Urban Mining Wecycle lesbrief Onderbouw Voortgezet onderwijs
Inleiding Wecycle-city is een bijzondere interactieve stad. Op wecycle.nl/city vindt u binnen de onderdelen van de stad informatie over de recycling van elektrische apparaten en spaarlampen. Deze informatie wordt zichtbaar als u op een gebouw klikt. In het schoolgebouw voor voortgezet onderwijs vindt u lesmateriaal voor een succesvol gebruik van Wecycle-city in de klas.
DOCENTENHANDLEIDING
Afgedankte mobieltjes
Spaarlampen
Het recyclen van apparaten en spaarlampen is een belangrijk proces. Het levert nieuwe grondstoffen op en reduceert de productie van afval. Daarmee draagt het bij aan duurzaamheid. Een nieuw begrip is ‘Urban Mining’. Door apparaten en spaarlampen te verzamelen en apart te houden van het overige afval, worden deze gerecycled tot grondstoffen. Deze grondstoffen komen daardoor niet uit de natuur, maar uit steden en dorpen (urban). Wecycle-city is ontwikkeld door Wecycle. Wecycle organiseert de inzameling van afgedankte elektrische apparaten en energiezuinige verlichting (e-waste) en garandeert een optimale recycling. Hiervoor werkt Wecycle samen met gemeenten, winkeliers, installateurs, consumenten en scholen. Wecycle heeft divers educatief materiaal voor het basis- en voortgezet onderwijs. In deze handleiding vindt u handvatten voor het gebruik van deze lesbrief in uw les(sen).
wecycle.nl
1
Recyclen doen we samen
Achtergrondinformatie Kleine elektrische apparaten en spaarlampen Er komen steeds meer elektrische apparaten en spaarlampen in Nederland. Na gebruik moeten deze verantwoord worden ingezameld en gerecycled. Inmiddels zijn veel mensen gewend aan het inleveren van grote apparaten als wasmachines, koelkasten en televisies. Echter, het aantal kleine elektrische apparaten en spaarlampen dat wordt ingeleverd, is nog altijd veel te klein. Enorme hoeveelheden waardevolle materialen en grondstoffen gaan verloren. Terwijl meer dan 70% van de materialen kan worden hergebruikt, bij spaarlampen is dat zelfs meer dan 90%. IJzer, aluminium, koper en kunststof zijn na bewerking weer gereed voor de vervaardiging van nieuwe producten. Wecycle zorgt in opdracht van producenten en importeurs voor verantwoorde inzameling, garandeert recycling met een hoog milieurendement en rapporteert hierover aan de overheid.
Wat wil Wecycle bereiken? Wecycle is de motor van maatschappelijke bewustwording én gezamenlijke acties om samen meer gebruikte elektrische apparaten en verlichtingsapparatuur in te zamelen en te recyclen. Wecycle wil iedereen er bewust van maken dat recyclen een gezamenlijke verantwoordelijkheid is. Een bijdrage leveren aan een duurzame wereld is goed voor de toekomst van ons allemaal.
Hoe wil Wecycle dit bereiken? Onder de vlag van Wecycle zijn er verschillende acties, bedoeld om zoveel mogelijk mensen mee te laten doen. Dat zijn bijvoorbeeld inzamelacties met winkels en scholen, promotieacties, landelijke campagnes met radio- en tv-commercials en regionale activiteiten met gemeenten die Wecycle ondersteunen.
Doelgroep Het lesmateriaal is bedoeld voor leerlingen uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs en is zowel geschikt voor vmbo als havo/vwo.
Doelstelling Het doel van het lesmateriaal is om leerlingen uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs bewust te maken van het feit dat het recyclen van apparaten nieuwe grondstoffen oplevert en tot minder afvalproductie leidt. De aanvullende doelstelling is dat ze deze bewustwording ook omzetten in gedrag door kleine elektrische apparaten en spaarlampen in te leveren bij een daarvoor bestemd inleverpunt. Omdat de elektrische apparaten en spaarlampen ook thuis worden verzameld, worden via de leerlingen ook hun ouders bereikt. Dit is nodig voor een duurzame toekomst waarin grondstoffen beschikbaar blijven. Om dit te bereiken moeten apparaten apart gehouden en ingeleverd worden.
