Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen
Luisteren, leren en verbinden:
Een aanpak om te komen tot een welzijnsaanbod door en voor ouderen met verschillende culturele achtergronden.
Een uniek gezelschap
2
“Heel goed dat wij door dit project met elkaar iets voor andere mensen kunnen betekenen.”
In een sfeervolle ruimte van woonzorgcentrum De Schans zit een groep mensen, vooral 55- plussers. De groep bestaat uit Turken, Marokkanen, Javanen, Hindoestanen en Nederlanders, van elke cultuur één of twee mensen. Dit unieke gezelschap is druk bezig met de voorbereidingen van een groots, multicultureel festijn voor ouderen. Een festijn voor maar liefst 300 mensen, waarbij alle aanwezige culturen iets speciaals uit hun eigen cultuur gaan presenteren. Maar ook een gelegenheid waarbij deze mensen aan elkaar én aan alle genodigden willen laten zien wat ze in het afgelopen jaar voor elkaar hebben gekregen. Werk aan de winkel dus, want er is veel te vertellen en veel te doen…. Dit unieke gezelschap heet in de wandelgangen Werkgroep Slotfestijn. Deze mensen zijn natuurlijk niet zomaar bij elkaar gekomen, hier is een heel proces aan vooraf gegaan. Dat proces bestaat uit een innovatieve aanpak, ontwikkeld en uitgevoerd door een samenwerkingsverband tussen de Rotterdamse zorginstelling Laurens, Delphi Opbouwwerk en Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam (SOR). Onder de naam Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen is, na het houden van een activerend onderzoek onder ouderen, gewerkt aan een passend activiteitenaanbod voor en door ouderen met verschillende culturele achtergronden. Het project is gestart in 2009 en wordt in mei 2011 afgerond met het slotfestijn. De gemeente en de deelgemeente geven vorm aan de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen is een project in het kader van het WMO innovatiefonds. In de WMO wordt gestreefd naar het versterken van de eigen kracht van ouderen door hen aan te spreken en hen te ondersteunen in hun zelfredzaamheid. Ook de inzet van het eigen netwerk (familie/vrienden) en vrijwilligers vormt de basis voor de WMO en ook van dit project. De resultaten zullen gebruikt worden om in andere deelgemeenten en mogelijk ook elders in Nederland met dezelfde methodiek ouderen en wijkbewoners te motiveren bij te dragen aan een goed aanbod van activiteiten en ondersteuning aan alle ouderen. De gebruikte methodiek en de ervaringen die tijdens het project zijn opgedaan, worden in dit boekje beschreven. Hiermee willen wij onze ervaringen met u delen. In het eerste deel wordt omschreven wat de uitgangspunten zijn en op welke wijze het project is opgebouwd. In het tweede deel wordt samen met de betrokkenen stilgestaan bij de praktijk.
3
Inhoudsopgave
4
Participatie is hét sleutelwoord om te komen tot een aanbod waarbij mensen zich betrokken voelen.
Deel 1: Het project
pagina
pagina pagina pagina pagina
1. Andere culturen, andere behoeften 2. Samenwerking zorg en welzijn 3. Organisatie van de uitvoering 4. Van activerend onderzoek tot veelzijdig activiteitenprogramma
7 7 7 9 11
Deel 2: In de praktijk
pagina 15
pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina
1. Een spannend proces 2. De Turkse en Marokkaanse ouderen: van eigen ruimte naar samen delen 3. Hindoestaanse ouderen hebben veel behoefte aan ontmoeting 4. Javaanse ouderen en de bingo 5. Nieuw leven in de brouwerij voor de Nederlanders 6. Op naar het slotfestijn 7. Geld, ruimte en menskracht 8. En nu verder
15 16 20 22 24 26 28 30
5
Deel 1: Het project 1. Andere culturen, andere behoeften
6
“Wat dit jaar is gebeurd had al veel eerder moeten gebeuren. Mensen weten vaak niet op welke deuren ze moeten kloppen en via dit project hebben we veel mensen kunnen helpen.”
Woonzorgcentrum De Schans is één van de woonzorgcentra van SOR en Laurens. Het complex is pas helemaal vernieuwd en ligt in hart van de deelgemeente Delfshaven. De Schans kent een ruim zorg- en dienstenaanbod. Activiteiten rondom ontmoeting, recreatie en ontspanning maken hiervan een essentieel onderdeel uit. Het complete aanbod is bedoeld voor zowel de bewoners van het zorgcomplex als voor de ouderen uit de buurt. De deelgemeente Delfshaven telt 70.000 bewoners waarvan 12.000 ouder dan 55 jaar. Het is ook een multiculturele deelgemeente. Op dit moment wonen er nog vrij veel autochtone ouderen in De Schans maar dat verandert snel: het aantal allochtone ouderen in de wijken van Delfshaven neemt gestaag toe. Dat heeft gevolgen voor het aanbod. Want mensen met een andere culturele achtergrond hebben vaak iets anders nodig voor hun welzijn dan de activiteiten of voorzieningen die van oudsher voor ouderen georganiseerd worden. Om te komen tot diversiteit in het aanbod is een specifieke aanpak ontwikkeld. Luisteren, leren en verbinden staan hierbij centraal. Luisteren naar de wensen en behoeften van de ouderen door er gericht naar te vragen. Leren van de specifieke wensen en verwachtingen van de verschillende culturen. Verbinden door ouderen actief te betrekken bij het ontwikkelen van activiteiten en voorzieningen waarin ze elkaar kunnen vinden. 7
De aanpak is er aan de ene kant op gericht om oudere wijkbewoners van verschillende culturen naar De Schans toe te leiden en om hen te activeren om gebruik te maken van het aanbod en hier mede vorm aan te geven. Een beweging van buiten naar binnen. Aan de andere kant is het aanbod ook bestemd voor de bewoners van De Schans. Zij worden uitgenodigd om mee te doen aan de activiteiten en om andere ouderen uit de wijk te ontmoeten. Daarnaast worden zij gestimuleerd om naar buiten te gaan en mee te doen aan activiteiten die in de wijk plaatsvinden. Een beweging van binnen naar buiten. Beide bewegingen hebben geleid tot de naam van het project: Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen.
