Verderop in deze krant: Docentendag vol informatie over de aansluiting tussen havo, hbo en technische beroepen. Een verslag van de bijeenkomst van 13 juni. pagina 3
D i t i s een uitgave van P l a t f o rm Bèta Techniek S e p t e mber 2007
Jelle Nauta en Jan Nijholt over VO-HO Fryslân: “Vakdocenten betrekken bij oriëntatie op studie en beroep.” pagina 4
Pieter Meulendijks van het Candea College in Duiven: “Basisscholen kunnen bij ons terecht voor technieklessen.” pagina 5
2
Maarten Bricknese van Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur vertelt over de samenwerking met twee volgscholen. pagina 7
Universum Programma Stand van zaken Universum Programma N-profielen laten stijgende lijn zien
Jet-Net
Dudoc
onderzoeksprojecten voor bètadocenten Het Platform Bèta Techniek heeft met steun van het ministerie van OCW het Dudoc-programma ingesteld, waarmee vo-docenten aan een universiteit onderzoek doen naar vernieuwing van de bètavakken. De docenten blijven in deeltijd werken op hun school. De onderzoeken ondersteunen het werk van de vernieuwingscommissies biologie, natuurkunde, scheikunde, wiskunde en NLT. Bij goed verloop resulteren de onderzoeksprojecten na vier jaar in een academische promotie van de docent-onderzoekers. In een eerste tranche starten in september elf docenten met hun onderzoek. In oktober wordt de tweede tranche uitgezet. Voor de eerste tranche zijn de universiteiten uitgenodigd een onderzoeksvoorstel in te dienen. De programmaraad van Dudoc heeft elf voorstellen goedgekeurd. Eerstegraads docenten hebben gesolliciteerd op de onderzoeksplaatsen. Het Platform Bèta Techniek stelt voor iedere onderzoeksplaats stimuleringsmiddelen voor vo-scholen en universiteiten beschikbaar voor een periode van maximaal vier jaar. De docent-onderzoeker wordt voor 0,6 fte vrijgesteld van lestaken bij zijn of haar school om aan het onderzoek te werken.
Deze Universum-krant bevat een speciale bijlage die geheeld gewijd is aan Dudoc. U leest wat de onderzoeksprojecten inhouden, welke docenten de onderzoeken zullen uitvoeren en waarom. De voorzitter van de programmaraad, Tjeerd Plomp licht Dudoc verder toe.
Twee jaar geleden gingen scholen in tranche 1 van start in het Universum Programma. Honderd scholen zijn inmiddels, elk met een of meerdere volgscholen, druk bezig met beleid en activiteiten op het gebied van hun bètatechnisch onderwijs. De eerste resultaten zijn te zien: 27 scholen in tranche 1 zijn gehonoreerd voor deelname aan het derde jaar, de profielkeuzecijfers voor NT en NG laten een stijgende lijn zien (waarbij vooral meisjes steeds vaker kiezen voor NT) en er vormt zich steeds duidelijker een lerend
netwerk. Ook laten dit jaar voor het eerst de instroomcijfers voor hbo bètatechniek een stijging zien en zit het wo weer verder in de lift. Vanzelfsprekend zal het Universum-team ook dit jaar er weer alles aan doen om scholen te ondersteunen in hun ontwikkelingen. Belangrijke speerpunten zijn dit jaar de aansluiting tussen primair en voortgezet onderwijs en de aansluiting tussen havo en hbo. Wij nodigen alle Universum-scholen en volgscholen van harte uit hun kennis en ervaring op deze punten te delen met ons en andere scholen, of met nieuwe ideeën aan te kloppen.
Verder van belang dit jaar is het opzetten van de Universum-community, te beginnen met een digitale portal waar scholen elkaar aan de hand van kennisprofielen kunnen vinden en kennis kunnen delen (zie pagina 7). Ideeën hiervoor zijn van harte welkom. Daarnaast zullen twintig nieuwe Universum-scholen vanuit de pool van volgscholen verwelkomd worden voor het einde van dit kalenderjaar (meer hierover op deze pagina). Wij wensen u een prettig en goed jaar in het Universum Programma.
Sprint-UP van start De regio’s Amsterdam en Nijmegen gaan in september als eerste van start met de bevordering van de personele mobiliteit tussen docenten vo en wo door een impuls van de Sprint-UP regeling. Voor deze regeling heeft de overheid 10 miljoen euro beschikbaar gesteld. Alle universiteiten zijn door het Platform Bèta Techniek uitgenodigd een projectplan in te dienen.
Vierde tranche Universum Programma Het Universum-team selecteert op dit moment scholen voor een vierde tranche van het Universum Programma. Huidige volgscholen hebben de kans gekregen zich aan te melden. In totaal zullen twintig scholen Universum-school worden. Ook deze nieuwe Universum-scholen zullen weer samenwerken met een volgschool. Bij de selectie van nieuwe Universum-scholen worden aanvullende selectiecriteria gehanteerd. Zo wordt gekeken naar regio’s in Nederland waar nog weinig Universum-scholen zijn en naar regio’s waar Jet-Net werkt aan regionalisering van haar activiteiten. Daarnaast hebben scholen die vooral inzetten op de speerpunten van het Universum Programma een streepje voor: wanneer de school een aanpak heeft voor het havo, beleid voert op het stimuleren van meisjes en/of aansluiting zoekt met primair onderwijs en hbo. De intensivering van het Universum Programma is van belang. Voor het behalen van de 15%-doelstelling van het Platform Bèta Techniek is een groot marktaandeel in het vo nodig. Hoe meer scholen een bijdrage leveren aan de doelstelling hoe groter de kans op het behalen van dat percentage. Het Universum-team ziet dat sommige volgscholen zich zeer goed ontwikkelen en wil dit stimuleren. De aanmelding voor de vierde tranche verloopt via het aanmeldingsformulier op www.universumprogramma.nl. De deadline voor aanmelding is 14 september. In oktober/november zullen de intakegesprekken plaatshebben. De nieuwe Universum-scholen worden verwelkomd op de bijeenkomst die het Universum Programma en VTB gezamenlijk organiseren eind november/begin december.
Na de regio’s Amsterdam en Nijmegen volgen andere universiteiten dit jaar. In totaal kunnen tussen 2007-2010 achthonderd universitaire docenten les geven in de bovenbouw van havo/vwo. Vierhonderd vo-docenten kunnen onderzoek doen aan een universiteit. Naast mobiliteitsbevordering kan Sprint-UP deels ook worden gebruikt voor gezamenlijke onderwijsontwikkeling. Reeds bestaande projecten kunnen worden geïntegreerd in een projectplan. Sprint-UP is opgezet door het ministerie van OCW en Platform Bèta Techniek en
wordt ingezet binnen de netwerken voortgezet onderwijs - hoger onderwijs die het Platform Bèta Techniek heeft geïnitieerd. Deze netwerken bestaan rond de vernieuwing van het bèta- en technisch onderwijs in de programma’s Universum en WO-Sprint. Met Sprint-UP kunnen de dreigende tekorten aan eerstegraads docenten worden aangepakt. Ook kan Sprint-UP ervoor zorgen dat binnen de deelnemende instellingen ruimte ontstaat voor de doorstroom van lagere naar hogere functies. Voor het voortgezet onderwijs: van tweede- naar eerstegraads functies en voor het wetenschappelijk onderwijs: doorstroom van AIO’s/OIO’s naar vaste betrekkingen. Bovendien kunnen vo-docenten die ervaring opdoen in het wetenschappelijke onderwijs, een bijdrage leveren aan het versoepelen van de overgang vo-ho. In het najaar brengt het Platform Bèta Techniek een Sprint-UP krant uit waarin verslag wordt gedaan van de eerste ervaringen in Amsterdam en Nijmegen. Tevens zal Sprint-UP met praktische voorbeelden worden belicht.
