
MIDEM Classical Award. Over zijn Beethoven-
Brautigam diverse malen te gast. Van onschat
registraties voorspelde de pers zelfs dat ze ‘tot
baar belang is het werk van Ronald Brautigam
een verandering van het stilistische inter
geweest voor de authentieke uitvoering van
pretatiemodel zouden kunnen leiden.’ Sinds
de pianomuziek op historische instrumenten:
september 2011 is Ronald Brautigam verbon
‘Toen Beethoven zijn sonates schreef, had hij
den als Professor aan de Musik-Hochschule van
de pianoklank voor ogen van de instrumenten
Bazel.
Zo maar op die beroemde Schumann afstap
aan de piano zat, leek het alsof hij wonderbaar
pen, dat was echt wat te veel gevraagd voor
lijke regionen voor ons ontsloot. We werden
de jonge componist uit Hamburg. Over wie we
meegezogen in een magische draaikolk. Daarbij
het hebben? Over Johannes Brahms die al lang
kwam zijn geniale pianospel, dat uit het klavier
rondliep met de idee om zich in Düsseldorf te
een orkest toverde van klagende en jubelende
presenteren bij Robert en zijn vrouw Clara, de
stemmen. Het waren sonates die op gesluierde
roemruchte concertpianiste. Maar toen het plan
symfonieën leken.’ Clara deelde zijn enthousi
concreet werd, zonk het hart hem in de schoe
asme; hun innige vriendschap zou levenslang
nen. Uiteindelijk was het de grote violist Joseph
duren. En Brahms werd haar grote steun en
Joachim die de jongeman ertoe aanzette om bij
toeverlaat toen Robert met een ernstige zenu
Schumann langs te gaan. Brahms had Joachim
winzinking in een inrichting belandde. Want
kort tevoren leren kennen, was bevriend met
na een sprong in de Rijn, in februari 1854, werd
hem geraakt en zou later zijn Vioolconcert
Schumann in Endenich opgenomen, waar hij
voor hem schrijven. De kennismaking met de
zijn laatste twee levensjaren zou doorbren
Schumannen werd een groot succes. De drie
gen. Het was Brahms die hem daar regelmatig
lagen elkaar, en Robert was onder de indruk van
bezocht en Clara verslag deed: het werd beter
de twintiger. Hij nam voor het eerst in lange tijd
geacht als zij haar man daar niet zou zien.
zijn schrijverspen weer op om verslag te doen in het Neue Zeitschrift für Musik. Onder de kop
‘Een zacht portret van jou’
‘Neue Bahnen’ jubelde Schumann: ‘Terwijl hij
Evenals Schumann zat Brahms lang aan te
hikken tegen de schaduw van Beethoven. Het
route van sonate via symfonie tot driedelig
duurde dan ook jaren voordat hij zich waagde
concert – met als zijstapje een requiem. En
aan symfonieën. Het Eerste pianoconcert
werd het, met vallen en opstaan, het eerste
getuigt daarvan met zijn langdurige voorge
grote orkestwerk van Brahms: na twee als
schiedenis. Aanvankelijk begon de componist
studies bedoelde orkestrale serenades zou de
een Sonate voor twee piano’s. Dat was in
componist tussen 1862 en 1876 aan zijn Eerste
het voorjaar van 1854 – een half jaar na zijn
symfonie werken. (Hoewel de eerste ideeën
kennismaking met Robert en Clara, en kort na
daarvoor misschien al kort na zijn pianoconcert
Schumanns zelfmoordpoging. Brahms speelde
ontstonden.) Uiteindelijk beleefde het Eerste
de Sonate met Clara door, maar voelde zich
pianoconcert zijn première op 22 januari 1859
niet gelukkig met twee piano’s als medium.
