sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 1
Uit de kunst
wijk in de
Artistieke verbeeldingskracht als antwoord op
Een gezamenlijke publicatie van Kunstenaars&CO Landelijk Centrum Opbouwwerk
sociaalartistiekeprojecten
maatschappelijke vraagstukken
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 2
>>Inhoudsopgave Inleiding Waarom deze brochure? Het ontstaan van sociaal-artistieke projecten Wat zijn sociaal-artistieke projecten? Vier artistieke arena’s Sociaal-artistieke producties Sociaal-artistieke educatie Sociaal-artistieke programmering Sociaal-artistieke zelforganisatie
3. 5. 7.
9. 11. 13. 15.
Zelf aan de slag met sociaal artistieke projecten Bijlage: Beslismodel voor sociaal-artistieke projecten
Sociaal-Artistiek Project: een artistiek project
Colofon Auteur: Sikko Cleveringa Projectcoördinatie K&CO: Petra Befort Begeleiding LCO: Wil van de Leur Klankbordgroep: Cyriel Thomas, Steve Austen, Martine Fransman en Ben Wiegman Redactie: Alex Gerardts Vormgeving/DTP: John Struiken Fotografie: Oscar Bodelier, PEP Gonnie Kleine, Deventer Blik Ida van der Lee, Sloophamer Schatkamer Jan Timmerman, Welzijn Stadsdeel Noord Ingeborg Dennesen, Kunstmagneet Druk: Stimio, Tiel Datum van uitgifte: februari 2005 ISBN 90-76267-07-3. Voorpagina: “WASGOED IS-GOED”, een kunstproject van Ida van der Lee
dat zich richt op betere maatschappelijke en sociaalartistiekeprojecten
culturele participatie van een specifieke groep
2
mensen, met ondersteuning van sociale en artistieke professionals.
Deze brochure is tot stand gekomen op basis van interviews met een groot aantal ervaringsdeskundigen en een werkconferentie op 9 september 2004. Dank aan allen due daar een bijdrage aan hebben geleverd De website www.hetvertrek.nl functioneerde hierbij als virtuele werkplaats voor sociaal artistieke projecten en blijft daarvoor voorlopig ook beschikbaar.
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 3
>>Inleiding
Waarom deze brochure? Waarom deze brochure? Als u een antwoord zoekt op een maatschappelijk vraagstuk denkt u misschien niet direct aan het inzetten van een kunstenaar. Wat hebben probleemjongeren immers met kunst ? En zitten de bewoners van een herstructureringswijk nu op een theatervoorstelling te wachten? En toch kan het. Kunstenaars hebben als geen ander ervaring in het omzetten van emoties en ervaringen in een concreet product, of dat nou muziek, beeldende kunst, theater, dans, rap, breakdance of graffiti is. En juist daarom kunnen ze andere mensen helpen zichzelf te uiten en door anderen gehoord en gezien te worden. Vaak met hele verrassende artistieke uitkomsten. Maar ook met goede sociale resultaten, want een sociaal-artistiek project vormt vaak het beginpunt van betere sociale banden in een buurt of groep. In deze brochure leest u meer over hoe kunstenaars met artistieke verbeeldingskracht een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan het beantwoorden van maatschappelijke vraagstukken. Daarmee zijn niet tegelijk alle problemen de wereld uit. Maar het aanboren van ongekende en onaangesproken bronnen en talenten geeft wel een nieuwe kijk op de werkelijkheid en biedt onverwachte handelingsperspectieven. Het doelgericht inzetten van artistieke kwaliteiten binnen beleidsterreinen als de bredeschool, jongerenbeleid, integratievraagstukken en herstructurering van achterstandswijken is nog wel een kunst apart. Bij deze brochure is daarom een beslismodel ontwikkeld dat handvatten biedt om tot de juiste match te komen tussen een specifieke maatschappelijke vraag en een artistiek antwoord.
Overal waar we in deze brochure spreken over een deelnemer, kunstenaar, begeleider enzovoort, kunt u natuurlijk ook de vrouwelijke variant lezen. Voor de leesbaarheid hebben we gekozen alles in de hij-vorm te schrijven.
sociaalartistiekeprojecten
3
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 4
>> De Praktij k
sociaalartistiekeprojecten
Sociaal-artistieke projecten richten zich vaak op achtergestelde, kansarme mensen of wijken. Elk project heeft echter weer een eigen doelgroep en invulling. Daarom geven we in deze brochure een aantal voorbeeldprojecten. Pilot Estafette Project (PEP) is een voorbeeld van een project dat zich richt op wijkopbouw en educatie.
