Valentijnskaart voor behoud pensioenstelsel

N e d e r l a n d s e

V e r e n i g i n g

v a n

O r g a n i s a t i e s

Inhoud Van de voorzitter

2

VWS maakt plannen duidelijk

4

Column Martina van den Dool — Professionaliseringsslag

5

Drie meningen over … … zorgen van leden

6

Democratie in deelnemersraad en daarbuiten

8

Foto Martina van den Dool

v a n

G e p e n s i o n e e r d e n

maart 2011

Voorzitter SZW-commissie Ineke van Gent (GroenLinks) ontvangt de valentijnskaart van NVOG-vicevoorzitter Henk Bindels (v.l.n.r. Ineke van Gent, Pieter Omtzigt (CDA), en Ineke Dezentjé

Column Rob Kars (De Unie)

9

Boekbespreking

10

Column — Mila Hoekstra (Pensioenfederatie)

10

Colofon

11

Aangesloten organisaties

12

In dit nummer Vertelt NVOG-voorzitter Martin van Rooijen over zijn bevindingen met politici bij het bespreken en behandelen van het medezeggenschapsdossier en de pensioenproblematiek. Directeur Martina van den Dool laat in haar column zien dat de NVOG groeit en professionaliseert, maar dat dit niet kan zonder dat er ook naar de begroting wordt gekeken. Het budget is niet altijd toereikend voor wat er soms wordt verwacht. Verder zijn er bijdragen van twee externe partners: Mila Hoekstra van de Pensioenfederatie en Rob Kars van De Unie. En natuurlijk is er weer volop nieuws uit de vereniging, onder meer een verslag van de NVOG-actie met de valentijnskaart.

Hamming-Blluemink (VVD).

Eerste actie een succes

Valentijnskaart voor behoud pensioenstelsel Daags na Valentijnsdag, op 15 februari overhandigde NVOG-vicevoorzitter Henk Bindels een eerder per e-mail verzonden valentijnskaart aan de vaste Kamercommissie van SZW. Hiermee ontvingen de Kamerleden de liefdesbetuiging aan het Nederlandse pensioenstelsel, die door 5.145 mensen was ondertekend. De actie was in de tien dagen daarvoor digitaal verspreid via www.nvogactie.nl. De valentijnskaart is de eerste concrete actie sinds het NVOG-bestuur eind november de lidorganisaties om extra bijdragen vroeg voor een speciaal actiefonds, door sommigen ook wel ‘strijdkas’ genoemd. Met deze giften kunnen activiteiten betaald worden, die buiten de reguliere begroting van de NVOG vallen, zoals bijeenkomsten voor journalisten en opvallende acties die meer aandacht van politiek en media krijgen. Zo verwees de valentijnskaart met een knipoog naar de onderhandelingen over het pensioenakkoord, waarbij de ouderenorganisa-

ties geen rol spelen, terwijl het wel om de belangen van hun leden gaat. Juist omdat het om een serieus onderwerp gaat, is gekozen voor een luchtigere vorm om van Kamerleden aandacht te vragen voor de positie van gepensioneerden. Dit kwam goed over. De Kamercommissie heeft toegezegd de mening van de ouderenorganisaties over het op handen zijnde pensioenakkoord serieus te zullen nemen bij de vervolgstappen in het pensioendebat. Ook de boodschap van Bindels: Laat u niet gijzelen door de sociale partners! is goed gehoord. Interview De actie trok ook de aandacht van de pers. In verschillende regionale en lokale kranten verscheen een kort interview met de NVOG-directeur en op WNLradio 1 vertelde Henk Bindels kort over het doel van de actie. Vervolgacties zijn helemaal afhankelijk van de inhoud en de strekking van het pensioenakkoord, dat bij het ter perse gaan van dit blad nog niet bekend was.

NVOG Expliciet - 21e jaargang, maart 2011

Va n d e vo o rzitter

Over ons en zonder ons: komt er een kentering? digers van CNV en MHP, en vanuit de CSO waren er de voorzitters van de participerende organisaties. Rond de medezeggenschapstwist van 2009 is vastgesteld: agree to disagree. Mijn indruk van het gesprek tussen STAR en CSO is dat er na tijden weer een wil is om met elkaar te overleggen. Dit gesprek met de STAR ging vooraf aan een miniconferentie over pensioenen voor de CSO-lidverenigingen. Peter Gortzak en Ap Fraterman waren er te gast en konden een toelichting geven op de onderhandelingen over het pensioenakkoord en de dilemma’s die daarbij speelden. Zo werd dus op een dag in februari de lucht tussen STAR en CSO een stuk geklaard.

Tot dusver is er nauwelijks contact tussen de CSO en de sociale partners of de politiek over het pensioenakkoord. Enkele maanden geleden heb ik contact gezocht met Peter Gortzak van de FNV en Ap Fraterman van de VNO-NCW, die met andere leden van de Stichting van de Arbeid onderhandelen over het pensioenakkoord dat halverwege vorig jaar op hoofdlijnen bekend werd. In januari ontmoetten wij elkaar en peilde ik of de sociale partners bereid waren om met ons aan tafel te gaan, over met name dit akkoord dat op het moment van dit schrijven in de laatste fase van onderhandeling is. Tijdens het gesprek bleek alras dat er sedert enkele jaren een ijzige verhouding bestaat tussen de sociale partners en de CSO, na een discussie

2

over het medezeggenschapsdossier, waarbij de steun van de CSO aan het initiatiefwetsontwerp van VVD en D66 (Ko er Kaya/Blok) tot een breuk in het overleg leidde. Mij werd duidelijk dat de toekomst hier een lang verleden heeft. Het recente gesprek vond in een open en goede sfeer plaats, waarbij we informatie kregen over de stand van zaken rond de onderhandelingen. Van mijn kant heb ik de kernpunten van ons standpunt kunnen weergeven. Gortzak en Fraterman beloofden op ons gesprek te zullen terugkomen. Niet snel daarna nam de Stichting van de Arbeid contact op met de CSO voor een gesprek, dat op 16 februari heeft plaatsgevonden. STAR-deelnemers waren de heren Gortzak, Fraterman en vertegenwoor-

Absurd Er is meer gebeurd. Als voorzitter van de NVOG wil ik er alles aan doen om de ouderenorganisaties meer in gesprek te brengen met politici, om een einde te maken aan de situatie dat wij over de oplossing van de pensioenproblematiek nauwelijks meepraten. Over

Het standpunt van De Nederlandsche Bank over de rente is bizar ons en zonder ons wordt over het pensioenakkoord immers ook onderhandeld in nauw overleg met het kabinet, omdat voor de invoering ervan principiële wijzigingen moeten worden opgenomen in de Pensioenwet.