Universum Programma 2 | pagina 1
Voermans Van Bree fotografie samen hang curricu lu m
november 2007 januari 2008 februari 2008 maart/april 2008 mei 2008 juni 2008
monitor tweede jaar (focusgroepen) tranche II audit/dagdeelbezoeken tweede jaar tranche II monitor derde jaar (collegiaal dagdeelbezoek) tranche I monitor tweede jaar (focusgroepen) tranche III audit / dagdeelbezoeken tweede jaar tranche III audit derde jaar (afsluitende audit) tranche I
s Anders Organise erwij ren
Tijdschema
ng erki samenw ijen t r pa andere
s
O nd
groep. Drie of vier scholen komen een middag bij elkaar. Men reflecteert aan de hand van een spinnenweb-instrument waar hun school nu staat op de verschillende kompaspunten en waar de school over een jaar zou willen staan. Deze reflecties worden aan
an
isatie samenhang
ep s orië ntatie
eca
organ
ero
t
d rol
samenw e i r k ng leidi ng
en b
Ne
or
lerarenop
Jet -
Tec hnoc entra/ Scie nce C entra
t en rol m
w
tie anisa org ties a-sec bèt
-/b s l uite n er en
B
ieu
an Resource Hum Management
Auditgesprekken en dagdeelbezoeken zijn gericht op de ontwikkeling en zelfsturing van en door de scholen. Zowel de auditcommissie als APS fungeren met name als ‘critical friend’, en daarnaast als beoordelaar. Het auditgesprek zal ofwel individueel op de school plaatsvinden ofwel groepsgewijs op locatie. Bij een auditgesprek zijn drie commissieleden (inclusief de secretaris) aanwezig, allen met veel ervaring op het gebied van schoolontwikkeling. Zij spreken met de
schoolleiding, docenten en leerlingen. Het gesprek en het verslag kan de school gebruiken als reflectie-instrument en geeft de nodige input voor verbeteringen. Bij een dagdeelbezoek komt een adviseur van APS naar de school en houdt interviews met schoolleiding, docenten en leerlingen. Alle Universum-scholen nemen in het eerste en het tweede jaar van hun Universumtraject deel aan een monitoractiviteit: de focus-
MK
teams
jk -
Eenderde van de Universum-scholen wordt bezocht door de auditcommissie in jaar één en jaar twee. In jaar twee krijgen de overige scholen een dagdeelbezoek van het APS. Komend schooljaar betreft dit dus de tranche twee scholen. Bij auditgesprekken en dagdeelbezoeken worden volgscholen betrokken. In het derde jaar krijgt iedere Universumschool een auditgesprek.
rol do ce
schoolbeleid
PO
• Jan Wagemakers, voorzitter • Rob Bilderbeek, vice-voorzitter, partner Dialogic innovatie en adviesbureau • Jan van den Akker, Universiteit Twente, directeur SLO • Dick Swier, voormalig Shell • Harrie Schollen, HBO Fontys/ lerarenopleiding • Cocky Booy, directeur VHTO • Peter Otten, voormalig directeur personeel Shell
ICT
ern
do o rl o pe n l ee r lijn de en nt
Leden
erInt ri n g lise na tio
ev
g in
De auditcommissie bestaat uit zes externe leden en wordt ondersteundvanuit het Platform Bèta Techniek door een secretaris.
uw bo
ve rn i va e k
wi
ing uw n ke
didac tisc h
HAVO
eu
t ië n or tivi ac
n - e id e le uz lke ege e i f b Pro zekeu tudie
in g
s isje
ng
me
Onde rwi js v ern i
a’s
er e te nde ite n
lle
n ne l bin hoo sc
Universum Programma 2 | pagina 2
u nv
hem et nd
VO
Jan Wagemakers, voorzitter van de auditcommissie voor het Universum Programma
De monitor en audit vormt de kern van de aanpak van het Platform Bèta Techniek rond kennis, kunde en kwaliteit. In plaats van rapportages en verslagen worden scholen uitgenodigd voor focusgroepen waarin zelfreflectie centraal staat (monitor) en voert een expertcommissie gesprekken op de school met schoolleiding, docenten en leerlingen (audit).
ti ak Pr
Laten we hopen dat dit schooljaar aandachtig wordt!
Monitor & audit norië k Bètage wer -net teerd VO
Geef aandacht aan elkaar. En dan komt het goed met één van de belangrijkste schakels in het bètaonderwijs: de aanhechting vanuit een goed gekozen profiel van de leerling naar een relevante vervolgstudie.
We hebben een NLT-werkgroep gevormd met docenten vanuit informatica, verzorging, biologie, natuurkunde, scheikunde, wiskunde en techniek. De werkgroep geeft
NLT in de onderbouw is een leerlijn voor de eerste drie leerjaren. Alle brugklassers krijgen twee uur per week NLT. Vier docenten geven het vak. Per augustus 2008 bieden we NLT aan in leerjaar 1 en 2, per augustus 2009 in klas 1, 2 en 3. Met name in leerjaar 3 legt NLT een relatie met profielkeuze en loopbaanoriëntatie en -begeleiding.”
WO
Meer aandacht voor vakdocenten… Er is meer nodig. Het werk dat gedaan wordt om de vijf bètavakken bij de tijd te brengen, gaat tellen. Inhoud is relevant. Maar het zou ook goed zijn als de universiteiten en hogescholen docenten uit de bètahoek weer de nodige aandacht geven. Weer als hun belangrijke klanten beschouwen. En niet alleen tijdelijk of voor de duur van een subsidie.
Noordhoff. We vullen deze aan met eigen materiaal en brengen er op sommige punten meer diepgang in. Verder koppelen we de projectdagen, die het Insula College elke periode organiseert rondom leergebieden, aan NLT.
(regio nale) Netwerken
Aandacht voor basisonderwijs… Niet alleen aan het eind van de opleiding is aandacht relevant. Dat geldt ook voor het primair onderwijs, waar al veel wordt gedaan met bètatechniek. Het zou goed zijn als de scholen voor voortgezet onderwijs hiervoor – vaak om de hoek – belangstelling tonen en er op voortborduren.
Monique de Goede: “Het idee ontstond toen we in november 2006 overlegden over de vernieuwing van de onderbouw. Wim en ik zijn coördinator van het overleg Versterking Exact op school; NLT past goed in activiteiten om leerlingen meer te motiveren voor bèta. Ik vind het belangrijk juist ook in de onderbouw de samenhang te laten zien tussen de monovakken. Daarvoor leent NLT zich bij uitstek.
“Samenhang laten zien”
HBO
Aandacht voor vakdocenten… Schoolleider, geef vakdocenten de ruimte en de omstandigheden om de vonk te laten overspringen. Laat de lamellen van de lokalen open gaan. Laat docenten bij andere scholen, in de industrie en het vervolgonderwijs kijken hoe bètatechniek werkt aan oplossingen voor alledaagse vraagstukken.
het vak vorm. Als basis voor NLT dienen de modules ‘Onderzoeken en Ontwerpen’, ‘Horen, zien en voelen’ en ‘Energie en Milieu’ van de methode Explora van Wolters
na
Hij of zij kan de vonk voor het bètavak op leerlingen laten overspringen. Niet alleen de schooldecaan, maar juist ook de vakdocent blijkt van belang voor de keuze van leerlingen voor het vervolg. Aandacht voor leerlingen… Leerlingen komen op veel plaatsen waar ze bèta aan het werk zien. Vakdocent, vraag hen hoe ze dat ervaren, hoe het op hen overkomt. Laat hun indrukken relevant zijn. Leerlingen laten je graag delen in hun ervaringen, voelen zich dan gewaardeerd. Dát is aandacht voor hun keuzeproces vanuit de vakdocent. En op scholen waar bètadocenten aandacht hebben voor die indrukken, blijkt de profielkeuze daadwerkelijk te worden omgezet in een relevante vervolgstudie.
Veel scholen gaan van start met NLT. Zo ook het Insula College in Dordrecht. Uniek is echter dat de school NLT ook invoert in de zes brugklassen. Het initiatief daartoe namen scheikundedocenten Wim van der Welle en Monique de Goede.
On de r
Aandacht
NLT in onderbouw
Aa
Jos Poeder Fotografie
Wil het bètaonderwijs sterker in de belangstelling komen, is in een keten over en weer aandacht nodig. Voor leerlingen, vakdocenten, industrie, basis onderwijs en hoger onderwijs. De vakdocent is een zeer belangrijke schakel in de keten.
