UVIT ZET IN OP ZOGEHETEN NULDELIJNS ZORG MARTIN BONTJE: 16 IZZ: WIE IN DE ZORG WERKT, VERDIENT BIJZONDERE ZORG

juli 2008 nummer 1

MARTIN BONTJE: “ UVIT ZET IN OP ZOGEHETEN NULDELIJNS ZORG” 16

PG.28-9000091160•Seneca Journaal1 1

IZZ: WIE IN DE ZORG WERKT, VERDIENT BIJZONDERE ZORG

4

PGGM WIL DE ZORGSECTOR AANTREKKELIJK HOUDEN

11-07-2008 09:18:26

KortSenecaNieuws Communicatie tussen arts en patiënt: dik onvoldoende

benadering dan de landelijke uitrol zoals door het ministerie van VWS wordt beoogd. VWS wil het EPD landelijk invoeren via een wet. De LHV beoogt een versnelling van de invoering, maar op een wijze die aansluit op de behoefte in het veld. De Wet ziet de LHV als sluitstuk en niet als begin. Tevens ziet de LHV graag een gefaseerde invoering, waardoor het invoeringstraject behapbaar wordt en past bij de dagelijkse praktijk. Om de voortgang te versnellen en een kwalitatieve uitwisseling van gegevens tussen huisartsen en huisartsenposten mogelijk te maken, gaat de LHV samen met NHG en VHN een programma van minimumvoorwaarden formuleren. Bron: LHV

Nederlandse patiënten willen beter worden geïnformeerd over de kwaliteit van ziekenhuizen. Dat blijkt uit een onderzoek van Independer en pr-adviesbureau Porter Novelli. Zij willen vooral informatie over de behandeling, de slagingskans en de medische missers. Maar liefst 80 procent van de ondervraagden wil zelf een keuze kunnen maken voor een ziekenhuis. Een kwart van hen bezoekt de website van het ziekenhuis, maar daarmee kunnen ze geen vergelijkingen maken. Frank Peters (Porter Novelli) stelt dat het noodzakelijk is dat ziekenhuizen met hun prestatiegegevens naar buiten treden. De consument vraagt om transparantie. Patiënten snappen ook artsen vaak niet omdat die laatsten vanuit een ander kennisniveau spreken. Daarnaast is het voor ziekenhuizen belangrijk aan de buitenwereld te laten zien waar ze goed in zijn, aldus Peters. Patiënten verkiezen namelijk kwaliteit boven klantvriendelijkheid. “Bij een ingrijpende behandeling moet de patiënt met vertrouwen een zorginstelling kunnen kiezen”, zegt Peters. Dit terwijl de zorg juist de nadruk legt op het verbeteren van de klantvriendelijkheid, in plaats van kwaliteit. Bron: dagblad Metro

Commerciële EPD’s in Amerika Amerikaanse gebruikers kunnen in de Healthvault van Microsoft hun eigen gezondheidsinformatie opslaan. Healthvault is een soort kluisje voor data. De dienst van Microsoft is sinds oktober vorig jaar actief als proefversie. Iedere Amerikaan kan een account afsluiten en bestanden uploaden voor elk gezinslid en huisdier. De eigenaar van het account kan instellen wie de informatie mag zien en wie data mag toevoegen of wijzigen. Een ziekenhuis kan toestemming krijgen de resultaten van onderzoek, consult en operatie toe te voegen. Veranderen van huisarts gaat in theorie makkelijker: gegevens doorsturen is niet meer nodig. De Amerikaanse patiënt kan ook bij Google Health zelf data invoeren, maar Google laat bovendien medische instanties gestandaardiseerde informatie in de kluis plaatsen, mits de patiënt dat goed vindt. Onlangs is een proefversie online gekomen van een Nederlands commercieel patiëntendossier, Medilog. Net als bij Microsoft voegt hier alleen de patiënt medische informatie toe. Bron: BNR

EPD in Nederland: LHV ziet kansen De LHV steunt het kabinet in haar doelstelling om snel tot goede en veilige elektronische uitwisseling van medische gegevens te komen, om de efficiency en kwaliteit van de zorg te verhogen. Het bestuur van de LHV heeft - samen met KNMG, VHN, NHG, KNGF, KNMP - in een brief aan minister Klink zijn zorgen geuit over de route en het tijdspad voor de invoering van het EPD. Daarop volgde een gesprek met VWS. Hierin heeft de LHV laten weten dat ze graag met VWS samenwerkt om op korte termijn tot een werkbare en voortvarende invoering van het Waarnemings Dossier Huisartsen (WDH) via het Landelijk Schakel Punt (LSP) te komen. De LHV vreest dat dit met de huidige route en planning van VWS niet gaat lukken. De LHV stelt vast dat de huisarts een centrale rol speelt in het proces tussen de patiënt en zorgverleners. Dit speelt zich af op lokaal niveau. Via regionale netwerken kunnen de professionele samenvattingen van vijf miljoen huisartsendossiers op huisartsenposten worden gebruikt. Er bestaat dus al een aanzienlijk elektronisch dossier netwerk. Alhoewel er nog veel verbeterd kan worden, is dit het bewijs dat juist het directe zorgproces de belangrijkste versnellingsdrijfveer is voor de voortgang in de elektronische uitwisseling van medische gegevens. Dat is een andere

Nieuwsradio

Colofon Seneca Het Journaal wordt toegezonden aan deelnemers van het Seneca Congres en andere belangstellenden in de zorgsector. Het Seneca Congres wordt gefaciliteerd door PGGM, IZZ, Getronics PinkRoccade, Unive-VGZ-IZA-Trias en Fortis Bank. Meer informatie: www.senecacongres.nl. Redactionele en grafische verzorging - Axioma, Baarn

(onderdeel van Springer Uitgeverij), TXTFIT - Luc Zwiggelaar Fotografie - NFP Photography Lithografie Druk

- Fritz Repro, Almere-Haven

- Alfabase, Alphen aan den Rijn

2


11-07-2008 09:18:56

Kijk ook op de Seneca-site www.senecacongres.nl

7 10

Inhoud 2 4

NIEUWS EN COLOFON PGGM DOOR DE SPLITSING VAN HET BEDRIJF KRIJGEN KLANTEN

Alle hens aan dek In Lissabon hebben we vooral de nadruk gelegd op de kwaliteit

BETERE EN GOEDKOPERE

van zorg. Kwaliteit in relatie tot effectiviteit en arbeidsproductivi-

INKOMENSPRODUCTEN

teit, maar ook met betrekking tot verwachte schaarste op de markt.

