UMUBANO Nieuwsbrief van de Stichting Samenwerking Wageningen-Ndiza
Nummer 98 Augustus 2005
STICHTING VOERT ACTIE VOOR GEZONDHEIDSCENTRUM IN NYABINONI De Stichting voert vanaf 17 september een jaar lang actie voor het Gezondheidscentrum Nyabinoni. Het gezondheidscentrum wil vier nieuwe ruimtes realiseren: een zaal voor moeder en kindzorg, een zaal voor algemene medische zorg, een ruimte voor behandeling van jonge kinderen en een douche- en toiletblok. Die nieuwbouw is geen overbodige luxe. Voor de nieuwbouw heeft Ndiza een bijdrage gevraagd van € 42.750,-. Al het geld dat we komend jaar hiervoor van particulieren en organisaties krijgen, wordt verdubbeld door de NCDO, dus we hopen tenminste € 21.325 op te halen om ook het gevraagde bedrag te kunnen overmaken. De Stichting heeft 17 september als start voor de actie gekozen, omdat de Emmaus Jaarmarkt dit jaar mede in het teken zal staan van dit project. Tijdens deze markt, van 13.00 tot 17.00, zal de Stichting het project toelichten.Van 13.30 tot 14.30 zal de Rwandese zanger Paullin met zijn groep een aantal Rwandese liederen zingen. Steun aan de nieuwbouw van het gezondheidscentrum is geen overbodige luxe. Tijdens ons bezoek aan Ndiza in 2001 heeft de Wageningse delegatie het gezondheidscentrum van Nyabinoni bezocht. Dit centrum bleek toen nauwelijks nog bruikbaar. Er zitten gaten in de daken, de muren brokkelen af, er ontbreken ramen en deuren, en er zijn geen mogelijkheden om patiënten apart te onderzoeken. Tevens is er sprake van instortingsgevaar. Voor de bevolking is dit centrum van groot belang, omdat er in de westelijke helft van de gemeente Ndiza
Umubano 98
verder geen gezondheidsvoorzieningen zijn. Het gezondheidscentrum in Nyabikenke (oostzijde van de gemeente) is voor velen niet of heel lastig bereikbaar vanwege de bergrug die ligt tussen de twee de twee voormalige gemeenten Nyakabanda en Nyabikenke (die nu samen Ndiza vormen). Briefwisseling Het Comité de jumelage in Ndiza had al in voorjaar 2002 een voorstel ingediend voor de nieuwbouw van het Gezondheidscentrum Nyabinoni. Dit voorstel bevatte nogal wat lacunes en onduidelijkheden, waarover we een briefwisseling hebben gevoerd. Tijdens het bezoek van de Rwandese delegatie aan Wageningen in september 2004 kregen we een goed uitgewerkt voorstel. Het centrum wil vier nieuwe blokken: een zaal voor moeder-kind zorg, een zaal voor algemene medische zorg, een ruimte voor de behandeling van jonge kinderen en een toiletblok. De totale kosten bedragen ca. € 59.000,-, waarvan ca. € 42.750,- van elders moet komen. De lokale bevolking en districtbestuur willen ca. € 16.250,- investeren (vooral in de vorm van arbeid en hout).
