‘Van aannemer van bouwprocessen naar aanbieder van wooncomfort’ Een initiatief van
Inhoud COLOFON Wonen in de wijk van morgen 3
4
8
10
14
18
20
Gerlof Osinga, gedragstrainer
‘De bouwsector is al aan het veranderen’ Biense Dijkstra, directeur Bouwgroep Dijkstra Draisma
‘Transformeren van aannemer naar aanbieder betekent anders denken’ Gedeputeerde Hans Konst
‘Inspelen op veranderingen vraagt moed’ Jan van Andel, directeur Stichting Woontij
‘Wij bouwen voor iedereen’ Schrijfster Marjet Rutten en innovatiemanager Folkert Linnemans
‘Als we te lang wachten, worden de kosten van renovatie te hoog’ RENOVATIE Als nieuw.
Alex Bonnema, directeur woningcorporatie Elkien
‘Out of the box denken over renovatie’’ RENOVATIE Als nieuw.
Concept & VORMGEVING Second Opinion, Leeuwarden alt-design, Akkrum
Tekst en Fotografie Johan Vogelzang Publicaties, Mantgum Harry Cock, Assen
DRUK SMG-groep, Hasselt
Geïnteresseerd Voor meer informatie en voorbeeldprojecten verwijzen wij u graag naar www.wonenindewijkvanmorgen.nl. Voor vragen of voor het maken van een afspraak kunt u altijd contact met ons opnemen. Wij zijn u graag van dienst.
Vestiging Bolsward De Marne 120 Postbus 120, 8700 AC Bolsward T (0515) 33 40 00
[email protected], www.bgdd.nl
Vestiging Dokkum Bocksmeulen 23 Postbus 200, 9100 AE Dokkum T (0519) 22 99 99
[email protected], www.bgdd.nl
Dieneke Mandema, De Friesland Zorgverzekeraar
‘Langer thuis blijven wonen is de toekomst’ Gewo on thuis.
24
November 2014 Bouwgroep Dijkstra Draisma 110 jaar
Marcel Tankink, architect KAW Groningen
‘Bijzondere samenwerking in Leeuwarder wijk Bilgaard’ LEEFBAARHEID Samen doen.
www.wonenindewijkvanmorgen.nl
Vestiging Bolsward De Marne 120 Postbus 120, 8700 AC Bolsward T (0515) 33 40 33
[email protected] www.dijkstraontwikkeling.nl
Aan dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend.
‘De bouwsector is al aan het veranderen’ Bouwbedrijven moeten anders gaan denken en werken. Omdat de samenleving verandert, vergrijst en vergroent en niet meer zoveel woningen, winkels en kantoren nodig heeft. Vele bouwbedrijven hebben al het loodje gelegd. Hoe moet het nu verder, want ‘doen zoals we dat al honderd-en-tien jaar deden’ kan niet meer. We vroegen het Gerlof Osinga, deskundige op het gebied van gedragsverandering.
“Het is een interessante en tegelijk lastige opgave. Maar dat maakt het ook juist zo uitdagend”, zegt Osinga, van LINX training en implementatie. “Ik heb zojuist een heel verandertraject doorlopen met Bouwgroep Dijkstra Draisma. Dat bedrijf viert dit jaar haar 110-jarig jubileum en wil graag nog vele jaren in het vakgebied actief blijven.” “In het verandertraject zijn de medewerkers aan de slag gegaan met het ontwikkelen van zelfinzicht. De centrale vragen daarbij waren: hoe kan ik het verschil maken in relatie tot mijn omgeving, met betrekking tot het reduceren van faalkosten, met betrekking tot samenwerking en met resultaatgericht werken.”
Gerlof Osinga gedragstrainer
“De betrokkenheid van de directie en de richting die is gegeven door het plaatsen van de stip op de horizon is prima. In het traject wordt stilgestaan bij ‘van oordeel naar voordeel’. Het is van belang dat je niet oordeelt over het gedrag van een persoon, maar juist gaat kijken naar hoe je het gedrag en de kwaliteiten zo goed mogelijk benut. Dus (her)kennen en
erop inspelen. Veel medewerkers passen dit inmiddels toe.” Eigen SRM-methode geïmplementeerd “We hebben dit jaar ook een eigen SRM-methode geïmplementeerd. Het is een versie van de Scrum-methode uit de IT-wereld en staat voor Swang Rêd Metoade. In goed Nederlands: Vliegwielmethode. Er zijn verschillende SRM-teams gemaakt. Door het samenvoegen van verschillende disciplines in één team worden geweldige innovatieve producten, zoals de schilrenovatie, in korte tijd gerealiseerd. Dit geldt ook voor de bouwprojecten.” Het resultaat van het verandertraject is volgens Osinga te merken doordat medewerkers meer betrokkenheid voelen en verantwoordelijkheid nemen. Fouten worden opener besproken en er worden ervaringen gedeeld. Door het actief afstemmen van verwachtingen lopen projecten vlotter en worden faalkosten gereduceerd.