2. Samenwerking zorg en welzijn Het ontwikkelen van een divers welzijnsaanbod dat aansluit bij de behoeften van verschillende culturen, vraagt om verschillende expertises. Medewerkers van Laurens hebben veel ervaring in het werken met ouderen op locatie en in het organiseren en begeleiden van activiteiten voor de bewoners. Ook het begeleiden van vrijwilligers die ingezet worden om alles goed te laten verlopen, is voor hen een vanzelfsprekende taak. Voor het bereiken van de oudere allochtone wijkbewoners en het ontwikkelen van een activiteitenaanbod waarbij de ouderen zélf betrokken zijn, is een andere expertise nodig. Hiervoor is Laurens terecht gekomen bij Delphi Opbouwwerk. Deze organisatie is ervaren in het werken met methodieken om bewoners meer invloed te geven op
hun eigen woon- en leefomgeving. Participatie is hierbij hét sleutelwoord. Om te komen tot voorzieningen en activiteiten die aansluiten bij ouderen van verschillende culturen, dient dit aanbod vanuit deze culturen zelf georganiseerd te worden. Door te beginnen met het vragen naar de wensen en behoeften van de deze ouderen en vervolgens de ouderen zélf te laten meewerken aan het realiseren van de activiteiten. Als de ouderen participeren in het hele traject van vraag- en aanbodontwikkeling tot en met de uitvoering, zal dit er toe leiden dat velen het aanbod weten te vinden. Een derde samenwerkingspartner die betrokken is bij het project is SOR (Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam). SOR is eigenaar van De Schans en huisvest veel ouderen in de wijken. Via SOR kunnen veel ouderen bereikt worden. Andersom heeft SOR, als een goede huisbaas, belang bij het welzijn van haar bewoners. Naast de partners die participeren in het project wordt ook samengewerkt met stedelijke of lokale zorg- en welzijnsorganisaties om het activiteitenaanbod in te vullen .
8
Een bijzondere aanpak vraagt om verschillende expertises.
3. Organisatie van de uitvoering Om ouderen met verschillende culturele achtergronden te laten participeren in de ontwikkeling van het activiteitenaanbod en om hun zelfredzaamheid te vergroten, is een gestructureerde aanpak nodig. De uitvoering wordt georganiseerd vanuit verschillende groepen met ieder hun eigen verantwoordelijkheid. De stuurgroep De stuurgroep bestaat uit medewerkers vanuit het management van Laurens, Delphi Opbouwwerk en SOR. De taak van de stuurgroep is het zorgen voor de randvoorwaarden voor de uitvoering en het aan- of bijsturen van het proces waar nodig. In de aanloop naar het project heeft de stuurgroep de doelgroepen bepaald. De diversiteit in de deelgemeente Delfshaven is zo groot, dat het spreken over ‘de allochtone ouderen’ weinig zinvol is. Om doelgericht aan de slag te kunnen gaan, is het van belang onderscheid te maken tussen de verschillende groepen. Op basis van de samenstelling van de bezoekers van de dagverzorging en de ontmoetingsruimten in De Schans én op basis van de bewonerssamenstelling van De Schans en de buurten daar om heen, zijn vijf doelgroepen onderscheiden: • Turkse ouderen • Marokkaanse ouderen • Javaanse ouderen • Hindoestaanse ouderen • Nederlandse ouderen De projectgroep De projectgroep bestaat uit opbouwwerkers van Delphi Opbouwwerk en een projectleider, vrijwilligerscoördinator en welzijnscoach van Laurens. De opbouwwerkers zijn verantwoordelijk voor het onderzoek en voor het ontwikkelen van
9
een passend aanbod in samenspraak met de ouderen. De medewerkers van Laurens zijn verantwoordelijk voor de begeleiding van de activiteiten en voor de praktische organisatie, zoals het regelen van ruimtes en het zorgen voor de faciliteiten. De werkgroepen De werkgroepen bestaan uit actieve ouderen van de verschillende doelgroepen die willen meedenken over de invulling van het activiteitenprogramma en meehelpen met de uitvoering ervan. Elke groepje bestaat uit drie tot vijf ouderen. De bijeenkomsten van de werkgroepen worden georganiseerd, voorbereid en voorgezeten door de opbouwwerkers. De medewerkers van Laurens zijn aanwezig om zaken die besproken worden uit te zetten binnen De Schans en om de werkgroepen te begeleiden bij de uitvoering van de plannen.
4. Van activerend onderzoek tot veelzijdig activiteitenprogramma Het uitvoeringstraject is onder te verdelen in verschillende fases: Verzamelen van gegevens Als voorbereiding is in kaart gebracht wat er aan concrete voorzieningen voor ouderen beschikbaar is. Om hier zicht op te krijgen zijn de grote deelgemeentelijke en stedelijk organisaties geïnterviewd en is hun aanbod geïnventariseerd. Daarnaast is onderzoek gedaan naar het aanbod dat vanuit verschillende culturele zelforganisaties beschikbaar is.
10
Vragen naar de leefwijze, de gewoontes en de wensen en behoeften van ouderen.