1
Collectes Vanwege het belang van dit project voor de bevolking van Ndiza en dan met name van Nyakabanda, heeft de stichting besloten extra fondsen te werven middels acties. Behalve dat de opbrengsten uit de verkoop op de Emmaus Jaarmarkt voor de helft naar het Gezondheidscentrum Nyabinoni zullen gaan, zullen er onder meer ook collectes in kerken zijn. We willen de folders breed verspreiden, en we willen een avond over de gezondheidszorg in Rwanda organiseren. INHOUD van nummer 98 Stichting voert actie voor gezondheidscentrum in Nyabinoni ...............................1 Verpleegkundigen zijn in Ndiza nog schaars .............................2 Organiseren van boeren helpt Rwandese landbouw vooruit ..3 Nieuwbouw in Ndiza kampt met gebrek aan hout ......................5 Sichting bezoekt NCO/KPA dag........................6
augustus 2005
Vooruitlopend op de actie hebben we besloten om al een bedrag van € 15.000,- in drie tranches te sturen voor de realisatie van de nieuwbouw. Met deze bijdrage is het in ieder ge-
val mogelijk om een van de vier gewenste gebouwen te realiseren. Omdat wij van hieruit niet goed kunnen beoordelen welk blok het belangrijkste is, hebben we dit overgelaten aan
het Comité de Jumelage en de directeur van het gezondheidscentrum. Onno van Gilst
OPROEP Misschien weet u van een jaarlijkse rommelmarkt, een sponsorloop, een wedstrijd of een feest dat een goed doel zoekt. Of misschien heeft u eigen ideeën om de actie Gezondheidscentrum Nyabinoni te steunen. Laat het ons weten! Als u folders in uw eigen vrienden-, kennissen of werkkring wilt verspreiden, sturen we u er graag een aantal toe.
VERPLEEGKUNDIGEN ZIJN IN NDIZA NOG SCHAARS Rwandese beleidsdocumenten geven aan wat nodig is Een goede gezondheid is in Rwanda is niet vanzelfsprekend. Malaria, AIDS en tuberculose zijn veel voorkomende ziekten, en ook ondervoeding komt nog betrekkelijk veel voor. De Rwandese overheid streeft naar meer artsen, verpleegkundigen en ziekenhuizen om ziektes als deze beter te voorkomen en te genezen. In Rwanda worden op drie niveaus plannen gemaakt om de gezondheidszorg te verbeteren. Op het hoogste niveau van de Rwandese gezondheidszorg bevinden zich de beleids- en beheersdirecties van het ministerie en drie zogenaamde nationale referentieziekenhuizen. Het gaat hier om de ziekenhuizen in Butare en Kigali, en om het neuropsychiatrische ziekenhuis in Ndere. Het tussenniveau, dat zich ophoudt op het niveau van de provincie, is verantwoordelijk voor de uitvoering van het nationale beleid, voor de coordinatie van de zorgactiviteiten in de provincie, voor het verstrekken van administratieve, technische en logistieke ondersteuning en ze ziet toe op een evenwichtig en efficiënt gebruik van middelen en menskracht. Het laagste niveau (het zgn. "niveau périphérique") wordt vertegenwoordigd door een gezondheidsdistict. Dit district kan, maar hoeft niet overeen te komen met een bestuurlijk district, een gemeente. Het gezondheidsdistrict bestaat uit:
Umubano 98
• een administratieve eenheid • een districtsziekenhuis • een netwerk van gezondheidscentra die openbaar, officieel erkend maar niet openbaar, of geheel particulier kunnen zijn. Wensbeeld Uit een beleidsdocument van april 2003 van het Ministerie van Gezondheid over Decentralisatie valt op te maken dat het Ministerie streeft naar 52 districtsziekenhuizen in heel Rwanda. Ook geeft men de criteria aan waaraan een districtsziekenhuis en een gezondheidscentrum zouden moeten voldoen. Er wordt gesproken over A0, A1 en A2 niveau. Vermoedelijk komt dit overeen met respectievelijk universitair, HBO en MBO niveau. Een districtsziekenhuis moet ten minste beschikken over: - 1 manager van ziekenhuizen: een arts op A0 niveau - 4 of meer gediplomeerde artsen - 1 bestuurlijk medewerker op A0 niveau - 1 apotheker op A0 of A1 niveau 2
- 1 boekhouder op A1 niveau - 1 secretaris op A1 niveau - 3 paramedische specialisten (radiologie, fysiotherapie, anesthesist) - 15-20 verplegend personeel, of meer afhankelijk van de grootte van het ziekenhuis - 3 laboranten op A0 of A1 niveau - 1 statisticus op A2 niveau voor het beheer van het Gezondheidsinformatiesysteem (SIS) - 2 sociaal werkers op A1 of A2 niveau voor AIDS "Counseling - 2 chauffeurs van de ambulance. Een gezondheidscentrum dient minimaal te beschikken over: - 1 hoofd van het centrum op A1 niveau - 3 verplegers op minstens A2 niveau - 2 laboranten op minstens A2 niveau - 1 boekhouder op A2 niveau. Praktijk Helaas is de praktijk nog ver verwijderd van wat de Rwandese regering wenst. Eind 2003 telde Rwanda nog slechts 34 districtsziekenhuizen.