4
‘Doe de PEP step!’ / Amsterdam ‘Doe de PEP step!’. Dat is het motto waarmee het PEP jongeren in Amsterdam-Oost/Watergraafsmeer uitdaagt mee te doen met de activiteiten van PEP. Het PEP - voluit Pilot Estafette Project - is een initiatief van Stichting Welzijn Oost (SWO), Kunstweb en Muziekschool Amsterdam (MSA). Het doel is jongeren van 14 tot 21 jaar te laten participeren in muziek, dans en theater. Sinds de start van het PEP in 2002 zijn enkele honderden jongeren deze uitdaging aangegaan. Ze nemen deel aan workshops muziek, dans en theater. Ze rappen, zingen, spelen Kawina, Rai of Pop, repeteren met de showdansgroep of de brassband. ‘Gevorderden’ krijgen de kans samen een eigen theater, audio of video productie te maken of geven als junior-docent zelf les aan nieuwe deelnemers. Deze vrolijke mix van cultuureducatie en jongerenparticipatie levert niet alleen een meerwaarde op voor de jongeren. Ook de organisaties die meewerken aan het PEP hebben er baat bij. Voor buurthuizen en jongerencentra betekent het PEP een aantrekkelijk activiteitenaanbod. Theaters en kunstinstellingen vinden aansluiting bij nieuwe groepen jongeren in de buurt. Een meerwaarde is bovendien het organisatienetwerk dat in de wijk is ontstaan. Organisaties die elkaar van het PEP kennen, weten elkaar ook op andere gebieden steeds beter te vinden.
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 5
>>Inleiding
Het ontstaan van sociaal-artistieke projecten In deze brochure gaat het om artistieke projecten met een doelbewuste mix van sociale en artistieke doelen. In Vlaanderen en Brussel zijn organisaties al langer met dit soort projecten bezig en is de term sociaal-artistiek project ontstaan. In Engelstalige landen zijn deze projecten bekend als Community Arts. Er is ook sterke verwantschap met projecten die de laatste jaren in Nederland zijn ontwikkeld voor het ‘Actieplan Cultuurbereik’. Omdat sociaal-artistieke projecten een groot succes zijn in België en Engeland, liet Kunstenaars&CO in 2003 een onderzoek uitvoeren naar de mogelijkheden in Nederland. Uit dat onderzoek bleek dat wijkopbouwwerkers steeds meer belangstelling hebben voor artistieke projecten. Ook kunstenaars zijn enthousiast over de mogelijkheden. Wel werd duidelijk dat de sociale en artistieke sectoren elkaar nog niet goed verstaan in wat ze precies voor elkaar kunnen betekenen. Om kunstenaars en wijkopbouwwerkers succesvol samen te laten werken, hebben Kunstenaars&CO en het Landelijk Centrum Opbouwwerk (LCO) de handen ineengeslagen. Kunstenaars&CO ziet kansen voor het ontwikkelen van een nieuwe beroepspraktijk voor kunstenaars. Het LCO wil maatschappelijke ruimte creëren voor nieuw maatschappelijk en particulier initiatief. Nu de overheid steeds verder terugtreedt en de samenleving snel verandert, worden particuliere initiatieven immers steeds belangrijker. Sociaal-artistieke projecten geven ruimte aan die initiatieven en zijn een speels middel om de betrokkenheid van mensen bij hun omgeving te vergroten.
sociaalartistiekeprojecten
5
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 6
>> De Praktij k sociaalartistiekeprojecten
Steeds meer artistieke organisaties en professionals raken betrokken bij sociaal-artistieke projecten: centra en adviesraden voor beeldende kunst, centra voor kunsteducatie, muziek en dans, podia en musea. Ook buurthuizen, jongerenwerk en opbouwwerk, onderwijsinstellingen met een ‘brede school’ aanpak, woningcorporaties en maatschappelijk betrokken bedrijven tonen belangstelling voor de projecten.