Hoe absurd de situatie is, blijkt goed uit het feit dat de CSO niet werd uitgenodigd voor de hoorzitting van de Tweede Kamer afgelopen november, over de problematiek van de veertien pensioenfondsen waarvoor afstempeling dreigde. Heel pensioenland was daar sprekend aanwezig van tien uur ’s morgens tot acht uur ’s avonds, met aan het slot de sociale partners. De sprekerslijst laat een onthullend beeld zien van hoe ook de politiek gepensioneerden nauwelijks serieus neemt. Ze dacht blijkbaar dat ouderen een brave volgzame groep vormen, die toch niet in opstand komt. De CSO besloot op mijn verzoek tenminste te vragen welke argumenten de Kamer had om ons niet uit te nodigen. De Kamer antwoordde niet, en zo was er een hoorzitting over ons en zonder ons. Kennismaking Ik heb mijn boosheid hierover niet onder stoelen of banken gestoken wat ertoe heeft geleid dat SP-Kamerlid Paul Ulenbelt tijdens de plenaire vergadering met de CSO-brief zwaaide en riep dat het een schande was dat wij niet waren gehoord. Onmiddellijk sloten andere partijen zich hierbij aan en werden we een week later uitgenodigd door de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de Kamer voor een kennismaking. Jawel, een kennismaking, waar ik namens de CSO onze visie op de pensioenproblematiek heb mogen toelichten. Dat heb ik in niet mis te verstane woorden gedaan, met als hoofdpunt dat wij op geen enkele wijze met de sociale partners in gesprek en overleg konden komen over het pensioenakkoord. De Kamerleden moedigden ons aan op dat overleg aan te sturen en zeiden toe dat te steunen. De eerstvolgende test voor de politiek is de stemming in de nieuwe Eerste Kamer over het initiatiefwetsontwerp van VVD en D66 inzake de medezeggenschap van gepensio-

neerden in pensioenfondsbesturen. Gelukkig is er wel regelmatig overleg met de minister van Sociale Zaken over onder meer de pensioenen. In juni nog met demissionair minister Donner en vlak voor de Kerst met minister Kamp. In die gesprekken hameren wij ook op een betere overlegsituatie tussen de CSO en de politiek. Ik heb de minister gevraagd zijn invloed aan te wenden, zodat wij aan tafel komen bij de STAR over het pensioenakkoord. In maart praten we verder met de ambtenaren die namens de minister betrokken zijn bij de onderhandelingen. Laat duidelijk zijn: wij zullen ons koste wat kost verzetten tegen aantasting van opgebouwde pensioenrechten, voor zowel de gepensioneerden als de actieven. Voor de nominale aanspraken zijn in ons unieke kapitaaldekkingsstelsel de premies opgebracht voor het individuele opgebouwde pensioen. Daarvan is altijd gezegd dat het een zeker pensioen was. Op alle manieren probeert men daar nu onderuit te komen. Dat zou bij wet kunnen, maar begrepen wordt dat dit juridisch een heel gevaarlijke weg is. Politici beseffen dat gepensioneerden dan de weg naar de rechter zullen kiezen en wat mij betreft tot aan Straatsburg. De tweede manier is die van het vrijwillig afstand doen van verkregen opgebouwde rechten, met als argument dat anders de indexering van die rechten voorlopig bijkans illusoir is. De sociale partners en de politiek zullen een charmeoffensief voor die vrijwillige route starten. Dan weten zij ons dus wél te vinden: als het om afpakken gaat. Tol De niet-indexering voor de komende jaren zal een hoge tol eisen voor de koopkracht van de gepensioneerden. Deze is de afgelopen jaren al met tien procent gedaald, terwijl werkenden

er op vooruit zijn gegaan. De dreigende schaarste op de arbeidsmarkt zal de lonen opdrijven en daarmede de inflatie. Een geluk hierbij is dat de rente waartegen de pensioenverplichtingen van de pensioenfondsen contant wordt gemaakt ook aanzienlijk stijgt en daarmede de verplichtingen worden verlaagd.

Er was een hoorzitting zonder ons Bizar is daarom het standpunt van De Nederlandsche Bank over de rente: ze blijft op dagkoersen van de rente zitten, met alle schommelingen in dekkingsgraden van dien. De onheilsberichten afgelopen zomer over dreigende afstempeling waren het gevolg en die leidden tot onnodige bangmakerij. Deze maand heeft de NVOG een gesprek met DNB over het toezicht op de pensioenfondsen en het rentebeleid. Tot nu is er niet afgestempeld en er wordt gelukkig alles aan gedaan om dat te voorkomen. Dit zou wat ons betreft ook een brug te ver zijn. Het beleid om niet te indexeren is al erg genoeg, mede veroorzaakt door de veel te lage premiestelling in het verleden. Op 31 maart is er een hoorzitting van de Tweede Kamer naar aanleiding van het tv-programma Zembla over het gevoerde beleggingsbeleid en te laag geheven premies. De sociale partners, de Pensioenfederatie en de CSO zijn ook voor deze hoorzitting niet uitgenodigd. Dat geldt wel voor zeven deskundigen, waaronder Jean Frijns, exABP. De Kamercommissie krijgt onze inbreng dan wel per brief. Martin van Rooijen


