Ontdek het Universum Certificaat

Ontdek het Universum Certificaat Welkom bij het Ontdek het Universum waarneemprogramma van Sterrenvereniging Astra Alteria. Geïnspireerd door het Internationale Jaar van de Sterrenkunde 2009 hebben wij voor jou een lijst samengesteld waarmee je op een boeiende manier kennis en ervaring op kunt doen in de amateur astronomie. De opzet van het programma zorgt voor een brede introductie in het waarnemen van de sterrenhemel vanuit West-Europa. Het helpt je om je waarneemsessie goed voor te bereiden, waardoor je extra voldoening kunt halen uit het observeren. Het programma leidt je langs alle soorten astronomische objecten. Te observeren objecten Sterrenbeelden en heldere sterren De Maan Het Zonnestelsel Deep Sky objecten Dubbelsterren Totaal

Benodigd 12 16 5 12 10 55

Beschikbaar 24 32 10 24 20 110

In elke categorie is bij de keuze van de objecten rekening gehouden met hun zichtbaarheid door het jaar heen, zodat je op iedere moment in het jaar kunt beginnen. Om het certificaat te ontvangen moet je in totaal 55 van de 110 beschikbare objecten hebben waargenomen, verdeeld over de verschillende categorieën. In het programma worden verschillende afkortingen gebruikt. Hieronder staat wat deze betekenen. Instrument O – Blote oog (ongewapend) V – Verrekijker T – Telescoop Seizoen Het seizoen wanneer het object het best te zien is aan de avondhemel tussen zonsondergang en middernacht. De objecten kunnen ook in andere seizoenen te zien zijn. Sterrenbeeld Het sterrenbeeld waarin het object te vinden is (indien van toepassing). UFA Verwijst naar de pagina(s) in het Unieboek Focus Astronomie van Ian Ridpath (ISBN 978-90-475-0028-5) waar je kunt lezen over dit object. Gezien Zet hier een vinkje als je het item hebt waargenomen. Logboek pagina Noteer hier de pagina van je persoonlijke waarneemlogboek, waarin je je waarnemingen vastlegt. De verrekijker is een ideaal instrument voor het waarnemen van astronomische objecten. Dit programma is ontworpen om te kunnen voltooien met je blote oog en de hulp van de verrekijker. Als je je verrekijker op een statief zet kun je meer details zien en observeer je comfortabeler. Ondanks dat een telescoop bij veel objecten op de lijst meer details kan tonen, hebben ervaren waarnemers altijd een verrekijker bij de hand. Kijk voor meer informatie over verrekijkers op pagina 138-139 van het Unieboek Focus Astronomie. Sterrenvereniging Astra Alteria biedt leden de mogelijkheid om een verrekijker een periode te lenen. De Bayer catalogus De Bayer catalogus, gepubliceerd in 1603, geeft de heldere sterren weer van elk sterrenbeeld die met het ongewapende oog te zien zijn. De sterren zijn genummerd in aflopende helderheid (uitzonderingen daargelaten) met de letters van het Griekse alfabet beginnend met Alfa. De helderste ster van Ursa Minor (Kleine Beer) heet ‘Alpha Ursae Minoris’ en wordt geschreven als α UMi. Hieronder vind je een lijst van de 24 Griekse letters die gebruikt worden in de astronomie: α = Alfa ι = Iota ρ = Rho

β = Bèta κ = Kappa σ = Sigma

γ = Gamma λ = Lambda τ = Tau

δ = Delta μ = Mu υ = Upsilon

ε = Epsilon ν = Nu φ = Phi

ζ = Zeta ξ = Xi χ = Chi

η = Eta ο = Omicron ψ = Psi

θ = Theta π = Pi ω = Omega

De Flamsteed Catalogus Een andere grote catalogus is de Flamsteed Catalogus. Deze catalogus is een aanvulling op het Bayer-systeem. De met het ongewapende oog zichtbare sterren van een sterrenbeeld zijn genummerd in Rechte Klimming (RA) volgorde van west naar oost. Hoe hoger het nummer, hoe verder ten oosten van het sterrenbeeld de ster zich bevindt.