6
Sloophamer Schatkamer / Zaanstad De maatschappelijke vraag was als volgt: de sloop van de oude wijk Vissershop herdenken en de ziel van de oude hop door laten leven in de nieuwe. Het artistiek antwoord van Ida van der Lee was het project Sloophamer Schatkamer. Zij verzamelde foto’s, brieven, collages, oude krantenartikelen, poëzie en objecten als een vogelhuisje en een schilderij van bewoners. Deze objecten stopte zij in een schatkist gemaakt uit elementen van de eerste gesloopte huizen. De bewoners hebben vervolgens zelf de schatkist ritueel door het dorp gedragen, en over het water, door de weilanden naar het Zaans museum gebracht. Bij de sloop van de tweede helft worden de verhalen tentoongesteld in enkele lege huizen en kunnen bewoners zelf kiezen welke verhalen uiteindelijk verschijnen in het kunstwerk. Het nieuwe Hop wordt verrijkt met verhaallijnen langs de trottoirbanden.
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 7
>>Inleiding
Wat zijn sociaal-artistieke projecten? Sociaal-artistieke projecten zijn artistieke projecten die zich richten op betere maatschappelijke en culturele participatie van een specifieke groep mensen, met ondersteuning van sociale en artistieke professionals. Hieronder leest u kort wat we met deze definitie bedoelen. In het beslismodel wordt dat verder uitgewerkt. Maatschappelijke en culturele participatie Een mens krijgt een betere relatie met zijn omgeving door de sporten te bestijgen van twee denkbeeldige participatieladders. Via de sociale participatieladder kan de individuele burger zijn postie verbeteren binnen de eigen groep, organisatie of activiteit. Van passieve deelnemer, via medeorganisator tot leidinggevende en bestuurder. De organisatie kan vervolgens via de maatschappelijke participatieladder haar verhouding tot de maatschappelijke omgeving verbeteren. Van persoonlijke emancipatie, het verwerven van zelfvertrouwen, via sociale emancipatie voor de eigen groep naar politieke emancipatie in het publieke domein. Artistieke projecten Er zijn vier artistieke arena’s waar de deelnemer aan activiteiten een podium vindt voor maatschappelijke en culturele participatie: productie, educatie, programmering en zelforganisatie. Het gaat hier uitdrukkelijk om artistieke projecten met als beoogd resultaat oorspronkelijke kunstuitingen. Geen reproductie van bestaande uitingen maar een artistieke bewerking van het eigen verleden, de dagelijkse werkelijkheid of van toekomstverwachtingen. Artistieke projecten bieden de kans om ongekende bronnen aan te boren en talenten te ontwikkelen. Het helpt particuliere ervaringen en aspiraties om te zetten in universele beelden die door een breed publiek worden verstaan. Een specifieke groep mensen De projecten richten zich op een betere maatschappelijke participatie en dus op mensen met een culturele, sociale of economische achterstand. Belangrijk is dat deze mensen actief betrokken zijn bij een project en zich mede-eigenaar voelen. De projecten zetten hen ertoe aan om onbenutte bronnen aan te spreken en nieuwe vaardigheden te leren, om daarmee op een nieuwe manier met hun eigen sociale en culturele werkelijkheid om te gaan.
sociaalartistiekeprojecten
Ondersteuning van sociale en artistieke professionals De projecten zijn een uitdaging voor zowel de sociale als artistieke sector. Voor welzijnsinstellingen en sociale professionals zijn de projecten een krachtige vorm van competentiegericht opbouwwerk: niet inzetten op de problemen maar op de talenten van mensen. Culturele instellingen en artistieke professionals zetten hun artistieke kwaliteiten in voor groepen burgers die zij anders niet bereiken.
7
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 8
>> De Praktij k
sociaalartistiekeprojecten
Sociaal-artistieke projecten zijn heel divers. Ze steken in op zaken als ‘urban’ jongerencultuur, cultureel erfgoed van migranten, interculturele ontmoeting en herstructurering van oude wijken. Ook de verschijningsvormen zijn zeer divers. De ene keer is het een éénmalig kunstproject, de andere keer een educatieve formule, dan weer een doelgroepgerichte programmering. Ook alle kunstdisciplines komen aan bod. Theater, beeldende kunst, muziek en dans, moderne media, en ook nieuwe vormen zoals rap, breakdance en graffiti. Deventer Blik is voorbeeld van een project dat zich richt op integratie met verschillende artistieke producten.