3

Minister en staatssecretaris presenteren beleid

VWS maakt plannen duidelijk De minister én de staatssecretaris van VWS stuurden eind januari beiden een uitvoerige brief naar de Tweede Kamer met hun plannen voor de komende beleidsperiode. De brief van minister Edith Schippers, verantwoordelijk voor de curatieve zorg, kreeg het motto: Zorg die werkt. — Joop Blom — Minister Schippers wil de patiënt het vertrouwen geven dat zorg beschikbaar is op het moment dat die nodig is. Daarbij zal keuzevrijheid een uitgangspunt zijn. Dicht in de buurt, meer en betere zorg voor je geld en ruimte voor de burger en de zorgondernemer. Haar bedoeling is de basiszorg terug te brengen in de buurt en daarmee ook te voorkomen dat patiënten onnodig naar een ziekenhuis gaan. Schipper breidt de zogenaamde prestatiebekostiging uit om de kosten van de zorg transparant te maken en kwaliteit extra te belonen. DOT’s De dertigduizend DBC’s (diagnosebehandelingcombinaties) wil Schippers vervangen door een betere omschrijving in drieduizend DOT’s (DBC’s op weg naar transparantie). Daarnaast stimuleert ze vrijeprijsvorming. Er komt een kwaliteitsinstituut voor de zorg om de kwaliteitsverbetering te activeren. Minister Schippers kiest voor een positief leefstijlbeleid. Ze wil de juiste zorgverlener op de juiste plaats krijgen en verpleegkundig specialisten meer bevoegdheden geven. Niet alle medische zorg hoeft verleend te worden door medisch specialisten. De eigen regie komt voorop te staan; zelfmanagement en e-health (contacten via de computer) moeten worden bevorderd, vooral voor chronisch zieken. Het uitgangspunt is dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor hun leefstijl, dus gaat de minister ongezond gedrag niet beboeten of belasten. Wel moet wie gezonder wíl leven dit gemakkelijk gemaakt worden. In het basispakket

4

komen weinig veranderingen, maar aan een verdere premiestijging valt niet te ontkomen. De minister kondigt voorts een scala aan wetsvoorstellen aan, waarin solidariteit voorop staat. Dit jaar kost de curatieve zorg gemiddeld 2400 euro per inwoner. Dit bedrag wordt gezamenlijk opgebracht met nominale en inkomensafhankelijke premies en eigen bijdragen. Echter één procent van de verzekerden veroorzaakt een kwart van de zorgkosten en vijf procent gezamenlijk de helft. Omdat de laatste twee jaar van een mensenleven het duurst zijn, zijn onder die vijf procent verzekerden relatief meer ouderen. Staatssecretaris mevrouw Marlies Veldhuijzen van Zanten is verantwoordelijk voor de langdurige zorg. In haar beleidsplan Vertrouwen in de zorg, geeft ze aan dat de organisatie van deze zorg op de schop moet, de collectieve middelen moeten doelmatiger worden aangewend en moeten worden ingezet voor diegenen die ze echt nodig hebben. Zij wil de kwaliteit verbeteren, maar ook de eigen kracht van de patiënt vergroten om de kosten te kunnen beheersen. In deze kabinetsperiode wil de staatssecretaris de scheiding van wonen en zorg doorvoeren en de extramurale begeleiding en dagopvang overbrengen naar de Wmo. In het Nationaal Programma Ouderenzorg worden de zorgvernieuwingen geactiveerd. Het Persoonsgebonden Budget, nu nog een subsidiesysteem, krijgt een vaste plaats in de AWBZ. Zorg, dat zijn mensen is het motto waarmee de staatssecretaris probeert

de eigen kracht van de samenleving te benutten. Het vrijwilligerswerk in de ouderenzorg krijgt een grote impuls, bijvoorbeeld door een ondersteuningsprogramma voor gemeenten. De medewerkers in de langdurige zorg geeft ze meer waardering en ze vraagt hun mee te helpen de zorg te verbeteren. Opleiding en scholing staan hierbij voorop. Bij kleinschalige zorg dicht bij huis zijn wijkverpleegkundigen onmisbaar. De staatssecretaris werkt aan één loket per wijk voor alle zorgvragen, dus AWBZ en WMO samen. Twaalf Ook Veldhuijzen van Zanten kondigt veel wetsontwerpen aan. Alle Nederlanders met een inkomen dragen via de inkomsten- en loonbelasting twaalf procent van hun inkomen af — tot een maximum van ongeveer vierduizend euro per jaar — als premie AWBZ. Wel wordt aan de AWBZgebruikers een inkomensafhankelijke bijdrage gevraagd. Het betreft 3,5 procent van de Nederlanders, waaronder tweederde van de ouderen. De NVOG volgt met de CSO deze ontwikkelingen op de voet en zal namens de ouderen meesturen in de beleidsveranderingen Joop Blom is voorzitter van de commissie Zorg & Welzijn en lid van de gelijknamige CSO-adviescommissie Informatie over DOT: www.dbconderhoud.nl


Van het NVOG-bureau

Professionaliseringsslag van verenigingen, en de weerslag daarvan op begrotingen en in financiële jaarverslagen. Daarin komen immers ook bestedingen te staan die ogenschijnlijk weinig met de doelstellingen van de club te maken hebben. Hoeveel kantoorruimte is er nodig, wat betaal je het personeel en wat voor kwartaalblad wil je uitbrengen? Allemaal zaken die soms om uitleg vragen en die allemaal te maken hebben met de hoofdvraag: hoeveel wil en kan de NVOG investeren om haar doelen te bereiken? Medio 2009 moest het bureau van de NVOG, eerder dan gepland nieuwe computers aanschaffen. De oude stonden simpelweg op instorten. Ook het op maat gemaakte ledenadministratiesysteem was aan vervanging toe, omdat de gepensioneerde beheerder met zijn werk wilde stoppen. Tijd voor een professionaliseringsslag, dacht ik: het gebruik van computers is onmisbaar in het moderne kantoorleven en dus moet er degelijk materiaal zijn. Maar sinds het bureau nieuwe computers heeft en er een speciaal softwarepakket is voor het beheer van relatiegegevens en administratie, hebben we meer dan ooit de handen vol aan ‘regelwerk’. Storingen en systeemfouten zijn aan de orde van de dag. Die worden dan wel weer verholpen, maar je ziet toch dat in pakweg vijf jaar tijd de uren en kosten voor dit soort zaken alleen maar toenemen. Bovendien is het internetverkeer in het afgelopen decennium enorm toegenomen, getuige de honderden mails die het bureau wekelijks te verwerken heeft en waarbij verzenders ook steeds veeleisender worden als het gaat om de reactiesnelheid. Daar zijn gepensioneerden niet anders in dan anderen. Het is maar een voorbeeld van het effect van groei en professionalisering