Insula College:
elkaar gepresenteerd, waarna er ruimte is voor vragen en discussie. In het derde jaar vinden collegiale dagdeelbezoeken plaats. Scholen kennen elkaar dan van twee jaar focusgroepen en hebben vertrouwen in elkaarkunnen ontwikkelen. Ondersteund door APS bezoeken de scholen elkaar als monitoractiviteit. Dit bezoek levert een beeld op van de school na twee jaar deelname aan het Universum Programma. Daarnaast bevordert het de kennisdeling tussen scholen.
Meer informatie: www.universumprogramma.nl
Grote belangstelling subsidie bètalokalen
Scholen konden maximaal 150.000 euro aanvragen voor vernieuwing van bètaruimtes, inclusief meubilair, apparatuur, et cetera. Een expertcommissie heeft de aanvragen beoordeeld en het Platform Bèta Techniek heeft advies uitgebracht aan het ministerie van OCW. Uiterlijk 1 oktober worden scholen door de minister van OCW op de hoogte gebracht van de beschikking. Voor scholen waaraan de subsidie is toegekend, organiseert het Platform Bèta Techniek in februari 2008 een bijeenkomst. Doel van deze bijeenkomst is projecten en aanpakken uit te wisselen of afspraken te maken over gezamenlijke acties. Na 1 oktober krijgen de scholen een uit nodiging.
Voorbeeld: Farel College Het Farel College in Amersfoort heeft in 2004 met enkele eenvoudige bouwkundige aanpassingen een zeer grote (half)open bètaruimte gecreëerd. Er is zoveel mogelijk intact gebleven van de infrastructuur (water en elektra), er zijn muren weggehaald en ‘opgeschoven’. De oude kabinetten zijn opengebroken. De verbouwing is in drie weken gerealiseerd. De verbouwing heeft 118.000 euro gekost, inclusief het aanleggen van elektra, gas, water, licht en geluidsdempende plafonds. De kosten van nieuwe tafels (60) en stoelen (120) waren 18.000 euro. Vóór de verbouwing had de school oude lokalen waartussen een rechte gang liep. De lokalen voldeden niet meer; pasten niet meer bij het veranderende onderwijs met meer practica, kortdurende proefjes, zelfstandig practica voor bovenbouwleerlingen. In april 2004 heeft de gehele bètavakgroep vergaderd over mogelijkheden voor een verbouwing. Eén docent opperde om de muren weg halen en zo een grote ruimte te creëren. Dat is gebeurd. De nieuwe bètaruimte, het lab, is multifunctioneel en wordt gebruikt voor natuurkunde,
biologie en scheikunde. Het is voor onderbouw en bovenbouw. Leerlingen kunnen er practica doen en krijgen er theorie, ze kunnen er samenwerken en zelfstandig werken. In het lab kunnen tegelijkertijd drie lessen en zelfstandige studie plaatsvinden. Via glazen klapdeuren kom je de bètaruimte binnen. In de looprichting door de ruimte is een zebrapad. Aan de ene kant van het pad bevinden zich de practicaruimtes, aan de andere kant een gedeelte voor theorie met praktijkmogelijkheden. De bètaruimte heeft rechts een ontvangstbalie. Er kunnen zestig leerlingen aan het werk bij de practica. De toa’s hebben open werkhoeken en kunnen dus altijd zicht hebben op wat er gebeurt. In de open ruimte staat ook een glasdicht lokaal voor de toa’s met onder andere chemicaliën. Het theorie-praktijkdeel wordt op ooghoogte afgescheiden van de practicaruimte door een kastenwand met nisjes en pc’s. Aan die wand kunnen leerlingen zelfstandig werken. In het ‘lokaal’ voor theorie met praktijkmogelijkheden kunnen 32 leerlingen werken. Voorin het lokaal staan een beamer met whiteboard.
Meer informatie: www.inrichtingsimpuls.nl.
Jet-Net
Meer dan 270 scholen hebben een aanvraag ingediend in het kader van de ‘subsidieregeling bètalokalen havo/vwo’. Deze eenmalige regeling is bedoeld om de inrichting te verbeteren van bètalokalen. Er is in totaal 19,3 miljoen euro beschikbaar. De inschrijving, 31 miljoen, overschrijdt dit bedrag ruim.
Docentendag versterkt relaties havo, hbo en bedrijfsleven
Op 13 juni vond op de HAS in Den Bosch de Jet-Net / Universum Docentendag plaats. 350 Docenten van middelbare scholen, hogescholen en medewerkers van Jet-Net bedrijven maakten er een interessante dag van. Veel en enthousiast werd informatie uitgewisseld over de aansluiting tussen het havo, hbo en technische beroepen. Opvallend was de schoolbrede vertegenwoordiging. In vergelijking met voorgaande jaren bezochten dit keer meer vrouwelijke docenten, decanen en onderbouwdocenten het jaarlijks terugkerende evenement. De opening door Jeroen Naaikens, voorzitter van het College van Bestuur HAS Den Bosch, en Beatrice Boots, landelijk coördinator Jet-Net, vormde de start van de Docentendag 2007. Hierna begaven de nieuwsgierige docenten zich naar de werelden van bètatechniek. Ze kregen meer te horen van de werelden van food, materialen, biomedische zaken, energie en water. Introductiefilmpjes en presentaties van een beroepsprofessional brachten de docenten op de hoogte van allerlei ontwikkelingen.
Studeren en werken in bètatechniek Voermans Van Bree fotografie
De vragen van docenten over hoe de scholieren in de werelden van bètatechniek terecht kunnen komen, werden door de hogescholen beantwoord. Zij praatten docenten en decanen bij over de laatste ontwikkelingen en nieuwste studiemogelijkheden in het hbo. Aansluitend voerden de onderwijzers gesprekken met medewerkers van Jet-Net bedrijven. Deze vertelden over hun eigen ervaringen, opleiding en beroep. De belangstellende docenten kwamen te weten wat bijvoorbeeld een procestechnoloog doet, dat je met een bètaopleiding ook sales engineer kunt worden en nog veel meer.
Eenderde scholen start met NLT NLT bestaat uit een aantal domeinen, zoals voor havo ‘Taal van de natuurwetenschap’, ‘Bedreiging en behoud van de leefomgeving’, ‘Opsporen en beschermen’, en voor vwo ‘Fundament van wetenschap en technologie’, ‘Aarde en klimaat’, ‘Biofysica, chemie en -informatie’. Het vak is modulair opgebouwd. Havo-leerlingen volgen maximaal acht modules (320 slu), vwo-leerlingen maximaal elf (440 slu). Scholen kunnen binnen zekere grenzen kiezen welke modules ze leerlingen zullen aanbieden.
Tientallen scholen, alle universiteiten met bètaopleidingen en een aantal hogescholen en kennisinstituten werken aan de modules. In vier golven worden ze ontwikkeld. De eerste golf modules, veertien in totaal, is getest op een kleine dertig scholen. Het Landelijk Ontwikkelpunt NLT, de Stuurgroep NLT en externe experts hebben ze beoordeeld op inhoud en didactiek. Eind juni zijn de eerste acht modules gecertificeerd. De modules van de tweede golf worden in het najaar getest. In september start de derde ontwikkelgolf, voorjaar
2008 de vierde. In 2010 zijn er naar schatting vijftig landelijk gecertificeerde modules.
Meer informatie en aanmelden voor e-nieuwsbrief NLT: www.bètavak-nlt.nl Gecertificeerde modules in juni 2007: • Aërosolen en Vuile Lucht (havo) • Wat zeg je? Een kwestie van horen en spreken (havo) • Digitale techniek (havo) • Sportprestatie (havo) • Nul Energie Huis (havo) • Forensisch onderzoek. Every contact leaves a trace (havo) • Rijden onder invloed (vwo)
Ontwikkelaars
Informatie-uitwisseling
Jet-Net Career Day Op 6 en 7 november 2007 vindt voor de vijfde maal de Jet-Net Career Day plaats in het Evoluon in Eindhoven. Bovenbouwleerlingen van de Jet-Net- en Universum-scholen komen een dagdeel langs en maken op een interactieve manier kennis met diverse innovatieve technologieën van de Jet-Net bedrijven. Deze ervaring kan hen helpen bij een latere studiekeuze. Begin september wordt de uitnodiging voor de Jet-Net Career Day verzonden aan de vaste contactpersoon binnen de scholen.