7

GETRONICS PINKROCCADE DE CLIËNT CENTRAAL IN

Sinds Lissabon is nog geen jaar verstreken, maar nieuwe problemen rijzen aan de horizon. De door de internationale kredietcrisis veroorzaakte financiële problemen raken ook zorgverzekeraars.

HET EPD. DAT BESPAART

En wat te denken van het feit dat bijna een derde van de zieken-

VEEL ARBEIDSTIJD VAN

huizen momenteel verlies lijdt. Voeg daaraan toe dat ziekenhui-

BEHANDELAARS

zen ook verantwoordelijk worden voor de kosten van hun vastgoed. Dan lopen ze meer risico’s, met als gevolg dat banken

10

hogere financiële reserves gaan eisen om die risico’s te kunnen

FORTIS HEALT CARE

opvangen. Daar ontstaat een interessante dynamiek in de ontwik-

ZORGINSTELLINGEN MOETEN

kelende markt van de zorg. Verzekeraars die onvoldoende dek-

HUN VASTGOED STRATEGISCH

king voor de basispolis hebben, moeten de premie laten stijgen.

INZETTEN

Ziekenhuizen moeten de omzet verhogen om ook de vaste lasten te kunnen betalen. Oplopende loonkosten. Het zijn klassieke

13

ingrediënten voor een crisis in de financiering van de zorg.

UVIT

Een jaar na Lissabon is het er dus allemaal niet gemakkelijker

KETENZORG WORDT DOOR

op geworden. Voor werkgevers en management in de zorg is

HET VEREVENINGSSYSTEEM

het alle hens aan dek. Ik hoop daarom dat we op Landgoed

TEGENGEWERKT

Duin & Kruidberg opnieuw richtinggevende conclusies kunnen trekken. Wellicht horen we dan ook hoe het staat met onze SER-kamer waar iedereen vorig jaar zo enthousiast over was.

16

IZZ ER MOET GOED VOOR

Gerlach Cerfontaine

DE MENSEN IN DE ZORG

Voorzitter Seneca

GEZORGD WORDEN. DAT VERHOOGT DE ARBEIDSPRODUCTIVITEIT Het Seneca Congres wordt gefaciliteerd door PGGM, IZZ, Getronics PinkRoccade, uvit (Unive-VGZ-IZA-Trias), Fortis Bank en springer uitgeverij


11-07-2008 09:18:57

Martin van Rijn over splitsing PGGM:

“We kunnen nu meer betekenen voor onze leden” De op een na grootste pensioenverzekeraar van Nederland heet sinds 1 januari 2008 Pensioenfonds Zorg en Welzijn. PGGM ging op die datum verder als financiële dienstverlener die in opdracht van het pensioenfonds de administratie verzorgt en het vermogen beheert. Daarnaast biedt PGGM ook andere inkomensproducten aan voor medewerkers in de zorgsector. Martin van Rijn, voorzitter van de Raad van Bestuur, denkt dat PGGM dat niet alleen beter, maar ook goedkoper kan. Dat is in een tijd van arbeidskrapte van groot belang.

4


11-07-2008 09:19:15

“ WE HEBBEN NIET VOOR DE GEMAKKELIJKSTE ORGANISATIEVORM GEKOZEN” De komst van Martin van Rijn naar PGGM viel exact samen met de splitsing van het bedrijf. Van Rijn trad officieel per 1 januari in dienst als voorzitter van de Raad van Bestuur, na een lange carrière in Den Haag. Hij werkte bij diverse ministeries, de laatste jaren was hij directeur-generaal Gezondheidszorg bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. “Ik was toe aan een volgende stap, wilde graag in de zorg actief blijven, maar niet aan de andere kant van de tafel. PGGM was dan ook precies goed.” Bij PGGM liggen meer dan voldoende uitdagingen voor Van Rijn. Een daarvan is het dagelijks leiding geven aan de uitvoeringsorganisatie. Coöperatie Het Pensioenfonds had al vele jaren de wens om haar deelnemers ook additionele producten en diensten in de inkomenssfeer aan te bieden. Het liep daarbij echter tegen de regelgeving aan die pensioenfondsen verbiedt inkomensgerelateerde producten te verkopen die ook door commerciële partijen worden aangeboden. “We kunnen door de splitsing meer betekenen voor individuele klanten en werkgevers”, aldus Martin van Rijn. Overigens is voor die splitsing een bijzondere constructie gekozen: het afgesplitste onderdeel is ondergebracht in een NV, die onder een coöperatie valt. Die coöperatie wordt geleid door vertegenwoordigers van werknemers en werkgevers uit de sector Zorg en Welzijn. Met die structuur behoudt PGGM het gevoel van collectiviteit en betrokkenheid dat kenmerkend is voor de organisatie. “Het is niet de gemakkelijkste organisatievorm”, stelt Martin van Rijn, “want je gaat bij het ontwikkelen van beleid en producten telkens in overleg met de leden. Het voordeel is echter dat de producten die je ontwikkelt breed gedragen worden.” Financieel inzicht bieden PGGM meent haar klanten beter en goedkoper van inkomensproducten te kunnen voorzien dan commer-

ciële verzekeraars. Het gaat daarbij in eerste instantie om Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (AOV), spaarproducten, overlijdensrisicoverzekeringen en aanvullingen op de verplichte pensioenregelingen. Producten die op een niet-agressieve manier worden aangeboden, zo blijkt uit de woorden van Martin van Rijn. “Wat wij willen, is mensen inzicht en overzicht geven. Wat is op dit moment mijn financiële situatie? Hoe ziet die er over tien of twintig jaar uit? Heb ik genoeg inkomen als ik arbeidsongeschikt word of met pensioen ga? Op basis van de aangereikte informatie kunnen mensen zelf beslissen of ze additionele producten van PGGM willen afnemen. Wij gaan hen zeker niet pushen, dat zit niet in het karakter van de onderneming.” Zorg moet aantrekkelijk blijven De aanvullende verzekeringen kunnen door mensen rechtstreeks via internet of via een adviseur van PGGM worden afgesloten. Daarnaast richt PGGM zich nadrukkelijk ook op werkgevers. Van Rijn stelt dat het belangrijk is de secundaire arbeidsvoorwaarden goed op peil te houden. Dat kan door bijvoorbeeld extra zekerheden aan te bieden. “De arbeidsmarkt in de sector Zorg en Welzijn is ongelooflijk krap en die situatie wordt er in de toekomst niet beter op. Dat heeft vooral te maken met de vergrijzing die op twee manieren die arbeidsmarkt beïnvloedt. Enerzijds neemt de vraag naar zorg toe, anderzijds zijn er steeds minder mensen die de zorg kunnen leveren.” Arbeidsproductiviteit is in de sector een dominant thema, zeker nu de marktwerking zich verder doorzet en de arbeidskrapte die ontstaat enorm zal toenemen. Het is daarom van groot belang dat werkgevers de juiste mensen kunnen blijven aantrekken en dat zij deze mensen een onderscheidend pakket aan arbeidsvoorwaarden kunnen bieden. PGGM voorziet in deze behoefte, zowel op individueel gebied als in de nabije toekomst ook op collectief werkgeversniveau. Het antwoord op de vraag hoe je aantrekkelijk blijft als