Netwerkgroep Gedurende het project is de relatie met de bestaande netwerkgroep versterkt. Hierin zijn de volgende organisaties vertegenwoordigd: • Thuiszorg Rotterdam (transculturele familiezorg) • Disck SC&W • Ouderenwerk van de SMDD (Stichting Maatschappelijke Dienstverlening Delfshaven) • VIB (Vrouwen in beweging Delfshaven) in samenwerking met Sport en Recreatie • De Vraagwijzer • Delphi Opbouwwerk De netwerkgroep komt eens per kwartaal bijeen om het aanbod af te stemmen op de wensen en behoeften van de verschillende culturele doelgroepen. Van dit netwerk wordt gebruik gemaakt om de activiteitenprogramma’s van de werkgroepen te organiseren én om het vaste programma binnen De Schans te ontwikkelen en vorm te geven. Contactlegging en interviews Er zijn contacten gelegd met ouderen uit de verschillende doelgroepen door ze op te zoeken op ‘vindplaatsen’ zoals dagverzorgingsruimtes en ontmoetingsruimtes van 55+-complexen, buurthuizen of zelforganisaties. Met de aldus ‘gevonden’ ouderen zijn gesprekken gevoerd en interviews afgenomen. Een essentieel onderdeel van de gesprekken zijn de vragen naar de leefwijze, de gewoontes en de wensen en behoeften van de ouderen.
11
12
Nieuw is dat ouderen via activerend onderzoek zélf aangeven waar ze behoefte aan hebben en meedenken over activiteiten die hierbij passen.
Verwerking en analyse Het onderzoek heeft informatie opgeleverd over de leefomstandigheden en specifieke problemen van de doelgroepen. Daarnaast zijn hun wensen en behoeften in kaart gebracht. Binnen de projectgroep is er gekeken of er onder de geïnterviewden sleutelfiguren waren die een rol wilden spelen binnen de werkgroepen. Daar was voldoende animo voor en samen met deze ouderen is een eerste aanzet gegeven tot het vertalen van de verkregen informatie in een concreet activiteitenaanbod. Ontwikkeling van een activiteitenprogramma Elke groepje is aan de slag gegaan met het ontwikkelen van een activiteitenprogramma. Het streven is om per werkgroep drie grote thema-activiteiten te organiseren die aansluiten bij de wensen van de doelgroep. Daarnaast wordt met de ouderen besproken hoe hun wensen een plek kunnen krijgen in De Schans, in het nabijgelegen woonzorgcentrum Delfshaven of op een andere plek in de wijk. Dit alles met gebruikmaking van de expertise van de netwerkgroep. Bij de inhoudelijke ontwikkeling van het programma worden de ouderen begeleid door het opbouwwerk. Uitvoering van de activiteiten De werkgroepjes bestaan uit ouderen die tijdens het onderzoek hebben aangegeven wel actief te willen worden. Daarom kan een beroep gedaan worden op zelfwerkzaamheid en spelen de ouderen zelf een essentiële rol bij de uitvoering van het activiteitenprogramma. Zij stellen de uitnodigingen op, vertalen deze zo nodig en zorgen ervoor dat deze verspreid wordt. Daarnaast maken zij zelf een begroting en zorgen voor de praktische organisatie van het programma binnen de beschikbare ruimtes. Waar nodig worden zij geholpen door de opbouwwerker van Delphi of de medewerkers van Laurens. Elke activiteit wordt samen met de werkgroep geëvalueerd om knelpunten te verbeteren of op te lossen.
13
Deel 2: In de praktijk
14
Nieuw is het geven van voorlichting in eigen taal in combinatie met ontspanning en amusement.
1. Een spannend proces Het project Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen kenmerkt zich door verschillende nieuwe elementen. Nieuw is dat ouderen via activerend onderzoek zélf aangeven waar ze behoefte aan hebben en meedenken over activiteiten die hierbij passen. Nieuw is de intensieve samenwerking hierbij tussen Delphi Opbouwwerk en Laurens. Nieuw is ook het organiseren van activiteiten door de ouderen zelf, met alles wat daarbij komt kijken. En nieuw is het geven van voorlichting in de eigen taal in combinatie met ontspanning en amusement. Omdat ouderen in het onderzoek zélf hebben aangegeven dat zij daar behoefte aan hebben. Zij willen wel informatie over ouder worden en gezondheid, maar velen beheersen het Nederlands niet voldoende. Er is dan ook gewerkt met een voorlichter in eigen taal of een tolk. De mensen willen naast voorlichting ook ontspanning. Daarom worden alle informatiebijeenkomsten gecombineerd met eten, ontmoeting en muziek. En dat blijkt aan te slaan: het bereik per bijeenkomst is over het algemeen groot. Al met al is de uitvoering van dit project een spannend proces geweest. De spelers in het veld zijn Gonnie Hoebergen, Azmi Latif en Nicolet Valstar (stagiair) van Delphi Opbouwwerk en Lucia van Toor en Kitty Spoel van Laurens. In de volgende hoofdstukken vertellen zij wat er bij de verschillende doelgroepen gedurende het project is gebeurd. Daarna wordt nader stilgestaan bij de opbrengsten én de knelpunten tegen het licht van geld, ruimte en menskracht.
15
2. De Turkse en Marokkaanse ouderen: van eigen ruimte naar samen delen Onderzoek en onderzoeksresultaten Een groep Turkse en Marokkaanse ouderen beschikte, ruim voordat dit project van start ging, over een eigen ontmoetingsruimte: Mekan. Door het verdwijnen van subsidies moesten zij deze ruimte opgeven. Zij kregen in de toen nog in aanbouw zijnde Schans een ruimte aangeboden waarin zij hun activiteiten deels voort konden zetten. Om de overgang naar die nieuwe ruimte te begeleiden heeft het opbouwwerk toen al een onderzoek gedaan naar de wensen en behoeften van deze groep. De resultaten van dat onderzoek zijn meegenomen in Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen. In totaal zijn er 11 actieve vrijwilligers en 50 bezoekers van Mekan geïnterviewd. Uit het onderzoek zijn als belangrijkste wensen en behoeften naar voren gekomen: ontmoeting, voorlichting over gezondheid en voeding, taalles, beweging, koken/kookles, en haken, breien en naaien. Daarnaast willen de mensen graag praten over hun godsdienstbeleving. Verder willen ze het eigen spreekuur behouden.