Doelen • • • • • •
Leerlingen weten wat grondstoffen, halffabrikaten en eindproducten zijn Leerlingen kennen enkele grondstoffen die in elektrische apparaten en spaarlampen voorkomen Leerlingen weten wat Urban Mining is en waarom dit belangrijk is Leerlingen weten op hoofdlijnen hoe het recycleproces van elektrische apparaten en spaarlampen verloopt Leerlingen weten dat Wecycle de inzameling van elektrische apparaten en spaarlampen organiseert Leerlingen weten wat ze zelf kunnen doen om bij te dragen aan Urban Mining
Aansluiting curriculum Het onderwerp recyclen door middel van Urban Mining sluit aan bij het vak Aardrijkskunde. Thema’s waarop het lesmateriaal aansluit zijn onder meer grondstoffen, milieu, afvalverwerking en duurzaamheid. Hiermee sluit het onderwerp aan op een aantal kerndoelen binnen het leergebied Mens en natuur: 28, 29, 30, 31 en 33. Het onderwerp leent zich ook voor meer maatschappelijk brede thema’s zoals milieu, consumeren en duurzaamheid. De keuzes die je als burger maakt en de gevolgen daarvan. Deze thema’s komen terug in kerndoel 42 van het leergebied Mens en maatschappij.
wecycle.nl
2
Recyclen doen we samen
Organisatie in de klas U kunt de werkbladen op verschillende manieren in uw klas gebruiken. Afhankelijk van de aansluiting bij een bepaald thema kunt u ervoor kiezen om onderdeel 1 tot en met 3 te behandelen of een van de lessen uit te lichten. De keuze voor de verschillende werkbladen is ook afhankelijk van de reeds aanwezige voorkennis van de leerlingen. De werkbladen kunt u van tevoren printen. Bij diverse opdrachten hebben de leerlingen een computer met internetaansluiting nodig omdat verwezen wordt naar een website of digitale bron. De duur van de verschillende onderdelen is flexibel. U kunt er voor kiezen om een lesuur per onderdeel te besteden of meerdere lesuren te verspreiden over een langere periode (eventueel een projectweek).
Lessuggesties Inleiding Het lesmateriaal over Urban Mining sluit aan bij verschillende onderwerpen, voornamelijk binnen het vak Aardrijkskunde. Thema’s waar u het materiaal bij kunt gebruiken zijn: grondstoffen, grondstofwinning, grondstofverwerking, milieu, recycling, afvalverwerking, duurzaamheid en eigen gedrag als burger. U kunt voor de les begint aangeven over welke thema’s de les zal gaan. Afhankelijk van de voorkennis van de leerlingen kunt u een korte introductie geven. De werkbladen zijn opgebouwd in drie delen. Het eerste deel gaat over het onderwerp grondstoffen, het tweede deel over Urban Mining en het derde deel over Wecycle. De leerlingen kunnen de opdrachten op de werkbladen individueel of in tweetallen uitvoeren.
Onderdeel 1 – Grondstoffen Inhoud Grondstoffen worden steeds schaarser. Er ontstaat langzaam een tekort aan primaire grondstoffen zoals olie, aardgas, ijzer(erts), hout, bauxiet (aluminium), koper en kunststof. Deze moeten dus op een andere manier gewonnen worden. Daarnaast veroorzaken deze grondstoffen een hoge afvalproductie als zij niet hergebruikt worden. Dit is slecht voor het milieu en veroorzaakt CO2-uitstoot.
Doel Leerlingen leren wat grondstoffen, halffabrikaten en eindproducten zijn en welke grondstoffen we in welke apparaten terugvinden. Ook de manier waarop grondstoffen worden gewonnen en de gevolgen hiervan komen aan bod.
Tijdsduur onderdeel 1 Introduceren, vragen beantwoorden en bespreken zal ongeveer 45 tot 60 minuten in beslag nemen.
Introductie Introduceer het onderwerp grondstoffen aan de hand van een aantal gebruiksvoorwerpen en materialen in en rondom de klas. Bijvoorbeeld: kleding van de leerlingen, ramen in het lokaal, kunststof stoelen, computer. Weten de leerlingen waar deze voorwerpen van gemaakt zijn? Welke grondstoffen zijn hiervoor nodig? Hoe wordt het eindproduct gemaakt?
Antwoorden onderdeel 1 – Grondstoffen 1. 2. 3. 4.