© Astra Alteria

Pagina 1 van 11

Astra Alteria.nl

Sterrenvereniging Astra Alteria

Ontdek het Universum Certificaat

versie 2009

Informatiebronnen Bij het volbrengen van het Ontdek het Universum programma kan gebruik gemaakt worden van het Unieboek Focus Astronomie. Dit compacte boek biedt veel achtergrondinformatie. Natuurlijk zijn er vele andere boeken die zeker de moeite waard zijn, denk aan Het Heelal van de ANWB, de Sterrengids van de Koepel en als je het Engels machtig bent Stars and Planets van Ian Ridpath. Als aanvulling op deze informatiebronnen heb je ook een sterrenkaart of sterrenatlas nodig om diverse objecten in dit programma te vinden, zoals het bekende Uranometria 2000, volume 1 van Turion Rappaport, Lovi. Veel informatie is ook op internet te vinden. Voor het bestuderen van de Maan is het gratis programma Virtual Moon Atlas zeer uitgebreid. Een gratis alternatief voor de Uranometria 2000 zijn de kaarten van Toshimi Taki. Tot slot is planetariumsoftware zoals het gratis Stellarium, Google Sky, World Wide Telescoop, Celestia een handige aanvulling op je papieren bronnen. Op de website van Astra Alteria vind je in de rubriek Links verwijzingen naar de websites waar je deze gratis software kunt downloaden. Logboek Het is leuk om aantekeningen te maken van je waarnemingen. Je kunt later terug zien wat je al gezien hebt en je aantekeningen kunnen je helpen een object sneller opnieuw te vinden. Voor het logboek kun je een schrift gebruiken. Noteer in ieder geval de volgende gegevens: datum, waarneemlocatie, locale tijd, conditie van de atmosfeer (seeing), instrument + vergroting (blote oog, verrekijker, etc.) en het object dat je hebt gezien. Naast deze gegevens noteer je bij ieder object wat je zag of maak je een schetsje. Bij de aanvraag van het certificaat kun je je schrift kopiëren of inscannen en sturen naar Astra Alteria. Er zijn op internet ook (Engelstalige) logboekprogramma’s te vinden. Op de website van Astra Alteria kun je de links vinden naar deze software. Als je het handig vindt, kun je hier ook gebruik van maken. Om je certificaat te halen is de manier waarmee of waarin je je vorderingen vastlegt volledig vrij. Doe wat voor jou het prettigst werkt. Aanvragen certificaat Als je voldoende items hebt waargenomen aan de hemel kun je het certificaat aanvragen met het formulier op pagina 11. Na ontvangst zul je binnen 4 weken een certificaat per e-mail ontvangen. Tevens zal je naam op de Wall of Fame op onze website worden geplaatst. Special thanks to the Royal Astronomical Society of Canada for providing inspiration and information.

© Astra Alteria

Pagina 2 van 11

Astra Alteria.nl



versie 2009

Sterrenbeelden en Heldere Sterren (12 van 24) Seizoen Naam Len Ursa Major De Grote Beer Len Leo De Leeuw Len Virgo De Maagd Len Libra De Weegschaal Len Boötes De Ossenhoeder Len Ursa Minor De Kleine Beer Zom Scorpius De Schorpioen Zom Hercules Zom

Her

Sagittarius De Boogschutter Lyra De Lier Aquila De Arend Capricornus De Steenbok Cygnus De Zwaan Pegasus

Her

Andromeda

Her

Cassiopeia

Her

Aries De Ram Perseus

Zom Zom Zom Zom

Her Win Win Win Win Win Win

Taurus De Stier Auriga De Voerman Orion De Jager Canis Major De Grote Hond Canis Minor De Kleine Hond Gemini De Tweelingen

© Astra Alteria

Afk. Aanwijzingen bij observeren UMa Ursa Major heeft belangrijke richtsterren die leiden naar Polaris, Arcturus Leo Opvallend sterrenbeeld bevat de heldere ster Regulus. Vir Maagd bevat de grote Virgo clusters van sterrenstelsels, zichtbaar met telescopen Lib Alpha & Beta Librae zijn prominent, maar de andere sterren vragen een donkere hemel. Boo Arcturus is de 4e helderste ster. Maak de hoek naar Arcturus vanaf UMa. UMi Bevat Polaris, de Poolster. Een helder hemel is nodig om dit sterrenbeeld te kunnen zien. Sco Bevat de heldere rode ster Antares in zijn hart. Her Ras Algethi staat in het zuiden van opvallende vierkant van Hercules. Sgr Opvallend theepot patroon, geeft het centrum van de Melkweg aan. Lyr Vega is de 5e helderste ster. Prachtig te zien met een verrekijker. Aql Zoek een diamant-patroon, Altair is de 12e helderste ster. Cap Een wijde V-vorm, Alpha Cap is wijde optische dubbelster. Cyg Rijk aan Melkwegsterren. Peg Zoek naar het Grote Vierkant van Pegasus. And Zoek naar twee lijnen met sterren vanuit de ster Alpheratz. Cas Cassiopeia heeft de opvallende W-vorm in het noorden. Ari Zoek Alpha & Beta Arietis tussen Andromeda & Taurus. Per Het sterrenveld bij Mirfak is prachtig in de verrekijker. Tau De open sterrenhoop, de Hyaden, staat in de kop van de Stier. Aur Zoek naar een huis-vorm. Capella is de 6e helderste ster. Ori Prominent sterrenbeeld met een rijk sterrenveld bij de 3 gordelsterren. CMa Ten zuidoosten van Orion. Sirius is de helderste ster. CMi Een klein sterrenbeeld met de ster Procyon als mascotte. Gem De sterren Castor en Pollux zijn de tweeling.

Bayer Alpha (α) Beta (β) Alpha (α) Beta (β) Alpha (α)

Flamsteed 50 UMa 48 UMa 32 Leo 94 Leo 67 Vir

Zuben El Genubi 2.75 Alpha (α) Zuben Eschamali 2.61 Beta (β) Arcturus -0.05 Alpha (α)

9 Lib 27 Lib 16 Boo

Polaris Kochab Antares

1.97 Alpha (α) 2-07 Beta (β) 1.06 Alpha (α)

Ras Algethi

2.78 Alpha (α)

Heldere sterren Dubhe Merak Regulus Denebola Spica

Mag. 1.81 2.34 1.36 2.14 0.98

UFA Gezien Logboek ? Pagina 9 158

□

177

□

178

□

179

□

161

□

1 UMi 7 UMi 21 Sco

152

□

204

□

64 Her

162

□

Nunki

2.05 Sigma (σ) 34 Sgr

200

□

Vega

0.03 Alpha (α)

3 Lyr

163

□

Altair

0.76 Alpha (α)

53 Aql

183

□

Al Giedi Dabih Deneb Albireo Markab

3.60 3.05 1.25 3.36 2.49

Alpha (α) Beta (β) Alpha (α) Beta (β) Alpha (α)