8
Deventer Blik / Deventer Onder de naam Deventer Blik krijgt een multicultureel project voor Deventer vorm. Dit project verhaalt de geschiedenis van de arbeidsmigranten van Deventer en dan speciaal voor de medewerkers die werkzaam waren bij de blikfabriek Thomassen en Drijver in de periode 1950 - 1990. T&D krijgt een centrale plaats in het project omdat dit bedrijf werkgever was van verreweg het grootste aantal arbeidsmigranten in Deventer. De naam Deventer Blik symboliseert ook hoe autochtonen en allochtonen naar de recente geschiedenis en naar elkaar kijken. Deventer Blik wil meer zijn dan alleen een historische studie. Het project wil het contact, de confrontatie, de ontmoeting met en tussen de verschillende culturen bewerkstelligen. Er zijn tien deelprojecten, waarbij het geheel meer is dan de som delen. Een deel van de projecten is gericht op feitelijke informatie en een ander deel juist op persoonlijke ervaringen en ontmoeting. In het eerste jaar ligt de nadruk op informatieverzameling en verwerking in samenwerking met de oudwerknemers van de fabriek. Het tweede jaar staat in het teken van een breder publieksbereik. In het derde seizoen worden de resultaten van het project blijvend vastgelegd in de vorm van een archief en een boek. [info op: www.sied.nl]
sap colour 05
03-02-2005
>>Vier
18:09
Pagina 9
artistieke arena’s
Sociaal-artistieke producties Sociaal-artistieke producties zijn professionele kunstuitingen zoals het maken van een kunstobject in de openbare ruimte, een theatervoorstelling, een expositie, een publicatie. Meestal is een productie een mix van deze en andere disciplines. De artistieke professional is de ‘maker’; bijvoorbeeld een kunstenaar, regisseur of conservator. Wanneer zet u sociaal-artistieke producties in? Professionele kunstproducties zijn effectief voor politieke zelfversterking. Zij geven ‘smoel’ aan de doelgroep. De sociale participatie kan daarbij overigens laag blijven. De artistieke inbreng van de deelnemers beperkt zich vaak tot de inbreng van eigen bronnen. De meeste keuzes en de artistieke vertaalslag komen voor rekening van de kunstenaar. De motivatie van de deelnemers is primair maatschappelijk van aard. Voor de deelnemers heeft een productie meestal het karakter van een éénmalige campagne. Duidelijke voorbeelden hiervan zijn Deventer Blik en het project Sloophamer Schatkamer.
Eenmalig of duurzaam? Een éénmalige sociaal-artistieke kunstproductie kan een duurzaam effect hebben als het een ijkpunt wordt met betrekking tot het maatschappelijke vraagstuk dat de doelgroep bezig houdt.
Wijkproject Deventer Blik Met het project ‘Blik op Zondag en Maandag’ trekt het kunstenaars duo ‘De Kleine Meer’ op een groot aantal zondagen en maandagen met een caravan drie arbeidersbuurten in. Samen met oud werknemers en hun gezinnen, autochtoon en allochtoon, maken zij impressies in tekst en beeld over hoe destijds de zondagen thuis en de maandagen op de fabriek beleefd werden. Het geheel resulteert in een reizende tentoonstelling in buurthuizen en een bijzonder boekje.
sociaalartistiekeprojecten
Deventer Blik bestaat uit de volgende projecten: • een wijkproject; • een interviewproject gekoppeld aan een foto-expositie; • een filmdocumentaire; • een expositie in het Historisch Museum; • een theaterproductie; • een kinderboek; • een educatief programma voor de basisschool; • een archiefproject; • een wetenschappelijk historisch onderzoek en boek.
9
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 10
>> De Praktij k
sociaalartistiekeprojecten
Kunstmagneetscholen / Den Haag Het idee voor Kunstmagneetscholen komt uit Amerika. Daar werden in de jaren negentig in achterstandswijken de zogenaamde ‘Magnetschools’ opgericht om te zorgen dat zwarte scholen aantrekkelijk zouden worden voor een brede populatie. De Magnetschools profileerden zich met extra sport en kunstvakken op het rooster en waren al gauw succesvol. De sfeer verbeterde omdat leerlingen niet meer uitsluitend op hun cognitieve prestaties werden beoordeeld. Leerlingen bleken onontdekte talenten te hebben en met meer plezier naar school te gaan.