3
‘Transformeren van aannemer naar aanbieder betekent anders denken’ Biense Dijkstra directeur Bouwgroep Dijkstra Draisma
Biense Dijkstra over hoe Bouwgroep Dijkstra Draisma zich transformeerde naar de nieuwe werkelijkheid: van aannemer naar aanbieder “Bedrijven in de bouwsector moeten leren samenwerken in plaats van met veel juridische dossiers risico’s afdekken.” Het waren de bijna profetische woorden van Hennes de Ridder tijdens de viering van de nieuwbouw van het pand van Bouwgroep Dijkstra Draisma in Bolsward in 2002. Het betekende een opmaat naar het bedrijf zoals Bouwgroep Dijkstra Draisma zich nu, tijdens het 110 jarig bestaan, presenteert. Klaar voor de nieuwe werkelijkheid. Een transitie van aannemer naar aanbieder.
Biense Dijkstra: “Hennes de Ridder kennen we natuurlijk als dé man achter de legolisering van de bouw. Als geen ander weet hij te stimuleren tot het maken van bouwwerken die eenzelfde DNA delen, maar qua vorm worden bepaald door locatie, gebruik en tijd. Jan Willem van de Groep van Platform31, aanjager en luis in de pels voor de bouwwereld, is voor ons eveneens een enorme inspiratiebron. Hij zegt: als de schaal maar groot genoeg is dan kun je bouwen voor de helft van de kosten van nu.” De Ridder en Van de Groep, onmisbare visionairs in de pioniersstrijd van Bouwgroep Dijkstra Draisma. Biense Dijkstra: “Maar de grootste verandering en kracht is het gedachtegoed van onze mensen binnen de organisatie. Transformeren van aannemer naar aanbieder betekent anders denken, een open en transparante werkwijze en bovenal de samenwerking met de gebruiker en eigenaar aan willen gaan. We hebben daarvoor flink ingezet op communicatie, elkaar leren begrijpen en willen ons er continu van vergewissen dat we dat blijven doen. We blijven toch bèta-mensen, dus zoiets lukt ons niet van nature.” Eén van de tastbare bewijzen kan Bouwgroep Dijkstra Draisma nu met trots presenteren: een schilrenovatie voor de woningbouw waarin de aandacht verschuift van comfort naar bezit. Het is ontwikkeld
door een eigen innovatieteam, vanuit het oogpunt van de gebruiker, die meer en meer waarde hecht aan comfort en gebruik en steeds minder aan bezit. Biense Dijkstra: “Als organisatie gebruiken wij regelmatig de autobranche als metafoor. Vergelijk het daarmee. Een compleet nieuw productieproces waarin we onder geconditioneerde omstandigheden gaan produceren en gaan werken vanuit het oogpunt van de gebruiker.” Een nuchtere en realistische benadering zonder een te sterke focus op techniek. Biense Dijkstra: “Die sociale kant van technische oplossingen wordt vaak vergeten door aannemers.” De schilrenovatie: een product vanuit het oogpunt van de gebruiker Biense Dijkstra: “Met onze schilrenovatie krijgt de gebruiker een individuele woning, door de bewoners zelf in te delen aan de hand van het beeldkwaliteitsplan. Ondertussen kan de eigenaar zijn woning voor de komende veertig jaar blijven exploiteren omdat wij ook het onderhoud van de woning over kunnen nemen. De schilrenovatie verhoogt behalve de levensduur van de woning ook de duurzaamheid. Dat merkt de bewoner bijvoorbeeld in verlaging van de stookkosten. Met de schilrenovatie bieden we een product dat vanuit het oogpunt van de gebruiker is opgebouwd en maximale zekerheid geeft voor de eigenaar.
5
En dat is alleen nog maar voor de buitenschil, we presenteren ook een compleet renovatiepakket voor de badkamer, het toilet en de keuken in twee dagen. Ook hier weer is de bewoner en gebruiker van de woning leidend voor het eindresultaat. Dat is waar we mee de markt op gaan vanaf vandaag. En dat is hard nodig, want in Nederland zijn de komende jaren 1,8 miljoen woningen te renoveren.” Een ander mooi voorbeeld van hoe Bouwgroep Dijkstra Draisma zich transformeert van aannemer naar aanbieder is Wijkbedrijf Bilgaard. “Wat we
daar doen is een andere aanpak dan wat Nederland gewend is. Een product waaraan wij onszelf voor twintig jaar committeren en daarmee onszelf verplichten te zorgen voor continuïteit en een goede bezetting van de woningvoorraad. Zo’n werkwijze is compleet nieuw.” Wijkbedrijf Bilgaard is ontstaan na een oproep om zo’n 300 huurwoningen slim en snel te renoveren en de leefbaarheid te vergroten. Het wijkbedrijf investeert in duurzame energie, via biomassa en zonnepanelen én investeert in de leefbaarheid van de wijk door het onderhoud en beheer met de bewoners te organiseren.