onder leiding van Joseph Joachim, met Brahms
Hij besloot haar dus ‘liever opzij te leggen voor
zelf aan de piano. Het publiek in Hannover
langere tijd’. Wist klaarblijkelijk niet goed wat
toonde zich gereserveerd. Wat week het af van
hij met de muziek aan moest: deelde Joachim
ieders verwachtingen bij een soloconcert: een
mee dat hij de controle erover kwijt was. En
virtuoze piano met halsbrekende cadensen,
méér nodig had dan twee piano’s om zijn
tegen een orkest dat bescheiden de solist alle
ideeën bevredigend uit te werken. Brahms
mogelijkheden gaf om te epateren. Dan hield
overwoog vervolgens er een symfonie van te
dit werk meer het midden tussen een symfonie
maken, legde dat idee weer terzijde. En kreeg
en een concert. Bij een tweede uitvoering vijf
toen een ingeving: ‘Stel je voor wat ik vannacht
dagen later in Leipzig sloeg de reserve om in
droomde. Ik had mijn verongelukte symfonie
regelrechte vijandschap. Brahms noteerde: ‘Aan
omgevormd tot een pianoconcert en speelde
het eind probeerden drie toehoorders te ap
het.’ Het scherzo dat later in het Deutsches
plaudisseren, maar een duidelijk gesis van alle
Requiem zou belanden, verving Brahms met
kanten verhinderde zulke demonstraties’. Het
een nieuw Adagio. Aan Clara schreef hij in 1856
zou dan ook lang duren voordat Brahms zich
dat dit ‘ein sanftes Porträt von Dir’ was, en onder
aan een tweede pianoconcert waagde, maar
het eerste thema noteerde hij ‘Benedictus qui
strijdvaardig noteerde hij: ‘Ik denk dat het het
venit in nomine Domini’. Je kunt het nauwelijks
beste is wat me kon overkomen – het dwingt je
anders lezen dan een verwijzing naar Robert die
je gedachten te ordenen en maakt moediger.’ En
medio 1854 overleden was en die Brahms vaker
misschien had hij wel gelijk, want inmiddels is
schertsend ‘Meinherr Domine’ noemde. Nadat
Brahms’ Eerste pianoconcert niet meer weg te
het Rondo in april van het jaar erop was vol
denken van het concertpodium.
tooid, lijkt het openingsdeel de grootste moeite te hebben gekost, hoewel Brahms daarin me
Cherchez la femme
rendeels kon teruggrijpen op het openingsdeel
Debussy was in gelijke mate geïnteresseerd in
van zijn ‘verongelukte’ symfonie.
de toenmalige schilderkunst als in de literatuur uit zijn tijd. Daarin domineerde het symbo
‘Drie applaudisserende toeschouwers’
lisme. Vaag, associatief, mysterieus. Zich graag
Zo doorliep het materiaal de wonderbaarlijke
bedienend van witte plekken, eerder dan al
te expliciete beelden. En daarbij – we zitten
Mallarmé. De titel geeft al aan dat we ons in
in de tijd van Freud! – het onderbewuste ook
een sprookjesachtige setting bevinden – de
duidelijk aansprekend. Alles om de fantasie
dagdromen van een faun, daarmee sta je
van de lezer te mobiliseren. Debussy’s opera
niet met twee benen op de grond. Het my
Pelléas et Mélisande maakt gretig gebruik van
thologische wezen zelf al tweeslachtig, met
deze ideeënwereld. De Prélude à l’après-
zijn hoorns, bokkenpoten en zijn menselijke
midi d’un faune eveneens, het orkestwerk dat
bovenlijf. Maar dan het gedicht nog eens… Een
Debussy baseerde op een gedicht van Stéphane
dier?, mens?, op een lome zomernamiddag mijmerend over nimfen – hij kust ze, streelt ze maar ze blijven ongrijpbaar, en dit alles in een zwoele atmosfeer. Muzikaal was het gegeven al interessant omdat de faun fluit speelt. Debussy laat die meteen in het begin de toon zetten, met een motief dat op zichzelf al ambigu is: het verraadt geen grondtoon, en ook daarna lijken de akkoorden niet op te lossen – waar zijn we in ’s hemelsnaam? En het is om die reden dat dit werk wel gezien wordt als start van de twin tigste-eeuwse muziekgeschiedenis. De Faun ging eind 1894 in première en, hoewel de critici wisselend reageerden, was het publiek meteen verkocht: het stuk moest gebisseerd worden. Zo werd het de eerste grote triomf van Debussy. Aanvankelijk schijnt hij van plan te zijn geweest om toneelmuziek te schrijven bij Mallarmés tekst, gedramatiseerd uitgevoerd, of misschien