10
Het Koorenhuis, het Haagse centrum voor kunst en cultuur, ontwikkelt samen met acht Kunstmagneetscholen persoonlijke kunstprofielen. De wensen, behoefte en mogelijkheden van de scholen vormen het uitgangspunt. Een standaard Kunstmagneetprofiel is er dus niet. De profielen zijn opgebouwd uit de volgende drie vaste elementen: • een leerlijn (met lesbeschrijvingen) waarin staat welke leerstof de leerlingen krijgen in de loop van hun schoolloopbaan binnen schooltijd; • buitenschoolse activiteiten die inhoudelijk in het verlengde van de leerlijn liggen. Kinderen kunnen letterlijk doorgroeien; en • een wederzijdse adoptie van de school en een culturele instelling. Kunstmagneet past binnen de filosofie van de Brede Buurtschool. Het Koorenhuis brengt de veelal onbekende kunst- en cultuurwereld de school binnen. Ook naar buiten kan de school laten zien Kunstmagneet te zijn, bijvoorbeeld door ouders of de buurt bij projecten te betrekken. Kunst wordt op die manier een middel om de school steviger te wortelen in de buurt. [info: www.kunstmagneet.nl]
sap colour 05
03-02-2005
>>Vier
18:09
Pagina 11
artistieke arena’s
Sociaal-artistieke educatie Sociaal-artistieke educatie is erop gericht mensen bepaalde vaardigheden bij te brengen met workshops, lessen of cursussen. Denk daarbij aan breakdance, schilderen, acrobatie, muzieklessen, of acteren. Educatie kan ook gericht zijn op cultureel erfgoed. In de praktijk gaat het om herhaalbare formules die aansluiten bij de etnische of ‘urban’ cultuur en de houding van de leerling (meestal jongeren). De artistieke professional heeft de rol van docent. Vanwege de aansluiting op de jongerencultuur wordt in toenemende mate ook met ‘peer-group educators’ gewerkt. Inzet van sociaal-artistieke educatie. Sociaal-artistieke educatie is effectief voor persoonlijke zelfversterking: op eigen benen staan en met de beide voeten stevig op de grond. De sociale participatie van de ‘deelnemers’ aan scholing lijkt laag te blijven maar dat is niet zo. Zij worden gaandeweg hun eigen bronnen en keuzes meester en nemen uiteindelijk de artistieke vertaalslag ook voor eigen rekening. De docent stelt zich steeds meer faciliterend op. De motivatie van de deelnemers is primair artistiek van aard. Voor de deelnemers heeft een educatie dan ook pas echt zin als er een zicht is op een duurzaam traject. Goede voorbeelden van sociaal-artistieke educatie zijn de PEP-step, de Kunstmagneetscholen en Circus Elleboog hieronder.
Sinds 1996 werken Circus Elleboog en Cirque du Soleil ook samen aan een uniek circusproject voor thuisloze jongeren in Amsterdam, Cirque du Monde. Twee maal per week komen de jongeren naar Circus Elleboog voor een circustraining en een gezonde lunch. Het Cirque du Monde project levert zo een bijdrage aan de meest essentiële behoeften van deze jongeren, waaronder zelfvertrouwen, plezier en solidariteit. [info: www.elleboog.nl]
sociaalartistiekeprojecten
Circus Elleboog / Amsterdam In de wijken Bos en Lommer, De Baarsjes en Geuzenveld werkt circus Elleboog samen met basisscholen aan een langlopend structureel project. In de gymzaal van enkele scholen en een buurthuis is een bonte verzameling circusmaterialen aanwezig. Daarmee gaan de kinderen na schooltijd aan de slag, onder begeleiding van medewerkers van Circus Elleboog. Voor kinderen uit deze wijk (voor het merendeel van Turkse en Marokkaanse afkomst) is het niet altijd vanzelfsprekend om een clubje na schooltijd te hebben. De afstand naar de binnenstad is voor velen te groot. Door deze projecten op locatie zijn de kinderen ook hier in staat om kennis te maken met circusspel.
What’s new? Sociaal-artistieke educatie onderscheidt zich van gangbare kunsteducatieve projecten vanwege expliciete aandacht voor maatschappelijke doelstellingen (brede school, integratie, etc.)