»

Het Seneca Congres wordt gefaciliteerd door PGGM, IZZ, Getronics PinkRoccade, uvit (Unive-VGZ-IZA-Trias), Fortis Bank en springer uitgeverij


11-07-2008 09:19:21

“ Zorg-werkgevers moeten goede mensen kunnen blijven aantrekken. Daarom moeten zij een onderscheidend pakket aan arbeidsvoorwaarden kunnen bieden!”

werkgever, is volgens Van Rijn nu al heel belangrijk, maar zal in de toekomst nog belangrijker worden. “Natuurlijk hebben we in de zorg een voordeel. Mensen kiezen doorgaans bewust voor onze sector omdat ze graag zorg willen verlenen. Dat moet in je zitten. Wie werkzaam is in de zorg, denkt niet primair aan zichzelf”, stelt Van Rijn. “Zij zorgen voor anderen en wij willen graag voor hen zorgen.” Daarin zit volgens hem ook een groot verschil met banken, verzekeraars en andere commerciële aanbieders van producten en diensten in de inkomenssfeer. “PGGM heeft geen winstoogmerk. Als je bijvoorbeeld kijkt naar onze AOV, dan is dat gewoon een heel mooi product met een uitstekende premieuitkeringsratio. Maar ook onze andere producten hebben een zeer goede prijs/kwaliteitverhouding.” Een ander verschil zit in de transparantie van de producten en in het feit dat PGGM veel oog heeft voor duurzaam beleggen. “Dat moet ook wel als je actief bent in onze sector; juist daar zie je felle discussies over clusterbommen of mensenrechten. Het pensioenfonds heeft daarom drie ethische adviseurs op het gebied van milieu, mensenrechten en wapens, die ervoor zorgen dat wij niet in foute bedrijven beleggen.” Lage drempel Na de zomer gaat PGGM via een campagne zijn producten en diensten onder de aandacht brengen. Ook nu al is veel gedaan om de doelgroep te bereiken. Zo zijn circa 70.000 leden en een groot aantal werkgevers benaderd. De respons op de acties was hoog. Waar PGGM over een jaar staat, vindt Martin van Rijn lastig te zeggen. Op basis van de eerste resultaten is hij echter positief gestemd. “PGGM heeft een betrouwbare naam in de sector Zorg en Welzijn. Daarom is de drempel laag om producten van ons af te nemen.”

6


11-07-2008 09:19:23

Client empowerment bevordert arbeidsproductiviteit

Ton Hafkamp

Zorgorganisaties starten met een proces van wijzigende marktwerking. Bovendien bedenken ze oplossingen om arbeidstekorten het hoofd te bieden. Bevordering van de arbeidsproductiviteit speelt daarbij een grote rol. Ton Hafkamp - directeur Getronics PinkRoccade Healthcare - en Hans ter Brake - manager Strategie en Productmanagement van Getronics PinkRoccade Healthcare - vertellen hoe slimme ICT-oplossingen de sleutel tot succes kunnen zijn.

De huisarts verwijst een cliënt voor cardiologische problematiek naar de specialist. De cliënt maakt digitaal een afspraak en de verwijsbrief wordt toegevoegd aan het EPD van het ziekenhuis. Daarna vult de cliënt achter de pc het anamneseformulier in dat voor hem klaarstaat en download informatiefolders die op zijn case betrekking hebben. Per omgaande ontvangt hij bericht om zich te melden bij het laboratorium voor bloedonderzoek, aansluitend worden röntgenfoto’s gemaakt en vervolgens vindt er een uithoudingsproef op de fiets plaats. Voordat het eerste consult met de cardioloog plaatsvindt zijn op deze manier de belangrijkste gegevens over de cliënt bekend.

»



11-07-2008 09:19:37

De specialist kan zich daardoor direct verdiepen in de problemen van zijn cliënt.

project: “Het is geen auto die je aanschaft om een deel van het logistieke proces te optimaliseren, het ís het logistieke proces.” “Daaraan kunnen we nu toevoegen dat ketenzorg geen logische, voorgedefinieerde aaneenschakeling van zorgverlening is maar een complex, dynamisch netwerk waarin de cliënt centraal staat, maatwerk wil en co-producent is”, zegt Hans ter Brake, manager Strategie en Productmanagement van Getronics PinkRoccade Healthcare. Dat huisartsen, GGZ en thuiszorgorganisaties op EPD-gebied voorlopen op ziekenhuizen, vindt hij niet verwonderlijk. “Voor de verschillende specialismen in ziekenhuizen gelden diverse werkwijzen. Het EPD moet al die specialismen ondersteunen en iedereen moet er eenvoudig mee kunnen werken. En dan hebben we het alleen nog maar over de informatie-uitwisseling. Om patiënten snel en efficiënt te kunnen helpen, moeten echter ook de logistieke processen op orde zijn. Die verbeteringen kunnen heel goed op gang geholpen worden door digitale interactie met de cliënt. Het beheer van alle informatie die binnenkomt, blijkt voor zorgorganisaties een probleem. Niet in de laatste plaats omdat het hen ontbreekt aan menskracht. IT is veel te complex om er even bij te kunnen doen. Daarvoor heb je goed opgeleide mensen nodig. Die zijn schaars en daardoor meestal duur. Door uitbesteding of een andere vorm van sourcing waarborgen zorgorganisaties de continuïteit bij vakantie, ziekte of vertrek zonder dat het hen extra geld kost. Bovendien hoeven zij geen nieuwe mensen in te werken en kan bestaand personeel zich met andere taken bezighouden die primair belangrijk zijn. Wij richten ons op het beheer, want door het beheer op functioneel, technisch en applicatieniveau te optimaliseren kun je de ‘workflow’ en daarmee onder andere de arbeidsproductiviteit bevorderen.”