De centrale hal van de HAS Den Bosch was omgetoverd tot informatiemarkt waar hogescholen, bedrijven, docenten en decanen elkaar spraken, discussieerden en ideeën uitwisselden. Bedrijven en scholen vonden elkaar, bespraken stageplaatsen en hogescholen kwamen met middelbare scholen in gesprek over de begeleiding van profielwerkstukken. Daarnaast was er gelegenheid tot het maken van een korte beroepskeuzetest op www.123test.nl/beta-beroepskeuzetest/. De kandidaat kon afleiden in welke mate hij praktisch, onderzoekend, artistiek, mensgericht, ondernemend of conventioneel is en welke beroepen dan interessant zijn. Een echte aanrader!
De Docentendag leverde een nuttige bijdrage aan de versterking en uitbreiding van de relaties tussen middelbare scholen, hogescholen en bedrijfsleven. Een humoristisch optreden van More Balls than Most, dat de aanwezigen prikkelde om vooral meer onderling te gaan samenwerken en gerichter met de leerlingen te communiceren over studie en loopbaan, droeg hieraan bij. Jet-Net en Universum Programma kijken terug op een zeer geslaagd evenement.
NLT-modules op Voermans Van Bree fotografie
Eenderde van de havo/vwo-scholen (171) begint dit schooljaar met het profielkeuzevak Natuur, Leven en Technologie (NLT). Op 25 september geeft Sander Bais, hoogleraar Theoretische Natuurkunde aan de UvA, het startschot voor NLT op het Damstede in Amsterdam.
De dag was eigenlijk te kort om alle aanwezige hogescholen en beroepsprofessionals te spreken. Daarom kregen de bezoekers een informatieboek mee waarin de persoonlijke verhalen uit de vele werelden van bètatechniek te lezen zijn. Het boek is gratis te bestellen via de website van Jet-Net: www.jet-net.nl.
de NLT-conferentie
Meer informatie: www.jet-net.nl
in februari
Universum Programma 2 | pagina 3
ELO tussen ambitie en realiteit
Ed Peters, rector van de school, onderstreepte het feestelijke karakter van de middag in zijn welkomstwoord. Daarna gaf hij het woord aan de Vlaamse ‘professor’ Vanderpolle, die op komische wijze erin slaagde het symposium te ontdoen van een al te tech-
nisch karakter. Aansluitend was er ‘het echte werk’, een lezing over digitale didactiek door Jos van Zuylen van de onderwijsvernieuwingscoöperatie. Een interessante discussie volgde. Centraal daarin stond of binnen het vo gestreefd moet worden naar het steken van bestaande didactiek in een vernieuwend ict-jasje of dat het zaak is om aan te sturen op volledig nieuwe didactiek. Van Zuylen illustreerde zijn betoog met een aantal voorbeelden van digitalisering. In de pauze konden de deelnemers het nieuwe gebouw bekijken en een bezoek brengen aan de Universumstand die was voorzien van informatiemateriaal en gadgets. Na de pauze had het programma eveneens een duidelijke Universum-signatuur. Eén van de zeven workshops was gewijd aan de door het Dominicus opgezette ‘Universumroute’. Die route bestaat uit verschillende activiteiten, zoals
VO-HO Fryslân werkt aan goede aansluitingen tussen vo en ho in Friesland. Het netwerk bestaat uit vijftien vo-scholen, drie hboinstellingen en twee universiteiten. Jelle Nauta, coördinator van het netwerk, en Jan Nijholt, docent natuurkunde en ANW, vertellen over de vo-ho activiteiten. Jelle Nauta, docent exacte vakken op Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL) en Van Hall Larenstein, coördineert samen met biologiedocente Greetje Feitsma VO-HO Fryslân: “Het netwerk bestaat al tien jaar, maar is sinds vier jaar geformaliseerd met een samenwerkingsovereenkomst. Werkgroepen met mensen uit vo en ho werken
Onderzoek VO-HO Fryslân streeft naar een substantiële vermindering van uitvalpercentages in het ho. Jelle Nauta: “De werkgroep ‘Terugkoppeling studieresultaten’ zorgt ervoor dat van alle propedeusestudenten in Friesland de resultaten worden geanalyseerd en geëvalueerd. Vo-scholen ontvangen de resultaten
Na de workshops was er een laatste komische noot van professor VanderPolle en een dankwoord van de rector aan alle aanwezigen. Geen feest zonder hapje en drankje. Ook dit deel van het programma was uitstekend verzorgd door de school. Met het symposium heeft het Dominicus College het project zowel feestelijk als inhoudelijk afgesloten. Daarmee is zeker niet gezegd is dat de elo-ontwikkeling ten einde is. Integendeel, het symposium is een startpunt voor het op zelfstandige wijze doorontwikkelen van de elo op Dominicus.
Meer informatie: www.dominicuscollege.nl
zijn gekoppeld aan een vak in het vo. Hiermee hopen we een sleutel in handen te hebben om vakdocenten te betrekken bij oriëntatie op studie en beroep.” Jan Nijholt vult aan: “Al onze N-leerlingen hebben de aansluitmodule gevolgd. Ze konden kiezen uit ‘Biertje brouwen en effecten van alcohol’, ‘Wonen in de toekomst’, ‘Manipuleren van beweging: werken met robots’ en ‘Gezocht: Gamedesigner met marktwaarde’. Via korte opdrachten, verstrekt door het ho, hebben ze zich voorbereid. Daarna zijn ze een dag naar de instel-
VO-HO Fryslân thema’s uit zoals loopbaanoriëntatie en begeleiding, studieresultaten en didactiek.” Jan Nijholt, docent natuurkunde en ANW van OSG Piter Jelles Aldlân in Leeuwarden: “Onze school hecht veel waarde aan het netwerk. Twee deelschoolleiders participeren in het netwerk, zelf was ik deelnemer aan de werkgroep ‘Rekenen en Taal’. We vinden het belangrijk dat leerlingen goed worden voorgelicht over wat het ho inhoudt en ermee kennismaken. Aangezien het ho voor veel docenten een blinde vlek is, worden ook zij daarbij betrokken. We zetten uiteenlopende vo-ho projecten op waarbij leerlingen en docenten in contact komen met ho-
“Ho is blinde vlek” studenten en ho-docenten. De werkgroep ‘Didactiek’ organiseert symposia voor vakdocenten uit vo en ho. Docenten vo en ho hebben voorafgaand aan het symposium bij elkaar in de keuken gekeken. Het is een mooi voorbeeld van samenwerking tussen vo en ho.” Universum Programma 2 | pagina 4
van hun oud-leerlingen. Het percentage uitvallers fluctueert over de afgelopen jaren tussen de 25 en 30%; het is ongeveer 5% lager dan het landelijke percentage.” De werkgroep ‘Aansluitingsmonitor’ brengt jaarlijks in samenwerking met alle hogescholen in Noord-Oost Nederland een rapport uit over de tevredenheid van propedeusestudenten over de aansluiting van hun opleiding op hun vo-onderwijs. Jelle Nauta: “Het gaat daarbij om pedagogisch didactische thema’s. Zo blijkt de aansluiting beter als studenten eerder in het vo hebben gewerkt in groepen. Slechts 25% had daar ervaring mee. De rapportage wordt besproken en men stelt vervolgens een plan van aanpak op.” DIG-IT De werkgroep ‘Loopbaanoriëntatie en -begeleiding’ heeft vo en ho brochures, posters en de website www.keuzekalender.nl ontwikkeld. Jelle Nauta: “Ook organiseren we voor examenkandidaten proefstuderen op een ho-opleiding. Daaraan hebben dit jaar duizend leerlingen deelgenomen. Het ho heeft voor havo-4 en vwo-5 leerlingen allerlei DIG-IT aansluitmodules ontwikkeld die
Dominicus College
In een net geopend nieuw schoolgebouw presenteerde het Dominicus College zijn ervaring met het ontwikkelen van een elektronische leeromgeving. Voor dit ELO-project ontving de school in de periode 2005 2007 een projectsubsidie van het ministerie van OCW. Het project heeft zich in eerste aanleg gericht op De Monnikskap, een afdeling voor langdurig zieke en gehandicapte kinderen. Deze doelgroep is bijzonder gebaat bij de mogelijkheden van een elo. Geleidelijk aan is een positieve spin-off teweeggebracht op het gebruik van elo binnen het reguliere onderwijs.
de organisatie van een zeswekelijkse activiteitenmiddag voor leerlingen van klas 1 en een project biomechanica voor klas 3. Bij het opzetten van al deze activiteiten maakt Dominicus dankbaar gebruik van zijn eigen elo, Teletop. Tijdens de workshop gaf Susanne Trommelen, docente scheikunde, een interessante rondleiding door Teletop.
ling gegaan. Het is belangrijk dat leerlingen proeven hoe het is in het hoger onderwijs: ze zien wat voor type studenten er rondlopen, maken ho-docenten mee, komen in aanraking met een andere didactiek, welke studiemogelijkheden er zijn, et cetera en kunnen deze ervaringen terugkoppelen naar hun eigen kwaliteiten, mogelijkheden en wensen.”