Prof. Dr. Ing. Hennes de Ridder
Jan Willem van de Groep
“De bouwsector zal niet ontkomen aan industrieel geproduceerd maatwerk. Tegenhouden wordt steeds moeilijker. Het is voor alle partijen nu snel aanpassen of verdwijnen”.
“De bouw moet aanzienlijk goedkopere, betere en gewildere spullen gaan maken met gegarandeerde prestaties”.
De Herman Wijffels Innovatieprijs Herman Wijffels zag de sociale innovatie van Wijkbedrijf Bilgaard als onderdeel van de omvorming naar een circulaire economie. Het Wijkbedrijf ontving daarvoor zijn innovatieprijs. Biense Dijkstra: “Een fantastische waardering voor wat we met het Wijkbedrijf hebben neergezet. Het prijzengeld gaan we gebruiken voor het onderzoek naar uitbreiding van de dienstverlening. We denken daarbij bijvoorbeeld aan mantelzorg, afvalinzameling en groenbeheer. Wat dat betreft is er nog een grote slag te winnen in de maatschappij.” “Vanzelfsprekend is dit het uitgelezen moment om stil te staan bij deze ontwikkelingen, maar zijn wij ons als organisatie ook bewust dat deze denk- en werkwijze nog lang niet volledig benut is. Met de juiste mindset en het steeds groter wordende aanbod aan nieuwe mogelijkheden blijven wij constant onszelf en ons product verbeteren.” Als voorbeeld noemt Biense Dijkstra een in eigen huis ontwikkelde app waarmee de gebruiker het eindproduct, en daarmee zijn leefruimte, zelf bepaalt. De eigenaar heeft met de app bovendien een flexibele tool om zijn bezit rendabel te houden.” “Het stimuleert ons om meer en meer de samenwerking aan te gaan met opdrachtgevers, eigenaren, gebruikers en ontwerpers om het huidige en nieuwe vastgoed bruikbaar en rendabel te houden. Om onze metafoor er nog maar eens aan te halen: ‘De voorruit is vele malen groter dan de achteruitkijkspiegel. De toekomst ligt voor ons open.”
Wijkbedrijf Bilgaard winnaar Herman Wijffels Innovatieprijs 2014 'Vier bedrijven hebben in Wijkbedrijf Bilgaard in Leeuwarden de handen ineen geslagen om de wijk duurzaam te renoveren én te vitaliseren. Door bewoners te betrekken bij het onderhoud wordt geld bespaard dat weer wordt geïnvesteerd in de wijk. Resultaat is een energiezuinige wijk die vitaliteit uitstraalt' (Jury Herman Wijffels Innovatieprijs)
Meer over Wijkbedrijf Bilgaard op pagina 24 >
7
‘Inspelen op veranderingen vraagt moed’
Gedeputeerde Hans Konst
Provincie Fryslân steekt 300 miljoen euro in economie Het dagelijks bestuur van de Provincie Fryslân stimuleert de Friese economie door middel van het bedenken van plannen en het beschikbaar stellen van in totaal driehonderd miljoen euro. Gedeputeerde Hans Konst (PvdA) heeft economisch beleid en ruimtelijke ontwikkeling, wonen en kwaliteit van de woonomgeving in zijn portefeuille en maakt zich daar graag sterk voor.
“De wereld verandert snel en hoe de maatschappij zich verder zal ontwikkelen is onvoorspelbaar. Grote nieuwbouwprojecten zijn eigenlijk wel passé. In het herbestemmen van panden zit een grote toekomst. Met combinaties van wonen en werken en het langer thuis laten wonen van oudere mensen. Op die veranderende omstandigheden inspelen vraagt moed, ook van aannemers.” “Als Provinsje Fryslân hebben we vorig jaar het Aanvalsplan Woningmarkt ontwikkeld, waar 65 miljoen euro is vrijgemaakt om met verschillende projecten de woningmarkt op gang te brengen en renovaties te stimuleren.” Aanvalsplan Woningmarkt is onderdeel van Wurkje foar Fryslân dat de komende jaren 300 miljoen euro gaat investeren in de Friese samenleving.
Bovendien: “Als provincie kunnen wij de boel wel aanjagen, maar we kunnen zelf niet bouwen. Daarom is het aan bedrijven om het werk op te pakken. Het opknappen van de huurwoningen uit de jaren ‘50, ‘60 en ‘70 is bijvoorbeeld zo’n onderwerp. Het is het mooiste als dat in één keer zou kunnen worden aangepakt, om ze dan ook meteen levensloopbestendig en energieneutraal te maken. Overigens is dat misschien wat te ambitieus, een aanvaardbaar energievriendelijk niveau zou ook al mooi zijn.”
Investeerders interesseren via Expeditie Friesland Daarnaast heeft de provincie de campagne Expeditie Friesland ontwikkeld om investeerders, waaronder pensioenfondsen, te interesseren voor bouwprojecten in Friesland. Gedeputeerde Hans Konst: “Er zijn genoeg argumenten te bedenken om hen over de streep te halen. Want hoewel de opbrengsten absoluut gezien hier gemiddeld lager liggen dan elders in het land, is het procentueel net zo winstgevend omdat de kosten hier ook lager zijn.”