Client empowerment Bovenstaande manier van werken, ‘de cliënt aan het toetsenbord’, blijkt een enorme impuls om zorgprocessen te veranderen en daardoor sneller en beter te laten werken. Dit voorbeeld is al lang geen toekomstmuziek meer, maar werkelijkheid en laat zien hoe je met ICT-oplossingen de arbeidsproductiviteit positief kunt beïnvloeden. Binnen een vijftal Nederlandse zorgorganisaties worden al tot 20 procent van de afspraken op deze manier digitaal gemaakt; sommige poli’s zitten al ruim boven 30 procent. Dat gebeurt thuis of bij een internetvoorziening in het ziekenhuis of bij de huisarts. Bijkomend voordeel van thuis invullen: sommige vragen zijn in je eentje niet te beantwoorden. Bijvoorbeeld de standaardvraag van de KNO-arts of je adem stokt als je snurkt. “Na implementatie van dit interactieve systeem kwam de in eerste instantie grootste criticaster naar ons toe met het verzoek om het systeem zo te perfectioneren dat hij cliënten alleen nog zou zien als ze op de operatietafel liggen. Een groter compliment kun je niet krijgen”, zegt Ton Hafkamp, directeur van Getronics PinkRoccade Healthcare. Motiverend Doordat cliënten meer zelf doen, hebben secretaresses en assistenten minder werk. Zij helpen cliënten nu met de anamnese waardoor het zorgproces sneller en goedkoper verloopt. “Door deze manier van elektronische communicatie met cliënten bespaart een zorgorganisatie enorm op de arbeidstijd van de behandelaars. Artsen raken er extra door gemotiveerd, omdat ze meer tijd hebben voor de inhoudelijke kant van hun werk. Het komt dus ook de arbeidsproductiviteit ten goede”, stelt Hafkamp, die begrijpt dat dergelijke oplossingen direct ingrijpen in het primaire zorgproces. “Maar de paternalistische tijd waarin IT-bedrijven bedachten wat goed is voor de klant, is definitief voorbij. Vroeger was bovendien de gedachte: eerst de zorgorganisatie, dan de regio of keten, daarna de cliënt. De cliënt, het EPD en ketenzorg zijn echter onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dergelijke zorgprocessen kun je alleen in onderlinge samenhang goed inrichten.”

Beheerkosten omlaag Uiteindelijk wil Getronics PinkRoccade haar kennis samen met de klant uitwerken tot een punt waarop ze de beheerkosten van de klant per jaar met vele procenten omlaag kan brengen en tegelijkertijd de

Getronics PinkRoccade ontwikkelt en beheert met succes systemen voor ziekenhuizen, GGZCare-organisaties, huisartsen en apothekers. Na overname door KPN werd onder meer deze tak in de etalage gezet. Bij verschijnen van dit Journaal is nog onduidelijk wie deze loot tot verdere wasdom zal brengen.

Processen op orde Het E-woord is gevallen: EPD. Hafkamps voorganger Wim Schenk noemde het EPD geen product maar een

8


11-07-2008 09:19:40

Hans ter Brake:

“ IT IS VEEL TE COMPLEX OM ER EVEN BIJ TE DOEN” mogelijkheden van ICT veel beter kan uitnutten. Dat gebeurt langs drie lijnen: front-, mid- en backoffice. De frontoffice omvat de digitale interactie met de cliënt en verwijzer. “Waar moet de cliënt zijn? Op welke locatie en in welke ruimte? Kan hij via internet een plattegrond raadplegen en downloaden en online met de behandelaar of verpleegkundige overleggen?”, verbeeldt Hafkamp. “Wij hebben hiervoor MyHealthOnline in het leven geroepen waarmee de cliënt zich via een beveiligde portal zelf kan ‘inchecken’. Vergelijk het met telebankieren, maar dan gaat het hier om het inzien en aanpassen van cliëntgegevens”, verduidelijkt Hafkamp. De midoffice heeft betrekking op verbeterde samenwerking tussen zorgverleners. “Denk aan het EPD waarmee je de workflow ondersteunt. Of aan de zorgprogramma’s in de GGZ waarbij een cliënt die zich aanmeldt automatisch de intake doorgaat en indien nodig gelijk het zorgtraject inschuift. Afspraken over ‘wie doet wat en wanneer’ worden direct geregeld, net als het financiële aspect met de zorgverzekeraar.” De backoffice betreft de optimalisering van de bedrijfsvoering rondom bijvoorbeeld inkoop, logistiek, financieel beheer en human resources. Ter Brake: “Je dient rekening te houden met veranderende processen om optimaal gebruik te kunnen blijven maken van nieuwe zaken. ICT is anno 2008 onmisbaar voor de

bedrijfsvoering. Het systeem moet 24/7 operationeel zijn. Daarvoor dient het constant te worden gemonitord en moeten virussen en hackers buiten de deur gehouden worden. Dat geeft een hoop zorgen. Dat beheer van die systemen is heel dynamisch.” Financiële mist oplossen IT-beheer vormt, financieel gezien, echter vaak een mistig geheel. Hierbij geldt dat pak-weg 80 procent van de kosten wordt besteed aan beheer. “In de zorg drukken die kosten zwaar op het budget”, weet Hafkamp. Om de kosten voor beheer en subprocessen transparant te kunnen maken, hanteert Getronics PinkRoccade het zogeheten methodisch kader. Dit kader bestaat uit drie modellen: BiSL (Business information Services Library) beschrijft de belangrijkste processen die zich aan de kant van de instelling afspelen op richtinggevend, sturend en uitvoerend niveau. ASL (Application Services Library) doet dit voor applicatiebeheer en ITIL (Information Technology Infrastructure Library) voor de inrichting van de ITomgeving. “Hierdoor kun je berekeningen maken, daar kengetallen op loslaten en het bestede bedrag in kaart brengen. Bovendien kun je zo samen nadenken over wijzigingen die invloed hebben op het totale beheerbudget”, sluit Hafkamp af.



11-07-2008 09:19:40

“Maak je

USP’s duidelijk” De concurrentie op de zorgmarkt neemt toe. Joris de Jong, directeur Fortis Health Care, hoopt dat de Seneca-deelnemers/zorginstellingen desondanks via best practices van elkaar blijven leren. “Geloof in eigen kunnen is een prima eigenschap, maar blijf kennis delen. Blijf openstaan voor andere inzichten. Inzichten die zo belangrijk kunnen zijn om de arbeidsproductiviteit binnen de eigen organisatie te bevorderen.”