11
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 12
>> De Praktij k Sociaal-artistieke projecten zijn ook in beeld gekomen bij de overheid nu ‘leefbaarheid’, ‘integratie’ en ‘sociale cohesie’ belangrijke issues zijn geworden.
sociaalartistiekeprojecten
De Cultuurbuz / Zaanstad De gemeente Zaanstad heeft het initiatief genomen tot de Zaanse ‘Cultuurbuz’. De Cultuurbuz ondersteunt kleinschalige en (middel)grote culturele initiatieven en kunstzinnige activiteiten van vrijwilligers en stichtingen en verenigingen.
12
De Cultuurbuz is een bus met vrijwel alle faciliteiten en voorzieningen om een breed scala aan activiteiten te organiseren. Van workshop tot wijkfeest, van 6 tot 600 personen, van pc tot podium, alles is mogelijk. De Cultuurbuz is voorzien van een uiterst moderne en efficiënte inrichting en installaties en kan vrijwel overal volledig selfsupporting worden ingezet. De Cultuurbuz heeft de mogelijkheid om vele functies te vervullen; hij kan worden ingezet als ontmoetings- en vergaderruimte voor initiatiefnemers, er kan met drie pc’s worden gewerkt met tekst, grafische, video en audio bewerking en op termijn (umts) met mobiel internet. Er is een koffiebar, een loungehoek, een dj-installatie en een mobiel (overdekt) podium met licht- en geluidinstallatie. Van eerste ontmoeting en idee tot een compleet cultureel festival, de cultuurbuz is het gehele traject inzetbaar. [info: www.cultuurbuz.nl]
sap colour 05
03-02-2005
>>Vier
18:09
Pagina 13
artistieke arena’s
Sociaal-artistieke programmering Doelgroepprogrammering op culturele podia, de organisatie van multiculturele festivals, buurtfeesten met een artistieke component, het zijn voorbeelden van sociaal-artistieke programmering. De artistieke professional heeft de rol van programmeur/ adviseur en zal evenwicht zoeken tussen zijn eigen inbreng en die van de mede-organisatoren. Wanneer zet u sociaal-artistieke programmering in? Sociaal-artistieke programmering is effectief voor sociale emancipatie met een focus op het verwerven van externe producten en diensten (zoals een podium voor de programmering van ‘eigen’ artiesten). De sociale participatiegraad is per persoon heel verschillend maar kan bij de organisatoren heel hoog worden. Zij brengen eigen bronnen en keuzen in ten aanzien van culturele (rand)programmering. De feitelijke producties zijn van derden maar refereren wel aan de eigen cultuur. De motivatie van de deelnemers is een mix van maatschappelijke en artistieke doelen. Er wordt ook sociaal kapitaal opgebouwd. Rondom de organisatie van eigen culturele programma’s ontstaat een relatief vluchtig ‘derde milieu’ binnen de eigen invloedsfeer. Meer dan bij zelforganisatie biedt een eigen programmering echter ook mogelijkheden voor ontmoeting buiten de eigen kring. De professionele programmeur kan een belangrijke bijdrage leveren in de artistieke vertaalslag naar dat bredere publiek. De laatste jaren zijn bij de podia ook productiehuizen ontstaan die zich speciaal op die vertaalslag toeleggen.
Uit of thuis? De mix van sociale en artistieke motieven bij deelnemers betekent dat zij niet alleen invloed willen hebben op de inhoud van de programmering maar ook op de organisatorische en fysieke setting waarin deze zich afspeelt.
De ontwikkeling van theatergroep Rast bij eerst het Volksbuurtmuseum in Den Haag en nu de Meervaart in Amsterdam is daarvan een goed voorbeeld. De Cultuurbuz is een voorbeeld hoe een podium letterlijk naar de mensen toe kan komen.
Theater Rast / In de schaduw van mijn vader ‘Warm zand is mijn vader, de Bosporus mijn moeder. Wijsheid is mijn lot. Onwetendheid mijn vloek. Mijn huis is het paradijs, de achtertuin de hel.’