9
‘Wij bouwen voor iedereen’
Jan van Andel directeur Stichting Woontij
Een initiatief van
Texelse Woonaltijd-woningen goed voor sociale samenhang Stichting Woontij heeft op Texel met de Woonaltijd-woningen een eigen moderne vorm neergezet voor het idee van levensloopbestendige woningen. Een oplossing die past bij de aard en schaal van het Waddeneiland. Woningen waar zowel starters als ouderen in wonen, zodat de samenleving niet wordt opgesplitst in leeftijdsgroepen maar iedereen naast elkaar kan blijven wonen. Goed voor de sociale samenhang.
Jan van Andel, directeur van Woontij: “Behoeftes veranderen. Omdat we bovendien woningen kunnen bouwen met een steeds langere levensduur, tot tachtig jaar, moet je vooraf goed nadenken over wat je bouwt. Daarom hebben we dit concept bedacht. Deze woningen zijn voor iedereen geschikt en zijn bovendien makkelijk anders in te delen zodra er een nieuwe huurder met andere wensen in komt.”
‘Maar liefst zeventig procent van de ouderen wil in gemengde wijken wonen’ “We hebben onderzoek laten doen onder ouderen en wat blijkt: ruim zeventig procent van hen wil het liefst in gemengde wijken blijven wonen. Daarom is het fijn dat je met Woonaltijdwoningen zowel jongeren als ouderen naast elkaar kunt laten wonen. Bovendien, in het kader van de huidige participatiemaatschappij kun je samen met elkaar en voor elkaar dingen doen. De samenredzaamheid zoals dat heet. Ouderen kunnen bijvoorbeeld als kinderoppas fungeren voor hun jongere buren en de jongeren kunnen de ouderen weer helpen in huis of tuin. De vernieuwende gedachte is dat we niet alleen naar bewoners met zorgbehoeftes kijken, maar naar de behoeftes van alle leeftijdsgroepen. Al die voorwaarden integreren in één concept, dat zie je nog niet vaak.”
“Bij de ‘Design and Build’ aanbesteding waar wij mee werken, zie je dat aannemers zich onderscheiden door slimme oplossingen aan te bieden. Voorheen was de rol van de architect leidend, nu zie je dat de aannemer meer leidend wordt. Waarbij de aannemer vervolgens een architect inschakelt om de ideeën vorm te geven. De prijzen staan ook bij ons onder druk en met deze werkwijze kun je het geheel beter betaalbaar houden.” “Met deze vorm van aanbesteding stimuleer je de kwaliteit. Omdat we vooraf onze prijs doorgeven, kun je je als aannemer daarmee niet meer onderscheiden. Dus moet je op basis van kwaliteit je zien te onderscheiden van je collega’s. Dat kan door de woningen zo te maken dat het energieverbruik laag is, of met het gebruik van materialen met een lange levensduur.”
‘Het voordeel voor onze huurders is dat ze mee mogen beslissen’ “Of zoals in het geval van Bouwgroep Dijkstra Draisma (zie kader op pagina 13): met het plaatsen van zonnecellen op het dak van de fietsenberging waardoor je de energiekosten laag houdt. Die toegevoegde kwaliteit is precies wat wij wilden om een woning te maken die zowel energiezuinig is als
11
“
Bewoners willen meebeslissen over wooncomfort. Lange levensduur, levensloopbestendige woningen met lage onderhoudsen energiekosten. Daar hebben wij de oplossingen voor. Bouwgroep Dijkstra Draisma
Een initiatief van
”
onderhoudsarm. Wellicht hadden wij dat zelf ook wel kunnen bedenken, maar we hebben gemerkt dat als je met deze aanbesteding de markt, de aannemers, uitdaagt, zij met oplossingen komen waar wij niet aan hadden gedacht.” “Het voordeel voor onze huurders is dat ze bij hun nieuwe woning mogen meebeslissen hoe het eruit komt te zien. Wil je de kamer beneden als slaapkamer of als kantoor? Wil je wellicht boven een extra toilet? Eén of twee slaapkamers boven? Wij creëren zoveel mogelijk ruimte voor extra opties. Wij willen zoveel mogelijk maatwerk aan onze huurders leveren, zodat ze zich prettig voelen in hun huis.”
Woonaltijd-woningen Den Burg in maart klaar Bouwgroep Dijkstra Draisma heeft in opdracht van Stichting Woontij een plan ontwikkeld voor 23 nieuwbouwwoningen aan de Verzetstraat in Den Burg West, de zogenaamde Woonaltijd-woningen. Uitgegaan wordt van een basiswoning met uitbreidingsopties, zodat de woning op eenvoudige wijze kan worden aangepast aan de woonwensen van de bewoners. Het worden zeer energiezuinige woningen dankzij extra geïsoleerde vloeren, wanden, daken en beglazing. De verwachte opleverdatum van de 23 woningen is maart 2015.