Joris de Jong

Sinds de overname van ABN Amro is Fortis bezig met de integratie van de verschillende diensten. Voor de totale integratie heeft de organisatie drie jaar uitgetrokken. IJs en weder dienende is dat proces voor de sector Healthcare volgend jaar voltooid. De synergie tussen de voormalige concurrenten is directeur Health Care Joris de Jong al lang duidelijk. Nu is het moment gekomen om een organisatie te smeden van de twee oorspronkelijke organisaties. Dat zorgt voor roerige tijden bij de bank. De Jong ziet in die eigen besognes een duidelijke parallel met de zorg. “Meer doen met minder mensen en dus de arbeidsproductiviteit bevorderen, speelt ook bij ons. Bij het bereiken van dat doel streven wij naar effectief synergievoordeel met behoud van specifieke eigenschappen. Of beter: we verenigen het beste van twee werelden. Hoe? Door goed te kijken naar processen en bedieningsconcepten.”

Synergievoordeel Door de segmentatie van klantgroepen valt er volgens De Jong aantoonbaar synergievoordeel te halen. “Onze koers is niet louter gebaseerd op omzet of grootte. Wij willen toegevoegde waarde leveren aan klanten die daar behoefte aan hebben. Grotere instellingen met veel vastgoed en nieuwbouw vragen bijvoorbeeld andere aandacht dan instellingen met weinig ontwikkeling. Wij richten ons daarbij voornamelijk op vastgoedontwikkeling en -beheer, rentemanagement en treasury.” Belangrijkste verandering voor de voormalig ABN Amroklanten is dat ze te maken krijgen met mensen die voor zaken als huisbankierschap, rentemanagement, financiering en exploitatie van gebouwen volledig focussen op de gezondheidszorgsector. “Bij Fortis deden we dat al. Dat principe trekken we nu over de

10


11-07-2008 09:19:50

hele linie door.” De Jong verwacht dat die koers leidt tot circa 20 procent synergievoordeel en dat bovendien het serviceniveau voor de klanten toeneemt. “De effectiviteit van accountmanagers en relatiebeheerders zal verbeteren en daar worden onze klanten weer beter van.” Zelf verantwoordelijk Tot voor kort werden vastgoedinvesteringen genormeerd door de overheid. Als een instelling goedkeuring kreeg voor bijvoorbeeld nieuw- of verbouw, kon de instelling naar de bank om geld te halen. De bank liep geen risico en de instelling ook niet. Onder meer door marktwerking is de zorgmarkt veranderd van een gegarandeerde markt met weinig risico’s naar een markt met minder werkgarantie en meer risico. Zorginstellingen zijn meer en meer zelf verantwoordelijk voor hun toekomst en moeten daarom met businessplannen komen waarin de

cashflow en het rendement van investeringen duidelijk is. “Bij het opstellen van die plannen kunnen wij als geen ander partner zijn”, aldus De Jong. “We moeten samen kijken: wat heeft een instelling nodig, welke zekerheden bouw je in en hoe groot is het eigen vermogen van de instelling? Punten waar we samen naar móeten kijken. Door de nieuwe financieringsstructuur voor nieuwbouw vallen sommige instellingen echter tussen wal en schip. Ze hebben op grond van de oude wet Ziekenhuisvoorzieningen keuzes gemaakt en zagen zich vervolgens geconfronteerd met de Wet Toelating Zorginstellingen. “Ik hoop dat het ministerie van VWS verstandige keuzes maakt en instellingen tegemoet komt die daar echt recht op hebben. Anders maken die instellingen een valse start ten opzichte van de concurrentie en dat is niet bevorderlijk voor de beoogde marktwerking.”

»



11-07-2008 09:20:02

Profiel maken Instellingen moeten meer ‘profiel maken’ en hun vastgoed ‘strategisch inzetten’, stelt De Jong. Het ene gebouw is immers duurder om te bouwen en te onderhouden dan het andere. Zo hangt er aan de zogeheten ‘hotfloors’ (SEH, OK, IC en het lab voor dure diagnostiek) een prijskaartje dat drie tot vier keer hoger ligt dan de bouwkosten voor een gewoon werkkantoor of een poli. “Er zijn nieuwbouwplannen van instellingen die echt kiezen voor flexibiliteit om in de toekomst eventueel kleiner te kunnen worden en goed bereikbare eenheden te kunnen verhuren. Door zoveel mogelijk standaard te bouwen zijn de panden multifunctioneel inzetbaar. Als een instelling moet inkrimpen, kan bijvoorbeeld een andere instantie er intrekken. En als ze met minder bedden toekunnen in een zorghotel, kunnen ze de hotelkamers veranderen in seniorenwoningen. Op die manier nadenken over alternatief gebruik van gebouwen, is uitermate belangrijk. Het is belangrijk om er rekening mee te houden dat je in de toekomst moet kunnen uitbreiden of krimpen. Dat doe

je door het gebruik van vastgoed te optimaliseren en vooruit te lopen op toekomstige risico’s.” Innovatief Grensverleggend denken sluit prima aan bij het gedachtegoed van Fortis, dat zich opstelt als innovatieve bank. Innovatief in de eigen dienstverlening en oplossingen bieden die passen bij de klant. “Ik ben er heilig van overtuigd dat de uitdagingen waar de zorg voor staat alleen het hoofd kunnen worden geboden als de zorg innoveert. In deze tijd moet je nadenken over wie of wat je wilt zijn. Je kunt niet allemaal het breedste productportfolio bieden op het gebied waar je wilt concurreren met je omgeving. Jouw USP’s duidelijk maken. Dát is belangrijk.” Dat geldt niet alleen voor ziekenhuizen, maar ook voor andere instellingen. “Leg je bijvoorbeeld het accent op private initiatieven of spits je de zorgverlening toe op meervoudig gehandicapten of mensen met specifieke zorg zoals Alzheimer- of Parkinsonpatiënten? Essentiële vragen waarop instellingen hun antwoord klaar moeten hebben. Want zorg draait steeds meer om maatwerk en herkenbaarheid.”

12


11-07-2008 09:20:04

“Financieringssysteem is contrair aan wat we willen bereiken”

Martin Bontje

Meer ICT, zelfwerkzaamheid van patiënten, preferentiebeleid op behandelingen, het eigen risico omhoog en minder ziekenhuizen. Martin Bontje van zorgverzekeraar UVIT (Univé-VGZ-IZA-Trias) spreekt klare taal over de arbeidsproductiviteit in de zorg.