16
Vanuit de actieve vrijwilligers van Mekan hebben vier Turkse en vier Marokkaanse ouderen plaats genomen in de twee werkgroepen. Daar is een heel proces aan vooraf gegaan. In Mekan waren de leden van deze werkgroepjes al actief, maar daar mochten de Marokkaanse vrouwen niet bij de mannen aan tafel zitten. De vergaderingen vonden plaats in gescheiden ruimtes. Door de tussendeur steeds een beetje verder open te zetten raakten de mensen er langzaam aan gewend dat het ook samen kon. Na de verhuizing naar De Schans was het geen probleem meer om in één ruimte te vergaderen. Voor het organiseren van een deel van de activiteiten zijn de Turkse en de Marokkaanse werkgroep samen opgetrokken. Voor de andere activiteiten zijn ze hun eigen weg gegaan. Activiteitenprogramma Gezamenlijk suikerfeest: een doorbraak! De Turkse en de Marokkaanse ouderen hebben als eerste activiteit tot twee keer toe samen het suikerfeest georganiseerd: in september 2009 en september 2010. Dat was eerder nog nooit gelukt. De eerste keer was kort na de verhuizing en iedereen moest nog wennen aan de nieuwe situatie. Toch bleek uit de opkomst dat iedereen er zin in had: ongeveer 75 vrouwen en 40 mannen deden mee. Ook het tweede suikerfeest was een groot succes. Er waren duidelijk stappen gezet in de samenwerking tussen beide groepen. Tien Turkse en Marokkaanse vrijwilligers waren actief bij de voorbereiding en uitvoering. Het feest werd georganiseerd in verschillende ruimtes van De Schans: de rode en groene zaal voor de vrouwen en het restaurant voor de mannen. Het was druk, rommelig en zeer gezellig. Bij de 75 vrouwen was het weer dringen voor een plaatsje. Bij de mannen was het wat rustiger, maar ook daar zaten zo’n 45 Turkse en Marokkaanse mannen bij elkaar. Voldoende eten en muziek maakten het feest compleet. Voorlichting en muziek voor de Turkse ouderen Als tweede activiteit hebben de Turkse ouderen een informatiebijeenkomst georganiseerd: Dementie, “weten over vergeten”. De informatie werd in twee delen gegeven. Bij het eerste deel werd de bijeenkomst gecombineerd met een
muzikale middag, opgeluisterd door een sasspeler en uitgebreide catering. De catering is deels verzorgd door de vrijwilligers zelf. De bijeenkomst werd gehouden in het restaurant en trok in totaal 75 mannen en vrouwen. Bij het tweede deel kwam er door een foute planning slechts een handjevol mannen op af. Als derde activiteit organiseert het Turkse groepje weer een voorlichting in combinatie met muziek en feest. Deze keer gaat het om de voorlichting Ouder worden in Delfshaven, gegeven door de SMDD. Gescheiden bijeenkomsten voor de Marokkaanse ouderen Uit onderzoek blijkt dat Marokkaanse vrouwen weinig of geen gebruik maken van de algemene bevolkingsonderzoeken van het rijk. Daarom hebben de Marokkaanse ouderen als tweede activiteit een voorlichting over borstkanker en baarmoederhalskanker georganiseerd. De voorlichting werd gegeven door AMAN: Associatie Marokkaanse Artsen Nederland. Hier kwamen 20 vrouwen op af. Mede door deze voorlichting - in eigen taal zijn enkele vrouwen doorgestroomd naar regulier bevolkingsonderzoek. Drie dagen na de voorlichting was er feest. Dit feest was ook voor de mannen, maar zoals bij alle Marokkaanse activiteiten feesten de vrouwen en de mannen in gescheiden ruimtes.
Geen probleem meer om in één ruimte te vergaderen.
17
Ongeveer 50 vrouwen hebben in de rode en de groene zaal genoten van een gezellig samenzijn met muziek en hapjes. De mannen, ongeveer 30, zijn samengekomen in het restaurant. Bij hen gaat het vooral om een goed gesprek, vaak over de politiek. Al zijn de bijeenkomsten gescheiden, de mannen zorgen wel goed voor hun vrouwen. Als het eten wordt binnengebracht in het restaurant, zetten de mannen éérst het deel voor de vrouwen apart en zorgen er voor dat het bezorgd wordt. Daarna zijn ze pas zelf aan de beurt. Als derde activiteit organiseren de Marokkaanse ouderen dezelfde activiteit als de Turkse werkgroep: de voorlichting Ouder worden in Delfshaven, gecombineerd met een gezellig samenzijn. Omdat ook hier de vrouwen gescheiden zijn van de mannen wordt de voorlichting twee keer gegeven: één uur bij de vrouwen en één uur bij de mannen.
18
Bijzonderheden, knelpunten en successen De Turkse en Marokkaanse ouderen waren in het verleden gewend aan eigen geld en een eigen ruimte. Dat maakte het omschakelen naar een ruimte voor iedereen tot een ingewikkeld proces. Door veel te praten, veel te overleggen, veel aanwezig te zijn en mee te denken over oplossingen zijn de opbouwwerkers en de medewerkers van Laurens er in geslaagd dit proces in goede banen te leiden. De Turkse en Marokkaanse ouderen hebben het idee van een eigen ruimte losgelaten en maken nu ook gebruik van de andere ruimtes in De Schans. Andersom wordt die ruimte ook gebruikt voor vergaderingen of andere activiteiten. De samenwerking met andere groepen gaat steeds beter! In de Schans vinden inmiddels veel activiteiten plaats waar Marokkaanse ouderen op afkomen. Vanuit de deelnemers aan al die activiteiten is een Marokkaanse dagverzorgingsgroep opgericht. Die komt nu structureel eens per week in de dagverzorging bij elkaar, onder begeleiding van een vrijwilliger. Dan is er ruimte voor samen koken, eten en praten. In het verleden hadden de Turkse en Marokkaanse ouderen al een beweeggroepje. Met de verhuizing naar De Schans en het aanbod vanuit het netwerk, ontstond de kans om hier nieuw leven in te blazen. Wat begon met een klein groepje Turkse en Marokkaanse vrouwen, is nu uitgegroeid tot een groep van 20 vrouwen, waaronder ook enkele Nederlandse vrouwen. Samen volgen zij het valpreventie project Bewegen valt goed! En goed voorbeeld doet goed volgen: sinds kort ‘beweegt’ ook een groep Turkse mannen met dit project.