13
‘Als we te lang wachten, worden de kosten van renovatie te hoog’ Marjet Rutten schrijfster
RENOVATIE
Als nieuw. Een initiatief van
Schrijfster Marjet Rutten en innovatiemanager Folkert Linnemans over renovatie sociale huurwoningen De woningen die in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de vorige eeuw zijn gebouwd, zijn onderhand aan verbetering of vervanging toe. Wat is de beste en tevens budgettair vriendelijkste oplossing? Zijn daar voorbeelden van of ideeën over? We vroegen het Marjet Rutten en Folkert Linnemans. Marjet Rutten is voormalig managing partner van BouwKennis en BauInfoConsult en schrijfster van ‘Van Yab Yum naar Dim Sum’ en ‘Van kannie naar passie’. Folkert Linnemans is Manager Innovatie bij Bouwgroep Dijkstra Draisma.
Folkert Linnemans neemt in het gesprek al snel het initiatief en vertelt over het nieuwste project waar Bouwgroep Dijkstra Draisma aan werkt met betrekking tot het opknappen van woningen uit de jaren ‘50, ‘60 en ‘70. “Wij maken voor deze woningen een totaalconcept. Van energiezuinig of energieneutraal tot thuis blijven wonen, met veel keuzemogelijkheden voor de bewoners. Wij hebben bijvoorbeeld een app waarmee wij bewoners van sociale huurwoningen de keuze willen aanbieden hun eigen ‘look and feel’ te kiezen met betrekking tot de voorgevel van hun woning. Samen met Dorenbos Architekten zijn we bezig dit te laten passen binnen het huidige systeem. We gaan het concept de komende periode doorontwikkelen” Marjet Rutten: “Veel consumenten ervaren nu nog geen groot probleem met hun woning, daardoor valt het niet mee ze over te halen tot een grootschalige renovatie. Die problemen komen er wel op termijn. Dat is de uitdaging: de bewoners nu al laten zien en voelen dat het in hun belang is. Dat ze er meer comfort en een lagere energierekening voor terugkrijgen.” Ze vervolgt: “We moeten daar nu wel mee beginnen, want als we te lang wachten halen we nooit het gemiddelde van 300.000 gebouwen per jaar om in 2050 een energieneutrale gebouwvoorraad te hebben. Bovendien moeten we aan onze kennis
werken op dit gebied en daarbij zijn ervaringscijfers belangrijk om garanties te kunnen bieden. Neem van mij aan, dat wordt op termijn verplicht. Wacht je te lang dan wordt de druk op de bouwsector te groot. Dan doen we te vaak maar wat, waarvan we het effect op termijn niet weten en daardoor worden de kosten voor de klant en het risico voor de bouw te hoog.”
Marjet Rutten: ‘Ik verwacht over twee jaar een offer you can’t refuse’ “De proposities die er vanuit bouwbedrijven liggen beginnen ergens op te lijken, maar we zijn er nog niet. Ik verwacht dat we over twee jaar echter op grotere schaal sluitende businesscases gerealiseerd hebben met een ‘offer you can’t refuse’ voor de klant. Er zijn voldoende eindgebruikers die daar behoefte aan hebben. Als we het maar goed in de markt zetten”, zegt Marjet Rutten. Bouwgroep Dijkstra Draisma is daar al op aan het anticiperen, zo blijkt. In het kader van woningen eenvoudig en budgettair vriendelijk energieneutraal te maken, hebben zij een handige schilrenovatie bedacht, een pasklare nieuwe gevel die in twee werkdagen op en over de bestaande
15
“
De bewoners het gevoel geven dat ze een compleet nieuw huis hebben. Met technische verbeteringen en een verbetering in woongenot. Binnen een paar dagen gerealiseerd. Bouwgroep Dijkstra Draisma
RENOVATIE
Als nieuw. Een initiatief van
”
‘Wij bieden technische woonverbeteringen en verbetering in woongenot’ Folkert Linnemans, innovatiemanager Bouwgroep Dijkstra Draisma
gevel met dak is te zetten en te monteren. Folkert Linnemans: “Om zo’n schilrenovatie betaalbaar te maken, gaan we zoiets op een industriële manier maken. Vergelijk het met de auto-industrie waar je ook je eigen ‘look and feel’ kunt kopen terwijl de auto voor negentig procent hetzelfde is als die van je buurman. Wij kiezen ervoor om eerst bouwkundig de woning toekomstbestendig te maken. Met aanvullende technieken kunnen we de woning ook energieneutraal maken. Daarvoor kan nu of in de toekomst worden gekozen.”
breidingen zoals een tuinkamer met kantoor- of zorgfunctie. Dat is een uitdaging die wij graag aan gaan. Als belangrijk neveneffect kun je daarmee een betere leefbaarheid creëren. Een bewoner die trots en blij is met zijn ‘nieuwe’ huis en omgeving zal er ook eerder voor zorgen dat alles netjes blijft. Wij bieden niet alleen technische woonverbeteringen, wij bieden ook verbetering in woongenot. Dat is onze toegevoegde waarde.”