6 Cap 9 Cap 50 Cyg 6 Cyg 54 Peg

205

□

264

□

186

□

Alpheratz

2.07 Alpha (α)

21 And

166

□

Schedar

2.24 Alpha (α)

18 Cas

155

□

Hamal Sheratan Mirfak

2.01 Alpha (α) 2.64 Beta (β) 1.79 Alpha (α)

13 Ari 6 Ari 33 Per

171

□

170

□

Aldebaran

0.87 Alpha (α)

87 Tau

172

□

Capella

0.08 Alpha (α)

13 Aur

157

□

Betelgeuze Rigel Sirius

0.45 Alpha (α) 0.18 Beta (β) -1.44 Alpha (α)

58 Ori 19 Ori 9 CMa

190

□

192

□

Procyon Gomeisa Castor Pollux

0.41 2.89 1.58 1.16

10 CMi 192 3 CMi 66 Gem 174 78 Gem

□

Pagina 3 van 11

Alpha (α) Beta (β) Alpha (α) Beta (β)

□

Astra Alteria.nl



versie 2009

De Maan observeren (16 van 32) Het hemelobject dat het dichtst bij de aarde staat is de Maan. Omdat de Maan zo dichtbij staat kun je er meer details op zien dan bij ieder ander hemelobject. Zo dichtbij zelfs dat je een groot aantal landschapselementen op het oppervlak van de Maan kunt onderscheiden met een verrekijker. Om de Maan succesvol te kunnen observeren heb je een goede Maankaart nodig. Daarnaast heb je kennis nodig van de maanfases en een verrekijker op een statief. Maanfases (4 van 8)

Seizoen Alle

Dag 3

Object Wassende sikkel (1)

Aanwijzingen bij het observeren Zichtbaar binnen 3 uur na zonsondergang.

Alle

7

Eerste Kwartier (2)

Binnen 18 uur voor of na het exacte moment van de fase.

98

Alle

11

Wassende schijf (3)

Zichtbaar 3-4 dagen na Eerste Kwartier.

98

Alle

14

Volle Maan (4)


98

Alle

17

Afnemende schijf (5)

Zichtbaar 3-4 dagen na Volle maan.

98

Alle

21

Laatste Kwartier (6)


98

Alle

26

Afnemende sikkel (7)

Zichtbaar binnen 3 uur voor zonsopgang.

98

Alle

alle

Beweging langs de hemel

Houd de beweging van de Maan bij gedurende 1-2 dagen in relatie tot achtergrond sterren.


□ □ □ □ □ □ □ □

Maanzeeën / Maria (6 van 12) De donkere lavavlaktes op de maan, ook wel bekend als maanzeeën of maria (Latijn voor ‘zeeën’), zijn een eenvoudig zichtbaar terreintype van de maan. De onderstaande zeeën zijn zichtbaar van oost naar west en worden zichtbaar tijdens de maancyclus. Alle zeeën zijn uiteraard zichtbaar tijdens de Volle Maan. Seizoen object Alle Mare Crisium

Omvang km² 176.000

Breedte Lengte graad graad 17º NB 59º OL

Alle Mare Fecunditatis

326.000

4º ZB

50º OL

Aanwijzingen bij het observeren Heeft de grootte van Groot-Brittanië, met een diameter van 570 km. Zee van de Vruchtbaarheid.

Alle Mare Nectaris

100.000

15º ZB

35º OL

Zee van Nectar, 350 km in diameter.

Alle Mare Tranquillitatis

421.000

8º NB

32º OL

Alle Mare Serenitatis

370.000

28º NB

22º OL

Zee van Rust, heeft de grootte van de Zwarte Zee. Apollo 11 landde hier. Zee van Helderheid.

Alle Mare Vaporum

55.000

13º NB

3º OL

Alle Mare Frigoris

436.000

Alle Mare Imbrium

830.000

Alle Mare Nubium

254.000

Cirkelvormig bassin met een diameter van 230 km ten zuidoosten van de Apennijnen, 58º NB 45º WL - 45º Zee van Kou, meest noordelijk gelegen zee in de OL buurt van de krater Plato. 51º NB - 40º WL Groot bassin met een diameter van 1250 km. 14º NB 6º OL 20º ZB 15º WL Zee van Wolken.

Alle Sinus Iridum

53.000

45º NB

32º WL

Alle Mare Humorum

113.000

24º ZB

39º WL

Alle Oceanus Procellarum

2.102.000

42º NB - 68º WL -27º Oceaan van de stormen, grootste structuur gelegen 14º ZB WL in het midwesten van de Maan.

© Astra Alteria

Gedeeltelijke krater met een diameter van 260 km die uitloopt in de Mare Imbrium. Ligt naast de Mare Nubium.