De Marokkaanse dagverzorgingsgroep komt nu structureel eens per week bij elkaar.
19
3. Hindoestaanse ouderen hebben veel behoefte aan ontmoeting Onderzoek en onderzoeksresultaten De Hindoestaanse ouderen zijn op verschillende plekken benaderd voor de interviews. Er zijn groepsgewijs mensen geïnterviewd in hun eigen omgeving. Bijvoorbeeld opa’s en oma’s van kinderen op een Hindoestaanse basisschool, deelnemers aan Yogalessen en mensen van de Hindoestaanse dagverzorgingsgroep. Daarnaast zijn er ook Hindoestaanse ouderen op straat benaderd voor een interview. De culturele achtergrond van de opbouwwerker maakte dat zij deze mensen wist te vinden en makkelijk kon benaderen. Hindoestaanse mensen stellen zich niet makkelijk open. Door persoonlijke aandacht en goed luisteren ontstaat er vertrouwen en dan wordt het mogelijk om door te vragen. In totaal zijn er ongeveer 80 mensen geïnterviewd met een vaste vragenlijst als leidraad. Uit de geïnterviewden is een werkgroepje geformeerd van drie vrouwen.
ren. Onwennig en met kleine stapjes is gezocht naar de juiste samenwerking. Langzaam maar zeker is dit gelukt. De samenwerking tussen de groepjes heeft een versterkend effect: de Hindoestaanse groepen die deelnemen aan de verschillende activiteiten worden steeds groter. Verder is vanuit deze nieuwe samenwerking ook een groepje Hindoestanen begonnen met Bewegen valt Goed!
Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat Hindoestaanse ouderen zich vaak eenzaam voelen. Veel menselijke problemen bevinden zich in de taboesfeer. Hindoestanen praten er niet over en dit leidt tot piekeren. Veel vrouwen zijn alleenstaand. Zij hebben er behoefte aan zich te bewegen tussen andere Hindoestaanse mensen. Een eigen ruimte waarin ze onder elkaar zijn en zichzelf kunnen zijn is dan ook één van de wensen die naar voren zijn gekomen. Andere wensen en behoeften zijn: voorlichting en informatie in eigen taal; ontspanningsactiviteiten zoals muziek, sjoelen, kaarten, dammen en yoga; ervaringen delen door middel van praatgroepen. 20
Activiteitenprogramma Het is algemeen bekend dat bij Hindoestanen diabetes veel voorkomt. De eerste activiteit van de Hindoestaanse ouderen bestaat uit een voorlichting over Diabetes, gegeven door een Hindoestaanse arts in eigen taal. Bij de voorlichting is gebruik gemaakt van dia’s die duidelijk laten zien wat de gevolgen kunnen zijn van diabetes. Dit heeft wel wat los gemaakt bij de mensen en er is dan ook volop gebruik gemaakt van de gelegenheid tot vragenstellen. Na deze indrukwekkende voorlichting volgt nog een korte informatieronde over zorg en thuiszorg. En dan is het ook hier tijd voor ontspanning met een muziekband. Alles bij elkaar een sfeervolle middag! Het merendeel van de ongeveer 70 bezoekers bestaat uit vrouwen en komt zowel van binnen als van buiten De Schans (Delfshaven breed). De tweede activiteit is de voorlichting over ouder worden in Delfshaven, gegeven door de SMDD. Er is een tolk aanwezig. Daarna is er weer ruimte voor muziek, maar dit keer zonder band om kosten te besparen. Derde activiteit bestaat uit een training over ontpiekeren en positief denken. Deze bestaat uit vier bijeenkomsten van twee en een half uur per keer. Aan de training doen 16 mensen mee. Als er meer behoefte is wordt er nog een tweede sessie georganiseerd. Bijzonderheden, knelpunten en successen Binnen de Hindoestaanse gemeenschap waren verschillende groepjes actief. Elke groep had zo zijn eigen trekker en zij waren gewend om hun eigen activiteiten te organiseren. De mensen kenden elkaar wel maar deden niet mee aan elkaars activiteiten. Binnen De Schans zijn de verschillende groepjes samengevoegd met als doel: het welzijn van de Hindoestaanse ouderen verbeteren. Vanuit deze doelstelling wilden de verschillende groepen het wel met elkaar probe-
De Hindoestaanse groepen die deelnemen aan de verschillende activiteiten worden steeds groter.
21
4. Javaanse ouderen en de bingo Javanen zijn georganiseerd in meerdere kleine groeperingen die allemaal wel een link hebben naar Stichting B.A.R.R., een stedelijke zelforganisatie voor Javaanse ouderen. Vanuit deze stichting zijn oudere vrijwilligers en bezoekers benaderd voor de interviews. De Javanen hebben een eigen dagverzorgingsgroep in De Schans. Uit deze groep zijn ook mensen geïnterviewd. In totaal zijn 28 ouderen geïnterviewd. Javaanse ouderen hebben moeite aan te geven wat hun wensen en behoeften zijn. Alleen als je doorvraagt in de eigen taal kom je er achter wat er aan de hand is. Dit heeft te maken met hun mentaliteit: je klaagt niet bij vreemden. Ze willen best praten als er tenminste sprake is van gelijkwaardigheid. Dat was een dilemma bij dit onderzoek: ze zien ‘ons’ als de grote blanke en zetten ons op een voetstuk, waarmee de afstand groot wordt. De mensen zijn vriendelijk maar niet zo toegankelijk als in eerste instantie lijkt. Als buitenstaander is het moeilijk om contact te krijgen. Ook hier speelt vertrouwen een belangrijke rol.