De innovatiemanager: “Wij denken vanuit de bewoner en gaan van daaruit samen met onze partner P. de Vries Installatietechnieken, op zoek naar een technische oplossing die voor zowel de bewoner als voor de woningcorporatie als eigenaar de beste is. Een simpel voorbeeld: wij zorgen ervoor dat de gordijnen en luxaflex van de bewoner passend blijven bij zijn nieuwe gevel. Maatwerk dus. Zo zadel je de huurder niet op met onnodige kosten en kweek je goodwill richting de corporatie.” “De meeste bedrijven bekijken renovatie vanuit de techniek. Wij gaan daarin nog een stapje verder. We nemen niet alleen ook de huurder mee in het verhaal, maar kijken ook naar aanpassingen of uit-
17
‘Out of the box denken over renovatie‘
Alex Bonnema directeur-bestuurder Woningcorporatie Elkien
RENOVATIE
Als nieuw. Een initiatief van
Co-creatie bij het optimaliseren van woningverbeteringen Woningcorporatie Elkien uit Heerenveen is zich volop aan het heroriënteren op haar kerntaak en het optimaliseren van haar werkzaamheden. Uitdagende verbeteringen aan huurwoningen uit de vorige eeuw staan op stapel. Maar hoe pak je dat in een veranderend politiek en economisch klimaat op de beste manier aan zodat ze weer een halve eeuw mee kunnen? We vroegen het directeur-bestuurder Alex Bonnema.
Alex Bonnema: “Met betrekking tot woningverbetering hebben wij het lef om volkomen ‘out of the box’ te denken. Want kunnen onze oude vertrouwde manieren van renoveren nog wel mee richting de toekomst? Met betrekking tot renovatie kunnen aannemers tegenwoordig een nieuwe schil om een woning plaatsen, waarmee een oude woning weer toekomstbestendig is. Maar het kan nog een stap verder. Er zijn ook aannemers die daar een onderhoudscontract bij willen afsluiten, om voor een vast bedrag per jaar het onderhoud voor hun rekening te nemen.” “Dat is een voorbeeld van buiten de gebaande paden denken. Onze medewerkers moeten zich aanpassen aan - en ontwikkelen richting - een vernieuwende manier van samenwerken met bouwpartners. Ik ook. Maar nieuwe technieken en nieuwe inzichten kunnen ertoe leiden dat het op een andere manier beter kan. Dat is een hele interessante materie, in een wereld die in een enorm tempo verandert. We zullen met zijn allen goed moeten nadenken over wat de veranderingen voor ons allemaal gaan betekenen.” “Met betrekking tot renovatie zou het het mooist zijn als we een samenwerking kunnen bedenken die goed is voor iedereen. Goed voor onze huurders, goed voor het bouwbedrijf, goed voor ons als verhuurder en ook voor de lokale overheid die haar zorgbeleid en -taken op de veranderende omstandigheden kan afstemmen.”
‘Ketensamenwerking goed voor een toekomstbestendige bouwsector’ Sowieso is ketensamenwerking voor bedrijven in de bouwwereld de toekomst. “Het is cruciaal dat we op andere manieren verbindingen met elkaar zoeken dan voorheen. Dat we nu meer op basis van vertrouwen met elkaar samenwerken en vertrouwen op elkaars kwaliteiten en expertise.” Goede afstemming over werkzaamheden binnen de ketensamenwerking zorgt bijvoorbeeld direct voor een afname van de faalkosten en dat is voor alle partijen een goede zaak. Belangrijk is ook dat de kwaliteit van het eindproduct toeneemt door co-creatie, en niet te vergeten de snelheid van het bouwproces. Allemaal voordelen. Mits de samenwerking en het vertrouwen goed is. Alex Bonnema: “Dankzij de economische crisis kunnen we met bedrijven in de bouwwereld beter samenwerken en zoeken we elkaar op. Dat het belangrijkste niet meer ‘aan elkaar verdienen’ is, maar ‘met elkaar creëren’. Samen bereiken we meer. Dat is een heel mooi gegeven, ik ben er blij mee.”
19
‘Langer thuis blijven wonen is de toekomst’ Dieneke Mandema directeur De Friesland Zorgverzekeraar
ZORG
Gewo on thuis.
Gewo on thuis.
Een initiatief van
De raakvlakken tussen de zorgverzekeraar en de bouwwereld De provincie Fryslân heeft te maken met vergrijzing en vergroening en dat wordt de komende jaren alleen maar meer. Met name in de plattelandsgebieden. Aannemers, woningcorporaties en overheden zijn zich voor zover mogelijk aan het voorbereiden. Hoe zit dat eigenlijk in de zorgwereld? Zijn er raakvlakken tussen de zorg en de bouw? We vroegen het Dieneke Mandema, directeur van De Friesland Zorgverzekeraar.