Is de wereld voor UVIT veranderd sinds het congres in Lissabon? “Lissabon heeft beklemtoond dat de zorg anders moet worden georganiseerd, als we ook in de toekomst nog voldoende zorg willen bieden. De oplossingsrichtingen volgens UVIT zijn: investeren in ICT, want dat scheelt handjes, professionals laten werken op hun deskundigheidsniveau en patiënten meer zelf laten doen.” Laten we de oplossingsrichtingen één voor één aflopen. Allereerst de ICT. “Op ICT-gebied zijn voorzichtige stapjes gemaakt. De invoering van het burgerservicenummer is er daar een van. Dat nummer maakt het mogelijk informatie te delen en te koppelen die voorheen onder de naam

‘sofinummer’ alleen was voorbehouden aan (semi-) overheidsinstanties. Daarnaast zijn er natuurlijk de initiatieven om informatieverstrekking tussen verwijzers te optimaliseren zoals het EPD. Huisartsen lopen op EPDgebied weliswaar voor op ziekenhuizen, maar ook zij kunnen nog onvoldoende met andere zorgverleners communiceren. Als de informatie-uitwisseling verbetert, kan de zorg doelmatiger en beter geregeld worden en maken we minder fouten.”

Wat is er mis met de werkwijze van zorgprofessionals? “In tegenstelling tot productieprocessen bij het reguliere bedrijfsleven waarin elke medewerker doet waarin hij goed is en waarvoor hij is opgeleid, werken er in de

»



11-07-2008 09:20:08

“Er zijn plaatsen in Nederland waar te veel ziekenhuizen staan. De functies van ziekenhuizen veranderen.” gezondheidszorg veel mensen onder hun niveau. Er gaat veel arbeidsproductiviteit verloren doordat artsen werk verrichten dat verpleegkundigen kunnen uitvoeren en verpleegkundigen werk doen dat ook door niet-verpleegkundigen kan worden gedaan. Daarmee wil ik overigens niet zeggen dat schoonmaakbedrijven thuiszorgklussen moeten doen. Dan schieten we te ver door. Maar zeker ten aanzien van het werk dat huisartsen en medisch specialisten doen, kunnen we veel zaken beter regelen.”

ze via de telefonische helpdesk contact opnemen met een verpleegkundige. Wij zien dat er vooral ’s avonds en ’s nachts veelvuldig gebruik wordt gemaakt van dit hulpmiddel. Bottom line is dat mensen met dit soort initiatieven minder beroep doen op zorg. Daardoor kunnen zorgverleners hun tijd inzetten om in de echte zorgbehoefte te voorzien.”

Preferentiebeleid op behandelingen zou ook kunnen meehelpen? “Inderdaad, de vraag is echter: hoe kunnen we verzekerden verleiden om naar een bepaald ziekenhuis te gaan waar ze sneller worden geholpen? Daar zou ik graag het eigen-risicobedrag voor willen gebruiken; wie voor behandeling X naar ziekenhuis Y gaat, krijgt een deel van het eigen risico terug. Zeg maar een bonus over de malus. Om dat concept verder uit te werken, verzamelen wij nu informatie over ziekenhuizen. Dergelijke informatie kun je aan verzekerden verstrekken met de boodschap: zie maar wat je ermee doet, óf je kunt hen prikkelen. Daarvoor zou het eigen risico echter omhoog moeten. € 150,- is een te gering bedrag om mensen naar een bepaald ziekenhuis te kunnen sturen. Ook het invoeren van een eigen bijdrage is een optie. Dan betaalt bijvoorbeeld iedereen voor het eerste bezoek aan de polikliniek € 25,-. Maar voor degene die voor dat polikliniekbezoek naar een ziekenhuis van onze voorkeur gaat, betalen wij dat bedrag.”

Welke rol spelen patiënten bij het bevorderen van de arbeidsproductiviteit? “We krijgen steeds meer te maken met een chronische zorgvraag. Het voordeel daarvan is dat chronisch zieken verzekerden zijn die verdomd goed op de hoogte zijn van hun ziekte. Vaak zelfs beter dan de behandelaar. Die kennis van de verzekerde gebruiken we graag. Een mooi voorbeeld zijn de depressietherapieën via internet. Ook therapieën in zake gedrags- of leefstijlverandering kunnen zo worden uitgevoerd. Of kijk naar de ouderenzorg. Daar zie je steeds meer hulpmiddelen komen in de domoticasfeer waarmee patiënten zelf controle hebben over hun zorg. Denk aan elektronische aantrekhulpen of het bijhouden van bloedglucosewaarden door mensen met diabetes.” Wat doet UVIT concreet? “UVIT heeft onder andere e-healthzaken opgezet zoals E-Fitness Coach voor mensen die willen afvallen, maar niet de moeite nemen of de discipline hebben om naar de sportschool te gaan. Zij krijgen een fitnessapparaat voor thuisgebruik te leen en kunnen onder begeleiding van een fysiotherapeut aan de slag. Dat leidt ertoe dat onze verzekerden gezonder worden en niet om de haverklap bij de huisarts zitten. Ook organiseren wij zogeheten nuldelijns zorg. Daarbij kan een patiënt digitaal terecht in een online medische encyclopedie. Via een beslisboomachtige structuur worden vragen gesteld. Vervolgens wordt informatie verstrekt over de aandoening, met aan het eind een helpsuggestie; is dit en dat het geval? Doe dan zus of zo. Als mensen er met die informatie niet uitkomen, kunnen

Hoe komt UVIT aan de gegevens om preferentiebeleid uit te kunnen voeren? De jaarlijkse ziekenhuislijstjes van AD en Elsevier vertonen immers vaak grote verschillen. “We weten inmiddels flink meer over ziekenhuizen dan wat AD en Elsevier jaarlijks afdrukken. Wij verzamelen twee soorten informatie: de medisch inhoudelijke kwaliteit én de kwaliteit zoals de patiënt die ervaart. De medische informatie tappen we af van de gegevens die de Inspectie voor de Volksgezondheid verzamelt. Via zogeheten CAPS-lijsten, een wetenschappelijk onderbouwde methode die bijvoorbeeld ook wordt

14


11-07-2008 09:20:20

gebruikt om verzekeraars met elkaar te vergelijken, meten we de ‘klanttevredenheid’ over de kwaliteit van een zorginstelling. Het is aan elke verzekeraar om vervolgens te bekijken hoe hij de uitkomsten waardeert. De ene legt misschien de nadruk op de kwaliteit van het eten, terwijl de ander de ruimte om te parkeren hoger aanslaat.”