augustus 2005
Zestien ziekenhuizen moesten toen nog gebouwd worden en twee ziekenhuizen moesten hersteld worden. Verder telde Rwanda toen 375 basis gezondheidsvoorzieningen, waarvan 262 gezondheidscentra en 113 gezondheids- en consultatiebureaus. De provincie Gitarama kent 5 gezondheidsdistricten en moet dus ook 5 districtsziekenhuizen hebben. Van deze 5 moesten er echter in april 2003 nog twee gebouwd worden, waaronder 1 in Ndiza. Ndiza vormt namelijk ook een gezondheidsdistrict. Nu moeten de inwoners van Ndiza nog naar het ziekenhuis van Kabgaye, dat iets ten zuiden van Gitarama-stad ligt. In het ontwikkelingsplan van het district Ndiza (de gemeente) dat dateert uit april 2002 geeft de gemeente een overzicht van de voorzieningen die er dan binnen de gemeente zijn. De gemeente telt 4 gezondheidscentra (Nyabikenke, Nyabinoni, Gasovu
en Gitega) en het gezondheidscentrum van Birehe dat net hersteld zou zijn en op dat moment nog niet operationeel was. De volgende passage is direct ontleend aan het ontwikkelingsplan en heeft betrekking op het totaal van deze vier centra: Het medisch en paramedisch personeel bestaat uit 9 verplegers op A2 niveau (ofwel 1 verpleger op 11.659 huishoudens), 2 sociale werkers op A2 niveau, 11 verplegers op A3 niveau, 4 medische assistenten en 7 arbeiders. Op te merken valt dat bij de gezondheidscentra geen enkele laborant werkzaam is. In 2004 is het hoofd van het gezondheidscentrum van Nyabinoni wethouder geworden. Sindsdien wordt het centrum geleid door een tijdelijk hoofd. Mogelijk betekent dit dat het centrum nu geen verpleegkundigen op A2 niveau heeft. Voor het begrip: de gemeente telde begin 2002
105.000 inwoners! Zij zijn aangewezen op 20 verpleegkundigen! Conclusie De gewenste situatie van het Rwandese Ministerie van Gezondheid is dus lang nog niet binnen handbereik. Een aanzienlijk deel van de districtsziekenhuizen moet nog gebouwd worden, waaronder het ziekenhuis in Ndiza. De gezondheidscentra moeten derhalve meer taken vervullen dan waarop ze berekend zijn, met in de regel minder personeel dan ze volgens de normen zouden moeten hebben. Een goede gezondheid is in Rwanda iets om zeer zuinig op te zijn. Leon Schouten Informatie hoofdzakelijk gevonden op de sites van het ministerie van gezondheid in Rwanda (www.moh.gov.rw) en van USAID in Rwanda (www.usaid-rwanda.rw)
ORGANISEREN VAN BOEREN HELPT RWANDESE LANDBOUW VOORUIT Ontwikkeling aardappelteelt in Rwanda is toonaangevend Agriterra, gevestigd in Arnhem, ondersteunt samenwerking tussen plattelandsorganisaties in Nederland en in Rwanda. Agriterra-medewerker Jan van den Berg vertelde op de jaarvergadering in april, hoe hij twee Rwandese boerenfamilies nieuwe wegen zag inslaan. De één had een goed verzorgde tuin met fruitbomen en tomaten: gewassen die bij hun buren nog niet zo gebruikelijk zijn. Een andere familie legde zich toe op citrusbomen en kweekte zelfs wat kamerplanten. “Kennelijk hebben deze families ergens opgepikt dat ze op deze manier iets kunnen produceren voor een markt. Het gezin met de fruitbomen heeft plannen om er zelf sap mee te gaan produceren. Ik vond het wel frappant om die initiatieven te zien.” Met deze voorbeelden illustreert Jan van den Berg dat er op het Rwandese platteland weer economische ontwikkeling te zien is. Rwanda is dichtbevolkt en de voedselzekerheid is dan ook een groot probleem. Een kwart van de boeren heeft zelfs niet meer dan 0,2 hectare grond. Umubano 98
Boeren moeten om te overleven marktgerichter gaan werken. Samenwerken verhoogt de efficiëntie en is vaak ook gezelliger.