Welke rol hebt u als zorgverzekeraar in deze problematiek? “We zijn ons heel erg bewust van de problemen die op ons af komen doordat de bevolking vergrijst en vaker meerdere chronische ziekten heeft. Wij beschikken over onderzoeksgegevens, aangeleverd door TNO onderzoek, die dat ook aangeven. Daarom heeft De Friesland een toekomstvisie gemaakt, waarin deze problematiek is beschreven. We willen, samen met de partijen in de zorg en gemeenten, de zorg zo gaan inrichten dat we ‘goede én zinnige’ ondersteuning en zorg aanbieden, voor álle Friezen.” Het langer thuis blijven wonen kan een oplossing zijn. Ziet De Friesland dit ook? “Het is niet alleen een oplossing, het is de toekomst. Kijk maar naar de wetten die de overheid heeft gemaakt: alles is erop gericht om mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen met voldoende ondersteuning en zorg. Dat vinden mensen zelf vaak ook prettiger en daarnaast houdt het de zorg in de toekomst ook betaalbaar.” Hoe kan De Friesland inspelen op deze ontwikkeling? “Door mee te denken, mee te organiseren en er op in te spelen. We hebben in onze “Toekomstvisie op de Friese gezondheidszorg in 2020” beschreven hoe wij ‘de beste zorg voor de Friese burger’ willen
regelen: van goede kwaliteit én doelmatig. Dat is in ieders belang.” Concepten als WMO-zorgruimte zijn opkomend. Andere concepten zijn aanpassing van de woning (interne verbouwingen), domotica oplossingen en andere technieken. Wat vindt De Friesland van de technologische ontwikkelingen? “We juichen ze van harte toe. Allereerst omdat wij merken en ervaren dat onze klanten hier zeer positief over zijn. Maar ook omdat als we langer thuis blijven wonen e-health en domotica onmisbaar zijn. Ons Participatiefonds participeert ook in bedrijven die zich daarmee bezig houden.” Hoe maken we deze kosten betaalbaar? “Elke ondernemer weet dat kwaliteit zich terug betaalt. Dat geldt ook voor de zorg. Kwaliteit van zorg betekent dat de zorg betaalbaar wordt. Want als bijvoorbeeld een operatie in één keer goed gaat, is de kans op complicaties (bijvoorbeeld pijn of de noodzaak van een hersteloperatie) minder groot.” Welke rol ziet De Friesland voor gemeenten, als het gaat om vergrijzing en vergroening, gekoppeld aan de diverse zorgvragen? “Wij werken al jaren samen met de Friese gemeenten en sinds juni 2013 zelfs heel intensief in het kader van de decentralisatie van de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten). Willen we
21
“
Zorgen dat mensen zo lang mogelijk in hun eigen huis kunnen blijven wonen en daar gelukkig blijven. Onze technische oplossingen helpen daarbij. Bouwgroep Dijkstra Draisma
ZORG
Gewo on thuis.
Gewo on thuis.
Een initiatief van
”
thema’s als vergrijzing goed aanpakken dan is intensieve samenwerking essentieel.” Welke rol ziet De Friesland op dat vlak voor woningcorporaties? “Ook hier is samenwerking essentieel. Wij merken dat als je expertises vanuit diverse bedrijven bij elkaar brengt, je beter kunt acteren.” Welke andere stakeholders zijn van belang? “De patiënt staat centraal. Daarom zijn patiënten en bewoners belangrijk. En ook hun zorgverleners, zoals de huisartsen. Zij weten wat er speelt, ze weten wat er nodig en wenselijk is. Ook De Friesland Zorgverzekeraar vindt dat zeer wezenlijke gesprekspartners.” Het onderdeel Participatie gaat een grote rol spelen. Wat is de visie van De Friesland tegenover dit thema? “Het is belangrijk dat mensen steun krijgen als ze thuis wonen en niet goed meer kunnen functioneren door ziekte of ouderdom. We zullen ons moeten realiseren, maar zullen dit ook gaan voelen, dat niet meer alle hulp vanzelfsprekend is. Daarom zijn mantelzorgers zo belangrijk.”
Welke rol kunnen dorpsbedrijven, dorpscoöperaties en wijkbedrijven spelen in deze thematiek? “Ze zouden een netwerk van vrijwilligers of deskundigen kunnen opbouwen zodat er een stevig en mooi sociaal netwerk ontstaat. Wij weten dat wanneer mensen goede sociale contacten hebben, dat ze ook fitter zijn. Eenzaamheid maakt mensen ziek, daarom is dat sociale netwerk zo belangrijk.” Welke rol spelen gemeenten, woningcorporaties, provincies en overige stakeholders? “Die kunnen zo’n sociaal netwerk faciliteren.” Welke rol ziet De Friesland voor Bouwend Noord Nederland om te anticiperen op de thema’s leegloop, vergrijzing, vergroening? “Zorg dat de faciliteiten goed zijn, zodat ze een basis vormen voor een dusdanige sociale omgeving waarin vertrek onaantrekkelijk is. Als je jaren in een dorpje woont, wil je daar niet weg. Afwachten en dus niets doen betekent dat de strijd snel verloren is. Je wilt niet dat mensen noodgedwongen vertrekken naar steden of grotere dorpen omdat ze daar wel geschikte woonruimte vinden om zelfstandig te blijven wonen.”