22
Door langzaam dit vertrouwen op te bouwen is er inzicht gekomen in de wensen en behoeftes van de Javaanse ouderen en zijn er voldoende vrijwilligers enthousiast geworden voor het formeren van een werkgroep. De belangrijkste behoeften zijn: ontspanningsactiviteiten, muziek en ontmoeting; voorlichting, informatie en hulpverlening in eigen taal; koken; een eigen gebedsruimte; meer vrouwen in het bestuur van stichting B.A.R.R. Bij het formeren van de werkgroep is met de laatste wens rekening gehouden: die bestaat uit twee vrouwen en drie mannen. Samen hebben ze het idee opgevat om vanuit al die kleine groeperingen een platform voor Javaanse ouderen op te richten. Hiermee staan ze sterker om ook in de toekomst in de behoeften te voorzien. Activiteitenprogramma Het Javaanse werkgroepje organiseert om te beginnen een voorlichting over diabetes, aangevuld met algemene informatie over zorg en thuiszorg. Deze informatie wordt in het Nederlands gegeven omdat er geen tolk beschikbaar is. Veel mensen hebben hierdoor niet alles begrepen. De informatie wordt afgewisseld met muziek en Bingo. Javanen blijken dit heel erg leuk te vinden en gaan dan ook voor nog veel meer bingo! In totaal bezoeken 50 mensen deze activiteit. Wegens het succes van de bingo bestaat de tweede bijeenkomst uit dezelfde ingrediënten als de eerste, alleen is er dit keer een voorlichting van de SMDD over ‘ouder worden in Delfshaven’. Nu wordt er wél getolkt door iemand van Stichting B.A.R.R. Ook bij deze activiteit zijn ongeveer 50 mensen aanwezig. De volgende activiteit is een combinatie van potjo potjo dansen, bingo, eten en twee workshops “zeggen wat je vindt’. De workshops worden vanuit organisatorisch oogpunt losgekoppeld van het feest en vinden een paar dagen later plaats. Het feest is wat actiever dan de eerste twee activiteiten. Er wordt bewogen, gedanst en gelachen. Kortom: zeer gezellig. Ongeveer 45 mensen doen mee, waarvan een deel bestaat uit bewoners van een nieuwe locatie. Er zijn dus weer andere mensen naar binnen gehaald. Bij de eerste workshop zijn 12 mensen stipt op tijd aanwezig. In het begin verloopt de workshop stroef. Er zijn wat problemen met de tolk waardoor geïmproviseerd moet worden. Dankzij een goede trainer en wat geïmproviseerd ver-
talen, kan het overgrote deel van de groep het verhaal redelijk volgen. Toch blijkt ook nu weer dat informatie in de eigen taal belangrijk is. De deelnemers zijn enthousiast over het onderwerp en er ontstaat een dialoog. Een vervolgtraining is door deze groep zeer gewenst. Daarvoor moet wel gezocht worden naar financiële middelen. Op de tweede workshop komen slechts twee mensen af. Dat is te weinig voor de trainster om mee aan de slag te gaan. Met deze mensen wordt afgesproken dat zij kunnen aansluiten bij de vervolgtraining. Bijzonderheden, knelpunten en successen Voorheen werden bij activiteiten voor Javaanse ouderen alleen mensen bereikt uit die verbonden waren aan stichting B.A.R.R. Door de activiteiten binnen dit project zijn ook andere Javaanse ouderen bereikt. Een knelpunt bij de Javanen is dat er meer mannen dan vrouwen in besturen zitten waardoor er een bepaalde hiërarchie ontstaat. Dit maakt samenwerken niet vanzelfsprekend. Bepaalde rolpatronen liggen vast. Dit uitte zich tijdens de eerste activiteit op het moment dat er moest worden opgeruimd. Na goed evalueren is dit rechtgezet. Eén van de wensen van de Javaanse ouderen was een eigen gebedsruimte. Doordat de Javaanse ouderen via de werkgroep en de activiteiten in gesprek zijn gekomen met de medewerkers van Laurens, hoorden ze van de gebedsruimte in het nabijgelegen woonzorgcentrum Delfshaven, ook onderdeel van Laurens. De aanvankelijke drempel werd weggewerkt door de mensen er gewoon mee naar toe te nemen. Ze waren gelijk enthousiast en nu maken de oudere Javanen wekelijks gebruik van de gebedsruimte.
23
5. Nieuw leven in de brouwerij voor de Nederlanders Een alternatief onderzoek De laatste groep bestaat uit Nederlandse ouderen en uit mensen die oorspronkelijk wel ergens anders vandaan komen maar zo geïntegreerd zijn dat ze zich Nederlands voelen. Deze groep is in een later stadium betrokken bij het project en het onderzoek en het activiteitenprogramma zijn op een andere manier georganiseerd. Op een steenworp afstand van De Schans staat een flatgebouw met 55+ woningen: De Kolk, ook eigendom van SOR. De bewoners zijn hoofdzakelijk Nederlands. Velen van hen wonen al lang in de deelgemeente en hebben hun omgeving langzaam zien veranderen in de huidige multiculturele samenleving. Lang niet iedereen voelt zich thuis tussen al die culturen en er bestaat soms enige weerstand. . De Kolk beschikt over een ontmoetingsruimte, maar in de ruimte gebeurde niet veel meer. Om in contact te komen met de bewoners is iemand ingeschakeld vanuit het netwerk van de Schans: een zeer actieve en betrokken wijkbewoonster. Haar moeder woont in De Kolk en zelf kende ze ook nog wel wat bewoners van het complex. Hiermee was er een vertouwde ingang om met de mensen in gesprek te komen. 24
Activiteitenprogramma Naar aanleiding van deze eerste gesprekken is door een groepje vrijwilligers in de ontmoetingsruimte van De Kolk een high tea georganiseerd. Tijdens deze high tea is een presentatie gegeven aan de ca. 30 aanwezigen over het project Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen. Met een grote nadruk op het doel: we willen dat het voor álle ouderen weer leuk wordt met elkaar in deze wijk. Dit initiatief is positief ontvangen een heeft geleid tot een nieuw aanknopingspunt: de mensen hebben behoefte aan voorlichting over diabetes. Daarom is als tweede activiteit deze voorlichting georganiseerd. Bij deze gelegenheid heeft ook de wijkverpleegkundige zich aan de mensen voorgesteld. Het informatieve gedeelte werd gecombineerd met een muziekprogramma met 50’er jaren liedjes. Dit feest was zo leuk dat het tot in de late uurtjes door is gegaan. Ook bij deze bijeenkomst is weer een behoeftenpeiling gedaan. De mensen hebben hierbij aangegeven dat ze graag iets willen doen met bewegen. Om aan deze vraag tegemoet te komen worden de ouderen naar De Schans toe geleid. Op de woensdagen werden al bewegingslessen van Bewegen valt goed! gegeven aan Turkse en Marokkaanse mannen en vrouwen. Als die klaar zijn komen nu de bewoners uit de Kolk naar de Schans. Op termijn wordt geprobeerd om deze groep van Nederlandse ouderen te ‘mengen’ met ouderen uit andere culturen. Zo wordt een concrete stap gezet in het doorbreken van de weerstand.