voor een declamatie. Want het werd aangekon
onderwerp. Debussy schaafde en schaafde, vaak
digd als Prélude, Interludes et Paraphrase finale
niet tevreden over de mate waarin hij de zee
pour l’Après-midi d’un faune. Er is echter geen
hoorbaar maakte. Al eerder had hij pogingen
enkel bewijs dat Debussy ooit andere muziek
gewaagd maar die terzijde gelegd, want, zei
voor dit thema schreef. Toen het stuk op de
hij: ‘Ze klonken nooit nat genoeg’. In 1905 vol
planken kwam, was dat in dansvorm. De Ballets
tooide hij uiteindelijk zijn schetsen– inderdaad
Russes van Serge Diaghilev brachten in 1912
schetsen, om duidelijk te maken dat het geen
een choreografie, met sterdanser Vaslav Nijinski
verkapte symfonie was. Het werk beleefde zijn
als een masturberende faun – wat natuurlijk
première in Parijs, op 15 oktober, bij een ten
een enorm schandaal veroorzaakte…
toonstelling van Les Fauves, een groep schilders die choqueerden door hun onstuimige gebruik
‘Niet nat genoeg’
van kleuren. Zowel publiek als critici waren
‘Ik werk nu aan drie symfonische schetsen met
onthutst door Debussy’s muziek. Om nog maar
als titel La Mer. Misschien weet je niet dat ik
te zwijgen van de musici: Debussy vertelde
een zeeman had moeten worden en dat ik enkel
Stravinsky later dat de violisten uit protest zak
door het lot in een andere richting werd geleid.
doeken aan hun strijkstokken hadden bevestigd.
Maar die passie voor de zee heb ik altijd gehou
Criticus Pierre Lalo vertolkte in Le Temps de
den.’ Aldus Claude Debussy aan een vriend in
gevoelens: ‘Ik hoorde, noch zag, noch voelde de
september 1903. Inderdaad: het was Debussy’s
zee’. Debussy reageerde als volgt: ‘U zegt dat je
vader die al een carrière voor zijn zoon had
de zee niet ziet noch voelt in deze drie schetsen.
uitgezet bij de marine, maar het liep dus anders.
Daarmee zegt u nogal wat. Ik houd van de zee
De jeugdherinneringen aan vakanties in Cannes
en heb er hartstochtelijk naar geluisterd. U zult
bleven echter levend, en zo kon Debussy La
moeten toegeven dat niet alle oren op dezelfde
mer schrijven in de bergen, ver van de zee.
manier kunnen waarnemen.’
Zoals de naam al suggereert, hebben de drie stukken verschillende aspecten van de zee tot
Frits de Haen © 2014
En beleef nog meer! Het Gelders Orkest heeft een prachtig programma voor seizoen 2014 – 2015 voor u samengesteld. De komende tijd valt er nog veel meer moois te beleven. Benieuwd? Neem een kijkje op www.hetgeldersorkest.nl en laat u verleiden. We hopen u snel weer te mogen begroeten bij één van onze concerten!
Beethoven College, meer over het meesterwerk Jules van Hessen dirigent
Waarom was Ludwig van Beethoven dé componist van de negentiende eeuw? Grootheden als Mendelssohn, Berlioz, Schumann, Wagner en Brahms waren toch ook geen kleine jongens? Wie beïnvloedde(n) hem? Wie inspireerde, en wie intimideerde hijzelf? Wat was de invloed van zijn toenemende doofheid? Welke vernieuwing bracht hij? Wat horen we in zijn Symfonie nr. 7 die voor het eerst werd uitgevoerd in Wenen op 8 december 1813? Dirigent Jules van Hessen legt het u haarfijn uit en neemt u samen met Het Gelders Orkest mee in de wereld van, en achter dit meesterwerk. Voor iedereen die graag meer weet! U vergroot vóór de pauze spelenderwijs uw kennis, en geeft u daarna over aan een intense luisterervaring waarin u het complete werk hoort… zoals u het nog nooit heeft gehoord.