VO-HO Fryslân wordt aangestuurd door een stuurgroep die bestaat uit vier onderwijsmanagers uit het vo, drie onderwijsmanagers van de hogescholen, een vertegenwoordiger van de Rijksuniversiteit Groningen, een coördinator vanuit het vo en een coördinator vanuit het ho. Het beleid wordt vastgesteld door de rectoren van het vo en Colleges van Bestuur van het ho.
Steunpunten Wiskunde D/NLT en Rekenen & Taal Het steunpunt voor Wiskunde D/NLT van het netwerk beoogt bij te dragen aan de ontwikkeling, uitvoering en afstemming van modules wiskunde D en NLT. Jelle Nauta: “Op het moment hebben we vijf NLT-modules in ontwikkeling. Voor docenten worden scholingsprogramma’s opgezet. Het steunpunt heeft veel contacten met vo-scholen. Afgelopen schooljaar zijn vier bijeenkomsten voor docenten georganiseerd. Het steunpunt Rekenen & Taal verzamelt toets- en cursusmateriaal voor de Tweede Fase ter verbetering van de reken- en taalvaardigheden. Er zijn bijvoorbeeld diagnostische toetsen. Voor leerlingen die er slecht op scoren, kan een school remediërend materiaal inzetten in de vrije ruimte.” Doorlopende leerlijnen De belangrijkste opdracht voor het netwerk is volgens Jelle Nauta om doorlopende leer-
lijnen te realiseren: “Zowel didactisch als inhoudelijk, zowel voor docenten als leerlingen. Verder hoop ik dat we een digitaal doorstroom portfolio ontwikkelen. Ook zet ik me in om een experiment te doen met Voorbeeldgestuurd Onderwijs voor bètaon-
“5% minder uitval dan landelijk” derwijs in de onderbouw. Deze vorm van onderwijs lijkt vooral meisjes aan te spreken. Het Piter Jelles Aldlân wil in dit experiment participeren met het natuurkundeonderwijs voor 2 havo.”
Meer informatie: www.vo-ho.nl en www.keuzekalender.nl
OSG Piter Jelles Aldlân
Een goed voorbeeld van gerichte kennisdeling dóór Universum-scholen vóór Universum-scholen is het symposium van het Dominicus College in Nijmegen. Op donderdag 7 juni namen 130 docenten en beleidsmakers van 45 scholen deel aan het symposium ‘ELO tussen ambitie en realiteit’.
Circus of science, een project in het kader van profieluren voor 2 havo en 2 atheneum van OSG Piter Jelles. Veertig leerlingen gaven voorstellingen, waarbij natuurkundefenomenen en circuskunsten zijn gecombineerd. Ze hebben twee maanden circus- en speciale natuurkundelessen gevolgd. De overige 140 leerlingen organiseerden het evenement met hun docenten: hebben reclame gemaakt, posters ontworpen, de circustent opgebouwd, et cetera. Ruim zeshonderd mensen hebben de voorstellingen bezocht.
De krachtige keten... Universumleerlingenkeuze
Hollandse Hoogte
Het Candea College in Duiven is een van de vijftien technasiumscholen in Nederland. Deze Universumschool opereert met betrekking tot bètatechniek in een netwerk van het hoger onderwijs, bedrijfsleven en basisonderwijs. Pieter Meulendijks, lid van de centrale directie, vertelt over de initiatieven om de belangstelling voor bèta te vergroten. Opvallend is de aandacht voor basisscholen daarbij.
Alle scholen proberen leerlingen zo goed mogelijk te begeleiden bij de keuze voor een profiel en een vervolgopleiding. Daartoe hebben scholen in de praktijk vaak een verschillend begeleidingstraject. Universum-leerlingenkeuze van VHTO biedt scholen de mogelijkheid het keuzebegeleidingtraject op hun school te vergelijken met het gemiddelde voor alle participerende Universum-scholen. Dit wordt gedaan door jongens en meisjes uit 3 havo, 3 vwo, 5 havo en 6 vwo te bevragen over hun keuzeproces en -motieven. In het afgelopen schooljaar hebben ongeveer drieduizend leerlingen van 25 scholen de monitor ingevuld. Het belangrijkste doel van Universum-leerlingenkeuze is dat scholen zichzelf kunnen vergelijken met andere scholen. VHTO heeft ook naar de antwoorden van alle leerlingen gekeken. Hieronder de meest in het oog springende resultaten. • Ongeveer een kwart van de leerlingen die hebben meegedaan aan deze monitor is één of meerdere profielen ontraden door de school. Dit percentage is op de havo hoger dan op het vwo. Het meest wordt NT afgeraden; het minst EM. NT en NG worden meer afgeraden aan meisjes dan aan jongens, zowel op havo als op vwo. • Maar liefst 16% van de eindexamenleerlingen zegt een ander profiel te kiezen als ze dat opnieuw zouden mogen doen. • Vwo-leerlingen voelen zich vaker (een beetje of erg) gestimuleerd door de school om een N-profiel te kiezen (42%) dan havo-leerlingen (slechts 18%). • Eindexamenleerlingen zijn minder tevreden over de begeleiding bij hun studiekeuze dan derdeklas leerlingen zijn over de begeleiding bij hun profielkeuze. • Omdat veel leerlingen (27% van de leerlingen die hebben meegedaan aan deze monitor) het profiel kiezen waarin de vakken zitten die ze het leukst vinden, is het van belang dat scholen zich realiseren dat de docenten en de leerstof van 3 havo en 3 vwo van grote invloed zijn op de profielkeuze, in positieve dan wel in negatieve zin. Ook het komende jaar kunt u weer meedoen met Universum-leerlingenkeuze.
“Van oudsher heeft het Candea College, een school met 2.500 leerlingen, een sterke bètapoot; de school heeft altijd veel bètaleerlingen gehad. Maar er was een dalende tendens bij meisjes, met name in het havo. Daar wilden we wat aan doen. Imagovorming ten aanzien van bètatechniek begint op de basisschool. En bètatechniek is in mijn ogen niet genoeg ontwikkeld op basisscholen. Mijn plan is om alle basisscholen in Duiven en Westervoort VTB-school te laten worden. Zij kunnen op onze school terecht voor technieklessen; we stellen daar twee docenten voor beschikbaar. Eén van deze docenten heeft modules voor groep 8 ontwikkeld over elektriciteit, energie en constructies. Afgelopen jaar hebben we een pilot gedaan met basisschool Het Klokhuis. Men was erg enthousiast. Binnenkort verbouwen we ons technasiumlokaal, waarbij een deel speciaal wordt ingericht voor de VTB-lessen.
Sinds tien jaar kennen we het project ‘pa en ma in de schoolbanken’. Ouders van brugklasleerlingen krijgen een hele dag les op het Candea College en ervaren hoe het is op school. Net als leerlingen komen ze met de fiets, brengen ze een boekentas en lunchpakket mee. Ouders vinden het heel leerzaam en leuk.
hebben ze contact gehad met een planoloog en landbouwarchitect. Het andere technasium-project, het centrumplan, is een opdracht van de gemeente Duiven ten aanzien van de herinrichting van het centrum.