Volgens de vakliteratuur doorlopen verenigingen verschillende stadia. Het begint meestal klein — met enkele mensen die zich hard maken voor een bepaald doel. Dan steken ze als bestuur zelf de handen uit de mouwen om dat doel te bereiken met zoveel mogelijk leden als achterban. Op een zeker moment kan de vereniging zo groot en arbeidsintensief worden, dat het goed is om de continuïteit te waarborgen door iemand in dienst te nemen die dagelijkse werkzaamheden regelt. Telefoontjes, mails, brieven, vergaderruimte. Dat scheelt bestuurders veel werk. De NVOG kwam in de jaren negentig in dat stadium, en tien jaar geleden ontstond er een nieuwe fase met het invoeren van de directiefunctie. Het bestuur zette zichzelf daarmee meer op afstand van het dagelijkse coördinerende en uitvoerende werk en kon zich concentreren op het uitzetten van de strategie en het beleid. Inmiddels heeft de NVOG dankzij de inzet van tientallen onbetaalde deskundigen uit gepensioneerdenverenigingen ook een behoorlijk kader opgebouwd, dat zorgt voor de inhoudelijke beleidsontwikkeling en –uitvoering. De NVOG begon bijna 25 jaar geleden met enkele lidorganisaties en telt er inmiddels bijna 95. Aan het bestuur de

taak, ondersteund door de werkorganisatie, om de doelen van de NVOG optimaal te bereiken met de beschikbare middelen. De lidorganisaties volgen dit natuurlijk kritisch, omdat zij eigenaar zijn van de vereniging en de contributies afdragen. Ze dwingen het bestuur regelmatig om goed in de spiegel te kijken en zich af te vragen: doen wij het nog goed of kan het beter? Ik durf die spiegel ook af en toe naar de leden zelf terug te draaien: zijn jullie verwachtingen reëel? De NVOG heeft een budget van ruim drie ton, een bureau met iets meer dan 2 fte gekwalificeerd personeel en een beleidsondersteunend kader dat met pensioen is. Ter vergelijking: de NPCF, de belangenorganisatie van patiëntenverenigingen en volgens onderzoek zeer invloedrijk in de zorgwereld, heeft

Verenigingen doorlopen verschillende stadia

een bureau van 28 fte en een begroting van 2,5 miljoen euro. Niet dat ik daar nu naar wil streven, maar het geeft wel aan hoe groot de verschillen in slagkracht kunnen zijn. Leden van verenigingen, van welke aard of omvang ook zullen daar met het vaststellen van hun doelen en middelen rekening mee moeten houden. Martina van den Dool, directeur Meer weten over verenigingen en professionalisering? www.pgosupport.nl en www.movisie.nl


5

Drie meningen over ...

… zorgen van de leden De pensioenwereld is momenteel nogal turbulent, maar door de diversiteit in pensioenregelingen en –voorzieningen, zijn de zorgen onder gepensioneerden verschillend van aard. Misschien zelfs maken de leden van verenigingen zich over heel andere zaken druk, zoals openbaar vervoer of betaalbare zorg in de buurt. Reden voor Expliciet om drie NVOG-organisaties te polsen over wat er onder hun leden leeft.

Volker Wessels Stevin heeft een eigen vermogen van iets meer dan een miljard euro. BPF is dertig keer zo groot. Grootschaligheid heeft hier ook voordelen. Wat ons natuurlijk vooral bezighoudt, is hoe dat zal gaan. De gepensioneerden mogen er niet minder van worden, onze rechten moeten we wel houden. Het ingegane pensioen is twee jaar niet geïndexeerd. Bij een overgang willen we die achterstand natuurlijk inhalen. Als de onderneming van het pensioenfonds af wil, zal dat op een nette manier moeten gebeuren. Het overnemende Bpf moet er onder andere voor zorgen dat de achterstallige indexatie uitgekeerd wordt.’

Frits Mulder

Vicevoorzitter/secretaris van Vereniging van gepensioneerden Koninklijke Volker Wessels Stevin (VGKVWS)

Structuur ‘In het bestuur van het pensioenfonds zit één lid namens de gepensioneerden, vier leden namens de actieve deelnemers en vijf leden namens de

‘Op dit moment is er een onderzoek gaande op last van de raad van bestuur van Volker Wessels Stevin en van het bestuur van ons pensioenfonds om te kijken of, en hoe het fonds ingepast kan worden in het bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid BpfBouw. Ik verwacht dat ze daartoe besluiten. Vervolgens moet de ondernemingsraad daar nog mee instemmen en er moet een advies komen van de deelnemersraad; De Nederlandsche Bank moet uiteindelijk een en ander goedkeuren. Op zichzelf is er niet veel tegen een overgang. Het pensioenfonds van

6

leden op een aantal gepensioneerden van bijna 2700. Om onze stem beter te kunnen laten horen, zou het goed zijn als meer gepensioneerden lid worden.’

Tineke Eilander Secretaris VG Stork

‘We willen bij een overgang die achterstand inhalen’ raad van bestuur. Dat ene lid kan bepaalde beslissingen niet tegenhouden. Die structuur baart ons ook zorgen, want we zien ook dat de indexatie voor niet-gepensioneerden binnen het bedrijf hoger is dan voor gepensioneerden. Onze vereniging heeft ruim 1100

‘Onze vereniging van 4700 leden is momenteel vooral bezorgd over of de werkgever de herstelpremie voldoet en onder welke voorwaarden we kunnen overgaan naar bedrijfstakpensioenfonds PME. Stork is in handen van de Engelse investeerder Candover, die het bedrijf binnen een paar jaar met winst wil verkopen. Stork wil het liefst van het ondernemingspensioenfonds af, omdat dit de vrijheid van handelen belemmert. Conform de uitvoeringsovereenkomst moet Stork bijdragen wanneer het fonds onder een bepaal-


de dekkingsgraad komt. Dat is nu het geval. Het gaat om een groot bedrag — hoewel er voor de eerste drie jaar wel een maximum aan verbonden is — te weten zestig miljoen euro. Daarna

‘Onze zorg is: hoe gaan we over?’

ten. Vergeleken met PME lopen we de laatste tien jaar achter in indexatie. Als we overstappen is het de vraag of we die achterstand inhalen. Het is nog steeds niet uitgesloten dat PME moet korten. En dat geldt niet voor Stork. Daarbij is er een verschil in dekkingsgraad tussen PME en ons. PME was altijd hoger, maar nu zijn wij dat. Het wordt in ieder geval anders en we volgen de ontwikkelingen met zorg.’