Pagina 4 van 11

UFA Gezien Logboek ? Pagina 9

□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

Astra Alteria.nl



versie 2009

Kraters (6 van 12) Gedurende lange tijd ging men er van uit dat de kraters op de maan van vulkanische origine waren. We weten nu dat de meesten zijn gevormd door grote inslagen van asteroïden en kometen. Deze ontdekking heeft in grote mate bijgedragen aan het begrijpen van het ontstaan en de evolutie van het zonnestelsel. “Beste Fase” geeft aan wanneer de objecten in buurt van de terminator (scheidslijn tussen licht en donker) zijn en dus het makkelijkst te zien in detail. Sei- Beste zoen Fase Alle 3-4

object Petavius

Diameter Breedte km graad 177 25º ZB

Lengte graad 60º OL

Alle 3-4

Cleomedes

126

28º NB

56º OL

Alle 4-5

Posidonius

95

32º NB

30º OL

Alle 5-6

Theophilus

100

11º ZB

26º OL

Gelegen vlakbij de Mare Crisium; goed te zien met een verrekijker. Gelegen op de rand van de Mare Serenitatis; de krater is 2300 m diep. Prominente krater met een centrale top van 1400 m hoog.

Alle 5-6

Aristoteles

87

50º NB

17º OL

Gelegen in de Mare Frigoris.

Alle 8-9

Ptolemaeus

153

9º ZB

2º WL

Prominente ommuurde vlakte.

Alle 8-9

Plato

101

52º NB

9º WL

Alle 8-9

Tycho

85

43º ZB

11º WL

Opvallende krater is gemakkelijk te vinden door de donkere grond; Gelegen onder de Mare Frigoris. Beroemde krater die het best te bekijken is bij volle maan.

Alle 9-10

Clavius

225

58º ZB

14º WL

Alle 8-9

Copernicus

93

10º NB

20º WL

Alle 11-12

Gassendi

110

18º ZB

40º WL

Alle 13-14

Grimaldi

222

5º ZB

67º WL

© Astra Alteria

Aanwijzingen bij het observeren Prominente krater met een centrale top.

Zeer grote krater geflankeerd door diverse kleinere kraters aan de zuidkant van de Maan. Spectaculaire krater van 3760 m diep; gelegen onder de Mare Imbrium. Prominente krater aan de noordelijke rand van de Mare Humorum. Krater met zeer donkere grond; gelegen aan de westelijke rand van de Maan.

Pagina 5 van 11

UFA Gezien Logboek ? Pagina 9

□ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □

Astra Alteria.nl



versie 2009

Het Zonnestelsel (5 van 10) Ons zonnestelsel bevat de planeten, asteroïden, kometen, de Zon en andere lichamen. Seizoen

☼ ☼ ☼ ☼ ☼ Win Win Alle

Alle

Alle

Object Mercurius

Instrument O/V/T

Aanwijzingen bij het observeren Mercurius is de dichtst bij de zon staande planeet. Mercurius is slechts in korte periodes zichtbaar. Venus O/V/T De helderste planeet. Met een telescoop kun je zien dat Venus dezelfde schijngestalten heeft als de Maan. Mars O/V/T Bekend als de Rode Planeet. De planeet is het best te observeren als deze in oppositie staat met de aarde iedere 26 maanden. Jupiter O/V/T De grootste planeet in ons zonnestelsel met vier heldere manen, die dicht in de buurt van de planeet staan. Al zichtbaar met een verrekijker. Saturnus O/V/T De geringde planeet. Met een telescoop wordt de ring zichtbaar. Saturnus heeft een heldere maan Titan en diverse zwakkere manen. Uranus V/T Deze planeet kan goed bekeken worden met een verrekijker op een statief. Telescopen maken een smalle ronde schijf zichtbaar van deze verre wereld. Neptunus V/T Neptunus lijkt op Uranus, maar is verder weg en lichtzwakker. Een verrekijker op statief is voldoende om de planeet te kunnen zien. Het is moeilijker om de ronde schijf van Neptunus te zien, maar goed mogelijk met een goede amateur telescoop. Beweging aan O/V/T Teken de beweging van een planeet aan de hemel. Je doet dit door de sterren rondom de hemel de planeet te tekenen op twee of meerdere nachten. De planeet teken je in tussen de sterren. Hierdoor wordt een beweging duidelijk van de planeet ten opzichte van de achtergrond sterren. Je kunt de omgeving van een planeet bekijken met het blote oog, door een verrekijker of telescoop. Kunstmanen & O Observeer minstens 3 kunstmanen (satellieten) die om de Aarde draaien (bv. de Space meteoren Shuttle, het Internationale Ruimtestation) en 3 meteoren (sporadische of uit een vallende sterrenregen). Op www.heavens-above.com kun je zien wanneer je een satelliet kunt zien op de plek waar je woont. Zonnevlekken V Pas op! Kijk nooit met een verrekijker of telescoop zonder filter rechtstreeks in de zon. (geprojecteerd) Doe dit alleen met een zonnefilter van goede kwaliteit. Je kunt de zon ook projecteren op T (met de grond door een verrekijker omgekeerd op de zon te richten. Als je hier een vel papier zonnefilter) neerlegt kun je de donkere vlekken eenvoudig noteren.


