Werk boek U Met trecht, r kinde echt een rstad !
Stadsdag op 2 juni Op 2 juni vieren we de Stadsdag van Utrecht. Dit is de datum waarop Utrecht in 1122 Stadsrechten kreeg, dus eigenlijk de verjaardag van de stad. Dat willen we elk jaar vieren en dit jaar gaan we daar een bijzonder feest van maken, door en voor kinderen: Utrecht, met recht een kinderstad!
Doe mee! Burger van Utrecht Waarschijnlijk woon je al je hele leven in Utrecht. Maar ben je daarmee ook ‘Burger van Utrecht’? Wanneer ben je dat eigenlijk? Gaat dat vanzelf, omdat je hier geboren bent? Of moet je daar iets speciaals voor doen? Om ‘Burger van Utrecht’ te worden, moet je verschillende dingen doen. Behalve van alles onderzoeken over de oude Utrechtse Stadsrechten, moet je een paar echte Utrechtweetjes kennen. Met de ‘Stadsproef’ kun je checken of jij voldoende weet over Utrecht. Ben je Utrecht-proof?
Daarnaast kun je meedoen aan de wedstrijd Maak het mooiste stadszegel en je eigen stadszegel maken. Alle gemaakte zegels krijgen een plaats in de speciale tentoonstelling Utrecht, met recht een kinderstad! Deze is van 2 t/m 12 juni te zien in Het Utrechts Archief. (Na de tentoonstelling krijg je je zegel natuurlijk terug). In dit boekje staat alle informatie die je nodig hebt om hieraan mee te doen.
Veel plezier en succes!
a snel . G ! e e s Doe m ag met je kla sl aan de 1
2
. Wat is het Stadsrecht?
3
Waar is het Stadsrecht nu?
Wat is het Stadsrecht?
Ben jij een rekenwonder?
Utrechtse Stadsrechten
Op 2 juni 1122 kreeg Utrecht stadsrechten. Dat is bijna 900 jaar geleden. Utrecht is één van de eerste steden in Nederland die stadsrechten kreeg! Maar wat is een stadsrecht? In de Middeleeuwen werden belangrijke besluiten en afspraken vastgelegd in oorkonden. Het stadsrecht is een hele belangrijke afspraak en daar werd ook een oorkonde van gemaakt. De inwoners van Utrecht mochten zichzelf vanaf dat moment ‘burgers’ noemen, ze mochten een stadswal aanleggen om de stad te verdedigen en een markt houden om geld te verdienen.
Reken dan uit hoeveel jaren, maanden en dagen het precies geleden is, dat Utrecht stadsrechten kreeg.
Het Utrechts Archief bewaart alles over de geschiedenis van de stad en provincie Utrecht. Vaak zijn dit hele belangrijke documenten, net zoals jij je zwemdiploma en misschien wel je rapporten of geboortekaartje bewaart. De mooiste en oudste documenten in het archief zijn de oorkonden met het Stadsrecht. Dit geboortekaartje van de stad kun je daar bekijken, want het archief heeft de mooiste stukken in de vitrine gelegd.
schrijf hier je antwoord op
ik geen heb helem zwem aal diplo ma...
4
.. De rijke en . . machtige bisschop Utrecht was een belangrijke plek in de Middeleeuwen. Het lag aan de grote rivier de Rijn. De rivier werd veel gebruikt voor handel. In Utrecht woonden daarom veel kooplieden. Bisschop Godebald woonde ook in Utrecht. Hij was het hoofd van de kerk: rijk en machtig. Bovendien bezat hij veel land om Utrecht heen. Om nog meer geld te verdienen wilde hij bij Wijk bij Duurstede een dam laten bouwen. Een dam zorgde ervoor dat de rivier droogviel. Op het nieuwe land konden dan boeren werken. Zo zou de bisschop nog meer geld verdienen. Maar de inwoners van Utrecht waren het hier niet mee eens!
5
. De bisschop . tegen de keizer De bisschop wilde de rivier de Rijn laten afsluiten door een dam. Dit zou betekenen dat de kooplieden van Utrecht geen handel meer over de rivier konden drijven. Ze klaagden bij de keizer, Hendrik V in paleis Lofen. De keizer was de baas over de bisschop. Hoewel deze niet altijd naar hem luisterde. En nu ook niet. Hij liet toch de dam bouwen en beloofde een kanaal te graven voor de schepen van de kooplieden. Maar daar moesten de kooplieden dan wel veel voor betalen. Dit wilden ze natuurlijk niet. Het werd erg spannend in Utrecht. In de zomer van 1122 vielen de mannen van de bisschop de mannen van de keizer aan. Het werd een groot gevecht op het Domplein. Uiteindelijk wonnen de mannen van de keizer. De bisschop werd gevangen genomen.