geldt er geen maximum meer en dat maakt het voor het bedrijf extra moeilijk om ons als ondernemingspensioenfonds in stand te houden. Recent is er sprake van arbitrage over of die herstelpremie van zestig miljoen euro wel of niet betaald moet worden.’ Sentimenten ‘Met honderddertig jaar heeft Stork het op een na oudste pensioenfonds in Nederland. Vooral in het verleden waren er veel sentimenten om het fonds te laten bestaan. We hebben tot op heden dispensatie gekregen om als ondernemingspensioenfonds te blijven bestaan, ook omdat we voldoen aan dezelfde eisen als waaraan het bedrijfstakpensioenfonds PME voldoet. Ondertussen is er wel een principeovereenkomst gesloten tussen Stork en het pensioenfonds om over te gaan. Daar moet PME nog ja tegen zeggen. Onze zorg is: hoe gaan we over? We zijn er niet tegen, maar in het verleden was dit een betere deal geweest. Nu zijn we beide ‘ongezond’, omdat we beide onder de minimale dekkingsgraad zit-

stijgen significant en pakketten worden uitgekleed, maar we zijn daarvoor behalve van de politiek afhankelijk van wat Shell voor zijn medewerkers en gepensioneerde werknemers regelt. We hebben daar weinig invloed op. Wat de pensioenen aangaat, we nomineren leden voor de deelnemersraad en op die manier hebben we invloed. We hebben er problemen mee dat het pensioenfonds van Shell één jaar de indexatie heeft overgeslagen. We willen dat die indexatie wordt ingehaald. Dat kan overigens tot vijf jaar na dato nog gebeuren.’

‘We willen dat die indexatie wordt ingehaald’

Han Kooy

Voorzitter van Voeks — Vereniging van Oud-Employés der “Koninklijke/Shell” ‘Voeks heeft 13.000 leden. Meer nog dan voorheen gaat het bij ons over de belangenbehartiging op het gebied van pensioenen en zorg. Maar we weten ons ook beperkt in de mogelijkheden, vooral als het om zorg gaat. Premies

‘Gepensioneerden moeten zich realiseren dat ze door lid te zijn van een vereniging als Voeks hun eigen representativiteit verstevigen — naar de buitenwereld in het algemeen en naar het pensioenfonds in het bijzonder. Hoe meer leden hoe beter. Van de bijna 20.000 Shell-gepensioneerden is ruim zestig procent lid van Voeks. Deelnemersraden zijn trouwens de laatste jaren wel actiever geworden omdat de pensioenen onder druk zijn komen te staan en voorwerp van uitgebreide discussie zijn. Het aspect representativiteit gaat daarmee zwaarder wegen.’


7

Democratie in de deelnemersraad … … en daarbuiten — Simon van der Schoot —

De roep om werkelijke invloed van gepensioneerden in hun pensioenfonds kan worden bekroond als de Eerste Kamer instemt met het wetsvoorstel van Ko er Kaya (D66) en Stef Blok (VVD), een voorstel dat ontwikkeld is dankzij onder anderen Erwin Nypels, oud-Kamerlid, oud-minister en voormalig voorzitter van de Nederlandse Bond voor Pensioenbelangen. Het aanvaarden van dit wetsvoorstel is een mijlpaal, zeggen de indieners en ook de CSO/ NVOG, terwijl de tegenstanders uiterst vernuftig blijken in het bedenken van bezwaren. Toch zijn ook de voorstanders, waartoe ik me van harte reken, niet vrij van zorgen als het gaat om het effect van deze wet. Een deelnemersraad als die bij het ABP bijvoorbeeld, bestaat uit fracties van de AC, ACOP, CCOOP, CMHF en zelfs de NVOG, die als enige zonder last of ruggenspraak deelneemt. Die samenstelling wijzigt niet bij het aanvaarden van het wetsontwerp. Ook het bedrijfstakpensioenfondsbestuur zal niet opzienbarend wijzigen als er een deskundige 65-plusser namens gepensioneerden aanschuift. Getalsmatig gezien kan de betrokkene nauwelijks van invloed zijn. In de huidige praktijk is het niet ondenkbaar dat de vakbondsfracties in deelnemersraden afstemmen met de broeders en (te weinig) zusters in een pensioenfondsbestuur in het besluitvormingsproces. Zo kunnen de vakbonden nu al naarstig gaan zoeken naar geestverwanten die als uitvloeisel

8

van de nieuwe wet mogen aanzitten. Als de hazen zo lopen dan zullen de resultaten van de beoogde democratisering niet echt verrassend zijn. Om die reden heeft de SP in de Tweede Kamer gepoogd het bestuur van een pensioenfonds een gelijke afspiegeling te laten zijn van de drie belanghebbenden, dus één derde deel werkgeversbelangen, één derde deel werknemersbelangen en één derde deel gepensioneerdenbelangen. Alle bestuurders hebben echter de wettelijke plicht het fonds zo te besturen dat alle betrokkenen zich ‘door hen op evenwichtige wijze vertegenwoordigd kunnen voelen’. Voelt u de nuance? De positie van de representant van de gepensioneerden is niet gericht op zijn of haar onafhankelijkheid. Volgens de wet moet ook die representant bijdragen aan besluitvorming in het belang van alle ‘partijen’. Wel is gesteld dat de betrokkenen aantoonbare deskundigheid moeten bezitten. Die deskundigheid moet dan wel gericht zijn op de uitoefening van het pensioenbedrijf en niet bijvoorbeeld op de loonpolitiek van de sociale partners. Goethe zei eens: ‘De kracht van het ideaal is onberekenbaar’. Met die stelling worden we allen uitgenodigd de randvoorwaarden en -verschijnselen zo goed mogelijk in kaart te brengen en van passende reglementen te voorzien. Doen we dat niet, dan ligt de feitelijke mislukking van veel verrichte werkzaamheden door integere idealisten op de loer en blijft de juridische invloed van de 65-plusser op zijn of haar inkomenspositie een grimmig, grillig en teleurstellend sprookje. Hopelijk heeft de wetgever bij het formuleren van een nieuwe governance voor pensioenfondsen toch nog een happy end in petto. Simon van der Schoot, onder meer lid van de NVOG-commissie Pensioenen en lid van de Deelnemersraad ABP namens de NVOG