□

92

□

102

□

108

□

112

□

116

□

118

□ □

30 & 122

□

85

□

☼ De zichtbaarheid van Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus varieert ieder jaar. Optioneel: Seizoen Zom

Alle Alle Alle

Alle Alle

Alle

Object Pluto

Instrument Aanwijzingen bij het observeren T+ Een tour door het zonnestelsel is niet compleet zonder het noemen van de dwergplaneet Pluto. Het hemellichaam is heel klein en staat heel ver weg. Hierdoor het bijzonder lichtzwak. Het is niet zichtbaar met een verrekijker en kleine telescopen. Je hebt een telescoop nodig met een diameter van minimaal 200 mm en een zeer donkere hemel. Verduisteringen O Een verduistering treedt op wanneer een zonnestelsel-object een ander zonnestelsel-object voor- of achterlangs passeert. Bij een zonsverduistering staat de Maan tussen de Zon en de Aarde. Bij een maansverduistering staat de Aarde tussen de Zon en de Maan. Conjuncties O Wanneer twee of meerdere hemelobjecten dicht bij elkaar lijken te staan aan de hemel wordt dit een conjunctie genoemd. Vallende O Sporadische meteoren kun je altijd zien op donkere, heldere nachten. Vallende Sterrenregens sterrenregens zijn jaarlijks terugkerende gebeurtenissen, waarbij meteoren in hoge aantallen uit een specifiek deel (radiant) van de hemel lijken te komen. Bv. de Perseïden in augustus. Aurorae O Aurorae borealis (Noorderlicht) wordt veroorzaakt door deeltjes van de zon (zonnewind) die (Noorderlicht) de hoge atmosfeer laten gloeien. Vaak zijn verschillende kleuren zichtbaar. Het best te zien tijdens zeer donkere nachten. Kometen O/V/T Kometen zijn kleine overblijfselen uit de begintijd van het zonnestelsel. De kometen zijn vaak lichtzwak en pas te zien met een medium tot grote telescoop. Soms komt er een komeet langs die helder genoeg is om met een verrekijker of zelfs met het blote oog te kunnen zien. Abonneer je gratis op de Astra Alteria e-Alerts om gewaarschuwd te worden via e-mail voor een komeetwaarneming. Planetoïden V/T Er zijn vele planetoïden die helder genoeg zijn om te bekijken met kleine instrumenten. Gebruik hiervoor zoekkaarten.

© Astra Alteria

Pagina 6 van 11


□

87 & 99

□ □

123

□

95

□

122

□

124

□ Astra Alteria.nl



versie 2009

Deep Sky Objecten (12 van 24) De term “Deep Sky Objecten” omvat de diverse astronomische objecten die buiten ons zonnestelsel zijn waar te nemen, zoals: Open Sterrenhopen – Een losse verzameling sterren, die ‘recentelijk’ zijn ontstaan uit een gigantische moleculaire wolk. Bolvormige Sterrenhopen – Een verzameling van duizenden zeer oude sterren, die in de vorm van een bol bij elkaar staan. Emissie/Reflectie Nevels – Gloeiende wolken van interstellair gas of stof, die meestal de geboorte of dood van een ster markeren. Planetaire nevels / Overblijfselen van Supernovae – Gloeiende wolken van gas en stof die de dood van een ster markeren. Sterrenstelsels – Grote ‘heelal-eilanden’, zoals de Melkweg, bestaande uit miljarden sterren die door de grote afstand niet meer lijken dan lichtzwakke wolkjes. Alle deep sky objecten in deze lijst kunnen worden geobserveerd met een verrekijker, velen zelfs met het blote oog. Grotere telescopen tonen meer details. Het aangegeven seizoen geeft aan wanneer je het object het best kan bekijken tijdens de avonduren, maar veel objecten kunnen ook worden waargenomen voor of na het aangegeven seizoen. Sei- Sterren zoen beeld Object Len Cnc M44 De Kribbe

Mag. 3.10

RA 8:40.1

Dec +19:59

Coma Cluster Melotte 111 M5 NGC 5904

1.80

12:25.0

+26:00

5.70

15:18.6

+02:05

Zom Her

M13 Hercules Nevel

5.70

16:41.7

+36:28

Zom Sco

M4 NGC 6121

5.80

16:23.6

-26:32

Zom Ser

M16 Eagle Nevel

6.00

18:18.