sociaalartistiekeprojecten
Theater Rast / In de schaduw van mijn vader Theater RAST Koppelt theatertradities uit Turkije aan het hedendaags theater in Europa. Daarbij wil zij een bron van inspiratie zijn voor de jonge generatie theatermakers en bijdragen aan een nieuwe theatertaal waarin westerse en oosterse tradities samensmelten. Een goed voorbeeld van deze ‘artistieke vertaalslag’ is de productie ‘In de schaduw van mijn vader’. >> In dit verhaal komt alles samen: miss Byzantium, opgang en neergang van het Ottomaanse rijk, de harems, de bloeddorstige Turken, het oriëntalisme, de uitbuiting door het Westen, en tenslotte de Turkse arbeiders die terechtkomen in het beloftevolle Nederland. Saban Ol, een oosterling, regisseert. Paul Pourveur, een westerling, schrijft de tekst. De tekst is geïnspireerd op de verhalen van John Berger, de foto’s Jean Mohr, de interviews van Günay Uslu met de eerste generatie gastarbeiders in Nederland en herinneringen van de spelers aan de geschiedenis van hun familie. De voorstelling is een mix van fictie en werkelijkheid, van weemoed en verlangen, vol lust en humor. Het is een verhaal van mensen die een dubbelzinnige houding hebben tegenover een glorierijk verleden, waarvan ze slechts de overwinningen vieren en de rest liever vergeten. Het is ook een verhaal over feiten en cijfers. Over dokterskeuringen en hongerstakingen. Over een absurde werkelijkheid. Over dromen en verwachtingen die soms jammerlijk eindigen in mensonterende situaties. [info: www.rast.nl]
13
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 14
>> De Praktij k
sociaalartistiekeprojecten
Een groeiende groep kunstenaars raakt vertrouwd met sociaal-artistieke projecten. Maar ook de burgers en zelforganisaties waar het allemaal om draait – overigens zowel autochtoon als allochtoon – zetten zich steeds meer in om projecten van de grond te krijgen. Het HipHopHuis in Rotterdam is daar een duidelijk voorbeeld van.
14
Hiphophuis Foundation / Rotterdam Het HipHopHuis bestaat sinds augustus 2002. Het initiatief voor dit huis kwam van drie prominente personen uit de Rotterdamse breakdancescène: Bennie Semil, Lloyd Marengo en Aruna Vermeulen. In samenwerking met de SKVR (Stichting Kunst voor Rotterdammers) en KOA (Kunst Onder Andere) hebben zij het HipHopHuis geopend. De drie initiatiefnemers kwamen met de inhoudelijke invulling, de SKVR zorgde samen met sponsors en een aantal fondsen voor financiële middelen. Het HipHopHuis biedt een groot aantal breakdanceactiviteiten aan die doordeweeks gevolgd kunnen worden. Er zijn workshops, masterclasses, vrije trainingen en lessen op maat. Zo is er bijvoorbeeld een ‘boys class’ voor jongens van 10 tot 14 jaar, een girls-workshop speciaal voor meiden, lessen voor beginners en lessen in powermoves en stijl voor de gevorderden. Ook zijn er vrije trainingsavonden, waarvan gretig gebruik gemaakt door verschillende breakdancegroepen uit de nationale én internationale scène. Het programma blijft zich ontwikkelen. Door samenwerking met verschillende organisaties groeien de wortels en raakt het HipHopHuis verweven in het culturele en maatschappelijke circuit. [info: www.hiphophuis.nl]
sap colour 05
03-02-2005
>>Vier
18:09
Pagina 15
artistieke arena’s
Sociaal-artistieke zelforganisatie Vaak organiseren mensen activiteiten zelf, bijvoorbeeld via verenigingen, clubs, muziekgroepen, koren, orkesten, crews en bands. Dat noemen we zelforganisatie. Een afgeleide hiervan is talent scouting middels talentenjachten in wijken en op diverse podia. De artistieke professional heeft de rol van coach en facilitator. Wanneer zelforganisatie? Evenals programmering draagt sociaal-artistieke zelforganisatie met name bij aan sociale zelfversterking. Bij zelforganisatie is het resulterende gemeenschapsgevoel in eerste instantie echter eerder wat naar binnen gericht. Daarbij kan de sociale participatie van deelnemers heel hoog zijn. Bij zelforganisatie gaat het zowel in artistiek als in sociaal opzicht vooral om het investeren in het eigen menselijk kapitaal. In tweede instantie kan de organisatie gecoacht worden om zich ook te richten tot derden. Dat kan leiden tot diverse krachtige vormen van burgerinitiatief. Organisatievormen die tegelijk sociaal en artistiek zijn. Succesvolle praktijken kunnen uitgroeien tot formele, op ‘baat & nut’ gebaseerde organisaties. Duidelijke voorbeelden hiervan zijn het HipHopHuis in Rotterdam en het Mobiel Buurtmuseum in Enschedé.