Column

Sociale partners moeten zich herpakken

Waar zijn mijn centen gebleven? Die retorische vraag zal ik namens werknemers en pensioengerechtigden een brede Kamermeerderheid stellen als ik zou worden uitgenodigd op haar hoorzitting over het beheer van de pensioenfondsgelden. De uitzending van het tv-programma Zembla over de gemiste pensioenopbrengsten wees wederom op het kortetermijndenken en –handelen door de politiek. Er moet een wettelijk verbod komen op het bedrijven van inkomenspolitiek met het uitgestelde loon van werknemers, want daar gaat het over als we over aanvullende pensioenen spreken. Ook moet er een strikte scheiding komen tussen de cao-onderhandelingen en de rituele verkiezingskoorts. Onvermogen Zembla liet zien dat de overheid in de jaren tachtig door met pensioengelden de begrotingstekorten aan te zuive-

ren — lees: onvermogen tot budgettair beheer — de weg heeft vrijgemaakt voor de marktpartijen om soortgelijk gedrag te vertonen. Om het vermogen van het ABP te kunnen gebruiken voor het financieren van de kabinetsplannen (Lubbers/Ruding/Kok), maakte de politiek de beleggingsregels voor het ABP soepeler. Door meer risico’s te nemen, hoopte ze zowel de greep uit de kas als de lagere premies te kunnen compenseren. Het naïeve geloof in het transatlantisch denken — waar Onno Ruding zijn baan bij CityCorp aan te danken heeft gehad — leidde ook tot een opgeklopte aandelenmarkt voor Enron, Arthur Andersen, Worldcom, IceSave, Ahold, met graaiende topbestuurders en sussende vakbonden als gevolg. Bovendien zette de politiek hiermee een trend om haar rol als wetgever en werkgever te vermengen. Mallemolen Het verwijt dat werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers gemaakt kan worden, is dat ze zich met hetzelfde opportunisme in deze mallemolen gestort hebben, wat uiteindelijk keihard is bestraft door opeenvolgende financiële crisissen. Door de verwevenheid en ondoorzichtigheid van financiele markten zijn deze crisissen niet of nauwelijks door centrale overheden te beïnvloeden. Hoe stoer de toenmalige minister van Financiën Wouter Bos een paar jaar gelden ook leek, toen hij — te laat — ingreep met de grootste staatsteun ooit. De sociale partners en de overheid hebben bij het toezicht op de pensioenen in opeenvolgende jaren de korte termijn laten prevaleren boven de verwachtingen voor de toekomst bij

de sparende burgers van Nederland. Inderdaad het gaat om sparen, want hoe de premieverdeling er op het loonstrookje of de begroting van ondernemingen ook uitziet, het blijft uitgesteld loon waar een verplichting tegenover staat. Een verplichting om na te leven en voorzichtig met die belangen en toekomstperspectieven om te gaan. En wat krijgen die werknemers er nu voor terug ? Een foldertje dat pensioenen in het verleden geen garanties geven voor de toekomst. Als sociale partners zichzelf serieus nemen dan baseren zij het pensioentoezicht op de lange termijn. Hoe? Door het los te koppelen van de steeds terugkerende cao-rondes of programma’s van politieke partijen. De vraag wie er de supervisie over heeft laat zich nog raden, de politieke tentakels zijn lang en geldpotten zeer verleidelijk. Het geeft te denken dat politici vlak voor de cruciale Statenverkiezingen die eerder deze maand zijn gehouden, opheldering eisten over van alles en nog wat. Zij zijn van dezelfde politieke partijen die groen licht gaven voor het graaien in de zakken met pensioengeld. Je moet maar durven. Het wordt tijd dat de sociale partners zich herpakken. Doen ze dat niet dan is de legitimatie van verplichte deelname aan de huidige paritair bestuurde pensioenfondsen voor de burgers van Nederland een gepasseerd station. En dan heeft niet alleen iedereen jonger dan 55 jaar een tekort, maar is ook het mooiste pensioensysteem van de wereld de nek omgedraaid. Rob Kars, algemeen directeur Unie Services


9

Als twee honden…

Dat de pensioenfondsen bijna dagelijks het nieuws halen, is niet om de loftrompet over te steken. Als je het wereldwijd geprezen pensioenstelsel van Nederland een warm hart toedraagt, maak je je terecht zorgen. We hebben immers een systeem van collectieve, solidaire pensioenen dat veelal wordt uitgevoerd door not-forprofitinstellingen (pensioenfondsen). Hun enige doel is de belangen van deelnemers en gepensioneerden voor nu en later zeker te stellen. De economische crisis, de ingewikkeldheid van de regelgeving en de verzwaring van

de eisen van De Nederlandsche Bank zetten de fondsen onder grote druk. De discussies over governance, deskundigheid en de rol van pensioengerechtigden maken het ook niet makkelijker. Het is een steeds lastiger opgave om de pensioenfondsen in de lucht te houden. Ruim dertig procent van de ondernemingspensioenfondsen overweegt liquidatie en onderbrenging bij een verzekeringsmaatschappij. Ik vind het vreselijk jammer dat werkgevers op deze manier de handdoek in de ring gooien en hun pensioenfondsen opheffen. Kunnen de sombere scenario’s nog worden gekeerd zonder dat het stelsel op de schop gaat? Ja, dat kan. Pensioenfondsen kunnen hun toekomst bestendigen door intensiever samen te werken en schaalvergroting. Tal van ondernemingspensioenfondsen gaan al over naar een bedrijfstakpensioenfonds om zo de uitgangspunten en belangen te kunnen waarborgen. Het multi-opf is ook een goede mogelijkheid. Daarin houden deelnemers én pensioengerechtigden

invloed op het beleid én de uitvoering van hun regeling. Die invloed verdwijnt als hun fonds wordt overgedragen aan een verzekeraar. En ervaringen in het Verenigd Koninkrijk leren ons dat een pensioenfonds dat verdwenen is niet snel terugkomt. Daarom bepleit ik de stap naar een multi-opf. Daarbij is het wel belangrijk dat de politiek de modernisering van de governance snel ter hand neemt. Want juist bij een multi-opf kan naar mijn mening het model met een beroepsbestuur, waarbij belangrijke taken bij een belanghebbendenraad worden neergelegd heel passend zijn. (Multi-) ondernemingspensioenfondsen in een nieuw jasje. Dit lukt als alle betrokkenen de handen ineen slaan. ‘Gedoe’ tussen werkgevers, actieven, en pensioengerechtigden is de dood in de pensioenpot. Want als twee honden vechten om een been, gaat de derde er mee heen. En laat dat nou de verzekeraar zijn. Mila J. Hoekstra, beleidsadviseur Pensioenfederatie