Grondstoffen zijn nog niet bewerkte goederen, zoals ijzererts, of ruwe katoen. Zilver, Goud, Palladium en Tantalium. Kwik. Een halffabrikaat is een bewerkte grondstof. Bijvoorbeeld staalplaten, lappen stof, of elektronica voor een mobiele telefoon. Ze zijn nog niet af. Van een halffabrikaat kun je een eindproduct maken.
wecycle.nl
3
Recyclen doen we samen
5. De knopjes op een mp3-speler zijn een Halffabrikaat Kwik is een Grondstof Een laptop is een Eindproduct Een aluminiumplaat is een Halffabrikaat IJzererts is een Grondstof Een koperen kabel is een Halffabrikaat 6. Bijvoorbeeld: munten, beelden, magneten, muziekinstrumenten, gevels van gebouwen, en zelfs in eten zoals orgaanvlees of schelpdieren. 7. (1) In Suriname wordt de grondstof bauxiet gewonnen in een mijn. (2) In een fabriek wordt er aluminium van het bauxiet gemaakt. (3) Het aluminium gaat op transport naar Nederland per schip en daarna per vrachtwagen. (4) In een fabriek in Nederland wordt het aluminium omgevormd tot platen. (5) Aluminiumplaten gaan op transport naar een elektronicafabriek in Duitsland. (6) In een elektronicafabriek wordt met aluminiumplaten een dvd-speler in elkaar gezet. (7) Dozen vol met dvd-spelers gaan per vrachtwagen naar een distributiecentrum. (8) Vanuit een distributiecentrum worden de dvd-spelers naar verschillende winkels vervoerd. (9) Jij vindt de dvd-speler in een winkel bij jou in de buurt. 8. b. de vraag groter is dan het aanbod 9. Door de enorme bevolkingsgroei (en de stijgende gemiddelde welvaart) stijgt de vraag naar goederen. Daardoor zijn veel meer grondstoffen nodig en neemt de voorraad af. Om aan de vraag naar grondstoffen te voldoen, onttrekken we zoveel stoffen aan het milieu, dat er sprake is van uitputting. Er is geen tijd meer om te herstellen en aan te groeien. 10. Het aantal nieuwe elektrische apparaten en spaarlampen dat gemaakt kan worden is in de toekomst te klein voor de vraag. 11. Veel van de eindproducten worden uiteindelijk afgedankt. We gooien de (resten) van producten, en daarmee de grondstoffen weg. De producten worden vervangen door nieuwe apparaten en spaarlampen die weer met nieuwe grondstoffen zijn gemaakt en nieuw afval opleveren.
Onderdeel 2 – Urban Mining Inhoud Een oplossing voor grondstoffenschaarste en afvalproductie is ‘Urban Mining’: het recyclen van elektrische apparaten en spaarlampen zodat deze nieuwe grondstoffen opleveren. Zo komen de grondstoffen uit de steden en dorpen (urban) in plaats van uit de mijnen (mining).
Doel De leerlingen leren wat Urban Mining is, wat het oplevert en hoe ze er zelf aan kunnen bijdragen.
Tijdsduur onderdeel 2 Introduceren, vragen beantwoorden en bespreken zal ongeveer 45 tot 60 minuten in beslag nemen. Dat is exclusief vervolgsuggesties.
Introductie Voer een gesprek over kleine elektrische apparaten en spaarlampen thuis en op school. Welke apparaten gebruiken de leerlingen zelf? En hun ouders? Hoeveel apparaten en spaarlampen bezit een gemiddeld huishouden denken ze? Mag je kapotte elektrische apparaten en spaarlampen in de prullenbak gooien? Waarom niet?
Vervolgsuggesties • •
Verwijs de leerlingen naar de Milieustraat in Wecycle-city (wecycle.nl/city). Hier vinden ze meer informatie over het inleveren en recyclen van verschillende soorten afval, diverse apparaten en (spaar)lampen. Verwijs de leerlingen naar het Onderzoeksbureau in Wecycle-city (wecycle.nl/city). Wecycle laat elk jaar verschillende onderzoeken uitvoeren, bijvoorbeeld naar de eigenschappen van elektrisch afval, de hoeveelheid afgedankte apparaten en de voordelen van het recyclen van e-waste. Deze onderzoeken kunnen de leerlingen gebruiken als ze zich willen verdiepen in het onderwerp, bijvoorbeeld voor een werkstuk, voor het schrijven van een persbericht of tijdens een maat-
wecycle.nl
4
Recyclen doen we samen
•
schappelijke stage over dit onderwerp (zie ook onderdeel 3). Verwijs de leerlingen naar de Bioscoop. Hier vinden de leerlingen filmpjes. Onder andere over het recyclen van apparaten.
Antwoorden onderdeel 2 - Urban Mining 1. 2. 3. 4.
5. 6. 7.