3
augustus 2005
Met de kleine akkertjes van een halve tot een hele hectare per familie voorzien de boeren voornamelijk in hun eigen voedsel. Boeren moeten nu, om te overleven, marktgerichter gaan produceren. Voedselzekerheid is alleen mogelijk door een combinatie van eigen productie en inkomsten. Vooral aan het laatste ontbreekt het. Er bestaat op het platteland dan ook nog nauwelijks een geldeconomie. Agriterra ondersteunt boerenorganisaties in ontwikkelingslanden, waaronder Rwanda, bij deze omslag. De organisatie wordt gedragen en medegefinancierd door Nederlandse plattelandsorganisaties en door het landbouwbedrijfsleven. Jan van den Berg is relatiebeheerder voor Rwandese partners van Agriterra, en bezoekt Rwanda twee tot drie keer per jaar.
Aardappelteelt Agriterra begon in 2001 in de provincies Ruhengeri en Gisenyi met noodhulp, gericht op het weer op gang brengen van de aardappelteelt, die vanaf de genocide in 1994 een tijdlang stillag. Rond de teelt werden boerengroepen gevormd die, ondersteund door voorlichters, van elkaar hoopten te leren. Kleine groepjes legden zich toe op de teelt van pootaardappels. Agriterra hielp daarbij de boerenorganisaties Imbaraga en Ingabo met het versterken van hun organisaties op regionaal en provinciaal niveau. De boerenorganisaties ondersteunen in het noorden inmiddels zelf de plaatselijke groepen met trainingen en begeleiding. In deze groepen regelen de boeren bijvoorbeeld gezamenlijk de inkoop van landbouwbenodigdheden en de vermarkting van hun aardappels.
De pepinière (kweektuin) moet natuurlijk wel goed bewaakt worden
Umubano 98
4
Nederlandse ambassade Het programma in Rwanda ging officieel in de zomer van 2002 van start en wordt, via de Nederlandse ambassade, gefinancierd door het Ministerie van Buitenlandse zaken. Sinds 2003 is het uitgebreid met de provincies Cyangugu en ook Gitarama, waarin het district Ndiza ligt. Naast de standsorganisaties Imbaraga en INGABO zijn er twee dienstverlenende organisaties bij betrokken, BAIR en FOR. Behalve op steun bij verbetering van de aardappelteelt, richten ze zich op diverse soorten groenten en fruit, cassave en rijst. Ook richten ze zich nu op erosiebestrijding. Als een soort ‘hoofdaannemer’ van het programma zorgt Agriterra voor de inhoudelijke begeleiding van de vier organisaties en voor de financiële en technische verantwoording aan de Nederlandse ambassade in Kigali. Van den Berg legt uit dat de organisaties voor het uitvoerende werk een aantal regionale bureaus hebben met een professionele staf, die meestal bestaat uit een boekhouder, landbouwkundigen en gender specialisten. Deze bureaus kunnen rekenen op de ondersteuning van de chief technical advisor, de Rwandees JeanDamascène Nyamwasa. Nyamwasa vertelt: ”Wij doen in opdracht van Agriterra het begeleidende werk ter plaatse en helpen de organisaties vooral om goede plannen te maken en hun activiteiten te plannen. Achteraf evalueren we samen wat wel en niet gelukt is. Daarnaast probeer ik de boerenorganisaties te helpen met het verbeteren van hun diensten. Eén ervan is het trainen van boeren in het bijhouden en berekenen van hun kosten en inkomsten. Dat vraagt om een revolutie, want ze zijn dat niet gewend. Toch is het een belangrijk onderdeel van de professionalisering.” Zaaizaad Een van de problemen is de toevoer van goed zaaizaad en plantgoed voor wortelen, kool, uien en tomaten. Ook bestrijdingsmiddelen en kunstmest zijn nog moeilijk te krijgen. De boerenorganisaties proberen dit te verbeteren door samen te werken bij de inkoop. Daarnaast richten ze zich op een goede afzet, die vooral voor groenten nog ontbreekt.