Waarom is de burger boos? — Rob de Brouwer — Maarten van Rossem is bekend om zijn originele en dwarse opvattingen en het kan niet ontkend worden dat hij achteraf nogal eens gelijk heeft. In Waarom is de burger boos? poogt hij het populisme te doorgronden, dat sinds de opkomst van Pim Fortuyn bijvend lijkt. Van Rossem behandelt eerst de politieke ontwikkelingen na WO II. De opkomst van Reagan in de VS en Thatcher in het Verenigd Koninkrijk leidt wereldwijd tot een ideologie van de terugtredende overheid. De werking van de vrije markt zou de enige

10

manier zijn om de economie, en daarmee de samenleving weer in het goede spoor te krijgen. De verzuiling ging teloor, de consensus over een neoliberale aanpak was zichtbaar van links tot rechts, wat uiteindelijk resulteerde in een paars kabinet. De opkomst van rechtse partijen verklaart de schrijver deels uit de toenemende werkloosheid en het wegvallen van eenvoudig werk, waardoor onder de voormalige gastarbeiders en hun kinderen grote werkloosheid ontstaat. Zondebokken voor vage gevoelens van onbehagen die de kop op steken. Van Rossem noemt het

populisme ‘het onkruid dat groeit tussen de belofte en de werkelijkheid van de democratie’. Met de opkomst van Fortuyn manifesteert zich ook het verschijnsel van het mediacircuit dat baat heeft bij extreme opvattingen, zeker als ze eloquent worden verwoord. Van Rossems conclusie is intrigerend en provocatief: ‘Niet meer, maar juist wat minder democratie is het beste medicijn voor de crisis van de democratie’. Waarom is de burger boos? Maarten van Rossem Nieuw Amsterdam, 2010 ISBN: 9789046807057; 144 pag. Prijs: € 12,95


Colofon NVOG Expliciet is het kwartaalblad van de Nederlandse Vereniging van Organisaties van Gepensioneerden. Het blad is het gratis informatieorgaan voor de aangesloten lidorganisaties en externe relaties van de NVOG. In NVOG Expliciet verschijnen artikelen op het gebied van ouderenbeleid, in het bijzonder over pensioenen, inkomen, zorg en welzijn. Het NVOG-bestuur is eindverantwoordelijk voor de inhoud. De operationele verantwoordelijkheid is in handen van de redactie. NVOG Expliciet kan zowel per post als per e-mail worden ontvangen. Adreswijzigingen kunnen per e-mail of telefonisch worden doorgegeven aan de NVOG. Het magazine is ook te downloaden via de website van de NVOG.

Bestuur NVOG dhr. drs. M.J. van Rooijen, voorzitter dhr. H.J.W. Bindels, vice-voorzitter dhr. ing. S. Molkenboer MBA, vice-voorzitter dhr. F. Candel mw. Y.J.P.M. de Heer-Seveke dhr. J.W. Kwint RA RC, penningmeester dhr. E.J.H.C. van Lamoen, secretaris mw. R. Matthijsen dhr. prof.dr. B.M.S. van Praag dhr. drs. S. Wage

Overname van artikelen en/of foto’s uit NVOG Expliciet is toegestaan met toestemming van de NVOG én met bron- en auteursvermelding. Externe medewerkers vragen hiervoor een honorarium. Om dit te regelen kunt u rechtstreeks contact opnemen met de betreffende fotograaf of journalist (onder andere vindbaar via internet). Redactie Hoofdredactie Martina van den Dool Eindredactie Marieke Sjerps, Sjerps Communicatie Redactiesecretariaat Betty Berger Aan dit nummer werkten mee Joop Blom, Rob de Brouwer, Mila Hoekstra, Rob Kars, Martin van Rooijen, Simon van der Schoot Redactieadres NVOG Postbus 2069 3500 GB Utrecht tel.: 030 - 284 60 80 fax: 030 - 284 60 89 E-mail: [email protected] Website: www.gepensioneerden.nl Vormgeving en druk Rooduijn communicatie & design, Den Haag ISSN-nummer: 1877-9697

Over de NVOG De NVOG is de landelijke overkoepelende vereniging van organisaties van gepensioneerden, afkomstig uit het bedrijfsleven, de overheid en maatschappelijke organisaties. De NVOG werd opgericht in 1986. Ze behartigt de collectieve belangen van de gepensioneerden en hun nagelaten betrekkingen bij de overheid, politieke partijen en andere relevante instanties. Bij de vereniging zijn ruim 90 organisaties aangesloten (met circa 150.000 leden), die de belangen van ruim een miljoen gepensioneerden behartigen. De NVOG is een vrijwilligersorganisatie die steunt op de onbetaalde medewerking van tientallen leden van de aangesloten organisaties. Verder heeft de vereniging in Utrecht een klein kantoor met drie vaste krachten. Onderwerpen waarvoor de NVOG zich inzet liggen voornamelijk op de terreinen inkomen, pensioenen, zorg en welzijn. De NVOG is verenigd met de Unie KBO, de PCOB en het NOOM in de koepel van ouderenorganisaties CSO, die samen ruim 550.000 ouderen vertegenwoordigt.


11

(Voor telefoonnummers, zie: www.gepensioneerden.nl)