23
‘Bijzondere samenwerking in Leeuwarder wijk Bilgaard’ Marcel Tankink architect KAW Groningen
LEEFBAARHEID
LEEFBAARHEID Samen doen.
Samen doen.
Bevlogen architect Marcel Tankink maakt de samenleving graag leefbaar Een architect die naast zijn vak als ontwerper ook actief meedoet in samenwerkingsverbanden om een wijk leefbaar te maken, dat zie je niet vaak. Marcel Tankink van KAW uit Groningen is zo iemand, hij werkt met volle overtuiging mee in het Wijkbedrijf Bilgaard om de wijk in de stad Leeuwarden leefbaar te maken en te houden.
Waarom zou je je als architect op die manier inzetten? Marcel Tankink: “Ik zie grote groepen mensen in de maatschappij aan de zijlijn staan. Ik vind: je kunt die mensen daar niet laten staan. Je creëert een tweedeling in de maatschappij als je er niets aan doet. Nederland heeft een goede sociale traditie en daarom vind ik het belangrijk dat we als maatschappij mensen perspectief bieden. De hoeveelheid geld van vroeger is niet meer beschikbaar vanwege de economische crisis, dus je zult op andere manieren je doelen moeten zien te bereiken.” “Met het Wijkbedrijf Bilgaard werken we met de bewoners zelf. Zo krijg je ten eerste draagvlak in de wijk en ten tweede betrek je de mensen bij de werkzaamheden, geef je hen een nuttige daginvulling en laat je ze dus niet meer aan de kant staan in een sociaal isolement. Bovendien kunnen ze er in de vorm van een vrijwilligersvergoeding ook nog extra inkomsten mee genereren.”
vlak zorgt. Zo snijdt het mes aan meerdere kanten: de corporatie werkt efficiënter, de woningen en de wijk worden opgeknapt en de bewoners hebben daar ook financieel voordeel van. Bovendien zorgt een prettig woonklimaat ervoor dat er weinig leegstand is en de meeste woningen verhuurd zijn en blijven.” En de voordelen voor gemeenten? “Het Wijkbedrijf is voor gemeenten een uitstekend middel om hun eigen organisatie mee te kantelen en de bezuinigingen die hen worden opgedrongen het hoofd te kunnen bieden. Dankzij het Wijkbedrijf kunnen gemeenten ondanks een krappere portemonnee toch voldoende mate van dienstverlening overeind houden.”
Wat zijn de voordelen voor een woningcorporatie? “Eén van de voordelen is dat het Wijkbedrijf de corporatie ontzorgt op het gebied van onderhoud en beheer tot en met leefbaarheid. Het Wijkbedrijf is een partner die werkzaamheden en projecten samen met de wijkbewoners oppakt en voor draag-
25
“
Sociaal contact, werk, inkomen, veiligheid, gezondheid, op straat kunnen spelen: als de bewoner de agenda gaat bepalen, kunnen er prachtige dingen tot stand komen.
Bouwgroep Dijkstra Draisma
LEEFBAARHEID
LEEFBAARHEID Samen doen.
Samen doen.
Een initiatief van
”
Heeft het Wijkbedrijf ook voor KAW voordelen? “Uiteraard zijn wij een bedrijf en moeten wij ook geld verdienen. Alhoewel, als je voor het grote geld gaat hoef je dit niet te doen. Je moet er wel een passie voor hebben. Om de mensen in de wijk te laten zien dat wij oprecht zijn in onze plannen hebben wij ons daarom contractueel voor twintig jaar aan dit project verbonden.” Het Wijkbedrijf heeft zich financieel verbonden door te investeren in biomassaketels en zonne-energie. Dus hebben wij er belang bij dat er geen leegstand in de wijk ontstaat zodat wij voldoende inkomsten genereren om de investering terug te verdienen. Daarmee hebben we bewust een belang gecreëerd waardoor bewoners erop kunnen vertrouwen dat wij samen met hen voor een leefbare wijk gaan.”
Over Wijkbedrijf Bilgaard Het Wijkbedrijf Bilgaard is een samenwerkingsverband van bedrijven en bewoners die van de wijk Bilgaard een prachtige plek wil maken waar het prettig wonen en leven is. Het Wijkbedrijf is geen vereniging of stichting waarvan bewoners lid kunnen worden. Wel kunnen bewoners aangeven dat ze samen willen werken of (betaald) vrijwilligerswerk willen doen. Dit gebeurt in samenspraak met wijkvereniging Bilgaard. Wijkbedrijf Bilgaard bestaat uit: Bouwgroep Dijkstra Draisma, KUUB (collectief particulier opdrachtgeverschap), KAW (architect en bewonerscommunicatie) en Ekwadraat (energie).
27
NIEUWBOUW
LEEFBAARHEID Leefbaarheid
Samen doen.
RENOVATIE
ZORG ZORG
Gewoon thuis.
www.wonenindewijkvanmorgen.nl