“Pa en ma in de schoolbanken” Dit project kent diverse deelprojecten, zoals een onderzoek naar fietsroutes en plaatsen voor fietsenstallingen en een nieuwe afval-
Afstemming vakinhoud met basisscholen Het Candea College is breed bezig met de verbetering van de aansluiting tussen basisonderwijs en voortgezet onderwijs via BOVO. BOVO heeft als doel te komen tot doorlopende leer- en ontwikkelingslijnen. Maandelijks is er overleg tussen po- en vodocenten. In werkgroepen werken ze thematieken uit als huiswerkbeleid, voorlichting en een warme overdracht van leerlingen van
“Po doet techniek bij ons” po naar vo. Heel belangrijk is het afstemmen van vakinhouden op elkaar: men spreekt af wat er hoort in het pakket bij het vo en wat bij het po. Ook nemen docenten over en weer een kijkje op elkaars school. Voor sommige docenten was het nieuw dat het basisonderwijs allerlei alternatieve werkvormen gebruikt. Ook zijn er projecten voor leerlingen van basisonderwijs en voortgezet onderwijs samen. Inmiddels is op veel terreinen de aansluiting verbeterd.
Het Candea College maakt deel uit van het netwerk van Technocentrum Zuidelijk Gelderland. Daarin zitten vo-scholen, bedrijven als Kema, Haskoning en Akzo (die reeds samenwerken in Jet-Net verband), en hogescholen en de Radboud Universiteit. Het Candea College doet mee aan Ingenieurs@School, Jet-Net, en heeft afspraken over stages van leerlingen en docenten bij bedrijven. Met Kema is een convenant gesloten over het verzorgen van lessen door ingenieurs van Kema en het maken van profielwerkstukken bij Kema. Men werkt met Hogeschool van Arnhem en Nijmegen samen in het kader van ‘havisten competent’ (zie www.havistencompetent.nl). Docenten van de HAN zullen lesgeven en helpen bij NLT en profielwerkstukken, en men zet activiteiten op om leerlingen een beter beeld te geven van de beroepsopleidingen.
Ontworpen en gerealiseerd door Interieurmakers Van den Brink, Westervoort
Leerlingen ontwerpen ijsbaan Het Candea College maakt deel uit van het netwerk Technasium Midden-Nederland met technasium-scholen in Utrecht, Ede, Amersfoort, Cuijck en Duiven, en de Radboud Universiteit, Wageningen Universiteit en hogeschool Utrecht. We hebben nu één jaar ervaring met technasium in de eerste klas. Alle vwo-1 leerlingen, zo’n honderd, deden mee aan twee grote projecten: ‘ijsbaan’ en ‘centrumplan’. Ze ontwierpen een multi-functionele ijsbaan voor het nabijgelegen Horsterpark en maakten een maquette. Ze gingen ook na hoe je de ijsbaan in de zomer exploitabel kunt maken. Leerlingen hebben bezoeken gebracht aan een ijsbaan en een ijsfabriek om het ijsprocedé door te krijgen. Ook
regeling. De technasiumformule is een goede manier om leerlingen en zeker meisjes te motiveren voor bèta. Hun kwaliteiten in samenwerken, plannen, communiceren en presenteren komen goed tot hun recht. Iets minder dan de helft van de leerlingen heeft gekozen voor technasium in leerjaar 2. De rest gaat naar atheneum en gymnasium.” Pieter Meulendijks is ervan overtuigd dat de ontwikkeling van bètaonderwijs alleen goed aangepakt kan worden via een integrale benadering: “Dat betekent in een ‘krachtige keten’ van basisonderwijs, voortgezet onderwijs, vervolgonderwijs en het werkgebied van bèta. Want als vo-school zijn we een schakel in die keten.”
Universum Programma 2 | pagina 5
Intersectie exact op Bonhoeffer College NLT-programma tot stand kunnen komen als er geen vorm van overleg is; met twee enthousiastelingen uit twee secties kom je er niet. We geven elf NLT-modules op vwo en acht op havo. Daar moeten overeenkomsten tussen zitten, ook in de toetsing. Zo hebben we afgesproken in het intersectieoverleg dat elke module een theoretische en een praktische toets heeft.
Muren in balans Onze school heeft ervoor gekozen de voorzitters van de intersecties naast de afdelingsleiders de hoogste functie (schaal) te geven. Dat geeft het belang aan dat de school hecht aan de structuur. Arjan de Graaf en ik worden ook betrokken bij het aannemen van docenten exact en toa’s. Het intersectieoverleg zorgt voor een balans tussen algemeen onderwijskundig en vakinhoudelijk beleid. Het is als een huis met twee muren: de muur van de algemeen onderwijskundige kant, waarmee afdelingsleiders en directie zich bezig houden, en de muur van de vakinhoudelijke kant. In het onderwijs is er altijd een beetje spanning tussen die twee. Op het Bonhoeffer College staan de muren even hard overeind. Een voorbeeld: nascholing. Over algeUniversum Programma 2 | pagina 6
“Moeders als rolmodel”
De voorzitters van de intersectie hebben een brugfunctie in contacten met universiteiten en andere instellingen. Voor veel secties is het contact met mensen van de universiteit nieuw. Ook zorgen we ervoor dat docenten uren krijgen om mee te werken aan onderwijsvernieuwingen of dat ze betaald worden voor het mee-ontwikkelen van een methode of project. De sectie wiskunde heeft contact met hoogleraren die de docenten inhoudelijk ondersteunen bij bijvoorbeeld wiskunde D. Met twee vo-scholen zijn we betrokken
Voermans Van Bree fotografie
De bètasecties van het Bonhoeffer College in Castricum hebben een regulier overleg: intersectie exact. De voorzitters van de verschillende secties stemmen onderwijsinhoud en vernieuwingen met elkaar af. “Door het intersectieoverleg krijgen we veel van de grond”, stelt de enthousiaste duovoorzitter van intersectie exact, Peter Uylings.
De docent natuurkunde coördineert met Arjan de Graaf, docent biologie, de intersectie exact. Peter Uylings: “Intersectie exact bestaat uit de secties wiskunde, natuurkunde, scheikunde, biologie, techniek en lichamelijke opvoeding. De sectievoorzitters overleggen regulier eens in de drie weken op een donderdagmiddag. Het Bonhoeffer College is gestart met het idee van intersecties omdat docenten veel meer vakoverstijgend werken. We hebben te maken met profielwerkstukken, soms grote overlap tussen profielen, studiewijzers. Dat betekent dat er afgestemd moet worden voor harmonie tussen de vakken. We willen ernaar streven dat leerlingen de verbanden zien. Door de secties bij elkaar te trekken, kunnen we in veel zaken daadkrachtiger opereren.
geïntegreerd. Hiermee willen we dubbelingen voorkomen. In het verleden kwam het voor dat leerlingen in het eerste jaar de werking van hefbomen uitgelegd kregen bij
mene nascholing, bijvoorbeeld ten aanzien van andere lesvormen, gaat de schoolleiding. Over vakinhoudelijke nascholing, bijvoorbeeld het invoeren van nieuwe vakken, gaan de intersectievoorzitters. Daarvoor hebben we budget.
Bèta in beweging Er gebeurt veel bij bèta. Intersectie exact houdt zich bezig met de invulling van de nieuwe vakken NLT en wiskunde D, en met een heroriëntatie in de onderbouw op natuurkunde en techniek. Er zou geen goed
techniek en twee jaar later opnieuw bij natuurkunde. Daarnaast is het de bedoeling hen verbanden te laten zien, hen dingen te laten maken die te samenhangen met de theorie. In de basisvorming willen we meer aandacht besteden aan ontwerpen in dit nieuwe geïntegreerde vak O&O. Ook zullen we meer doen met robotica; dat spreekt veel leerlingen aan. Robotica is een tussenvorm van onderzoeken en ontwerpen. Het is heel praktisch: je maakt dingen en ziet hoe het werkt, je programmeert met een concreet doel.
“Balans tussen onderwijs kundig en vakinhoudelijk beleid”
In het intersectie overleg bespreken we verder zaken als: hoe kunnen we instroom van meisjes op het havo in NT verhogen. De vrouwelijke collega’s vinden het heel leuk om daaraan te werken. Zo gaan we samen met Nemo en VHTO ouders (moeders!) met een bètafunctie inzetten als rolmodellen. Sinds de komst van de intersectie is er veel veranderd. Daar ben ik trots op.”
bij de pilot ‘e-klas wiskunde D van het Amstel Instituut samen met de hogeschool van Amsterdam en In Holland.