O r g a n i s a t i e s v a n G e p e n s i o n e e r d e n


v a n

12

Meneba - Vereniging van Gepensioneerden Meneba (VGM) Michelin - Vereniging van Oud-Michelin-Medewerkers (VOM) NBP - Nederlandse Bond voor Pensioenbelangen (NBP) Nedlloyd - Vereniging Deelnemers Nedlloyd Pensioenfonds (DNP) NHTV - Vereniging van Gepensioneerden NHTV NIBC - Vereniging van Gepensioneerden NIBC Nutreco - Vereniging Gepensioneerden Nutreco Océ - Vereniging Gepensioneerden Océ (VG-Océ) Officieren - Koninklijke Vereniging van Eervol ontslagen Officieren van de Nederlandse Krijgsmacht (KVEO) Paramelt - Vereniging Gepensioneerden Paramelt Perfetti van Melle - Vereniging van Gepensioneerden Pensioenfonds Perfetti Van Melle (VGPM) Politie - Belangenvereniging Pensioengerechtigden Politie (BPPol) PUSH - Stichting PUSH (VOEKS, FPVG, VUG, VGAN, VGSP, VOHM, VPP-TDV) Rabobank - Vereniging Gepensioneerden Rabobank (VG-Rabobank) Rath en Doodeheefver - Vereniging Belanghebbenden Pensioenen Rath en Doodeheefver Rijkswaterstaat - Vereniging van Oud-medewerkers Rijkswaterstaat (VOR) Robeco - Vereniging van Gepensioneerden van de Robeco Groep (VGRG) Sabic - Vereniging Gepensioneerden Sabic Europe Schiphol - Vereniging Gepensioneerden Schiphol SER & Bedrijfsschappen - Vereniging Gepensioneerden Stichting Pensioenfonds SER & Bedrijfschappen (PSB) Siemens - Vereniging van Gepensioneerden en vervroegd uitgetredenen van Siemens Nederland N.V. (VG Siemens) Stork - Vereniging Gepensioneerden Stork (VGS) Strabo - Vereniging Gerechtigden Pensioen Reglementen Strabo Verpakkingen N.V. Thales - Vereniging van (vroeg)gepensioneerden van de Stichting Pensioenfonds Thales Nederland (VVSPTN) TNO - Vereniging van Oud TNO-ers (eTNOs) Triumph - Vereniging van Gepensioneerden en Pensioenrechthebbenden Triumph (VGT) Unisys - Belangenvereniging van Oud Medewerkers Unisys (BOMU) UWV - Gepensioneerdenvereniging UWV (GvU) Veilig Verkeer Nederland - Vereniging van Gepensioneerden Veilig Verkeer Nederland (VVGVVN) Vereenigde Glasfabrieken - Vereniging van Gepensioneerden Vereenigde Glasfabrieken Vervoerspersoneel - Bond van Gepensioneerd Vervoerspersoneel (BGV) Volker Wessels Stevin - Vereniging van Gepensioneerden van Koninklijke Volker Wessels Stevin (VGKVWS) Vopak - Vereniging Gepensioneerden Vopak (VGV) Wegener - Vereniging van Gepensioneerden van het Algemeen Pensioenfonds Wegener Whirlpool - Vereniging van Whirlpool Gepensioneerden (VWG) Wilma - Vereniging van Gepensioneerde Deelnemers Stichting Pensioenfonds Wilma Woningcorporaties - Vereniging van Gepensioneerden van de Stichting Pensioenfonds Woningcorporaties (VGSPW) Zorg en Welzijn - Belangenvereniging Pensioengerechtigden Pensioenfonds Zorg en Welzijn (BPP)

V e r e n i g i n g

ABAB - Vereniging van oud-medewerkers ABAB ABN AMRO - Belangenvereniging Postactieven ABN AMRO (BPA) Achmea - Achmea Gepensioneerden Vereniging (AGV) AC-medewerkers - Vereniging van Oud AC-medewerkers (VOAC) Agrarische sectoren - Vereniging van Gepensioneerden uit de coöperatieve Agrarische sectoren en Zuivelindustrie (VGAZ) ANWB - Vereniging van Gepensioneerden ANWB ARCADIS - Vereniging van Gepensioneerden ARCADIS (VGA) Atos Origin - Vereniging van Gepensioneerden van Atos Origin (VGAO) AVEBE - Vereniging van Gepensioneerden van AVEBE (VerGePa) AWV(N) - Vereniging van AWV(N) Gepensioneerden BAM - Vereniging BAM Gepensioneerden (voorheen HBG) Berenschot - Vereniging Gepensioneerden Berenschot Bouwcentrum - Vereniging van Belanghebbenden bij het Bouwcentrum Pensioenfonds (BBPf) BP - Vereniging van Oud BP-medewerkers (VOBP) BPM/NOVA - Vereniging van Oud BPM/NOVA-medewerkers (VOBNM) Brill - Belangenvereniging Oud-medewerkers Koninklijke Brill N.V. (B.O.B.) Buhrmann - Vereniging Gepensioneerden Buhrmann/Corporate Express Cargill - Vereniging van Gepensioneerden Cargill Nederland Cehave - Vereniging van Gepensioneerden Cehave Landbouwbelang CSM Suiker - Vereniging van Gepensioneerden en Nabestaanden CSM Suiker De Kern - Vereniging van Gepensioneerden De Kern De Nederlandsche Bank - Belangenvereniging Pensioengerechtigden De Nederlandsche Bank N.V. (BP DNB) Douwe Egberts - Vereniging van Gepensioneerden Douwe Egberts (VGDE) DOW - Vereniging van DOW Gepensioneerden in Nederland (VDG) Draka en NKF - Vereniging van Gepensioneerden Draka en NKF (VvGDN) Dupont - Vereniging van Gepensioneerden Dupont Nederland (VGDN) Elsevier - Vereniging van Gepensioneerden Elsevier-Ondernemingen(VGEO) ENCI - ENCI-Vereniging van Gepensioneerden (EVG) ExxonMobil - Vereniging van Gepensioneerden van ExxonMobil (VGEM) Fujifilm - Belangenvereniging Pensioengerechtigden Fujifilm Gasunie - Vereniging van Pensioengerechtigden en Postactieven Gasunie (VGGasunie) Haskoning - Belangenvereniging Gepensioneerden Haskoning (BGH) Heineken - Vereniging van Gepensioneerden bij Heineken (VVGH) Hercules - Vereniging van Gepensioneerden van Hercules in Nederland Holland Casino - Vereniging Gepensioneerden Holland Casino Hunter Douglas - Vereniging van Hunter Douglas Gepensioneerden (VHDG) IBM - Vereniging van oud-medewerkers van IBM Nederland (Grey Blue Circle) ING - Vereniging Senioren ING (VSI) KLM - Vereniging van Gepensioneerden der KLM Kodak - Vereniging van Gepensioneerden van Kodak Nederland B.V. Koninklijke Ten Cate - Vereniging van Gepensioneerden Koninklijke Ten Cate (VGKTC) KPMG - Vereniging Gepensioneerden KPMG Landbouwschap - Vereniging Belanghebbenden Pensioenverordening Landbouwschap Lanschot - Vereniging van Gepensioneerden van Van Lanschot Bankiers (VGL) Loodsen - Vereniging van Nederlandse Oud-Loodsen (VNo-L) Lyondell - Vereniging van Gepensioneerden Lyondell (VVG-Lyondell) Media - Vereniging van Gepensioneerde medewerkers bij de Omroep en andere Media (VGOmedia)

N e d e r l a n d s e

A A N G E S L O T E N O R G A N I S AT I E S

Valentijnskaart voor behoud pensioenstelsel

Recommend Documents