Waar legt UVIT de nadruk op bij bevordering van de arbeidsproductiviteit in de zorg? “Ketenzorg. Dat helpt namelijk de arbeidsproductiviteit te verbeteren. En als de arbeidsproductiviteit stijgt, kunnen de premies minder stijgen. Zo faciliteren wij chronisch zieken zodat ze minder vaak een beroep hoeven te doen op eerste- of tweedelijnszorg. Als je ketenzorg goed organiseert, heeft dat een enorm effect op het volume. Daar zijn ziekenhuizen wellicht niet blij mee, want die moeten bedrijfseconomisch bezien leven van volume. Het ziekenhuis kan haar expertise echter ook inzetten bij de organisatie van die ketenzorg, bijvoorbeeld door eens te kijken hoe de leefstijl van iemand met COPD veranderd kan worden zodat deze niet om de twee dagen met gillende sirenes naar het ziekenhuis hoeft te worden gebracht. Ketenzorg gaat niet zozeer om ‘afpakken’ maar om het verplaatsen van zorg.” Zou het verplaatsen van zorg kunnen leiden tot minder ziekenhuizen? “Laat ik het zo zeggen: er zijn plaatsen in Nederland waar te veel ziekenhuizen staan. De functies van ziekenhuizen veranderen. De noodzaak van een ziekenhuis is: beschikbaar zijn bij acute situaties.

Alle andere zorgsituaties kun je elders laten uitvoeren. Beschikbaarheid is enorm kostbaar; je moet zorgverleners, operatiekamers, apparatuur en nog veel meer continu paraat hebben. Dat in Amsterdam alle ziekenhuizen een SEH hebben, is onzin. Geldverkwisting. Maar vanuit het ziekenhuis bezien wel logisch, want als ze de SEH sluiten, raken ze volume kwijt. Zover is het echter nog lang niet. We hebben nu namelijk te maken met een vereveningssysteem. Daaraan zijn spelregels en afspraken verbonden die initiatieven zoals ketenzorg in de weg staan. Verplaatsen van tweedelijnszorg naar de eerstelijn is daardoor ronduit onvoordelig. Over de ziekenhuiskosten vindt nacalculatie plaats zodat kosten evenredig worden verdeeld over de verschillende verzekeraars. Dat geldt echter niet voor de kosten van huisartsen, daar draai je helemaal zelf voor op. Het huidige financieringssysteem is daarmee contrair aan wat we eigenlijk willen bereiken uit oogpunt van doelmatigheid en arbeidsproductiviteit.”

Tijdens het congres in Lissabon is gesproken over het behalen van een wereldprimeur voor Nederland door als eerste met een oplossing voor de arbeidsproblematiek in de zorg te komen. Welke rol gaat UVIT daarin spelen? “Als er een oplossing komt, staan wij vooraan. Zo’n wereldprimeur halen is op dit moment echter nog te hoog gegrepen. Het oplossen en uitvoeren van de zaken die ik hiervoor noemde, is al erg ambitieus. Als dat lukt, hebben we een belangrijke stap gezet om uiteindelijk ook de beoogde wereldprimeur te halen.”



11-07-2008 09:20:20

IZZ zet

in op vitaliteit Bart Blanken was amper twee maanden directeur van IZZ toen het Seneca-congres in Lissabon plaatsvond. De toespraken en onderhoudende gesprekken met collega’s sterkten hem in zijn voornemen vol gas te werken aan het IZZ-plan voor bevordering van de arbeidsproductiviteit binnen de zorgsector. De vitaliteit van werknemers vormt daarin het uitgangspunt.

In gezwinde pas komt Bart Blanken een uitgelopen meeting uit. Hij excuseert zich, stelt zich met een ferme handdruk voor en gaat voor naar zijn kantoor. “Even de sfeerverlichting aan, want van die TL-lampen krijg ik zo’n kil gevoel”, terwijl hij twee schemerlampen op het dressoir, een staande lamp en de hanglamp boven de vergadertafel aan en de kantoorverlichting uit doet. Als hij nog snel een kan water en glazen haalt, klampt de secretaresse hem aan om een verzoek voor een werkdiner te plannen. “Prima, maar probeer de donderdagavond vrij te houden zodat ik nog kan sporten.” In woord en handelen straalt de directeur van zorgverzekeraar IZZ de vitaliteitsgedachte uit die hij namens zijn organisatie uitdraagt met het VitaliteitsPartnerPlan. Een plan om proactief bij te dragen aan de grootste uitdaging in de zorg: de explosieve zorgvraag managen op een sterk krimpende arbeidsmarkt.

Bijzondere zorg “Het wordt meer en meer van belang dat wij ons realiseren hoe belangrijk arbeidsproductiviteit in de zorg is en medewerkers in de zorg zijn! Technologische ontwikkelingen, vergrijzing en ontgroening laten de druk op de arbeidsproductiviteit snel toenemen. Er is weinig keus: de arbeidsproductiviteit moet minimaal op peil blijven en het liefst omhoog. Met ons VitaliteitsPartnerPlan willen we hieraan een bijdrage leveren. Door verzuim en verloop, al dan niet als gevolg van toenemende agressie en geweld in de zorg, ontstaan lekken in de arbeidsproductiviteit die wij proberen te reduceren. Echter, minstens zo belangrijk vinden wij het te kijken wat wij kunnen bijdragen om te zorgen dat de 95,5 procent werknemers die niet verzuimt, gemotiveerd aan de slag gaat en lekker in het vel zit. Hierbij hanteren wij een brede definitie van vitaliteit. Daarin is bijvoorbeeld aandacht voor het werkvermogen, maar ook voor het herstel na werk of plezier in het werk.

16


11-07-2008 09:20:31

Het is belangrijk om mensen aan je te binden. Wie in de zorg werkt, is namelijk bijzonder en verdient daarom bijzondere zorg.” Bewust investeren “Ontevredenheid onder medewerkers zal consequenties hebben voor de uitstroom. Helder mag zijn dat dit de organisatie veel geld kan kosten. Elke ongewenste uitstroom kost een organisatie gemiddeld € 25.000 aan werkverlies, aantrekken en inwerken van een nieuwe collega enzovoort. Daarbij hebben we het nog niet eens over de stijging van werkdruk voor naaste collega’s. Door een bijdrage te leveren aan de optimale beschik-

baarheid en langdurige inzet van personeel willen wij verzuim en verloop tegengaan. Ons VitaliteitsPartnerPlan is een programma gericht op het bewust investeren in de vitaliteit en performance van de instelling waarbij we ook de kosten en opbrengsten van dit gezondheidsbeleid meetbaar maken. Met dit 'Plan' willen we een model in de markt zetten dat in verschillende zorgsectoren kan worden toegepast en een correlatie legt tussen vitaliteit, preventie én de kosten/opbrengsten voor de gezondheid. Daarover is nu te weinig bekend. Maar wie zijn gezonde boerenverstand gebruikt, voelt op zijn klompen aan dat iemand die zich goed voelt minder snel een arts raadpleegt of ander beroep

»

Bart Blanken



11-07-2008 09:20:31

“WIE IN DE ZORG WERKT, IS BIJZONDER EN VERDIENT DAAROM BIJZONDERE ZORG”

op de gezondheidszorg doet. Daarmee reduceer je onnodige kosten voor de gezondheidszorg. En, in ons geval als verzekeraar van werknemers in de sector Zorg & Welzijn, voorkomen we verlies van arbeidsproductiviteit in de zorgsector.”

wel degelijk winst op. Het nadeel van preventieve actie is echter dat de kosten voor de baten uitgaan. Wij hebben uiteraard nagedacht over de financiering. Zo zoeken we samen met de instellingen naar financieringsmogelijkheden door bijvoorbeeld te kiezen voor het eigen-risicodragerschap op de WGA. Daarnaast zorgen we ervoor dat gebruik wordt gemaakt van de zorgverzekering van de werknemers zodat er niet dubbel wordt betaald. Op die manier ontdubbel je de zorgkosten.”