Arnhem di. 10 februari Utrecht do. 12 februari Nijmegen zo 15 februari
Mozart Piano Quartet kamermuziek
Russische sferen i.s.m. HET Symfonieorkest
Mozart Piano Quartet
Nikolai Alexeev dirigent
Aristoteles Potamianos Contrabas
Eldar Nebolsin piano
Het in 2000 opgerichte Mozart Pianokwartet liet al eerder harten op hol slaan toen zij optraden in de internationale serie van de Arnhemse Vereniging voor Kamermuziek in Musis Sacrum. Het toonaangevende pianokwartet bestaat uit internationaal bekende solisten en beoefenaars van kamermuziek, die ieder ook hoogleraar zijn aan vermaarde universiteiten zoals de Universität der Künste in Berlijn en de Royal Academy of Music in Londen. Kwaliteit van de bovenste plank dus! Het kwartet speelt Gade’s Scherzo für Klavierquartett, Schumanns Pianokwartet en Schuberts Forellenkwintet. In dit laatste stuk speelt aanvoerder contrabassen Aristoteles Potamianos van Het Gelders Orkest de prominente en tegelijkertijd bescheiden baspartij. Let op: Schumann-liefhebbers bladeren meteen nog even door… op 13 april en op 18 mei staan er opnieuw werken van de grote romantische Duitse componist op het programma!
Dmitri Sjostakovitsj en Nikolai Alexeev delen meer dan alleen hun geboorteplaats Sint-Petersburg, oftewel Leningrad, zoals de stad van 1924 tot 1991 heette. Alexeev voelt zich als een vis in de Finse golf bij de muziek van zijn landgenoot, vol dubbele bodems, sarcasme, contrasten én meesterlijk georkestreerd. Al sinds 2002 is Nikolai Alexeev vaste gastdirigent bij Het Gelders Orkest. Een langdurige verbintenis die zijn vruchten afgeworpen heeft. Naast de talloze concer ten hebben orkest en dirigent een aantal door pers en publiek hooggewaardeerde cd-opnames met symfo nieën van Sjostakovitsj gemaakt. Het Gelders Orkest en HET Symfonieorkest bundelen hun krachten tijdens dit concert voor een grootse uitvoering van Sjostakovitsj’ Vierde Symfonie. Er staan tijdens deze bijzondere samenwerking maar liefst meer dan honderd musici op het podium! Eveneens geniet u in dit programma van Rachmaninovs Paganini-rapsodie met de pianist…
Arnhem ma. 9 maart
Nijmegen vr. 13 maart Arnhem zo. 15 maart Zwolle do. 19 maart Enschede vr. 20 maart Apeldoorn za. 21 maart
Vriend worden? Het Gelders Orkest kan niet zonder haar vrienden. De Vereniging Vrienden van Het Gelders Orkest steunt het orkest in brede zin. Financieel, moreel en structureel. Dankzij deze support is een aantal speciale projecten wel mogelijk, zoals bijzonder kostbare concerten en cd-opnames. Per jaar is de bijdrage € 35,- en vrienden krijgen daar natuurlijk ook nog iets voor terug!
Steun Het Gelders Orkest en word vriend! Voor slechts € 35,- een jaar lang vriendschap,
Aanmelden kan op drie manieren:
en profiteer van:
•
•
Gratis vrienden CD
•
Algemene ledenvergadering mét
concertzaal afgeven. •
exclusief concert (toegang gratis) •
Bijwonen van de orkestrepetities
•
Vriendentafels
•
Opera-excursie
•
Vriendenbrief
•
Voorrang bij abonnementen
De antwoordkaart bij de stand bij de De antwoordkaart opsturen. Frankering is niet nodig.
•
Via de website vrienden.hetgeldersorkest.nl/word-vriend
Ja, ik wil graag vriend worden Voorletters
Dhr. | Mevr.
Naam Adres Postcode Plaats Telefoon E-mail
Het Gelders Orkest Antwoordnummer 1218 6800 VB Arnhem
Kaarten bestelt u via www.hetgeldersorkest.nl Telefoon 026 - 789 01 30 |
[email protected] |
HetGeldersOrkest |
@GeldersOrkest
Heeft u ook genoten van het concert? Word dan Vriend van Het Gelders Orkest en blijf op de hoogte van nieuws en activiteiten van het orkest en de Vereniging. Kijkt u voor meer informatie op vrienden.hetgeldersorkest.nl of vraag de folder bij de stand. Tot Vriend!
Ik wil graag vriend worden