Mobiel Buurtmuseum / Enschede In 2000 werd de wijk Roombeek in Enschede getroffen door de vuurwerkramp. Inmiddels zijn een veel bewoners weer teruggekeerd naar Roombeek. Een aantal bewoners heeft samen met het opbouwwerk van de Stichting Welzijn Stadsdeel Noord in 2003 het initiatief genomen om de geschiedenis van Roombeek te laten herleven. Zo werd er tijdens de Nazoomerdag 2003 het begin van de Historische wandelroute Roombeek geopend en werd het mobiele buurtmuseum (een caravan) officieel in gebruik genomen. Het bleek een gouden greep om de rijke geschiedenis van Roombeek onder de aandacht te brengen. En nog steeds leeft het verleden voort in de toekomst.
sociaalartistiekeprojecten
Inmiddels heeft een groep bewoners de Historische Kring Roombeek opgericht. Daarmee willen zij de geschiedenis van Roombeek levend houden. Zo willen zij de onderlinge sociale contacten bevorderen, bijvoorbeeld door terugkeerders nieuwkomers te laten informeren over hoe het vroeger was in de wijk waar zij nu wonen. Hoe ging het er vroeger aan toe, hoe leefde men samen, prachtige verhalen uit het verleden, geïllustreerd door foto’s en filmbeelden. Natuurlijk krijgen ook de minder leuke dingen een plek. Activiteiten die door de Historische Kring Roombeek georganiseerd zullen worden zijn het exploiteren van het mobiele buurtmuseum, het afmaken van de historische wandelroute, het maken van een DVD over de geschiedenis van Roombeek, het verzorgen van een vaste column in de wijkkrant, jaarlijkse expositie tijdens de Nazoomerdag en het verzorgen van diverse thema-avonden. [info: www.roombeker.nl]
Amateur of professional? Het onderscheid tussen amateurs en professionals is een typisch Nederlands verschijnsel. Met name allochtone initiatieven trekken zich niets meer van dit onderscheid aan en sturen direct aan op een maatschappelijke carrière.
15
sap colour 05
03-02-2005
18:09
Pagina 16
Zelf aan de slag met
sociaal-artistieke projecten Een sociaal-artistiek project is een artistiek project dat zich richt op betere maatschappelijke en culturele participatie van een specifieke groep mensen, met ondersteuning van sociale en artistieke professionals. De projecten bewegen zich op het raakvlak van de sociale en culturele sector. Ze kennen een veelheid aan sociale en artistieke doelen. Succesvolle praktijken laten zien dit tot aansprekende artistieke resultaten kan leiden met een opvallende maatschappelijke impact.
sociaalartistiekeprojecten
Een Sociaal-artistieke project kan eigenlijk niet zonder een gespecialiseerde aanjager met de nodige lef, intuïtie, inspiratie en imaginatie. Het is belangrijk om de juiste match te maken tussen een specifieke maatschappelijke vraag en een artistiek antwoord. In een aantal steden is die functie inmiddels ondergebracht bij projectontwikkelaars zoals cultuurmakelaars, verkenners en scouts. Deze hebben zich gespecialiseerd in het ontwikkelen, uitvoeren en begeleiden van dit type projecten. Maar ook als u zelf geen cultuurmakelaar bent kunt u zich die kennis en attitude eigen maken en het initiatief nemen tot een sociaal-artistiek project. Deze brochure geeft een eerste indruk wat de mogelijkheden zijn van de diverse soorten sociaalartistieke projecten. Daarnaast hebben Kunstenaars&CO en het Landelijk Centrum Opbouwwerk een beslismodel ontwikkeld met 12 aandachtspunten die de beleidsmatige en strategische besluitvorming rond een sociaal-artistiek project inzichtelijk maken. Dit beslismodel krijgt u bij deze brochure, of u kunt hem opvragen op één van de onderstaande adressen.
Landelijk Centrum Opbouwwerk Wil van de Leur Prinsengracht 51 2512 EX Den Haag 070 380 4431
[email protected] www.opbouwwerk.nl
Kunstenaars&CO Petra Befort Postbus 2617 1000 CP Amsterdam 020 5352500
[email protected] www.kunstenaarsenco.nl