Meer informatie e-klas wiskunde D: www.wiskunded.nl/amsterdam
Per september stopt het Bonhoeffer College in de onderbouw met natuurkunde en techniek als monovakken: we hebben de vakken
Aan de verre einder De instroom in N-profielen op Nijmeegse Scholen gemeenschap Groenewoud is schooljaar 2007-2008 voor vwo 76%. Tweederde daarvan is NG, eenderde NT. Connie Morsing, Universum-coördinator, vertelt over het dubbele gevoel van de school daarbij. “Sinds 2003-2004 stijgt de N-instroom bij ons op het vwo. Vorig schooljaar was de instroom voor vwo 62%: 81% NG en 19% NT. Een opvallende stijging van N, en NT in het bijzonder. De cijfers voor havo liggen anders, en deze fluctueren de afgelopen jaren. Daar kiest 43% voor N, van wie driekwart voor NG. Vorig jaar was dat 35%, van wie 63% NG.
De school heeft er een dubbel gevoel over. De keerzijde is dat er slechts vijf leerlingen kiezen voor muziek en er maar een halve geschiedenisklas is. Vorig jaar waren dat er drie. Onze school stond juist bekend als cultuurschool, muziek was de trots van onze school. De N-stijging is bij NSG Groenewoud veel sterker dan landelijk. Ik kan de cijfers niet goed verklaren. Weliswaar hebben de bètasecties drie jaar geleden de handen ineen geslagen en de vakken Science en Natech ingevoerd, activiteiten ontplooid als Hisparc, Algebraproject, Muziek-exact en Bedrijvenproject, en zijn we een samenwerking aangegaan met de bètafaculteit van de Radboud Universiteit. Dit om meer leerlingen te motiveren voor bèta. Maar dat er nu zoveel bèta’s zijn, verbaast ons.”
Prognose VWO nsg VWO landelijk 2003-2007 verdeling NG-NT TO 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
50
60
70
80
90
100
50
60
70
80
90
100
VWO ns g 2003-2007 verdeling NG-NT TO 0
10
20
30
40
VWO ns g 2007-2008 verdeling NG-NT TO 0
10
NG
20
NT
30
40
Samen weet je meer Website Universum Programma Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur
Op www.universumprogramma.nl vindt u nu informatie over het Universum Programma, het kompas en de monitor en audit. Ook vindt u op de site publicaties, useful practices, nieuws en agenda. Komend schooljaar komt daar een aantal functies bij.
Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur werkt als Universumschool samen met twee volgscholen: Gertrudis uit Roosendaal en Mencia de Mendoza uit Breda. Wat houdt deze samenwerking in? Hoe verloopt de samenwerking? Aan het woord is Maarten Bricknese, leraar biologie van de KSE. “In juni 2006 zijn we Universumschool geworden. Bij de aanvraag hebben we aangegeven niet met één, maar met twee volgscholen te willen samenwerken. De gedachte hierachter is heel simpel: samen weet je meer. Het KSE probeert sowieso zoveel mogelijk draagvlak te vinden en zoveel mogelijk mensen te betrekken bij allerlei nieuwe ontwikkelingen. Als het van één persoon afhangt ben je namelijk heel kwetsbaar.
derwijs. Wij zijn, evenals Gertudis, druk bezig met NLT en wiskunde D en bereiden een bètamarkt voor.
“Interscholaire quiz voor klas 2 en 3”
Wat is er mogelijk in de samenwerking, welke keuzes maken we? Dat kwam aan bod in de vervolgbijeenkomst in oktober 2006. De N-secties van de scholen en de secties aardrijkskunde hebben werkafspraken gemaakt. Op een aantal punten is de samenwerking inmiddels heel concreet worden, op andere zal dat het geval zijn in schooljaar 20072008. We hebben afgelopen schooljaar bijvoorbeeld een interscholaire sciencequiz opgezet voor de tweede en derde klassen. De voorrondes stonden op internet en leraren van de N-vakken namen de quiz af. De finale met de beste leerlingen werd in mei gehouden op onze school. De quiz bevatte theoretische en praktische vragen. Zo moesten ze de sterkte van een haar meten, ze kregen een zwarte doos en moesten de schakeling vinden, terwijl ze uitsluitend aan de lampjes mochten draaien. Het was erg leuk, wedstrijden dagen leerlingen uit!
Dat biedt kansen om veel informatie uit te wisselen. Zo participeert Gertrudis in havisten competent en Jet-Net, is Mencia bezig met het ALL-programma (activerende didactiek) van de APS en competentiegericht on-
Uitwisseling KSE heeft de volgende kernpunten met betrekking tot bèta: participeren in wedstrijden als Olympiades en Kangaroo, samenwerking tussen vakken, invoeren wiskunde D en NLT,
Eigen speerpunten In juni 2006 hebben we een bijeenkomst georganiseerd met de scholen. Die was vooral bedoeld om vast te stellen waarover we het willen hebben in de samenwerking. Alledrie de scholen zijn bezig met bètavernieuwingen en hebben eigen speerpunten.
gastlessen DNA en bètamarkt. De samenwerking tussen vakken heeft ondermeer geleid tot een projectweek voor 5-vwo waarbij we ook een proefmodule NLT – dynamisch modelleren – hebben uitgeprobeerd. Met de volgscholen wisselen we informatie uit over ervaringen met NLT en wiskunde D, dat ook het Gertrudes invoert. We zullen gebruik maken van gastlessen over DNA van de la-
“Bètamarkt van ouders” boratoriumopleidingen Avans, net zoals het Gertrudis. Nieuw is het opzetten van een bètamarkt waar ouders met een bètaberoep derdeklassers zullen voorlichten. De volgscholen willen we vragen hieraan mee te doen; dit staat op de agenda voor de kennisuitwisselingsdag in september.
Enquête In het komend schooljaar willen we dat Universumscholen elkaar makkelijk weten te vinden en van elkaar leren. De site zal daar een belangrijke rol bij spelen. Daarom is begin 2007 een digitale enquête gehouden om erachter te komen wat u van de site vindt en waar u behoefte aan heeft. Meer dan honderd docenten en school leiders deden mee aan deze enquête. Zij geven aan dat er behoefte is aan kennis en actuele informatie over het onderwijs, maar ook aan contact met vakgenoten. Ook geven zij aan dat een site makkelijk toegankelijk, snel, overzichtelijk en vooral ook relevant moet zijn. Met deze en andere conclusies uit de enquête gaan wij aan de slag. Hieronder vindt u een aantal zaken waar we aan willen werken. Schoolprofielen: elkaar digitaal vinden De site krijgt een database van schoolprofielen, zodat u snel en makkelijk die collega kunt vinden die u kan helpen met uw vraag. In deze profielen komt informatie over wat Universumscholen te bieden hebben aan
best practices, experts en kennis op de verschillende kompaspunten. Kennis/lesmateriaal ontsluiten Net als vorig schooljaar zal de site kennis uit het Universum Programma ontsluiten, uiteraard door publicaties, onderzoeken en useful practices te publiceren. Uit gesprekken met Universumscholen blijkt dat er veel behoefte is aan lesmateriaal. Op de site zullen relevante links en tips overzichtelijk worden weergegeven. Op de hoogte blijven De Universum-nieuwsbrief wordt goed gelezen en gewaardeerd. Hij zal dit schooljaar ook weer regelmatig verschijnen. Daarnaast kijken we of een rss-feed een meerwaarde heeft voor de nieuwsvoorziening. Suggesties? Mocht u suggesties hebben voor de site (links, kennis, of iets over de site zelf) dan kunt u die mailen naar Marcia de Graaf (
[email protected]).
www.universumprogramma.nl
In september blikken de drie scholen terug op het afgelopen jaar en zullen we vaststellen welke verbeterpunten er zijn. Op de agenda staat ondermeer: doorlopende leerlijnen bij wiskunde, wiskunde D en NLT. Wat mij betreft is een aandachtspunt voor schooljaar 2007-2008: hoe zorgen we ervoor dat we iedereen meekrijgen en op tijd? Het is belangrijk daaraan te werken want de samenwerking is de moeite waard.”