We willen dat het voor álle ouderen weer leuk wordt met elkaar in deze wijk.
25
6. Op naar het slotfestijn En dan wordt het tijd voor het slotfestijn. De ouderen die dit voorbereiden hebben het druk met het uitwerken van hun plannen. Samen zorgen ze voor een veelzijdig programma met Hindoestaanse sketches, oud Hollandse liedjes, een Marokkaanse catwalk, Javaanse Potjo Potjo en Turkse sas muziek en dans als smaakmakende ingrediënten. Een waardige afsluiting van een project waarin zichtbaar veel in beweging is gebracht. De groep ouderen die het feest voorbereidt bestaat uit twee afgevaardigden van alle werkgroepjes Zij voelen zich erg betrokken bij het hele project en willen van het slotfestijn een geweldig feest maken. Allemaal hebben ze de samenwerking binnen het project Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen als positief ervaren. Ook al hebben ze het druk met de voorbereidingen van het slotfestijn, ze willen best even de tijd nemen om hun mening over de gang van zaken binnen het project te geven. Een greep uit de reacties: at dit jaar is gebeurd had al veel eerder moeten gebeuren. Mensen weten vaak niet op welke deuren ze moeten - “Wkloppen en via dit project hebben we veel mensen kunnen helpen.”
26
- “Je leert veel nieuwe mensen kennen maar je moet wel veel regelen.” r is veel veranderd sinds Mekan. We hebben veel mensen van andere nationaliteiten leren kennen en zijn nu blij met - “Edeze plek.” om kennis te maken met de verschillende organisaties. Ik hoop dat we vaker activiteiten kunnen organise- “Hren.et Deis leuk ouderen zijn vaak geïsoleerd en hebben hier behoefte aan.” eel goed dat wij door dit project met elkaar iets voor andere mensen kunnen betekenen. De opzet is goed en ik ben - “Hpositief over de toekomst. Allochtoon of autochtoon bestaat eigenlijk niet. We zijn allemaal ouderen die behoefte hebben aan zorg en aandacht.” zijn allen zijn we goed bezig. Hopelijk kunnen we in de toekomst verder gaan. Dat is pas integratie, participatie - “Menetburgerschap!” r zijn veel positieve reacties. Ouderen komen zelf vragen zelf wanneer er weer een activiteit is. Ook merk ik dat - “Eouderen meer durven te vragen doordat ze hier bekend zijn geworden.”
“Allochtoon of autochtoon bestaat eigenlijk niet. We zijn allemaal ouderen die behoefte hebben aan zorg en aandacht.”
27
7. Geld, ruimte en menskracht Voor de uitvoering van de activiteiten die in het kader van het project zijn georganiseerd was een budget beschikbaar: een bedrag van € 500,- per activiteit per doelgroep . Bij de organisatie van de activiteiten was het zaak om dit budget evenwichtig te besteden. Dat leverde soms wel problemen op want het is best lastig om een bepaald bedrag goed te verdelen over een evenwichtig programma. Niet allen het eten maar ook bijvoorbeeld de muziek en de voorlichter moeten betaald worden van het geld. Voor alle groepen geldt dat het maken van een begroting erg lastig is. Voor extra activiteiten die buiten het kader van het project vallen maar wel uit het project voortvloeien, is soms extra geld nodig. Een voorbeeld hiervan is het inhuren van een organisatie voor de training over ontpiekeren en positief denken die aan de Hindoestanen wordt gegeven. Om aan deze extra gelden te komen kunnen de ouderengroepen in samenwerking met de deelnemende organisaties een aanvraag doen bij (deel) gemeentelijke potjes en bij verschillende fondsen. Opbouwwerkers van Delphi helpen de bewoners hierbij, ook na afloop van deze fase van het project. Op deze manier kunnen activiteiten ook in de toekomst georganiseerd worden.