8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
De trek van mensen vanuit landelijke gebieden naar de steden. Natuur. (Milieu)uitputting. Water – Je kunt zuinig zijn met water en water hergebruiken. Bijvoorbeeld minder lang douchen, de kraan niet onnodig open laten staan of regenwater gebruiken om de planten binnen water te geven. Brandstof – Je kunt zuinig zijn met brandstof, door minder met de auto of scooter te rijden. Verpakkingsmateriaal – Je kunt zuinig zijn met verpakkingsmateriaal door producten te kiezen die niet verpakt zijn. Je kunt verpakkingsmateriaal hergebruiken en gescheiden inleveren, zodat het gerecycled kan worden. Wekkerradio, föhn, broodrooster. Rubber, aluminium, plastic, ijzer, koper, zink en nikkel. (1) Een grote machine maalt de apparaten fijn. (2) Medewerkers vissen elektromotoren tussen het afval uit. (3) De hamermolen maakt kleine stukjes van het afval. (4) Een magneet trekt de stukjes ijzer van de lopende band. (5) De zifter zuigt stukjes folie en plastic op. (6) Een grote zeef scheidt grote stukken metaal. (7) De ‘Eddy Current’ machine gebruikt magnetische kracht om verschillende metalen te filteren. (8) Stukjes roestvrijstaal worden opgevangen op de ketsrol. (9) De granulator vermaalt stukjes plastic tot korrels. Glas, kunststof, metaal, poeder en kwik. Kwik. De shredder. Kwik distillatie. Eigen antwoord. 636 * 80 / 1000 = 50.88 kilo. Omdat apparaten verschillen in grootte, type of model, waardoor de samenstelling anders zal zijn. Sommige apparaten zijn beschadigd of versleten en leveren daardoor minder op.
15.
wecycle.nl
5
Recyclen doen we samen
Onderdeel 3 – Wecycle Inhoud Leerlingen hebben zelf invloed op het milieu en op een duurzame maatschappij door middel van Urban Mining. Recyclen is belangrijk en makkelijk. In dit onderdeel staan de activiteiten van Wecycle centraal en ontdekken de leerlingen dat ze hier zelf een rol in kunnen spelen. Aan de hand van verschillende opdrachten kunnen de leerlingen zelf in actie komen om samen te recyclen.
Doel Leerlingen maken kennis met Wecycle en worden zich bewust van het feit dat ze zelf kunnen bijdragen aan een duurzame samenleving door recycling.
Tijdsduur onderdeel 3 Introduceren, vragen beantwoorden en bespreken zal ongeveer 45 tot 60 minuten in beslag nemen. Dat is exclusief vervolgsuggesties.
Introductie Hebben de leerlingen wel eens gehoord van ‘Wecycle’? Vertel de leerlingen wat Wecycle is en wat deze organisatie doet. Hoe kunnen de leerlingen bijdragen aan de doelstelling van Wecycle?
Vervolgsuggesties Het onderdeel over Wecycle leent zich goed voor een uitbreiding naar meerdere lessen, het uitvoeren van zelfstandige opdrachten of een koppeling aan de maatschappelijke stage. U kunt hierbij zelf bepalen hoeveel tijd de leerlingen besteden aan de opdrachten. • • •
Vraag 7 en 8 kunnen ook als huiswerkopdracht gemaakt worden. Hiervoor kunnen de leerlingen het thuis-telformulier gebruiken. Dit is te vinden in Wecycle-city in het Woonhuis. Verwijs de leerlingen voor het promoten van het inzamelen van e-waste naar het Reclamebureau in Wecycle-city. Hier vinden ze promotietips zoals het maken van een presentatie, poster of persbericht. Leerlingen kunnen ook een maatschappelijke stage doen voor Wecycle. Dit kan op verschillende manieren. Individueel kunnen de leerlingen een eigen inzamelactie opzetten of voorlichting geven op een basisschool, zorgcentrum of sportclub. In samenwerking met de school kunnen leerlingen een grote inzamelactie op school organiseren. De school wordt dan inzamelpunt, waar alle leerlingen hun elektrische apparaten en spaarlampen kunnen inleveren. Meer informatie over de maatschappelijke stage voor Wecycle vindt u op wecycle.nl/stage.
Antwoorden onderdeel 3 – Wecycle 1. Ja, de inzameldoelstelling is 66,7 kilo en er is 109,7 kilo ingezameld. 2. a. Een plek waar je afval gescheiden kunt inleveren. 3. Zeeland. b. Schiermonnikoog. c. Eigen antwoord. Vraag 4 t/m 9: Eigen antwoord.
wecycle.nl
6
Recyclen doen we samen