-13:58

Zom Sgr

M8 Lagune Nevel

5.80

18:03.8

-24:23

Zom Sgr

M17 Omega Nevel

6.00

18:20.8

-16.11

Zom Sgr

M22 NGC 6656

5.10

18:36.4

-23.54

Zom Sgr

M23 NGC 6494

5.50

17:56.8

-19.01

Zom Sgr

M24 Boogschutter Sterrenwolk

4.60

18:16.5

-18:50

Zom Sgr

M25 IC 4725

4.60

18:31.6

-19:15

Zom Sct

M11 5.80 Wilde Eend Nevel

18:51.1

-06:16

Len Com Len Ser

© Astra Alteria

Aanwijzingen bij het observeren Open sterrenhoop. 95’, door de magnitude van 3.1 is deze sterrenhoop helder genoeg om te kunnen zien met het blote oog bij een donkere hemel. Zoek de nevel langs de denkbeeldige lijn van Regulus in Leeuw naar Pollux in Tweelingen. Open sterrenhoop. 275’, deze vrij grote groep van sterren vind je tussen Leeuw en Boötes. Bolvormige sterrenhoop, 17.4’, een bol zo groot en helder als de nog beroemdere M13. De nevel is te vinden zo’n 2,5 verrekijkervelden ten noorden van Beta Librae, de meest noordelijk gelegen heldere ster van de Lier. Bolvormige sterrenhoop, 17’, deze bekende bolvormige sterrenhoop bestaat uit duizenden sterren. Te vinden bij de ster in de rechterbovenhoek van het vierkant van Hercules. Bolvormige sterrenhoop, 26’, gelegen een graad ten westen van Antares in Schorpioen. Deze bolvormige sterrenhoop is makkelijk te vinden onder een heldere hemel, maar door de vele lichtzwakke sterren is het lastig bij veel lichtvervuiling. Emissie nevel en open sterrennevel 35’ x 28’, gelegen 4 graden ten noorden van M24 (zie onder) bestaat deze sterrenhoop uit ongeveer 30 sterren van magnitude 8 tot 10. Emissie nevel, 45’ x 30’, deze grote gaswolk wordt aan een kant doorkruist door een donkere baan. Je vind dit object door de tuit van Boogschutters ‘theepot’ op te zoeken en 6 graden naar boven te kijken met de verrekijker. Emissie nevel, 20’ x 15. De nevel is gelegen tussen M24 en M1. Vlak onder de Zwaan Nevel vind je de open sterrenhoop M18. Bolvormige sterrenhoop, 24’, Deze bolvormige sterrenhoop is bijna een magnitude feller dan de bekende M13. Speur naar een nevelschijf twee graden ten noordoosten van de deksel van de theepot. Open sterrenhoop, 27’, zo’n 5 graden ten westen van M24 (zie onder) vind je deze rijke open sterrenhoop bestaande uit meer dan 120 lichtzwakke sterren. Onder een helder hemel kun je de nevel zien met een 10x50 verrekijker. Open sterrenhoop, 95’ x 35’, De kleine Boogschutter sterrenwolk bevindt zich een kleine 7 graden ten noorden van de deksel van de theepot. Op sommige zoekkaarten is de wolk ten onrechte gelabeld als de kleine open sterrenhoop NGC 6603. M24 is echter de grote wolk rondom NGC 6603. Open sterrenhoop, 32’, verschuif je verrekijker zo’n 3 graden naar het oosten van M24 en je zult een mooi klein cluster van diverse heldere sterren zien. Open sterrenhoop, 13’, De sterrenhoop staat bekend als de Wilde Eend, daar de V-vorm in kleine telescopen iets wegheeft van een vlucht eenden. In een verrekijker is de

Pagina 7 van 11


□

176

□

180

□

162

□

204

□

180

□

201

□

201

□

201

□

201

□

201

□

201

□

182

□ Astra Alteria.nl

Sterrenvereniging Astra Alteria Sei- Sterren zoen beeld Object


Mag.

RA

Dec

Zom Vul

Collinder 399 De Kleerhanger

3.60

19:25.4

+20.11

Her And

M31 3.40 Andromeda Nevel

00:42.7

+41.16

Her Per

Alpha Persei Group

1.20

03:22.0

+49.00

Her Per

Double Cluster NGC 869/884

5.30

02:19.0

+57.09

Win Tau

M45 Pleiaden

1.20

03:47.0

+24:07

Win Tau

Hyades

0.50

04:27.0

+16:00

Win Cam

Kemble’s Cascade

4.00

03:57.0

+63:00

Win Aur

M37 NGC 2099

5.60

05:52.4

+32.33

Win Ori

M42 Orion Nevel

4.60

05:35.4

-05:27

Win Gem

M35 NGC 2168

5.10

06:08.9

+24:20

Win Pup

M47 NGC 2422

4.40

07:36.6

-14:30

Aanwijzingen bij het observeren sterrenhoop zichtbaar als een vage gloed. Ook bekend als Brocchi’s sterrenhoop, 60’, De opvallende groep van 10 sterren in de vorm van een kleerhanger vind je zo’n 7 graden onder Beta Lyrae (Albireo), de kop van de Zwaan. Dichtstbijzijnd groot sterrenstelsel, 185’ x 75’, Hoe moeilijk of makkelijk het observeren van dit object is hangt af van hoe helder de hemel is. Kijk in het gebied boven de derde ster van Andromeda vanaf het vierkant van Pegasus. Je zult hier een wazig wolkje zien. Open sterrenhoop, 185’, Ook bekend als Melotte 20, deze prachtige grote groep sterren is gelegen bij Alfa Persei (Mirfak) en is het best te zien met een verrekijker. Dubbele open sterrenhoop, 29’, Als je zoekt in de Melkweg tussen Cassiopeia en Perseus onder een donkere hemel zijn deze twee mooie sterrenhopen moeilijk te missen. Zelfs zonder een verrekijker kun je mistige wolkjes zien die de aanwezigheid van een van de mooiste objecten van de Noordelijke sterrenhemel verraden. Zichtbare open sterrenhoop, 110’, Deze sterrenhoop was al bekend in de oudheid. De Pleiaden zie je het mooist met een verrekijker. Zichtbare open sterrenhoop, 330’, Dit is de groep sterren die de V vormen van de kop van Taurus de stier. Hoewel het makkelijk te zien met het blote oog, moet je echt eens kijken met een verrekijker. Je ziet dan de kleurige dubbelsterren Theta (1&2) en Delta (1&2). De waterval van Kemble is een keten van sterren, 180’, kijk van Alfa Persei twee verrekijkervelden richting Polaris en je ziet een lange keten van sterren die lijkt op een waterval. Je kunt aan het einde de keten ook de kleine open sterrenhoop NGC1502 zien. Open sterrenhoop, 20’, als je een denkbeeldige lijn noordwaarts volgt vanaf de voeten van de Tweelingen stuit je vanzelf op deze sterrenhoop. Je zult niet veel individuele sterren zien met een verrekijker, maar als je goed kijkt zie je hoe de sterren op elkaar gepakt zitten in het centrum. Je kunt M36 & M38 in de buurt zien. Geweldige nevel in Orion, 65’x 60’, de helderste nevel zichtbaar op het noordelijk halfrond. De nevel ziet er uit als een heldere groene wolk rond Theta 1 en Theta 2 Orionis, de middelste sterren van het zwaard van Orion. Als je M42 hebt gevonden, kijk dan eens naar het bovenste gedeelte van het beeld in je verrekijker; je ziet hier een kleine groep van 7 sterren in de vorm van een miereneter. Dit is NGC 1981. Open sterrenhoop, 28’, Deze open sterrenhoop vind je bij de voeten van Tweelingen. Het best zie je de sterrenhoop onder een donkere hemel, maar je kunt hem ook nog prima zien met een 10x50 verrekijker vanuit de stad. Open sterrenhoop, 29’, Kijk twee verrekijker-velden ten oosten van Sirius naar een kleine vlek van sterren. Onder een donkere hemel is het mogelijk om een zwakke glimp van M46 (NGC 2437) te zien in hetzelfde blikveld.