augustus 2005
Van den Berg vertelt dat boeren gezamenlijk plannen in kunnen dienen voor een opslagruimte, een markt of verbetering van wegen. “Het gaat stap voor stap, maar je ziet dat de teeltgroepen op dorpsniveau daar een belangrijke rol in spelen. In het begin hebben we veel tijd en moeite gespendeerd aan samenwerking met de lokale overheden. Dat werpt nu zijn vruchten af.” Evengoed zijn de Rwandezen op het platteland nog ronduit arm. Wie amper voldoende te eten heeft, mist het geld voor beter zaaizaad en andere benodigdheden voor de teelt. Daarom zetten de organisaties nu ook spaar- en kredietkassen op, die de mogelijkheden vergroten. “Wie maandelijks een klein beetje inlegt, kan wat geld lenen om zaad te kopen”, vertelt Nyamwasa. “Wij helpen de beheerders met een training in het berekenen van rente en het bijhouden van een goede boekhouding. Verschillende groepen samen kunnen een netwerk vormen, zodat ze elkaar versterken.” In 2003 hebben Agriterra en de ambassade afspraken gemaakt over een tweede programma dat geheel inzet op het ontwikkelen van ketens vanaf de teelt tot verwerking en afzet. Een verwerkende industrie ontbreekt nu nog vrijwel in het land. Een team met vier deskundigen zal hiervoor eerst onderzoeken welke markten voor verwerkte producten interessant zijn. Jan van den Berg: '“Elke keer is mijn bezoek weer erg inspirerend. Je ziet steeds weer ontwikkeling. Ze zitten op de goede weg.”
Boerenorganisaties organiseren gezamenlijk de inkoop en opslag van zaaizaad en pootgoed
Dit artikel is een bewerking van een artikel uit de uitgave ‘Een kwestie van samenwerken’, dat activiteiten van Agriterra in de periode 2001-2004 beschrijft.