Universum Programma 2 | pagina 7
Onderzoeken
Nog veel te winnen Het Platform Bèta Techniek laat onderzoeken uitvoeren die aanknopingspunten opleveren om bètaonderwijs nog aantrekkelijker te maken op Universum- en volgscholen. Daarmee kunt u uw voordeel doen. Uit de audit blijkt dat er nog veel te winnen is op het havo. Docenten geven aan vragen te hebben bij de aanpak van onderwijsvernieuwing op het havo. Het moet niet langer zo zijn dat havo-onderwijs hetzelfde is als vwo-onderwijs, maar dan “iets minder diep, iets minder moeilijk”, het zogenaamde theezakjesmodel. Daarom wordt er een onderzoek gedaan naar de stand van zaken van een specifieke havo-didactiek. Onderzoeksbureau Oberon onderzoekt op dit moment welke kennis en ervaringen er in het land zijn, zowel bij bestaande netwerken als bij organisaties als APS en SLO. Daarnaast zullen gesprekken worden gevoerd met experts vanuit de scholen en de rest van het veld. Het streven is met de uitkomsten een pilot op te zetten om een nieuwe aanpak in de praktijk te toetsen. Scholen die hierin geïnteresseerd zijn kunnen zich melden bij het Universum team.
Het ITS voert op dit moment een onderzoek uit naar havo-leerlingen die wel een N-profiel aan zouden kunnen, maar daar niet voor kiezen. Speciaal wordt daarbij gekeken naar meisjes en allochtone leerlingen. Een dergelijk onderzoek van de Radboud Universiteit Nijmegen over vwo-leerlingen is al afgerond en gepubliceerd. Daaruit blijkt dat 43 procent van de meisjes en 31 procent van de jongens in vwo-3 bij hun profielkeuze hun bètatalent niet optimaal benutten. Slechts één op de vijf meisjes met hoge prestaties in de exacte vakken in vwo-3 kiest wel voor het daarbij passende profiel natuur en techniek. Zie ook http://www.ru.nl/actueel/persberichten/jaar_2007/mei/veel/ Op pagina 5 in deze krant kunt u lezen over het onderzoek naar het verschil in (profiel)keuzegedrag van jongens en meisjes dat in samenwerking met het VHTO is uitgevoerd. Het Platform Bèta Techniek zal bestaande en nieuwe cijfers verzamelen met betrekking tot profielkeuze en doorstroom naar bètatechnische vervolgopleidingen. Deze worden gepubliceerd in het auditrapport dat eind dit jaar verschijnt.
Medewerking gevraagd Het Platform Bèta Techniek vraagt u uitdrukkelijk mee te werken aan twee onderzoeken: een onderzoek naar de overgang van leerjaar drie naar vier en een onderzoek naar de effecten van het opereren in netwerken door Universum-scholen. Het eerste onderzoek zal het ITS uitvoeren bij een deel van de Universum- en volgscholen. De aandacht gaat uit naar profielkeuzes en de overgang van basisvorming naar bovenbouw, die soms extra hobbels oplevert voor een succesvolle Nkeuze. Het ITS brengt de ervaringen van leerlingen, docenten, mentoren én ouders in kaart. Het tweede onderzoek voert Dialogic uit. Binnen het Universum Programma is het netwerken – de externe gerichtheid – een belangrijk element: de Universum-scholen vormen een netwerk, werken samen met scholen binnen andere netwerken, met instellingen van hoger onderwijs en bedrijven. Voor deze netwerkanalyse is het nodig dat alle Universum-scholen en volgscholen meedoen.
VTB en Universum Programma gekoppeld Een leerling die al op de basisschool warmloopt voor wetenschap en techniek zal ook in het voortgezet onderwijs eerder voor een bètarichting kiezen. Dus is het belangrijk dat de aansluiting po-vo zo vloeiend mogelijk verloopt, de leerstof voortborduurt op de gewekte interesses en er veel contact is tussen basisscholen en vo-scholen. Het klinkt zo logisch, en toch bestaat er veel koudwatervrees tussen basisscholen en havo/vwo-scholen. Zelfs als die scholen al extra aandacht besteden aan wetenschap en techniek. Daarom krijgen docenten, schoolleiding en ondersteunende organisaties die aangeslo-
ten zijn bij de programma’s VTB (po) en Universum (vo) de kans om elkaar te ontmoeten op donderdag 29 november aanstaande. Dan organiseert het Platform Bèta Techniek (waar beide programma’s onder vallen) een dag vol voorbeelden van succesvolle po-vo projecten, met een aansprekende lezing rond het thema en workshops over onder
andere useful practices en naschoolse science clubs. Ook wordt een nieuwe tranche Universum-scholen verwelkomd en in het zonnetje gezet. Op deze dag is er veel ruimte voor ontmoetingen tussen po- en vo-scholen. Bijvoorbeeld in het ontmoetingscafé, waar actieve bètascholen zich presenteren, en tijdens de speeddates waar scholen elkaar per regio tegenkomen. Hopelijk leidt al dit gekoppel tot het besef dat het leuk en vooral inspirerend is als basisscholen en havo/vwo-scholen samen aan wetenschap en techniek werken.
Nieuws over de vakvernieuwingscommissies De vakvernieuwingscommissies voor biologie, natuurkunde, scheikunde, wiskunde en de Stuurgroep NLT hebben weer stappen gezet voor de verdere vernieuwing van de bètavakken. Dit schooljaar gaan pilots van start met de nieuwe examenprogramma’s voor biologie, natuurkunde, scheikunde en NLT. Zo’n zestig scholen zijn daarbij betrokken. Via veldraadplegingen zijn de onderliggende visiedocumenten van elk vak besproken. Deze vindt u op de sites van de commissies. Daarnaast zijn de vernieuwingscommissies meerdere keren bijeengekomen in het Bèta5nieuw overleg, waarbij ook het Platform Bèta Techniek aanschuift. Doel van de overleggen is goede samenhang te realiseren en te bewaken tussen de vakken, en dus ook de pilots. In juni 2007 hebben de voorzitters van de commissies, het Platform Bèta Techniek, de voorzitter van de coördinatiecommissie en het Ministerie OCW met elkaar de afgelopen periode geëvalueerd en een blik geworpen op de toekomst.
Belangrijk voor de komende periode is de rol van regionale steunpunten bij de invoering van NLT en Wiskunde D, en wellicht later de implementatie van de nieuwe examenprogramma’s. Meer informatie: - Commissie Vernieuwing Biologie Onderwijs www.nibi.nl - Commissie Vernieuwing Natuurkunde Onderwijs www.natuurkunde.nl - Stuurgroep en Projectgroep Nieuwe Scheikunde www.nieuwescheikunde.nl - Commissie Toekomst Wiskunde Onderwijs www.ctwo.nl - Stuurgroep Natuur, Leven & Technologie www.betavak-nlt.nl
Agenda Week 36 Begin regionale voorrondes Meet the Boss 28 september Wiskundedag Nijmegen 4 oktober Masterclass Blokken voor bètavakken Utrecht November 2007 6/7 november Jet-Net Career Day Eindhoven 13 november Nieuwe bedrijvendag 21 november Masterclass Hoe kiest mijn leerling? Nijmegen 22 november Masterclass “Goedemiddag, spreek ik metde bestuursvoorzitter van Shell?” Amsterdam 29 november Bijeenkomst VTB en Universum Programma gekoppeld Utrecht
Universum Programma 2 | pagina 8
Hollandse Hoogte
Colofon
Lange Voorhout 20 Postbus 556 2501 CN Den Haag T (070) 311 97 11 F (070) 311 97 10
[email protected] www.platformbetatechniek.nl
redactie Brechje Hollaardt (Hypertekst en Communicatie) Arnhem tekst Brechje Hollaardt, Platform Bèta Techniek, VHTO, Jan Wagemakers foto’s Voermans Van Bree Fotografie Arnhem, Jos Poeder Fotografie Delft, KSE Etten-Leur, OSG Piter Jelles Aldlân Leeuwarden, Dominicus College Nijmegen, Jet-Net, Hollandse Hoogte Amsterdam vormgeving Ambitions Creative Communication©, ‘s-Hertogenbosch druk Henk’s Offset verantwoordelijk vanuit Platform Bèta Techniek Martijn de Graaff en Leonie Blom