28
Ook voor het invullen, opzetten en organiseren van structurele activiteiten is soms geld en/of extra menskracht nodig. Hiervoor zijn al verschillende creatieve oplossingen bedacht. Zo is er bijvoorbeeld een samenwerkingsverband met de G.K van Hoogendorpschool tot stand gebracht. Door middel van maatschappelijke stages zijn extra handen beschikbaar voor bijvoorbeeld begeleiding of het rondbrengen van hapjes tijdens de thema-activiteiten. Soms wordt voor structurele activiteiten een kleine financiële bijdrage van de deelnemers gevraagd. Dit is bijvoorbeeld het geval bij Bewegen valt goed! Gebruik van de ruimtes De ruimtes in De Schans worden door de verschillende culturele groepen vaker en intensiever gebruikt, zowel door mensen van buiten de Schans als door de bewoners zelf. Dat komt mede doordat de mensen van de verschillende werkgroepjes van elkaar weten dat er activiteiten worden georganiseerd. Gedurende het project zijn ze voorzichtig over en weer bij elkaar komen kijken. Daarnaast worden zijn in het programma van De Schans activiteiten opgenomen die inmiddels door een diversiteit aan ouderen worden bezocht. Aan het begin van het project beschikten de Turkse en Marokkaanse ouderen nog over een eigen ruimte. Dit moest echter een ruimte voor iedereen worden. Net als alle andere ‘open’ ruimtes. Gedurende het project is hier langzaam beweging gekomen. In de voormalige ruimte van de Turkse en Marokkaanse ouderen worden nu bijvoorbeeld naai- en handwerklessen gegeven waar ook ouderen van andere culturen aan deelnemen. Andersom maken de Turkse en Marokkaanse ouderen inmiddels ook veel gebruik van andere ruimtes binnen de Schans voor hun activiteiten. Een aansprekende voorbeeld is dat de Turkse mannen hun steentjesspel nu in de ‘open’ ontmoetingsruimte spelen, temidden van alle andere bezoekers. Dat was een jaar geleden nog ondenkbaar geweest. Dit samenwerken in verschillende ruimtes gaat niet vanzelf. Er is veel overleg nodig en soms moeten weerstanden worden overwonnen. Hierin spelen de medewerkers van Laurens een cruciale rol: zij zijn verantwoordelijk voor de roosters en de programma’s en voor de afstemming. Uiteindelijk komen de mensen er al doende wel achter dat je niet
alleen maar iets moet bedenken en dat je er dan van uit kunt gaan dat het zomaar kan. Je moet rekening met elkaar houden en met de mogelijkheden die er zijn. Dat lijkt vanzelfsprekend maar dat is het niet! Maar de mensen van alle groepen worden steeds creatiever in het gebruik maken van de mogelijkheden. Het is een kwestie van veel praten en er samen uitkomen. Tot slot heeft het project er toe geleid dat steeds meer ouderen de weg naar De Schans weten te vinden. Al eerder is vermeld dat de Hindoestaanse groepen enorm groeien. Maar ook via de andere werkgroepjes groeit de aanwas. Zo heeft een vertegenwoordiger van de Marokkaanse vereniging De Hoop via Stichting B.A.R.R. een bezoek gebracht aan de themavoorlichting Ouder worden in Delfshaven van de Javanen. Deze man was heel enthousiast en wilde dit ook voor zijn groep. Via het opbouwwerk is hij in contact gebracht met de Marokkaanse werkgroep om in samenwerking de gewenste themabijeenkomst te organiseren. Hiermee vindt weer een hele nieuwe groep de weg naar De Schans.
“Het is een kwestie van veel praten en er samen uitkomen.”
29
8. En nu verder De aanpak om via activerend onderzoek te komen tot diversiteit in het welzijnsaanbod heeft veel in beweging gezet. Het luisteren naar de ouderen en het leren van elkaar heeft geleid tot een verbinding tussen de mensen die vrij uniek is. Het slotfestijn maakt zichtbaar dat ouderen, ongeacht kleur of cultuur, graag mee willen doen. Er is iets bereikt waar iedereen trots op kan zijn. Het slotfestijn markeert ook het einde van de fase van het project waarvoor de gemeente budget vanuit het WMO innovatiefonds beschikbaar heeft gesteld. Dat betekent dat nu goed moet worden nagedacht over hoe nu verder. Wat bereikt is, is mooi en veelbelovend. Tegelijkertijd is het ook nog erg kwetsbaar. Het merendeel van de groepen werkt nauwelijks een half jaar samen. Er is, behalve afkomst en cultuur, (nog) niet altijd sprake van de eensgezindheid die noodzakelijk is voor een goede samenwerking in de toekomst. Om een stevige basis te leggen is meer tijd nodig en het is noodzakelijk om te blijven investeren in het samenwerkingsproces binnen de culturele groepen afzonderlijk én tussen de verschillende culturele groepen. 30
Een belangrijke schakel voor de voortgang van de structurele activiteiten is de welzijnscoach, een nieuwe functie bij Laurens. Ontmoeten en verbinden staat bij deze functie centraal. De welzijnscoach maakt voor alle ruimtes binnen De Schans een programma voor alle doelgroepen op basis van hun wensen en behoeften. De activiteiten die gedurende het project ontwikkeld zijn maken uiteraard deel uit van dit programma en gaan gewoon verder. De welzijnscoach zal de expertise die gedurende het project is opgedaan gebruiken om het programma verder uit te bouwen. Een belangrijke bron hiervoor is de netwerkgroep. Voor de voortgang is het wel van belang dat dit samenwerkingsverband blijft bestaan en goed onderhouden wordt. De expertises van Laurens en Delphi Opbouwwerk vullen elkaar goed aan en hebben geleid tot een vruchtbare en prettige samenwerking. Samen hebben ze gezorgd voor een verschuiving in het welzijnsaanbod. Een groeiend aantal ouderen voelt zich, ongeacht de culturele achtergrond, welkom bij de verschillende activiteiten en voorzieningen. Met inachtneming van de genoemde aandachtspunten moet het lukken om dit proces verder te laten gaan en het aanbod voor ouderen in De Schans en in de wijk nog verder te differentiëren en uit te bouwen.
“Met zijn allen zijn we goed bezig. Hopelijk kunnen we in de toekomst verder gaan. Dat is pas integratie, participatie en burgerschap!”
Colofon Dit is een uitgave van: Laurens Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam (SOR) Delphi Opbouwwerk
Mei 2011
Tekst en redactie: Connie van der Zel Ontwerp en productie: IK vormgeving, Ina Kleijwegt Fotografie: Jan van der Ploeg Delphi Opbouwwerk Laurens Drukwerk en afwerking: Control Media Oplage: 500 Het project Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen is financieel mogelijk gemaakt door gemeente Rotterdam, WMO Innovatiefonds, deelgemeente Delfshaven, Laurens, SOR en Delphi Opbouwwerk.