6
De Stadsrechten De bisschop zat gevangen en moest veel geld betalen aan de keizer om vrij te komen. Bovendien moest hij aan de kooplieden van Utrecht stadsrechten verlenen. Dit betekende dat de kooplieden Utrecht een stad mochten noemen. Ze mochten een stadsmuur met poorten bouwen. Hiermee konden ze zichzelf verdedigen. Iedereen die meehielp met het bouwen van de stadsmuur hoefde geen geld te betalen om spullen te verkopen op de markt. De keizer keurde dit allemaal goed. Hij liet dit opschrijven op twee oorkonden en toonde deze aan alle inwoners van Utrecht op 2 juni in zijn paleis Lofen. Sinds 2 juni 1122 is Utrecht dus een stad en Het Utrechts Archief bewaart de Stadsrechten!
7
Wist t? je da
De S tadsrechten waren even 18de eeuw. Maar ze werden tjes kwijt in de kast op de zolder van het S gevonden achter een bewaart Het Utrechts Arc tadhuis. Sindsdien hief ze heel goed! De S tadsrechten zijn niet in geschreven, maar in het ... L het Nederlands werd gesproken door de Romatijn! Deze taal spreekt niemand dit meer, ma einen. Tegenwoordig zo belangrijk als het Engels ar vroeger was het net nu. De naam van het paleis van afgeleid van ‘luifel’. Op de Sde keizer, Lofen, is het paleis in de volksmond ‘L tadsrechten staat dat Dit kwam omdat de keizer, ofen’ werd genoemd. op de luifel ging staan om zials hij in de stad was, van Utrecht te laten zien. ch aan de inwoners
Als burger van een stad met je minder straf als je iets fout stadsrechten, kreeg iemand van buiten de stad... had gedaan dan
Hoe werd een oorkonde gemaakt? Perkament De Stadsrechten van Utrecht zijn opgeschreven in oorkonden. Deze zijn gemaakt van perkament, de handtekening van de keizer staat erop en een zegel. Maar wat is perkament en wat is de functie van een zegel?
8
Hoe werd een oorkonde gemaakt? Schrijven op perkament Perkament is dun papierachtig materiaal. Het is gemaakt van huid van kalveren, koeien, geiten, schapen, konijnen of ezels. Perkament is genoemd naar de oude stad Pergamom in het huidige Turkije. In de Middeleeuwen werd perkament gebruikt om op te schrijven, net zoals wij tegenwoordig papier gebruiken.
Perkament maakte je in verschillende stappen: 1. Een dier werd geslacht en de huid werd eraf gehaald. 2. De huid werd langdurig geweekt in stromend water om het zacht en schoon te maken.
9
3. De huid werd in kalkwater gelegd, waardoor de haarwortels en vleesresten los kwamen te zitten. 4. Haarresten en vleesresten werden voorzichtig verwijderd met behulp van een sikkelvormig mes. 5. De huid werd opgespannen op een houten raam, waardoor het een glad oppervlak kreeg. 6. Nog eenmaal werd het perkament afgeschraapt en ten slotte gepolijst met puimsteen en kalk. 7. Het perkament werd op maat gesneden in hele lange stroken aan elkaar geplakt.
Het perkament werd beschreven met een ganzeveerpen en inkt. Vaak maakte men bij het schrijven gebruik van hulplijntjes, net zoals jij in je schrift. Anders was het wel heel moeilijk om recht te schrijven.
Voelen hoe het vroeger schreef op perkament? Dat kan ook zonder dierenhuid. Probeer maar eens met een balpen je naam te schrijven op een stukje fluweel. Hoe voelt dat?
Perkament is heel stevig, maar dan moet je het wel goed bewaren! De Stadsrechten van Utrecht zijn bijna 900 jaar oud. In die tijd is het ook lang opgevouwen bewaard. Je ziet de vouwlijnen nu nog steeds. Op enkele plekjes zijn zelfs scheurtjes ontstaan. Maar die heeft Het Utrechts Archief weer gerepareerd!