versie 2009 UFA Gezien Logboek ? Pagina 9 184

□

166

□

170

□

170

□

172

□

172

□

156

□

157

□

190

□

174

□

211

□

Magnitude: Magnitudes geven hetzelfde aan als bij sterren, maar deep sky objecten lijken meestal minder helder omdat ze diffuus zijn of meer uitgespreid langs de hemel. Grootte: Gemeten in boogminuten. Noteer de relatieve grootte van een object in boogminuten zodra je hem hebt gevonden. Zo krijg je gevoel voor de manier van meten die gebruikt wordt in de astronomie. Deep Sky objecten zijn van nature uitgestrekt en kunnen een aanzienlijk deel van hemel beslaan. Ter vergelijking: de volle Maan heeft een diameter van ongeveer 30’ of een ½ graad. Rechte Klimming (RA) – De rechte klimming (RA) aan de sterrenhemel is te vergelijken met ooster- en westerlengte op het aardoppervlak. De 360 graden van de hemel, gemeten rond de hemelbol, is gebruikt als de basis voor een 24-uurs indeling van rechte klimming zoals te zien op sterrenkaarten. Declinatie – De 90 graden van de hemel gemeten ten noorden en ten zuiden van de hemelequator, worden op sterrenkaarten weergegeven als +1 tot +90 (graden noord) en -1 tot -90 (graden zuid) waarbij 0 graden de hemelequator markeert. © Astra Alteria

Pagina 8 van 11

Astra Alteria.nl



versie 2009

Dubbelsterren en Meervoudige dubbelsterren (10 van 20) Dubbelsterren lijken voor het blote oog enkele sterren, maar als je ze bekijkt met een verrekijker of een telescoop bestaan ze uit twee sterren. Er zijn twee soorten dubbelsterren. Optische dubbels staan vanaf de aarde gezien dicht bij elkaar, maar draaien niet om elkaar heen. Fysieke dubbelsterren (binaire stelsel) draaien om een gemeenschappelijk zwaartepunt. Als een van de twee zwaarder is ligt het zwaartepunt dichter bij de zwaardere ster. Bij meervoudige dubbelsterren hebben de twee componenten van de dubbelster zelf ook weer een dubbelster. Zo’n systeem bestaat dan uit 4 sterren die door de zwaartekracht om elkaar heen draaien. Deze draaibeweging kun je bij bepaalde sterren zien als je ze over periode van enkele jaren observeert. Dubbelsterren bieden interessante kleurcontrasten en verschillen in magnitude. Velen kunnen eenvoudig worden geobserveerd op locaties met gemiddelde of zware lichtvervuiling. Om dit hoofdstuk te voltooien kun je het beste werken met een verrekijker op een statief. Om de sterren in de lijst te vinden heb je een goede sterrenatlas nodig. De aangegeven coördinaten helpen je met het vinden van de sterren in de atlas. Om zeker te weten of je de juiste dubbelster aan het observeren bent, check je de magnitudes (Mag.), de afstand tussen de componenten (Sep.) en de positiehoek. NB. De afstand tussen de componenten wordt aangegeven in boogseconden. Hoe groter de afstand, des te makkelijker kun je de afzonderlijke sterren onderscheiden. De positiehoek geeft de positie in graden aan van de zwakkere ster ten opzichte van de helderste ster. Het noorden op een sterrenkaart vind je door gebruik te maken van de lijnen van de rechte klimming (RA). Deze lijnen lopen altijd van noord naar zuid. Als je beide sterren ziet aan de hemel of op een sterrenkaart, dan is de positiehoek van 0 tot 360 graden tegen de klok in. Sei- Sterren zoen beeld Object Len Leo Zeta-36

Mag. 3.5 & 5.8

Sep. 325.9”

Pos. hoek 340º

RA Dec 10:16.7 +23:25

Len Com

17 Com

5.3 & 6.6

145.4”

251º

12:28.9 +25:55

Len Com

32 & 33 Com

6.3 & 6.7

95.2”

49º

12:52.2 +17:04

Len CVn

15 & 17

6.3 & 6.0

284.0”

277º

13:09.6 +38:32

Len UMa

Zeta 79&80 Mizar& Alcor

2.4 & 4.0

708.7”

71º

13:23.9 +54:56

Len Lib

Alpha 2&1

2.8 & 5.2

231.0”