Productiviteitswinst boeken “Activiteiten organiseren voor de leefstijlthema’s Bewegen, Roken, Alcohol, Voeding en Ontspanning (BRAVO) leiden ertoe dat medewerkers fysiek en mentaal beter in hun vel zitten. Voordat we met dergelijke activiteiten starten, stellen we eerst gezamenlijk de ambitie vast, bijvoorbeeld om de weerbaarheid tegen agressie en geweld te verbeteren. We maken een scan van het gezondheidsbeleid van de organisatie en inventariseren de gezondheidsrisico’s van werknemers. Vervolgens analyseren we de verbeterpunten, formuleren de doelstellingen en stellen een plan van aanpak op; inclusief begroting en kosten-batenanalyse. Op basis van benchmarkgegevens kunnen we vervolgens kijken welke doelstellingen realistisch zijn en of er productiviteitswinst valt te behalen. Om de risico’s van ziekte en verzuim te dekken, sluit een instelling een bedrijfzorgpakket af om de meest voorkomende klachten en verzuimoorzaken gericht te kunnen aanpakken. Hierbij staan psychische klachten en klachten van het bewegingsapparaat centraal. Bij vitaliteitsbevordering speelt echter preventie een centrale rol. Preventief inzetten op gezondheid levert

Harde euro’s “In harde euro’s maken wij alle mooie intenties inzichtelijk met als doel de frequentie en duur van het verzuim, het verloop en de kosten van incidenten tegen te gaan en zodoende de arbeidsproductiviteit op peil te houden of te verhogen. Wij vinden het namelijk belangrijk dat mensen in de zorg blijven werken, zodat onze verzekerden, indien nodig, de juiste zorg kan worden geboden. Meerdere instellingen draaien al mee in een pilot. Die pilot moet uiteindelijk leiden tot een goed beslismodel voor de zorgsector. Zodoende willen we komen tot een health balanced scorecard waarmee we de productiviteit kunnen monitoren. Ons idee: wees zuinig op de mensen die in de zorg werken. Zij zijn nodig om de sector ‘te verkopen’ en zo nieuwe mensen aan te trekken die broodnodig zijn om ook in de toekomst adequate zorg te kunnen bieden. Daarom is het goed deze mensen optimaal toe te rusten.”

18


11-07-2008 09:20:34



11-07-2008 09:20:34

Deelnemers

Kijk ook op de Seneca site www.senecacongres.nl

Door een aantal personele mutaties is de definitieve deelnemerslijst 2008 bij het ter perse gaan van deze editie nog niet beschikbaar.


PB

- De heer prof. drs. G.J. Cerfontaine Schiphol Group - De heer mr. W.J.G. Blaauw Zorggroep Noorderbreedte - De heer F. Brink Stichting Philadelphia Zorg - De heer R.J.M. de Jong Pluryn Werkenrode Groep - De heer drs. P.J.J. de Kubber Jeroen Bosch Ziekenhuis - De heer W.H. de Weijer MHA Evean Groep - De heer drs. W.J.H.M. de Bie Sint Maartenskliniek - De heer drs. G.H.J. Huffmeijer HagaZiekenhuis - De heer drs. F.G.M. Rijnders Zorggroep Noord-Limburg - De heer mr. J.P.Th. van der Kruis Dichterbij - De heer drs. W.A. van der Meeren St. Elisabeth Ziekenhuis - De heer prof. dr. W.H. van Harten NKI-Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis - De heer drs. M.W. Meerdink GGZ Dijk en Duin - Mevrouw P.M.E. van Dam JellinekMentrum - De heer dr. G.S.J. Bunnik Saxenburgh groep - Mevrouw J.H.M. Deleersnijder Lindenhout - De heer drs. E.W.C.M. Damen Cordaan - De heer drs. J.Th. Kedzierski Medisch Centrum Alkmaar - De heer C.G.M. Diemel MPH Stichting Koraal Groep - De heer L.F.J. Jansen Orbis Medisch en Zorgconcern - De heer drs. E. Zijlstra Atrium Medisch Centrum - De heer L.A. van Eijk STZ - De heer mr. A.A. Westerlaken Erasmus Universiteit - De heer drs. H.G. Starren de Baak, Management Centrum VNO-NCW - De heer mr. F.H.G. de Grave Nederlandse Zorgautoriteit - De heer dr. A.H.G. Rinnooy Kan Sociaal-Economische Raad - De heer drs. E.A.R.J. Lohman UMC St. Radboud - De heer dr. A. Klink Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport - Mevrouw E.M. Den Otter - Kuiper Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport - De heer prof. dr. C.N. Teulings Centraal Planbureau - De heer W. Schenk Getronics PinkRoccade Nederland bv - De heer T. Hafkamp Getronics PinkRoccade - De heer drs. M.J.W. Bontje UVIT - De heer P.J.C. Borgdorff PFZW - De heer drs. M.J. van Rijn PGGM - Mevrouw drs. J.J.M. van Erp - Albada Jelgersma PGGM - De heer W.C. Walter PGGM - De heer J.G.M. Alders PGGM - De heer B. Blanken IZZ - De heer mr. A.F. Koeneman IZZ - De heer ing. A.P.A.M. de Jong Fortis Healthcare - De heer drs. J.C.M. van Rutte Fortis Bank Nederland - Mevrouw L.D. Vink-Dalmeijer PGGM - De heer T.R. Hofhuis Axioma - De heer L. Zwiggelaar Axioma

11-07-2008 09:20:40

UVIT ZET IN OP ZOGEHETEN NULDELIJNS ZORG MARTIN BONTJE: 16 IZZ: WIE IN DE ZORG WERKT, VERDIENT BIJZONDERE ZORG

Recommend Documents