NIEUWBOUW IN NDIZA KAMPT MET GEBREK AAN HOUT Deze zomer was de voorzitter van het Comite de Jumelage, Monique Uwimana, met haar Nederlandse man en beide dochtertjes op familiebezoek in Amsterdam. Voor ons een mooie gelegenheid om haar te ontmoeten en nieuws uit te wisselen. Uit haar verhalen bleek onder meer dat tekort aan hout de bouwprojecten vertraagt. Wageningen ondersteunt de nieuwbouw van een lagere school en van het gezondheidscentrum Nyabinoni. Maar bouwprojecten in Ndiza kunnen momenteel nogal wat vertraging oplopen. De provincie Gitarama, waarin Ndiza ligt, is bekend om zijn baksteenindustrie. De stenen worden gevormd van de klei die langs de rivieren en riviertjes te vinden is. Ze worden dan gebakken in grote, pyramidevormige hopen, afgedekt met
Umubano 98
aarde, waaronder een houtvuur gestookt wordt. Daar nu ligt een probleem. In Rwanda is er een nijpend gebrek aan hout, en daarom heeft de Rwandese regering het gebruik van plaatselijk hout voor het bakken van stenen verboden. Voor de op stapel staande bouwprojecten kan dit vertraging in de voortgang betekenen. De burgemeester probeert voor enkele projecten alsnog vergunning te krijgen. Het gebruik van cement-
5
blokken zou een oplossing kunnen zijn, maar betekent wel een kostenverhoging. Aids Ook vertelde Monique ons over de noodzaak om meer aan preventie van AIDS te doen. Mede vanwege de armoede in Rwanda betekent aids een flinke bedreiging voor het welzijn van de inwoners. De gezondheidsdiensten kunnen onvoldoende
augustus 2005
zorg aan de patiënten besteden. Wel is voorlichting ter voorkoming van besmetting een belangrijk onderwerp in alle gemeentelijke projecten. Zo grijpt men bijvoorbeeld sportevenementen aan om voorlichting te geven. Het testen van besmetting met HIV kan jammer genoeg (nog) niet in de
gezondheidscentra in Ndiza. Men moet er voor naar het ziekenhuis in Kabgayi, en dat is voor velen een belemmering, o.a. wegens de reiskosten. Wanneer een test positief is, is dat bovendien een groot moreel probleem voor de familie. Op termijn komen daar economische problemen
bij, arbeidskracht valt weg terwijl er geld nodig is voor medicijnen. Al met al een moeilijke situatie, die duidelijk maakt dat preventie van besmetting hoge prioriteit heeft. Ida Blok
STICHTING BEZOEKT NCDO/ KPA-DAG Op 25 juni organiseerde de NCDO (Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling) een dag over kleinschalige plaatselijke activiteiten (KPA) en fondsenwerving. Deze dag was bedoeld voor uitwisseling met andere lokale initiatieven, en om ideeën op te doen voor fondsenwerving De Stichting ging hier mede heen, omdat zij voor de nieuwbouw van een gezondheidspost in Nyabinoni een subsidie had aangevraagd bij de NCDO. Er waren diverse lezingen met verschillende thema’s. Gezondheidszorg was er één van. Om gelden effectief te laten zijn is het noodzakelijk keuzes te maken: op welke ziekten wil je je richten, in welke regio’s wil je werken? Belangrijk hierbij is natuurlijk de inbedding in de lokale situatie en aansluiting zoeken bij wat er al in het veld gebeurt.
Umubano 98
Tussen de lezingen door was er ook gelegenheid de vele standjes te bezoeken van organisaties die iets doen met internationale samenwerking; variërend van stedenbanden tot de bouw van schooltjes en ziekenhuizen, van installatie van zonnecollectoren tot trainingen voor computerprogrammeurs. Het was heel inspirerend te zien hoe al die organisaties manieren hadden gevonden voor fondsenwerving: huis aan huis collectes, sponsorlopen, fietstochten, veilingen, aanschrijven van bedrijven of particulieren, acties op scholen, etcetera.
6
Duidelijk is wel dat een organisatie meer succes kan behalen als zij een netwerk van mensen om zich heeft die ook enthousiast aan de slag gaan om fondsen te werven en voorlichting geeft over een project en de voorgang ervan. De rol van een organisatie is dan vooral een coördinerende: het is niet nodig dat een organisatie zelf alle acties op touw zet. Onno van Gilst
Colofon Umubano is het Rwandese woord voor verbondenheid. Umubano is de nieuwsbrief van de Stichting Samenwerking Wageningen-Ndiza. Umubano verschijnt vier maal per jaar en wordt gratis verspreid onder belangstellenden en donateurs van de Stichting Eindredactie: Marianne Heselmans Vormgeving en redactie: Dingena Donner Copy: Copypoint Wageningen Verspreiding: Gemeente Wageningen Giro: 4445475 Postbus 200 6700 AE Wageningen e mail:
[email protected] website : www.cossen.nl/ stedenbanden/ndiza
augustus 2005