314º

14:50.9 -16:02

Len Boo

Mu 51

4.3 & 7.0

108.3”

171º

15:24.5 +37.23

Len CrB

Nu-1&2

5.4 & 5.3

364.4”

165º

16:22.4 +33:48

Len Dra

17&16

5.4 & 5.5

90.3”

194º

16:36.2 +52:55

Len Dra

Nu-24&25

4.9 & 4.9

61.9”

312º

1:32.2

Zom Lyr

Epsilon

5.4 & 5.1

207.7”

173º

18:44.3 +39:40

Zom Lyr

Zeta 6&7

4.3 & 5.9

43.7”

150º

18:44.8 +37:36

© Astra Alteria

+55:11

Aanwijzingen bij het observeren Normale naam: Aldhafera. Begeleider is 35 Leonis. In de comasterrenhoop in de Haar van Berenice. Gelegen ten zuiden van de comasterrenhoop in de buurt van de ster Alfa Comae Berenice. Beide sterren hebben vrijwel dezelfde magnitude; gelegen in de buurt van Alfa CVn. De middelste ster in de steel van de Steelpan (Grote Beer); met een telescoop is te zien dat 79 ook een dubbelster is. Normale naam: Zuben El Genubi. De kleuren vallen op. Gelegen bij Beta en Delta Boötis, een mooi contrast in magnitudes. Zoek eerst de halve cirkel van de Noorderkroon en ‘starhop’ dan vanaf 13Epsilon. Zoek de 4 sterren van de kop van de Draak, gebruik de 23-Beta en 33-Gamma als richtsterren. Gelegen in de kop van de Draak. Een geweldige gelijkwaardige dubbelster! De sterren van deze dubbelster staan ver uit elkaar en zijn met de verrekijker makkelijk te zien. Met een telescoop kun je zelfs proberen om te zien dat de twee afzonderlijke sterren ook weer dubbelsterren zijn. Zeta, Epsilon en Vega vormen een grote driehoek. Gebruik een verrekijker op statief of een telescoop om te bekijken.

Pagina 9 van 11


□

(176)

□

(176)

□

(160)

□

158

□

179

□

161

□

179

□

153

□

153

□

163

□

163

□

Astra Alteria.nl

Sterrenvereniging Astra Alteria Sei- Sterren zoen beeld Object Zom Lyr Delta 11&12


Mag. 5.6 & 4.5

Sep. 630.0”

Pos. hoek n/a

RA Dec 18:53.7 +36:58

Zom Cap

Alpha 2&1

3.6 & 4.2

377.7”

291º

20:18.1 -12:33

Zom Cap

Beta 1&2

3.4 & 6.2

205.3”

267º

20:21.0 -14:47

Zom Cyg

Omicron 3.4 & 6.2 (driedubbel!) 4.8 Albireo 3.1 & 5.1 (Beta Cygni)

107.0” 337.5” 34.3”

173º 323º 54º

20:13.6 +46:44

Her Cyg

61 Cygni

6.0 & 6.2

39.5”

133º

19:41.8 +50:32

Win Tau

78&77 Tauri

3.4 & 3.8

337.4”

346º

04:28.7 +15:52

Win Cep

Delta 27

3.4 & 7.5

40.7”

191º

22:39.2 +58:25

Zom Cyg

© Astra Alteria

19:30.7 +27:58

Aanwijzingen bij het observeren De sterren van deze dubbelster staan heel ver uit elkaar en zijn met een verrekijker makkelijk te zien met kleuren. Ga van Vega naar Zeta en dan door van Delta. Ook de sterren van deze dubbelster staan ver uit elkaar. Je vindt Beta vlak onder Alfa. Mooi contrast in magnitude met de begeleider ster. o1 en o2. Prachtige driedubbelster. Let op de kleuren. Te vinden rechts van Deneb. Albireo is een van de mooiste dubbelsterren aan de hemel. Gebruik een verrekijker op statief of een telescoop om te bekijken. Indrukwekkend paar gelegen in het gebied van 10-Iota Cygni (3.8m) en vlak naast 13Theta (4.5m). Gebruik een verrekijker op statief of een telescoop om te bekijken. Gelegen in de prachtige Hyades sterrenhoop. Deze beroemde veranderlijke ster in Cepheus is tevens een mooie dubbelster. Gebruik een verrekijker op statief of een telescoop om te bekijken.

Pagina 10 van 11

versie 2009 UFA Gezien Logboek ? Pagina 9 163

□

205

□

205

□

164

□

164 164

□

172

□

154

□

Astra Alteria.nl



versie 2009

Aanvraagformulier voor het Ontdek het Universum Certificaat Ja, ik heb minimaal 55 van de 110 beschikbare objecten waargenomen. Voornaam:

....................................................................................

Achternaam:

....................................................................................

Adres:

....................................................................................

Postcode:

....................................................................................

Plaatsnaam:

....................................................................................

Land:

....................................................................................

Telefoonnummer: .................................................................................... Geboortedatum: .................................................................................... E-mailadres:

....................................................................................

Stuur dit formulier samen met een kopie van je logboek en de Ontdek het Universum-lijst per post naar: Sterrenvereniging Astra Alteria o.v.v. Ontdek het Universum certificaat Arendshorst 48 3772 RV Barneveld Of ingescand per e-mail naar: [email protected].

© Astra Alteria

Pagina 11 van 11

Astra Alteria.nl

Ontdek het Universum Certificaat

Recommend Documents