10
Zegels Een zegel werd op of aan een oorkonde gemaakt om het document officieel te maken. Ze werden vaak van bijenwas gemaakt met daarop een plaatje. Een zegel betekende dat het écht was. Belangrijke mensen zoals de keizer en de bisschop gebruikten een zegel. Daarmee konden ze afspraken bezegelen, zoals een soort handtekening. Ze staan dus ook op de Stadsrechten van Utrecht. Daarnaast zette de keizer er ook zijn naam Hendrik V op. Maar hij schreef deze niet gewoon op, maar maakte een tekening . Nadat Utrecht Stadsrechten had gekregen, werd er nog een speciaal stadszegel gemaakt, met daarop een afbeelding van de oude Domkerk en de burcht van de bisschop.
11
Maak het mooiste Stadszegel Kun je kei(zerlijk) goed tekenen?
Zelf aan de slag
Kijk goed naar de tekening en maak hier zijn handtekening na.
Het stadszegel van Utrecht is dus bijna 900 jaar oud. Wordt het niet tijd voor een nieuwe? Ga nu zelf aan de slag om een nieuw Stadszegel te maken! Hoe zie jij Utrecht? Op welke manier zou je de stad uitbeelden? Jouw zegel wordt, samen met die van je klasgenootjes tentoongesteld in de tentoonstelling Utrecht, met recht een kinderstad! En wie weet wordt jouw zegel wel tot winnaar verkozen!
Hoe mag het er uit zien?
maak hier mij handtekening n n
a
Het zegel mag elke vorm hebben. Een richtlijn voor het formaat is 15 cm x 15 cm x 15 cm, maar als je mooie idee niet in dit formaat past, mag het ook groter of kleiner zijn. Je mag zelf weten welk materiaal je gebruikt: klei, papier
maché, textiel, toiletrolletjes, brood of wat je zelf maar leuk vindt. Een tekening of schilderij mag natuurlijk ook. En echte whizzkids mogen ook iets op de computer maken!
Weisdt at? j
Het Nede van het L rlandse woord zeg Omdat L atijnse woord: sig el komt geweest vo atijn heel belangri ilium. vaak herk or andere talen, ku jk is ‘Siegel’, inennen. In het Dui n je het Deens ‘seg het Engels ‘seal’, ts is het in l’ en het I taliaans ‘s het igillo’. Zegels we r d gemaakt. en af en toe ook 900 jaa Zou dat nog smak van brood r? en na
12
Utrecht, met recht een kinderstad!
Stadsproef Ben jij Utrecht-proof? Je weet nu van alles over de Stadsrechten van Utrecht. Maar weet je ook alles over Utrecht? Om ‘Burger van Utrecht’ te worden, moet je laten zien dat je Utrecht-proof bent. Ga daarom snel naar www.hetutrechtsarchief. nl en maak de Stadsproef! Heb je de Stadsproef uitgevoerd en wist je alle antwoorden op de vragen? Dan weet je heel wat over Utrecht. Geef je print aan je juf of meester, dan krijg je hier een mooi stempel als bewijs dat je geslaagd bent voor de Stadsproef en ‘Burger van Utrecht’ bent.
Jouw zegel in de tentoonstelling Kom je op woensdag 2 juni naar Het Utrechts Archief om de Stadsdag te vieren? Dan krijg je hier het officiële bewijs uitgereikt dat je burger van Utrecht bent.
schrijf hier je naam
heeft de Stadsproef gemaakt en is geslaagd! Met dit stempel in je boekje, krijg je ook nog een officieel
Op 2 juni, de Stadsdag van Utrecht, opent de burgemeester de tentoonstelling waar jij aan kunt meehelpen. De tentoonstelling heet dan ook Utrecht, met recht een kinderstad! Heb je een mooi stadszegel gemaakt? Op de tentoonstelling laten we álle gemaakte zegels zien.
We hopen dat jij er op 2 juni ook bij bent met je klas, want dan wordt uit alle inzendingen het allermooiste stadszegel gekozen. Ook daarna kun je de tentoonstelling nog bezoeken, tot en met zaterdag 12 juni. Dus neem je papa, mama, opa en oma, ooms en tantes en al je vriendjes mee naar Het Utrechts Archief om je zegel te laten zien.
Waar? Het Utrechts Archief Hamburgerstraat 28 Utrecht
bewijs. 13
14
Initiatief en organisatie Het Utrechts Archief Vormgeving en productie Tinker Imagineers, Utrecht Meer informatie www.hetutrechtsarchief.nl
